Moderne kunst aan het Meer van Geneve
ONDERGANG VAN DE
„ONOVERWINNELIJKE" VLOOT
malle gevallen
W elk een verschil is er tussen de regering van Koningin Elisabeth en die van
Filips II van Spanje Filips II, hóe zelfstandig hij ook leek, volgde de eerste jaren nauw
gezet de richtlijnen die zijn grote vader hem nagelaten had. Karei V had gezegd:
„Ik placht Duitsland en Spanje samen aan te voeren tegen Frankrijk; zorg jij dat
Engeland in de plaats van Duitsland treedt."
V
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN IIET LEIDSCH DAGBLAD
- ZATERDAG 20 AUGUSTUS - PAGINA 2
Interessante Utrillo-expositie in
Vevey Opvallend veel goede
iverken in Zwitsers bezit
Schilderijen vol kracht en glans
(Van een bijzondere medewerker)
In het museum .Jenisch" te Vevey aan het Meer van Genève
wordt een tentoonstelling gehouden van het werk van de Franse
schilder Maurice Utrillo, naast enkele doeken van zijn intieme vriend
Modigliani, van zijn moeder Suzanne Valadon en van zijn pleegvader
André Utter.
In het „Musée Cantonal des beaux arts" te Lausanne zijn werken
bijeengebracht van de futuristen tot de abstracten en de nieuwe
Amerikaanse kunsttechniek van Alexander Calder, de „mobiles". En
zo heeft men daar op enkele kilometers van elkander'een beeld van
de ongelofelijke dynamische ontwikkeling, welke de schilderkunst
sedert 1900 heeft doorgemaakt.
Zowel te Vevey als te Lausanne valt het op hoeveel goede werken
van de meest vooraanstaande Europese schilders in de Zwitserse
particuliere verzamelingen zijn te vinden. Zeer goede Dufy's. Utrillo's,
Leger's en Paul Klee's zijn in Zwitserland. Hebben de Zwitsers -
uitvinders van de koekoekklokjes - voor zover ons bekend geen
grote schilders of beeldhouwers, zij hebben de Europese kunst
gesteund en bevorderd. Want schilders zonder begrijpende en dur
vende verzamelaars, zouden spoedig in een kleurloos burgerlijk
bijbaantje hun originaliteit en visie, hun werkkracht en verbeelding,
verliezen.
De expositie-Utrillo ls een over
zichtstentoonstelling welke in samen
werking met de schilder zelf werd sa
mengesteld.
Men mag zeggen, dat de zestig beste
werken van de schilder van de „Lapin
Agile", tijdgenoot en kameraad van
Braque, Lautrec en zovele anderen,
hier bijeen zijn gebracht.
Maurice Utrillo werd te Parijs gebo
ren op 26 December 1883, in de Rue du
Poteau op Montmartre. Daar schilder
de hij onder de invloed van Pissarro
en Sisley zijn eerste impressionistische
doeken. Uit particuliere Zwitserse col
lecties kan men van die periode de Ap
pelbomen te Montmagny. gezichten
op de bruggen 'an de Seine en de But
te Pinson bewonderen. Maar spoedig
maakte hij zich van de conformistische
impressionisten los.
Schitterend van licht
Toen de oorlog van 1914 uitbrak, had
hij het fijne penseel verwisseld voor
het „schildersmes".
Zijn gouache „Caserne" en de
„Straat van Stains" vallen op door
heldere witte en grijze kleuren, dik
met het mes op linnen of karton ge
smeerd. Typisch, schitterend van licht,
zijn de „Afgrond van Presles" en de
..Molen te Sannois".
Het „Cabaret Lapin Agile" waar hij
Picasso en Modigliani leerde kennen,
heeft hij vele malen geschilderd, even
als de „Moulin de la Galette" die ook
Renoir. Lautrec. Michel en Corot voor
hem als thema hadden genomen.
In de jaren-1920. wellicht zijn beste
periode wijzigde hij zijn techniek op
nieuw. Zijn „witte periode" werkte na.
maar hij probeerde het in vele genres.
