m
j RISTAN DA CUNHA,
EENZAAMSTE EILAND TER WERELD "j
Yan „ideale samenleving" tot
Radio-station
in tweede wereldoorlog
KATWIJKSE
VISSERSZOON
WAS
GOUVERNEUR
ÜP?7
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN HET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 8 JANUARI - PAGINA 4
Tot voor luttel jaren moest
iedereen, die een brief ontving
uit Tristan da Cunba, zelf de
port betalen. Dit eilandje
kende namelijk tot voor kort
geld noch postzegels. Een
stempel zonder datum, dat
was de gehele technische uit
rusting van het „Hoofdpost
kantoor" op Tristan da Cunha.
Thans zijn er postzegels te
verkrijgen, maar niettemin is
het nog steeds het Eenzaam
ste Eiland ter Wereld, waar
de tijd eeuwen lang stilstond.
en goede arbeidslust kreeg een lap
grond toegewezen, die hij als de zijne
mocht beschouwen zolang hij zich fat
soenlijk gedroeg en zijn plicht deed.
Door vererving kon de grond over
gaan op de oudste zoon. De mannen
bebouwden hun akkers en gingen ter
visvangst, terwijl de vrouwen spon
nen. voor de kinderen zorgden en
kookten. Alles, wat op het eiland werd
geproduceerd, werd bijeen gebracht en
nadien „naar recht en billijkheid" ver
deeld. Ook als er schepen kwamen met
proviand en handelswaar, geschiedde
de handel voor gezamenlijke rekening
en werden de in ruil verkregen goe
deren onder de bewoners verdeeld.
Het behoeft geen betoog, dat in
deze gemeenschap de gouverneur een
1 belangrijke figuur was en dat dus
in de tweede helft der achttiende
eeuw Pieter Groen van Katwijk tot
de machtigen der aarde behoorde.
nu meer en geregelder contact mei
de buitenwereld. Het isolement was
Iets minder streng geworden. Na de
ecTlog h'eo? het meteorologisch station
intact, zodat er nu steeds enige Euro
peanen (telkens voor een jaar) op het
eilandje gevestigd zijn. Postzegels en
geld deden hun intrede. In 1948 gin
gen er zelfs drie Tristan da Cunha-
bewoners met een oorlogsschip naar
Zuid-Afrika en aanschouwden daar
met eigen ogen de wonderen van onze
teahnisahe tijd. Trouwens, ook m an
der opzicht werden de banden met
Zuid-Afrika nauwer aangehaald, want
een Zuidafrikaanse visserij-maat
schappij begon in 1949 bij Tristan da
Cunha op kreeft te vissen. Thans
heeft die maatschappij veel invloed
op het eilandje en is haar vertegen
woordiger lid van de „Eilandraad".
De maatschappelijke ordening mocht
dan naar sommiger mening ideaal ge
weest zijn, toch had dt bevolking van
(Bijzondere medewerking)
FIER en trots was het Iberische
adellijke geslacht d'Acunha.
Het leverde aan Portugal
en Spanje tal van vooraanstaande
mannen: Hidalgo's, aartsbisschop
pen, zeevaarders, officieren. Het
was een d'Acunha, die als aarts
bisschop het huwelijk van Ferdi
nand van Arragon met Isabella
van Castilië en daarmede het
begin van de Spaanse eenheid
inzegende. Het was eveneens een
d'Acunha, die, als aartsbisschop
van Lissabon, een leidende rol
speelde in de samenzwering, die
in 1640 leidde tot de verbreking
der banden tussen Spanje en Por
tugal en dus een einde maakte aan
de Iberische eenheid. Hoe komt
het, dat de naam van een zo be
roemd en aanzienlijk geslacht
bleef voortbestaan in die van een
eilandje, van een dode vulkaan
midden In de Atlantische Oceaan?
Die Eilandraad dateert uit 1932,
toen men op Tristan da Cunha be
greep, dat de „ideale" dagen van Wil-
liam Glass en Pieter Groen voorgoed'
MannenXOOT tot het verleden waren gaan behoren.
Thans besbaat die Raad uit tien ge
kozen leden en twee ambtshalve lid
zijnde personen: Een vertegenwoor
diger van de Society for the Propa
gation of the Faith in Poreigt Parts
(Anglicaanse zending) en van de
visserij belangen.
