nieuwkoop, uniek centrum
van het smidsambacht
malle gevallen
de turbine-auto staat op stapel
ZATERDAG 22 OCTOBER
WEKELIJKS BIJVOEGSEL
PAGINA 4
Reputatie dateert van eeuwen her
Handsiiieedwerk veranderde geleidelijk
in machinale productie
(Van onze correspondent te Nieuwkoop)
De laatste tientallen jaren is de naam „Nieuwkoop" voor velen een
begrip geworden. Want hoevelen hebben in dit nijvere dorpje, lig
gend aan de zo bij uitstek schone plassen al niet vele jaren een onver
getelijke vacantie doorgebracht? Hoeveel zeilers en watersportlief
hebbers spreken niet met enthousiasme over dit waarlijk verrukkelijke
watersport-dorado en wie telt de duizenden sportvissers die opveren
als ze over dit mooie en visrijke watergebied horen spreken? Een
goede ervaring is het dus, die velen telkenjare naar dit centrum van
watersport, visgenoegens en van nog ongerepte schoonheid doet
terugkeren.
Hierdoor is het echter niet alleen, dat de naam van dit dorpje
alom zulk een grote bekendheid geniet. Er is nog een andere, wellicht
nog grotere en zeker veel oudere reputatie, die eveneens tot in verre
streken van ons land uitgaat, doch deze moeten we in een geheel
andere richting zoeken. Geen zeilers, geen vissers, geen riethande
laren of natuurvorsers zijn het, die weten dat Nieuwkoop nog in ander
opzicht uniek genoemd kan worden.
Het is het nijvere ambacht van de smeden, een ambacht dat in
deze kleine gemeente zo buitengewoon intensief wordt beoefend en
een aanzienlijk gedeelte van de bevolking een broodwinning ver
schaft. dat er voor zorgdraagt, dat de Nieuwkoopse naam en faam
wordt hooggehouden.
het handwerk, dat nog steeds ondanks
de voortschrijdende techniek en de
ingewikkeldste machines niet verbe
terd of zelfs gemaakt kan worden.
Het ambacht van de smid heeft
vanzelfsprekend veel van zijn roman
tiek verloren en dit meer naarmate de
machine haar intrede in de smidse
deed. Op de huidige dag zijn er nog
maar hoogst enkele smederijen te vin
den. waar niet de machines onderde
len van het handwerk, of waar dit
mogelijk was. zelfs geheel hebben over
genomen.
EEUWENOUDE REPUTATIE
En dat is zeker met van de laatste
jaren! Immers, dit ambacht werd in
deze gemeente reeds eeuwen lang op
uitgebreide schaal uitgeoefend In oude
archieven lezen we. dat reeds in het
begin van de 17de eeuw de smederijen
in dit dorp bij tientallen te vinden
waren en reeds toen was het zo. dat
dit edele maar toch altijd moeilijke
ambacht, velen de ganse dag bij het
aambeeld deed doorbrengen. In die
tijd was het vooral de wapensmederij
die Nieuwkoop in Holland grote be
kendheid gaf en in die tijd moet hier
jarenlang reeds een ongekende wel
vaart hebben geheerst. Het was toen
wel haast vanzelfsprekend, dat men
smid werd om de eenvoudige reden,
dat vader en grootvader het ook ge
weest waren. Door de jaren heen
raakte de wapensmederij steeds meer
op de achtergrond en dat had tot ge
volg. dat de smid zich toen allengs
meer ging toeleggen op het vervaar
digen van landbouwgereedschappen. Zo
intens moet het smidsbedrijf hier des
tijds gefloreerd hebben, dat er zeker
ruim 50 smederijen gevestigd waren
in een dorp. dat uiteraard toen nog
belangrijk kleiner was dan thans.
Zó zag gedurende vele eeuwen het interieur van een Nieuwkoopse
smidse er uit.