Het resultaat kwam later met vele
doeken in fel coloriet, dat hij sedert
dien niet meer heeft verlaten.
De invloed van zijn moeder, van wie
hier een portret van haar zoon
hangt, werd beslissend niet op zijn
kunst, maar op zijn levenswijze. Utrillo
begon een rustig evenwichtig leven.
Suzanne huwde met de veel jongere
schilder André Utter en zo vormde het
gezin van de drie schilders een har
monische eenheid. Zij leefden in een
prachtige geheel nieuwe villa en de
gehele zomervacantle werd doorge
bracht in een 13de eeuws kasteel te
Saint-Bernard in het departement van
de Ain, een kasteel dat Suzanne ge
kocht had. Amedeo Modigliani was de
trouwe huisvriend. Het „Quai de la
Tournelle," met zijn fel witte maga
zijn, waarop het opschrift „Chaux, cl-
ment, platre" zal waarschijnlijk het
hoogtepunt blijven van een kunst, die
de troosteloosheid van de straten en
pleinen van de grote stad in zo'n per
fecte vorm heeft weergegeven.
Men vertelt, dat de 70-jarige mo
menteel nog steeds verder werkt, maar
dat zjjn kunst al haar glans en krach!
heeft verloren.
Laten wij constateren, dat zulks bij
de meeste schilders het geval is. zelfs
bij oerkrachten zoals Permeke. De gro
te verdienste van de expositie in het
museum „Jenisch" is niet alleen een
zeer goede selectie van het werk van
Utrillo, maar tevens dat de artist is ge
plaatst' in zijn milieu van ouders en
vrienden. De fijne ietwat gemaniereer-
de portretten van Modigliani onder
strepen het werk van Utrillo op een
werkelijk originele manier.
Groot contrast
Van de streng onafhankelijke Utril
lo naar de futuristen en de abstracten
van het „Musée Cantonal" te Lausan
ne is het een wereld van scherpe ver
schillen en contrasten.
De 167 werken van futuristische, cu-
bistische, expressionistische en ab
stracte schilders en beeldhouwers zijn
geselecteerd en ingedeeld onder het
motto: de beweging in de hedendaagse
kunst. Bij de ingang van de zaal treft
overigens al onmiddellijk het bronzen
beeld van de Italiaan Umberto Boc-
cioni. de leider en inspirator van de
futuristische school, de man die op 5
Februari 1910 het beruchte eerste ma
nifest van de futuristen ondertekende
In dit manifest heette het o.m dat
..alle vormen van nabootsing moeten
worden veracht en alle originele vorm
geving moet worden verheerlijkt. Men
moet in opstand 'romen tegen de ty
rannic van de woorden .harmonie" en
.goede smaak", te elastische begTippen
op grond waarvan het zeer gemakke
lijk is om het werk van Rembrandt,
Goya en Rodin te vernietigen.
De kunstcritici zijn ofwel nutteloos
of schadelijk. Alle verouderde onder
werpen moeten worden weggevaagd,
opdat wij op onze beurt ons draaikolk
leven van staal, hoogmoed, koorts en
snelheid tot uitdrukking zouden kun
nen brengen. Wij bestrijden het naakt
in de kunst, het naakt dat zo walgelijk
en verdwaasd is geworden in de schil
derkunst als het overspel in de littera
tuur."
rug gekeerd aan de kunst der impres
sionisten en ook de expressionisten
vinden geen genade meer in hun
scherp veroordelend oog. Wat zü van
hun nieuwe kunst hebben terecht ge
bracht, is niet altijd overtuigend.
Maar de goedgezinde leek. die de ab
stracten zonder vooroordeel benadert,
zonder hen altijd te begrijpen, doet de
wel zeer eigenaardige ervaring op. dat
men vrij spoedig een .goede" van een
„sleohte" abstracte schilder of beeld
houwer onderscheidt. En dat men zich
anderzijds afvraagt of de „Mobiles"
van de Amerikaan Calder nog iets met
kunst te maken hebben Die licht be-
wczende toestellen waaraan tientallen
stalen ronde plaatjes bengelen, die
urenlang bewecen in verschillende rich
tingen zijn vreemde verschijningen,
men kan het misschien geen kunst
Bronzen beeld van Boccioni
Calders werk „kunst?"