Als voorzitter fungeert de Admini
strateur of Bestuurder, een door Lon
den benoemd ambtenaar, wiens func
tie noodzakelijk werd, toen na de oor
log bleek, dat Tristan da Cunha wel
iswaar een eenzaam, maar toch niet
een volmaakt geïsoleerd eiland zou
blijven. Trouwens, ook het toegeno
men zielental op het eiland maakte
een andere bestuursregehng nodig.
In 1880 woonden er 110 mensen, in
1949 250 mensen op het eiland (waar
van ongeveer 20 vreemdelingen, die
slechts tijdelijk op Tristan da Cunha
vertoefden». De geldende regels en be
palingen zijn na de oorlog in georden
de vorm op schrift gesteld, terwijl de
vrouwen overgingen tot vorming van
een „Vrouwenraad", die de vrouwelijke
belangen in het oog houdt en onder
de aandacht moet brengen van de
Eilandraad.
Primitief gebleven
In 1506 zond koning Emanuel van
Portugal de dappere, avontuurlijke
Dom Tistan d'Acunha naar Indië om
daar de Portugezen gewapende steun
te geven. In datzelfde jaar zette Dom
Tristan voet aan wal op een eilandje,
gelegen zowat 1000 km, ten Westen van
Kaapstad en 850 km. ten Zuiden van
St Helena midden in de Atlantische
Oceaan, ongeveer halfweg tussen Zuid.
Afrika en Zuid-Amerika. Het eilandje
bleek een uitgedoofde vulkaan te zijn,
welks piek kegelsgewijs oprijst uit de
golven tot een hoogte van circa 2500
meter. Het was het grootste eiland van
een eilandengroepje (thans heten ze
Cough's Island, Inaccesible Island en
Nightingale Island) en een aantal
rotsen.
Dom Tristan behaalde roem In In
dië en werd later Portugees ambassa
deur in Rome. doch vermoedelijk zou
zijn naam reeds lang in het boek dor
vergetelheid zijn beland, als de Portu
gezen die niet gehecht hadden aan het
door hem ontdekte vulkanische eiland
je. Tristan d'Acunha aldus de officiële
Portugese naam. later verbasterd tot
de thans gangbare benaming Tristan
da Cunha.
Vroegste historie
DE oudste geschiedenis van Tristan
da Cunha is, als de vulkaan top van
het eiland, in nevelen gehuld. Wij
weten, dat er na Tristan d'Acunha her
haaldelijk schipbreukelingen op het
eilandje aanspoelden en dat zij veelal
een ellendig einde vonden, getuige la
ter gevonden geraamten. Zij verkom
merden vermoedelijk van honger; in
geen geval van dorst, want er is veel
en goed drinkwater aanwezig en in de
krater bevindt zich een zoetwatermeer
Ook ondernemende zeelieden deden het
eilandje wel aan. bij voorbeeld Willem
van Zanen, die er kort na 1600 landde
en er. in de waan ontdekker te zijn.
het Oranje-Blanje-Bleu hees.
Na hem kwamen er andere Neder
landers. Een hunner. Claes Gerritszoon
Bier- en Broodspot deed zijn „smake
lijke" naam eer aan en rustte om
streeks 1640 een weekje uit op Tristan
da Cunha. Hoevelen nadien zijn voor
beeld volgden, is niet bekend, want
schaars zijn de vermeldingen van
Tristan da Cunha in de historische
bescheiden.