AANTAL BEDRIJVEN STERK
VERMINDERD
Dit aantal is in de loop der jaren
sterk teruggelopen en degenen, die
overbleven, gooiden ook het roer weer
om en gingen zich toeleggen op het
maken van allerhande smeedwerk, zo
als hengen, duimen en krammen en
artikelen voor industriële doeleinden.
De variatie hierin is steeds groter ge
worden. Hierdoor heeft Nieuwkoop
zijn naam door de eeuwen heen weten
te behouden, want hier woonden de
ambachtslieden, waar men vrijwel alle
smeedwerk kon en nog kan be
trekken.
De tegenwoordige mechanisatie
maakt het moeilijk er zich een voor
stelling van te vormen, hoe vroeger
alles ,uit de hand" gemaakt werd. Met
machtige slagen van de voorhamer of
met uiterste behoedzame tikjes op het
witgloeiend materiaal, wist de Nieuw
koopse smid werkstukken te maken
die het machinale bedrijf van heden
nog steeds niet vermag te benaderen
Toen was elke smid op zijn gebied een
vakman, want het handwerk eiste eer.
gedegen kennis Het oude smeedwerk
aan vele oude gebouwen is de stille
getuige van de mate. waarin de smid
zijn vak vroeger verstond en dat zon
der hulp van machine en alleen ge
wrocht uit en met ijzer, vuur en
hamer! Dit was dus het product van
zekeren, waarheen de ..martjes" (or
ders» hun weg hebben gevonden.
Uit die grote verscheidenheid noe
men we b.v degenen die zich speciaal
hebben toegelegd op het maken van
duimen en krammen en meer van
dergelijk klein smeedwerk. Getracht is
b.v de gesmede hielduim machinaal
te vervaardigen, maar de ervaring
leerde dat er niets ging boven de goed
gesmede duim. Maar hand-smeedwerk
is in verhouding tot het machinale
werk duurder en zo zijn er toch ma
chinale duimen op de markt gekomen,
maar de vraag naar de gesmede duim
ls groter dan de smid kan maken en
dat zegt veel!
Dan zijn er b.v. de touw- en punt-
kousen. êen artikel dat ook een spe
cialiteit van de plaatselijke smederijen
is geworden en dat bij vele duizenden
stuks wordt afgezet. Weliswaar heeft
ook hier de machine haar plaats inge
nomen. doch kwalitatief staat dit
machinale product ten achter by de
handgesmede kous Verder zijn er de
ringen-smeden die de kwastenfabrl-
kariten van hun producten voorzien;
de smeden die zich toeleggen op het
maken van scheepsartikelen of op de
fabricage van hekwerken en ladders
en niet in de laatste plaats de sier
en kunstsmederijen. Dit laatste be
drijf wordt nog door een tweetal
smeden uitgeoefend.
Een fraai specimen van Nieuw
koopse handsmeedkunst naar een
ontwerp van Co Verlooy.
Wat deze b.v. op het gebied van
smeedijzeren lampen, sierletters,
kandelaars, hekwerken, haarden enz.
alles volgens eigen ontwerpen pres
teren, is een lust voor het oog. Het
feit dat ook deze bedrijven een goed
afzetgebied hebben, spreekt voor de
waardering van dit kunstwerk.
Uit de kleinere smederijen zijn en
kele bedrijven gegroeid tot fabrieken,
die eveneens door het ganse land hun
afnemers vinden.