Vijftig jaren later vinden wij de he
ren beeldstormers bijeen in de mooie
statige zalen van het „Musée Canto
nal" van Lausanne. Kandinsky. Klee.
Delaney, Jacques Villon. Miro en de
jongere Jean Baza ine hebben in onge
veer dezelfde definitieve uitspraken de
noemen, maar het zijn dan toch wel
geniale vondsten, kleinkunst in de bes
te betekenis van het woord.
Jean Paul Sartre heeft over die „mo
biles" van Calder enkele zinnen ge
schreven: „Een voorwerp van Calder
is zoals de zee bedwelmend en altijd
nieuw. Het gaat niet aan de „mobiles"
in het voorbijgaan te bekijken. Leef
met hen en laat U door hen fasdn»,
ren. Dan verblijdt zich uw verbeeld!»
in hun zuivere vormen die elkander
doorkruisen, tegelijkertijd vrijblijvend
en toch geordend."
Van Leger, Klee en Kandinsky hw.
gen hier werken, die tot de beste pt.
riode va' het expressionisme behort^
maar voor het overige is het al ab
stract wat de klok slaat.
In tegenstelling met de verwaehtim
is er voor deze tentoonstelling bij het
Zwitserse en buitenlandse publiek te
Lausanne en de a-idere zomerverblijf,
plaatsen aan het Meer van Genè*.
een enorme belangstelling. Ar beiden
en kantoorbedienden komen in het
middaguur eens kijken, ook naar het
werk van monsieur Picasso, die hier
overigens slechts met twee doeken u
vertegenwoordigd.
De eigenaar van hotel De Witte L»eu*
in Great Longstone in Engeland
heeft de laatste tijd niet over gebrek
aan bezoekers te klagen. Zijn glim-
lach is hier de schuld van. S'.ötrt
kort is het gebit waarmee die glim
lach geproduceerd wordt, gerestau
reerd en dit gebeurde nu eens niet
met normale vullingen en ook mtt
met gouden. Nee. voor het herstel-
werk werden dit keer diamanten ge-
bruikt. Vooral de voortanden zien er
nu erg rijk uit. Maar liefst vijf grote
diamanten fleuren de glimlach Tan
de hotelier op. Op dit zor.derlina
idee is hij gebracht door zijn hroè:,
die vertelde dat hij op een van tja
reuen gezien had dat een Perrü
potentaat zijn gezicht ook op der-
gelqke wijze versierde.
Wij konden het haast niet geloven toen
we dat berichtje voor u uitknipten,
maar het speelt zich af in Oostenrijk
(en wij kennen Oostenrijk), dus dat
deed alle twijfel verdwijnen. In
Reutte beweren vader en moeder
Engel, dat ze het muzikaalste geza
van de wereld hebben. Samen be
spelen hun zeven kinderen 120 (dat
is geen drukfout, beste mensen) in-
strumenten. De jongste telg, de vier
jaar oude Paul, neemt er zeven voor
zyn rekening. We kunnen ons voor
stellen, dat de buren de kinderen vaa
het echtpaar Engel tijdens de toon-
ladderrepetiies geen engelen vinden.
Mocht u aan de waarheid van dit
muzikale wonder-gezin toch nog twij
felen, verzuim dan niet eens naar de
Duitse televisie te kijken, waarvoor
het gezin regelmatig optreedt He:
is de vraag echter, of al die 120 in
strumenten in dat kleine matglazen
venstertje passen. Maar kom vrien
den, we kijken niet op een instru
mentje. De hoofdzaak is, dat er nie
mand uit de toon valt.
Beivogen Leven CXXXVII
„Gods ademverstrooide de schepen
ENGELAND WERD HEERSER TER ZEE
In die weinige woorden had de Keizer veel gezegd. Duitsland, het heilige Roomse
Rijk, was immers naar zijn broer Ferdinand gegaan en niet naar zijn zoon. Tenge
volge van deze politiek was Filips met Maria de Bloedige gehuwd en liet hij later
Maria Stuart jaren lang links liggen: zij was hem eerst teveel met Frankrijk bevriend.
