OUDEJAARSAVOND
OOM BART
regisseert de
2e Jaargang No. 52
É-=-'-T
Vrijdag 31 December 1954
door H. P. van den Aardweg
jOLANTHE VERHEY laat het kopje thee, dat zij naar de lippen gebracht heeft, weer zakken
en zet het-onzacht op het schoteltje terug.
Wat zeg je? roept ze uit. Haar blonde gezicht weerspiegelt een mengeling van verontwaar
diging en verbazing. En Fred, haar man, vindt onder dit spervuur van vrouwelijke blikken niet
dadelijk de moed om zijn mededeling van zoeven te herhalen. Het is ook niet nodig. Jolanthe
heeft het maar al te goed verstaan. Terwijl Fred Ijet laatste reepje van zi/n ontbijt broodje
werktuigelijk met thee naar binnen spoelt, brengt het opgewonden vrouwt/e er in èén adem uit:
En je oom Bart kan me gestolen worden!! Omdat hij niet zóveel zij knipt met duim en
ringvinger om een huwelijksleven geeft, behoeft hij het ónze nog niet te bederven! Wie
heeft er óóit van gehoord: op Oudejaarsavond je man uit huis halen! En het is bovendien
triomfeert ze fonkelogend in strijd met de statuten van
Jolanthe heeft geen lucht meer. Van deze noodtoestand maakt Fred schoorvoetend gebruik
haar wat tot kalmte te brengen:
Wees nu eens redelijk, kindje, er zit bij oom Bart geen druppel kwaad bloed bij. Hg zou
het beslist niet gevraagd hebben, wanneer het niet dringend noodzakelijk was geweest. Hi/ is nu
eenmaal regisseur en moet zorgen, dat alles voor elkaar komt. Karei Denkers is plotseling ziek
geworden en ik ken die rol nog
Ja. van vóór ons trouwen! valt Jolanthe hem vinnig
ln de rede.
Juist! En er is geen tijd meer voor repetities! Het lag
dus voor de hand, dat oom Bart mij vroeg m te vallen
Op Oudejaarsavond! vult Jolanthe onverzoenlijk aan.
Fred maakt een gebaar van hulpeloosheid. Als zij uit
haar humeur is, voelt hij zich zelden tegen haar opgewas
sen en nu minder dan ooit! Want zü heeft eigenlijk geluk!
Op Oudejaarsavond je man uit huis halen! Terwijl hij nog
zoekt naar woorden, die haar stemming verzachten kun
nen, hoort hij haar zieggen:
En jij bent natuurlijk dadtfpk gaan opzitten en
pootjes geven en zeggen van „Ja, oom Bart!" en „Wat
leuk, oom Bact!" en „ik ben zo blij, dat ik het voor U doen
mag, oom Bsrt!"
Jolanthe g«*)it woedend haar servet over de tafel.
En het i* ook weer je ellendige ijdelheid! Fred Verhey
de knappe amateur-acteur, wil weer eens schitteren! Fred
Verhey. om wie al die lui van de A.T.V.V. in de rouw
gingen.' toen ze hoorden, dat hij ging trouwen! Idioot
stel! En als het er op aankomt, zo principeloos als
als een priktol, die je ook alle kanten uit kunt
draaien! A.T.V.V, Amateur Toneel-Vereniging Voor Vrp-
gezellen. J&Wel! Je hebt 't me zelf laten lezen Artikel
nummer zoveel: Alleen vrijgezellen, mannelijke en vrou-
weijkc. kunnen lid van de vereniging zijn! Jij mag dus
helemaal niet meespelen! Want je bent geen vrijgezel
meer! Als je nou nog weduwnaar was, dan zou ik er mis
schien vrede mee kunnen hebben!
Jolanthe verkeert opnieuw in ademnood.
Fred zegt kleintjes: Dat is overwogen. Maar Mr
Pieters zegt. dat het geen bezwaar is. Ik kan geen lid meer
zijn en ik bén ook geen lid meer. Maar van meespelen
wordt in de statuten niet gesproken. Dat is dus wél
mogelijk!