Deze bedrijven, die een personeels
bezetting hebben, variërend van 20
140 personen, hebben zich meer en
meer op de machinale massaproductie
toegelegd. Hier regeert de machine,
het oude handwerk verdringend. Niet
omdat dit degelijk genoeg was. neen,
de prijs ging een belangrijke rol spe
len en zo wordt de markt voorzien van
het minder sierlijke, maar veel goed
kopere machinale werk. Het grootste
bedrijf ter plaatse telt meer dan 150
machines, die vele honderden ver
schillende artikelen maken, waarvan
de voornaamste zijn de bint-ankers,
muurplaatankers spouwijzers, kozijn
ankers. kruis- en duimhengen. artike
len dus. die in bijna elke woning te
vinden zijn. Het eigenaardige feit
doet zich evenwel voor. dat. behalve
de hengen, na het gereedkomen van
een woning, hiervan bijna niets meer
te vinden is, aangezien alles wordt
ingemetseld. Toch hangt van de kwa
liteit van deze artikelen veel af. want
deze is het, die het huis tot in lengte
van jaren zijn hechtheid doet behou
den. Vooral dit grootste bedrijf heeft
zich met zijn uitgebreid fabricatiepro-
gram tot een uniek bedrijf ontwikkeld.
UNIEK IN NEDERLAND
Nergens in dep lande ls er een twee
de bedrijf te vinden, dat massawerk
op dit gebied In zulke grote ver
scheidenheid vervaardigt. Jaarlijks
worden hier vele duizenden tonnen
plat-, rond-, vierkant- en plaatijzer
omgezet in voor het bouwvak onont
beerlijk geworden hulpmiddelen.
In de loop der eeuwen heeft het
Nieuwkoopse smeedwerk zich dus vol
ledig weten te handhaven Elke ijzer
handelaar weet hiervan mee te spre
ken, want vraag hem wat hij van
Nieuwkoop weet, en zijn antwoord
We gaan nu naar Amerika waar een
HBS. in Huntington een wedstrijd
organiseerd voor jazzbands van de
scholen uit de omtrek Op de uitno
diging voor deze wedstrijd stond of
de bandleiders zo vriendelijk wilden
zijn er op toe te zien dat zich bij
de leden van hun band geen lieden
bevonden die een waterpistool in hun
bezit hadden. Het verzoek van de
organisatoren had zijn reden. Het
kwam de laatste tijd namelijk vaak
voor dat danseresjes die in deze
wedstrijden ook hun aandeel hebben
er over klaagden dat het sproeisel
uit de waterpistolen de make-up
van haar benen spoelde
Dit is een verhaal uit Lahore in West
Pakistan. Op een kille avond in
Januari kuste Ghoelan Moestaf zijn
verloofde op een hoek van een
straat. Een agent rekende hen in en
't slot van de affaire was dat beiden
voor de rechter moesten verschijnen.
Deze oordeelde niet mild. De 28-
jarige Ghoelan werd veroordeeld tot
maar liefst drie maanden gevange
nisstraf. Het achttienjarige meisje
kwam er met een boete nog betrek
kelijk goed af. „Een kus in het
openbaar" zo zei de vrouwelijke
rechter in haai uitspraak ..is een
ernstig misdryf met het oog op de
tradities van de Oosterse samen
leving".
zal zijn: „Daar wonen veel smeden"
en dat ls een compliment voor hen,
die er voor gezorgd hebben, dat door
noeste arbeid Nieuwkoop een naam
heeft weten te verwerven die overal
een goede weerklank vindt.
Een oud ambacht, bedreven door een
groot deel van haar inwoners heeft
gemaakt, dat Nieuwkoop als smeden-
dorp een reputatie geniet, die er zyn
mag en waar men in goede en kwade
tijden erin geslaagd is zijn onmis
baarheid te bewijzen!
De zusters in een ziekenhuis in India
napolis in de Ver. Staten keken zeer
verwonderd naar een man die de
hele dag zeer nerveus in de wacht
kamer van het ziekenhuis op en
neer beende zonder op of om te kij
ken. Laat in de avond toen de man
nog steeds niet verdweneK was en
met het hoofd op zijn armen zat te
piekeren, konden de zustertjes haar
nieuwsgierigheid niet langer bedwin
gen. Maar toen was het geduld van
de man ook uitgeput. Hij barste ten
minste los, waarom hij nog maar
steeds niets hoorde. Hoorde? Waar
van dan wel? wilden de zustertjes
weten. Voor het eerst keek de man
eens heel goed om zich heen. Toen
zag hij dat hij in een heel ander
ziekenhuis was. dan waarheen hij
zyn vrouw die ochtend voor haar
eerste bevalling had gebracht.