Eén fout maakte Filips bU dit alles: hU onderschatte
Engeland. In wezen begreep hij totaal niet wat zich er in
dit eilandenrijk voltrok ten tijde van Elisabeth. Hij zag te
laat in. dat het dit land zou zijn dat hem de rol van
wereldheerser zou ontroven.
Bijna twintig Jaar had hi) met Elisabeth geschermutseld,
zonder oorlogsverklaring en in die twintig jaar had de met
de ban beladen vrouw hem enorme schade toegebracht. Ze
had zilvervloten laten roven, oorlogsschepen in Spaanse
havens laten verbranden En na afloop speelde ze altijd de
onnozele. Ze bood haar excuses aan, voor wat onverant
woordelijke elementen gedaan hadden, doch later
sloeg ze hen tot ridder.
STEEDS met meer klem wezen de raadgevers van Filips
erop dat Engeland vernietigd moest worden, zoals
eens Kartago De beroemde admiraal Sancta Cruz
was het uitvoerigst ln zijn beschrijvingen. Hij toonde on
omstotelijk aan dat niet meer Frankrijk, doch Engeland
de macht van Spanje zou kunnen fnuiken en daarom
moest een geweldige vloot Engeland en de Nederlanden
tegelijk onderwerpen. Engeland voedde het vuur van de
opstand in de Nederlanden ook. Had er zelfs Leicester
heen gezonden met hulptroepen. De vloot moest snel ge
reed zijn en snel uitzeilen. Parma kon troepen in de
Zuidelijke Nederlanden verzamelen waarmee hij naar
Londen zou kunnen wandelen. Want Engeland had geen
leger en ook geen vloot. Alleen wat particuliere piraten
schepen. waarvan er enkele het eigendom van de Koningin
waren. Maar Elisabeth zou onmogelijk in staat zijn een
grote oorlogsvloot te formeren op korte termijn, omdat ze
er geen geld voor had. En het Parlement zou niet gemak
kelijk grote sommen geven I Men zou de ganse tocht als
een soort kruistocht moeten zien. Een tocht ter verdediging
en uitbreiding van het Rooms-Katholieke geloof. Spaanse
spionnen hadden de Koning al lang bericht dat het
Protestantisme in Engeland nog helemaal niet diep
geworteld zat en dat een 'landing van Spaanse troepen
duizenden Engelse Katholieken in actie zou brengen tegen
Elisabeth en haar bewind.
FILIPS, die nog nooit in zijn leven haast had gehad,
die veel meer de bewaarder was geweest van wat
hij gekregen had. dan veroveraar van nieuwe gebie
den. begon plotseling met koortsachtige ijver te werken
aan zijn plannen. Engeland en de Nederlanden in één
slag veroverd!
In Engeland voelde men in 1587 reeds dat er iets dreigde.
Had niet de Koningin zelf tegen haar vertrouwelingen
gezegd: „Het doodvonnis mag alleen aan Maria Stuart
worden voltrokken als er binnenlandse onlusten zijn, of
r er vreemde troepen op onze kusten landen?
Dit dreigen kwam nader. Telkens nieuwe verhalen over
een fantastisch grote vloot, die onoverwinnelijk zou
zijnWee de Protestanten, zo Spanje de baas in
Engeland zou worden. Men behoefde maar naar de
Nederlanden te kijken om te weten wat er gebeuren zou.
De Koning en de zijnen stookten dit vuurtje nog aan.
op die wijze hoopte men een deel van het Engelse volk
Veel meer om politieke, dan om godsdienstige redenen:
aan hun kant te krijgen. Eindelijk zouden de Engelse
Katholieken gered worden uit de klauwen van hun
opnieuw met de ban beladen vorstin.
ELISABETH, de ideaalloze. hield haar hoofd koel.