I-1NIGSZINS vaste grond betreden
tig jaren zijn meer bijzonderheden
en legendarische verhalen in omloop
gekomen dan uit de tijden voordien
Een dier verhalen is. dat zich kort na
1800 enige Amerikanen metterwoon op
Tristan da Cunha vestigden, indachtig
aan Rousseau s (revolutionnaire) op
roep „Terug tot de natuur". Lang zul
len zij niet van hun eenzaamheid heb
ben genoten, want volgens een ander
verhaal kwam er in 1811 een zeerover
Jonathans Lambert geheten met zijn
bemanning, die met de Amerikaanse
idealisten wel korte metten zal hebben
gemaakt. De roverhoofdman kreeg èen
aanval van grootheidswaanzin, want
hij riep zichzelve uit tot Keizer Jona
than I van Tristan da Cunha en no
digde de rest der wereld uit om han
delsbetrekkingen met hem aan te
knopen. Daar Tristan da Cunha geen
verhandelbare producten opleverde en
de oproep van keizer Jonathan geen
echo's wekte, hielden zijn onderdanen
zich onledig met de verorbering der
whisky, die zij in grote hoeveelheden
aan land hadden gebracht. Zij waren
aldus het verhaal blijvend be-
sohonken en stierven snel. want toen
zich in 1816 Engelse kolonisten op
het eiland vestigden, zouden zij nog
slechts een der piraten levend hebben
aangetroffen.
Die ongeveer 70 Engels» kolonisten
(er waren ook vrouwen en kinderen on
der hen) hadden Tristan da Cunha uit
gezocht. omdat zi) de „moderne" we
reld wilden ontvluchten, evenals de
Amerikanen, die wij reeds ten tonele
voerden. Toen de Engelsen in 1817
hun garnizoenen op St. Helena ophie
ven. kwamen er nog een paar soldaten
naar Tristan da Cunha. omdat zij lust
gevoelden, hun leven verder rustig door
te brengen.
Pieter Groen uit Katwijk
Gouverneur
OMSTREEKS 1820 bestond de ko
lonie op Tristan da Cunha na
dat een aantal idealisten de weg
terug naar Engeland was gegaan uit
zowat 40 mensen, georganiseerd in
acht gezinnen. Zo nu en dan spoelden
er een paar schipbreukelingen aan, die
soms voor blijvende vergroting van
het zielental zorgden. Als leider der
kolonie trad William Glass op, wiens
doel 't was. een ideale samenleving te
stichten en te besturen. Als men be
denkt, dat het eilandje niet veel an
ders dan aardappelen voortbrengt, dat
belasting en ambtenarij er volmaakt
onbekend waren, dan begrijpt men,
dat Glass meende, een goede kans te
hebben om zijn doel te verwezenlijken.
Onder de schipbreukelingen, die in
1836 op Tristan da Cunha aan
spoelden. was een Nederlander, Pie
ter Groen geheten, de zoon van een
eenvoudig Katwijks visserman. Pie
ter had het nodige achter de rug.
Als tienjarige knaap was hij ter vis
vangst getogen. Tien jaar later ging
hü in de grote vaart. Na vijf jaar
her en der gezwalkt te hebben,
kwam Pieter in Katwijk terug en
vernam daar. dat ziin ouders kort
tevoren naren overleden, slachtof
fers van de cholera-epidemie, die in
1833 heerste. Pieter ging opnieuw het
zeegat uit en pas jaren later hoorde
Katwijk weer van hem.
Toen bracht namelijk een man uit
Amsterdam het bericht aan Pieter:
verwanten, dat blijkens een in een uit
zee opgepikte fles geborgen briefje
Pieter schipbreuk had geleden en zich
op Tristan da Cunha had gevestigd.
De nog jonge Katwiiker vond een
goed onthaal op het eiland. Het duur
de niet lang of hij was er zeer gezien
en werd de „tweede man" van de lei
der William Glass. Toen Glass in 1853
stierf, nam Pieter Groen hij heette
voortaan Peter Green het ambt van
gouverneur van Tristan da Cunha
over. In die functie is hij bijna een
halve eeuw werkzaam geweest.
De samenleving
DE SAMENLEVING op het eilandje
week inderdaad sterk af van de
maatschappij in de „grote we
reld". Iedere man met stevige knuisten
Tristan da Cunha wel met moeilijk
heden te kampen. Dat was vooral het
geval in 1885, Wen eir een nooit geheel
opgehelderde „mannenroof" plaats
vond. Dat kwam zo. Er dreigde hon
gersnood op Tristan da Cuinha en
daarom poogden de bewoners passe
rende schepen te interesseren voor hun
ellende. Het wadhten duurde lang en
de nood steegmaar eensklaps en
onverwacht nog wierp een groot schip
het anker uit nabij het eiland. Een
aantal mannen roeide naar het schip
toe, doch toen zij goed en wel aan
boord waren, voer het weg en van de
mannen werd taal noch teken ooit
meer vernomen. De sociale gevolgen
waren ernstig, want op die onheilsdag
werden twaalf van de negentien ge
huwde vrouwen op het eiland tot we
duwen. Jaren later nog drukte die
nooit verklaarde mannenroof zijn
stempel op de verhouding tussen het
aantal mannen en het aantal vrouwen.