Laten we dit keer eens iets over een
breiwedstrijd vertellen. Dit betekent
natuurlijk niet dat deze rubriek een
modehoekje wordt, maar de geschie
denis van een Engelse dominee, die
te Parys de teleurstelling van zyn
leven te verwerken kreeg, is toch
wel de moeite waard om te vertellen.
Wanneer ds Parry uit Huddersfield
op reis gaat. vergeet hij nooit een
breiwerkje mee te nemen. Op deze
manier doodt hij de tyd en kan hij
gemakkelijker met de vrouwen in
gesprek komen om via de breikunst
iets van de godsdienst te vertellen.
De breikundigheid van de dominee
werd steeds groter en toen het In
ternationale Wolsecretariaat dit jaar
internationale wedstrijden uit
schreef. achte ds Parry de tijd ge
komen, zijn krachten eens met de
beste breisters uit de wereld te me
ten. By de voorronde IA Engeland
kwam ds Parry direct als winnaar
uit de bus. Hy won de titel in de af.
deling ..herenbreiwerk". In Parijs,
waar de finale werd gestreden, liep
het voor ds Parry helaas minder
goed af. Met zijn sweater-met-hoge.
boord had hij geen succes by deze
krachtmeting, waaraan vrouwen en
mannen uit twaalf landen deelna
men.
VERSCHEIDENHEID
BLEEF BESTAAN
De intrede van de machine heeft
aan de verscheidenheid van het fabri-
catieprogram geen afbreuk gedaan.
Integendeel, deze schiep Juist de mo
gelijkheid de artikelenreeks aanzienlijk
te vergroten en zo is het gegroeid dat
duizend-en-een artikelen hun weg door
geheel ons land en zelfs buiten de
landsgrenzen weten te vinden.
De onderlinge concurrentie heeft er
toe geleid, dat de smeden zich gingen
specialiseren op bepaalde artikelen en
zo heeft ieder op zijn gebied zich van
een bepaalde vaste markt kunnen ver-
Ontwikkeling reeds verder dan men denkt
Gemakkelijk te bedienen en betrouwbaar
(Bijzondere medewerking)
Nog maar kort geleden heette het, dat de turbine-auto welis
waar mogelijkheden in zich sloot, doch dat het nog een aantal jaren
zou duren vooraleer de automobielindustrie practisch bruikbare tur
bine-auto's ter markt zou kunnen brengen. De laatste tijd is die op
vatting echter bij sommige deskundigen en insiders gaan wankelen.
Thans kan men reeds hier en daar vernemen, dat een tijdsbestek
van een aantal jaren te ruim gedacht is en dat misschien reeds in
een tamelijk nabije toekomst de komst van de turbine-auto op de
markt verwacht kan worden. Hebben zij, die zo denken, gelijk, dan
staan wij aan de vooravond van revolutionnaire wijzigingen in de
automobielindustrie, het wegverkeer en op alle andere gebieden,
die met de auto samenhangen.
de lucht te verhitten en die het brand
stofverbruik verminderen, dat nodig 1$
om de temperatuur van de gassen be
hoorlijk te regelen.
Vooral Rover heeft zich voor de op
lossing van deze vraagstukken bijzon
der ingespannen en verdienstelijk ge
maakt. De Austin Motor Company
Ltd. te Longbridge (Birmingham)
heeft echter ook allesbehalve stilge
zeten. Een door deze fabriek gebouwde
turbine-auto legde reeds een zeer groot
aantal kilometers af met een warmte-
uitwisselaar.