In deze dagen was het een voordeel dat ze geen
idealen had. Ze was nu veel meer ongebonden dan de
Koning en zag alles veel objectiever en dus beter. Filips.
in zijn fanatisme, vond het vanzelfsprekend, dat de Engel
se Katholieken met ongeduld uitzagen naar zijn komst,
hun bevrijder. Filips had de oorlog immers ook niet aan
het Engelse volk verklaard, alleen aan dat mens dat zich
wederrechtelijk de troon had toegeëigend. Een leger van
Spaanse spionnen vond zijn weg naar Engeland. Hard zou
de hand van hun Koning neerkomen op de hoofden van
hen die het „Ware Geloof" hadden vertrapt.
Zie wat „een goede" propaganda vermag. De Engelse
Protestanten namen die over en overdreven nog sterk wat
Filips reeds overdreven had. Zij schilderden aan hun vol
gelingen de vreselijke toestanden, die zouden komen als
Spanje won. De Jezuïeten hadden zich al ingescheept: de
meest gruwelijke folterwerktuigen waren reeds ingeladen!
Indien de Engelse Katholieken dit alles goedkeurden, ver
dienden ze hun plaats in het eilandenrijk niet. Voor de
Protestanten was er maar één mogelijkheid om te winnen:
Ieder moest bereid zijn, zijn leven te offeren voor de
Godsdienst en de vrijheid. Beter dóód dan overwonnen!
Elisabeth gaf aan dit vuur voedsel. Zij prikkelde de
Katholieken niet, liet zo nu en dan zelfs blijken dat zij
als vanzelfsprekend aannam dat ook de Engelse Katho
lieken de Spaanse gruwelen zouden afkeuren, zo goed
al eens de Nederlandse Katholieken dit hadden gedaan.
De Armada kwam, voorafgegaan door de meest fan-
tistiscbe geruchten. Nooit was de wereld zó gespannen
geweest. De Armada kwam, met circa twee honderd
schepen, doch onder een prul van een admiraal: Medina
Sidonia.
FILIPS II was, zonder dat hij het zelf voldoende door
had. bang voor zelfstandige en bekwame mensen.
Geen grote persoonlijkheid, die hem gediend heeft,
is met zijn gunst ten grave gedaald. Santa Cruz kon wel
eens door vergif gestorven zijn en Parma, die zijn ganse
leven de Koning trouw diende, hem gewaarschuwd had
voor het krankzinnige Armadaplan, zag zijn dood verhaast
door het wantrouwen van zijn vorst.
Medina Sidonia had geweigerd, hij had in een uitvoerig
schrijven zijn onkunde gedemonstreerd, ook zijn onwil.
Doch als men de mooiste naam van het land heeft, en de
Koning roept, wie kan dan weigeren? Uiteindelijk be
stuurde de Koning de Armada toch, vanuit Madrid. En
het ging in de eerste plaats om het ware Geloof. Dan zou
God toch met hem zijn?
Wanneer wij de instructies nalezen die Filips aan
Medina schriftelijk gegeven heeft, dan moeten we ons
over twee dingen verbazen: In de eerste plaats zijn
enorme werkkracht: hg had zich precies op de hoogte
gesteld van alle havens aan de Engelse kust en die van
het Continent. Hij had zeer nauwkeurig de zeestromen
bestudeerd en hij wist door zijn spionnen precies hoe
de Engelsen en Nederlanders zouden vechten.
In de tweede plaats de opzienbarend-kinderlijke manier
waarop hij zichzelf met Spanje vereenzelvigt. Hij is
Spanje. Een bevel van hem moet dus altijd beter zijn
dan van wie ook en hjj is bovendien de Verdediger vaa
het Ware Geloof. Deze oorlog is een oorlog van de Geest!