Eerst omstreeks 1910 was het even
wicht weer hersteld.
De nieuwe tijd
DE Eerste Wereldoorlog was ge
ruisloos voorbijgegaan aan 's we
relds eenzaamste eiland. De
Tweede echter klopte aan zyn poorten
en dat kloppen luidde een nieuwe pe
riode in Tristan da Cunha's geschie
denis in. Eind 1942 besloot de Britse
regering namelyk op het eilandje
in de militaire bescheiden voortaan
aangeduid als HM S. Atlantic Isle
een meteorologisch observatorium en
een radio-station te installeren. Toen
pas vernamen de eilandbewoners, dat
er een wereldoorlog raasde en woedde;
toen pas zagen zij voor het eerst in
him leven heuse soldaten. Er ontstond
aan de greep van de moderne
tijd, maar niettemin is het leven er
nog steeds uiterst „natuurlijk", ja,
primitief. Neemt U het kerkje, een ge
schenk van wylen koningin Mary van
Engeland. Het is als het ware geen
Godshuis, doch veeleer een Godshut.
De vromen, die er komen, beleven er
hun godsdienst echter evenzeer als zij
die de St. Pieter in Rome, de West
minster Abbey in Londen of de Grote
Kerk m Amsterdam bezoeken!
Het enige dorpje is Edinburgh met
zyn van ruwe stenen gebouwde huizen.
„Blauwe Steen" noemen de eilandbe
woners dit bouwmateriaal, dat zy ook
gebruiken om hun aardappelakkeis af
te grenzen en te beschutten tegen weer
en (vooral) wind. Dit dorpje ligt op
een klein plateau aan de Noordweste
lijke zijde ran het eilandje. Aardap
pels zyn het voornaamste gewas, aat
op de dertig acres cultuurgrond wordt
verbouwd. Ook groenten, appels en
perziken groeien op Tristan da Cunha.
De ossewagen is er het enige trans
portmiddel. Hy dient ook om post en
goederen van „beneden" (het strand
ligt ongeveer 300 meter lager dan
Edinburgh) te halen. Behalve ossen
treft men voorts geiten en schapen
aan.
De sohapen vooral zijn belangrijk
omdat zij de wol leveren, die de be
volking zo dringend nodig heeft. Het
is de taak der jonge vrouwen om de
wol te spinnen, terwijl de oudeie
vrouwen zorgen voor het wassen en
verder prepareren der vaohten. Lang
niet alle gezinnen beschikken over een
eigen spinnewiel, maar burenhulp
wordt naarstigJijk" betracht en daarom
kan iedereen zijn eigen wol spinnen,
wijl de eigenaars steeds bereid zijn
om hun wiel tijdelijk in bruikleen af
te ste&n.
De zee levert ids in overvloed ter
wijl twee keer per jaar de mannen
naar Nightingale Island varen om er
puane (mest) en 6tormvogelvet te ver
garen.
Zo is het leven op Tristan da
Cunha, hard, simpel, primitief. De
gezondheid der bewoners laat weinig
te wensen over.
Grillig en gevaarlijk zijn de kusten
van die uitgedoofde vulkaan. Wol
ken omfloersen vaak zijn top. Maar
strand, akkerbouw, bossen en sneeuw
sieren zyn hellingen. Eenzaam en
verlaten ligt Tristan da Cunha in
dc oneindige wateren van de Atlan
tische Oceaan, eenzaam en verlaten,
doch niet onbewoond, en dit eiland-
Je kan er op bogen, de enige plek op
aarde te zyn, waar een „ideale sa
menleving" een eeuw in stand bleef.
Nadruk verboden
4
Ossewagens vormen op Tristart da Cunha het enige vervoermiddel.
De weinige huizen in Edinburgh zijn gebouwd van ruwe stenen..1