Jolanthe knijpt haar og entot kleine spleetjes en zegt
langzaam met veel venijnige klemtonen:
Wat zei die grote staatsman ook weer? Ik heb maling
aan juristerij! Nou. ik ook! De advocaat Pieters kan me
nog meer vertellen! Laat hij een vrouw nemen! Dat zal
zijn verstand ten goede komen! En ik mag niet mee als
toeschouwster. omdat ik getrouwd benHeb je 't ooit zo zout
^geten? Driftig begint Jolanthe een kadetje te smeren.
Dan eensklaps:
Fred zucht diep voordat hij antwoord: Klara Overduyn.
Jolanthe lacht lang en schamper en stoot er uit:
Als ik het niet dacht! Klara Overduyn! Het jonge,
onschuldige meisje, dat uit de verte komt! Als ze in de
verte een man zag. die ze aan de haak kon slaan, bedankte
ze vanavond nog voor het lidmaatschap van de ATVV en
kvnim ze op oudejaarsavond niet bij Jullieuit de verte!
Onzin! Ze is geknipt voor die rol van aardig, onschul
dig meisje, zegt Fred meer oprecht dan handig. En hij
voegt er bij* Bovendien kan ze die rol wel dromen!
Jolanthe snuift met haar wipneusje en antwoordt:
Maar dan ligt ze toch maar in Je armen!
Of dét wat te betekenen heeft!
Voor jou misschien niet. Maar de hemel zal weten,
wat zij in haar hoofd haalt. In „Uit de Verte" heet ze
Narcissa. is het niet? Narcissa! Ze is me dan ook wel de
bloem. Een lieverdje!
Jolanthe kan nu eenmaal die opgedirkte Klara Over
duyn, die zichzelf een miskende schoonheidskoningin vindt
en vroeger altijd om Fred heendraaide, niet uitstaan. En
uitgerekend op Oudejaarsavond zal die met Fred op de
planken komen! Het is om uit je vel te springen. Ja, die
lui van de ATVV hebben geen huiselijke haarden! Alle
maal ongetrouwdenWeten met hun Oudejaarsavond geen
raad en gaan daarom maar toneelspelen! Belachelpk om
Je daarvoor te moeten opofferen! En Fred, die dadelijk
toegestemd heeft! Nu kan hij er niet meer af. Jolanthe
zegt zelf altijd, dat zij woord zijn woord is.
En dan brengt Jolanthe, een tikje onsamenhangend, het
televisie-apparaat ter sprake, dat haar hoog zit ongrijp
baar hoog. omdat Ferdinand het een te grote uitgave
vindt. Jij wél spelen op Oudejaarsavond, maar mijn
televisie-toestel ho maar!
Fred staat op, om naar zijn kantoor te gaan. Hij durft
haar niet meer dan een vluchtige kus te geven, die zp in
de lucht beantwoordt, en zegt:
EN het ziet er naar uit, dat Oom Bart. regisseur van de
ATVV. die 's middags in den huize Verhey verschijnt,
het inderdaad bij zpn temperamentvolle nicht „goed"
zal krijgen.
Zij ontvangt hem met een „Zo, bent U daar!" welke
uitroep zonder bezwaar vergeleken kan worden bu een
onweerswolk, die, om het dichterlijk te zeggen, veel in zijn
schoot verbergt. Maar Jolanthe is om de maan niet dich-
terluk gestemd!
In zeer positieve en ln het geheel niet poëtische taal
verwilt zp hem. dat hij haar komende Oudejaarsavond
glansiijk bederven gaat. De Oudejaarsavond, waarop zp
zó gesteld is! De geheiligde klokslag van twaalf uur. waar
in zij zich altpd in een paar armen bevonden heeft, vroe
ger in die van haar vader en de laatste jaren in die van
haar man» De opgekropte zenuwen worden haar eindelpk
de baas en zp barst in tranen uit. En dan die Klara
Overduyn! Ik haat dat geschilderde mirakel! Wat zal ze
een plezier hebben, wantfantaseert Jolanthe, ze
haat mp óók!