INDIEN allen het zo hadden gevoeld, zou hij de oorlog
zeker gewonnen hebben. Doch kan men van een bij
elkaar geronselde bemanning zo iets verwachten? Vóór
de Armada uitvoer huilden er twee honderd Gallcische
boeren aan dek, omdat ze gewoon waren opgelicht, omdat
hun vrouwen daar op het strand liepen, renden, en luid
weeklaagdenDe Admiraal liet ze nog naar het strand
brengen. Wat héd hij aan hen? En daarna werden de
zeilen gehesen en ging het op Engeland aan! Volgens de
koers die de Koning had voorgeschreven. Elke matroos,
elke soldaat had van te voren gebiecht; opdat een ieder
rein van ziel zou zijn, opdat Gods Goedheid en niet Gods
Toorn hen geleiden zou. Op vloeken stonden de zwaarste
straffen. Met zo'n bemanning en met zo'n begin kon de
Koning toch niet twijfelen aan de afloop? In zijn in
structie lezen we precies wat er gebeuren moet na een
overwinning, of na de landing ln Engeland. Ook wordt er
nog in gezet dat men het eiland Wight veroveren moet
wanneer men de Engelse vloot niet ln één slag vernietigen
kan. Precies wordt aangegeven hoe men de haven binnen
varen moet. Maar nergens vindt men een bepaling wat er
gebeuren moet na een nederlaag, of op de vlucht. Was
twijfelen aan de einduitslag met God verzoeken, tot Wiens
eer dit alles in de eerste plaats gebeuren zou?
De anders zou bedachtzame Koning had nu alle wijze
raadgevingen van Parma in de wind geslagen. Parma had
gezegd: Onderwerp eerst de Nederlandse opstandelingen
maar. Doch als alles toch gelijk gebeuren moet, verover
dan eerst een Nederlandse haven, waarheen men in tijd
van nood vluchten kan en van waaruit men de grote
operatie beginnen kan.
DE wereld hield haar adem In.
Wat zou een Innerlijk verdeeld Engeland kunnen
tegen deze macht? Wat zouden de kleine Nederlandse
gewesten, verarmd door een jarenlange opstand, voor
steun kunnen bieden?
Engeland was niet zo verdeeld als de werld dacht. De
Engelse Katholieken waren helemaal niet gebrand op
een hernieuwde regering van Filips IIen duizenden
steunden Elisabeth. Haar grote tüd was gekomen. Zon
der zichzelf geweld aan te doen kon zü nu verenigen w»t
eens verdeeld was geweest. In wezen Het haar de Alleen
zaligmakende Kerk van Rome, zowel als de alleenwirt
kerk van Calvijn, onverschillig. Sterker nog: zü ha*1"
dit zo positieve, maar ook zo subjectief-dogmatisch»,
omdat ze er zelf diep van overtuigd was dat niemind
de Grote Waarheid ooit zou kennen.
Haar overtuiging was nu een zekere garantie voor de
Engelse Katholieken, die mede beïnvloed waren door de
gruwelverhalen welke er verteld werden over de inquis-
tie die weldra voet aan wal zou zetten.
OOR ons heeft het geen zin een minutieuze besotór
ving te geven van de ondergang der Grote viooi
Men kan die uitvoerig vinden bij Dr. J Brou'«r
„De Onoverwinnelijke Vloot". Ieder weet nog
Nederlanders Parma het uitvaren beletten en dat
Armada, op de vlucht voor de veel snellere Engelse scar
pen, door de storm te pletter liep op de Schotse en ïow
kust.
Het ongehoorde was gebeurd. God had niet Spanje, <1®^
Engeland en Nederland de overwinning bezorgd. Maar
wat dat mogelijk! Waren dan Alle mensenkinderen
Here even dierbaar? En niet alleen zij, die behoorden
Zijn Uitverkoren Kerk?
In één slag was Spanje gedegradeerd van eerste ranp-
mogendheid naar tweede. Ondanks dc kalmte waarmee
Filips II dit alles opvatte, was het een feit, d»t bij
in de eerste plaats op zijn geweten had. Na de vernir
ging der Armada, niet eens door de Engelse vloot, d
door „Gods Adem", die de schepen verstrooid had,
Engeland heerser ter zee en Koningin Elisabeth fW
met volle zeilen Engelands grootheid en daarmee baf
onsterfelijkheid tegemoet!
REIN BROUW**