Eervol en lang la de utaat
van dienst van de auto met
zuigermotor. Thans echter ziet
het er naar uit, dat hij gewik
keld ls in een verbeten, zij het
vooralsnog stille strijd met een
gevaarlijke mededinger: de
auto met turbine-motor. Deze
strijd verdient de belangstel
ling van alle automobilisten
ter wereld.
Een jaar of vyf geleden bouwde
een Engelse fabriek - de Rover
Company Ltd. te Birmingham - de
allereerste turbine-auto. Sedertdien
hebben de zakelijke en technische lei
ders vaneen aantal grote automobielfa.
brieken er naar gestreefd om een tur
bine-auto de contrueren, die in
massa-productie vervaardigd prac
tisch bruikbaar zou zijn. De „turbine-
strijd" woedde goeddeels achter de
schermen, doch hy was er niet minder
fel om. Aanvankelijk namen de Engel
sen de leiding. De Amerikanen werk
ten eveneens aan de oplossing van net
vraagstuk. Een ogenblik zag het er
naar uit. dat zy een voorsprong zou
den verkrijgen, doch nadien bleek
weer, dat de Britten hun plaats aan
de kop niet hadden prijsgegeven.
Welke eisen?
De practisch bruikbare turbine-auto,
die men wilde bouwen, moest daar
over bestonden weinig verschillen van
mening beantwoorden aan de vol
gende eisen:
1. Snel en soepel rijden;
2. Slechts twee bedieningspedalen;
3. Overschakeling onnodig;
4. Eenvoudige, lichte krachtbron:
5. Rijden met goedkope brandstof
(gezuiverde petroleum);
6. Warm lopen en bevriezen uit
gesloten;
7. Gemakkelijk startklaar, onge
acht de weersomstandigheden:
8. Motor dadelijk op volle kracht
(niet eerst warm lopen)
9. Uiterst klein olie verbruik:
10. Economisch verantwoorde aan
schafprijs.
Al deze eigenschappen te combine
ren en in één wagen te verwezenlijken,
dat was een opgave, die verre van ge
makkelijk was. Samenwerking van des
kundigen was nodig. Tal van denk
beelden moesten in de fabrieken op
hun practische bruikbaarheid worden
getoetst. Zeker, vliegtuigen, treinen en
schepen gedreven door gasturbinemo
toren zyn een alledaags verschijnsel
geworden, doch de turbine-auto heeft
de verkeersarena nog niet betreden, al
staat hij dan op stapel.
Problemen
WAAROM wed de turbinue-auto
een nakomertje? Een der oor
zaken was hierin gelegen, dat
het gemakkelijker is om een grote tur
bine-motor te bouwen dan een kleine.
Naarmate de compressor, de verbran
dingskamer en de turbine kleiner zyn.
boeten zy aan doeltreffendheid in.'
In de loop der laatste vyf jaren zyn
de technici en andere deskundigen een
heel eind gevorderd met de oplossing
van dit probleem. Een tweede moei-
lykheid was gelegen in de hoge prys
der materialen. Aan turbineschoepen
worden, by voorbeeld wat hun bui-
gingscoëfficient betreft, nameiyk zeer
hoge eisen gesteld. De Engelse slaag
den er in, metaallegeringen te maken.
Stille strijd die aan die byzondere eisen voldoen.
De van deze legeringen gemaakte
schoepen voldeden technisch uitste
kend. doch zy kwamen duur te staan.
Een automobielmotor heeft 80 A 150
schoepen nodig. Het was dus zaak om
dit „duur te-moment" te overwinnen.
Dit gelukte dank zij nieuwe uitvindin
gen. die het mogelijk hebben gemaakt
om de kostprys der schoepen te ver
lagen.
Een gasturbine-motor verbruikt
per p.k.» minstens dubbel zoveel
brandstof als een zuigermotor. De
lucht-brandstof-verhouding is ongun
stiger by «en turbine-motor (70:1)
dan by een zuigermotor (15:1). Een
machine, die 100 pk op de dryfas le
vert, moet door de ongunstige lucht-
brandstof-verhouding veel pk. extra
leveren voor het aandrijven van de
compressor, die lucht in de motor
perst. Natuurlyk vergt dit brandstof.
Men koestert echter grote verwach
tingen van de „warmte-uitwisselaars",
die de overtollige warmte de uitlaat
gassen benutten om de binnentreden-
Geleidelijk aan
NATUURLIJK zyn de ingenieurs,
die belast zyn met de constructie
van practisch bruikbare turbine
auto's verheugd over de gemaakte vor
deringen. Niettemin weten zy, dat het
verstandig is om zoveel doeniyk langs
een tevoren uitgestippelde baan ver
der te werken. Hun wereld is een ge
sloten wereld. Dit is vanzelfsprekend,
want fabrieksgeheimen kunnen even
zeer „top-secret" zijn als staatsgehei-.
men. Er bestaat echter grond om aan
te nemen, dat boven op het program
de bouw staat van turbine-motoren
voor zware vrachtauto's en (snelle)
autobussen, bestemd voor lange tra
jecten. Na de vrachtauto en de snelle
autobus komen dan de personenauto
en de sportwagen aan de beurt. De in
Engeland bestaande uitwisseling van
gegevens tussen de automobielfabrie
ken onderling en de hechte samen
werking van vliegtuigmotorconstruc
teurs met de automobielindustrie heb
ben de oplossing van menig probleem
versneld en mogeiyk gemaakt.
Dc insiders zijn het er over eens,
dat de turbine-motor nog betrouw
baarder en tevens gemakkelijker te
bedienen zal zyn dan de zuigermo
tor. Om slechts één ding te noemen.
Het is aanmerkelijk eenvoudiger om
roet en aanslag uit de verbrandings
kamer van een turbine-motor te ver
wijderen dan een zuigermotor kool-
vry te maken.
De eerste zijn er I-
HET eerste officiële record met een Ij
turbine-auto vestige Rover in 1952 Ij
met een tweezitswagen. De wagen®
haalde toen een snelheid van 244,5 kml
per uur. Austin neemt thans geheime®
snelheidsproeven met een 125-pk tur-B
bine-auto de „TUR 1" op eenl
vliegveld „ergens in Engeland". fl
De Austin turbine-auto is de Sheer-Ij
line Saloon, die ook in de gewone pro.i
ductie wordt vervaardigd. De turbine-I
motor is aan de voorzyde gemonteerd.1
De uitlaat vindt plaats langs twee ka-J
nalen aan de onderzyde van de wagen.j
Dank zy de toepassing van de warmte-l
wisselaar ondervindt het verkeer geenB
overlast door de temperatuur der uit- V
stromende gassen.
De Rover-75, waarmede thans ook!
proeven worden genomen, heeft eenl
turbine-motor van 120 pk,, die achter
in de wagen is geplaatst.
Liefhebbers van de auto-r
zal het interesseren, dat men tevens
bezig is met de ontwikkeling van eenl
turbine-racewagen, en wel voor Tom- f
my Sopwith. de zoon van de bekende!
leider der Hawker-vliegtuigfabrieken.
Het ziet er dus naar uit, dat er
sedert 1950, toen Rover de allereerste
ste turbine-auto ter wereld bouwde,]
zeer aanmerkelijke vorderingen zijn'
gemaakt. Op grond van deze vorde
ringen en van wat ondanks alle ge
heimzinnigheid, uitlekte, bestaat er
dus stellig reden om met de komst
van de eerste practisch-bruikbare
turbine-auto's binnen afzienbare tijd
te rekenen. (Nadruk verboden^
r~
Een Rover'gasturbine-auto. gebouwd door de Rover Company Ltd te Birmingham. De lucht
inlaat is zichtbaar aan de zijkant van het achterstukachter het portier. De uitlaat vindt
plaats door jaloezieën boven In het ommantelde achterstuk.
Ier