Oom Bart, die wel een buitje, maar geen onweer ver
wacht heeft, kpkt beduusd het opgewonden vrouwtje aan
en legt werktuigelpk het lange, ronde pakje, dat hp bp zich
heeft, op tafel.
Jtp en denkt U nu werkelijk, dat ik. als een kind.
met een rolletje chocolaatjes zoet te houden ben' roept
Jolanthe verontwaardigd uit en zi) heeft grote lust om
oom Bart's in keurig vloeipapier verpakt- geschenk van
het tafelblad weg te vegen.
- Ja, stamelt hp, r
r luister r
i eens even..
EEN blauwe zerk, één van de
vele, die de uitgestrekte
vloer van de Hooglandse
kerk vormen, vermeldt de naam
Adriaan van der Werff, de held
haftige burgemeester van Lel-
dens beleg.
Hp stierf in 1604, oud 74 Jaar.
De steen ligt tegen de voet van
een zware pilaar.
Aan de andere zijde, enkele
meters boven de vaalbruine ban
ken. is een marmeren grafteken
aangebracht, daterend uit 1661
en vervaardigd door de bekende
beeldhouwer Rombout Verhulst,
die omstreeks dat ,,aar in Leiden
woonde.
Een donkere, ovaalvormige
plaat met vergulde letters wordt
omkranst door een stenen „poi-
tret" van Van der Werff. blade
ren. kunstig gewonden linten en
wapenschilden.
WOORD
VAN
BEZINNING
helft pleegt te stromen, is stil
gelegd.
Eenzelfde „pauze" geeft de
oude jaarsa vond klok.
De twaalf slagen vormen een
vacuum, een leegte, een stukje
eeuwigheid in de tijd.
Wp staan op de smalle grens
tussen twee Jaren, tussen ver
leden en toekomst, een drempel
in de vlakke, gelpkmatige stroom
van onze aardse vergankelpk-
heid.
Temidden van die dwarrelende
wereld komt een wentelende
zandloper op u toesnellen. Zo is
de tpd van één mensenleven en
van eeuwen geschiedenis.
EEN gekantelde zandloper,
van marmer. In onver-
wrikbare rust.
Twaalf klokslagen op de grens
van twee dagen, twee jaren,
twee „eeuwigheden", achter ons
en vóór ons.
Een pauze, die vrpwel nie
mand onbewogen laat.
Maar de tpd kent geen rust
en geen pauze.
Zie slechts de afstand tussen
onze kalender, die 19541955
wijst en het Jaartal 1604, gebei
teld in de grafzerk van burge
meester Adriaan van der Werff
Jammer, dat dit gedenkteken,
evenals de kerk. met zwaar ge
havende ramen en grauwe ver
vallen muren, zo verwaarloosd is.
De restauratie, die het komende
jaar zal inzetten, moge onze
oude „Hooglandse" of ,,St. Pan-
cras" onder de aandacht van
onze gehele burgerp brengen,
niet slechts als bezienswaardig
museum of wekelijkse vergader
plaats van enkele honderden
kerkgangers, maar als centrum
voor muziek, zang. religieus
toneel en andere cultuuruitin
gen, die binnen de wpde en ver
heven ruimte van een kerk hun
wezenlijke karaktertrekken ont
plooien.
MAAR afgezien van deze
grootse perspectieven, kpk
nog even naar een détail
van het grafteken voor Adriaan
van der Werff.
Onderaan het weelderig ver
sierde medaillon heeft de beeld
houwer de brede linten in el
kaar geknoopt en daarin hangt
een zandloper, niet staande
maar gekanteld, zodat de ruste
loze tpd, die uur na uur van de
ene helft, door de nauwe hals in
het midden, naar de andere
DIT is een niet te meten tijd
ruimte. een onsprekelijk
klein deel van een seconde,
want onze zandloper is niet van
steen.
De twaalf klokslagen laten
zich niet vangen binnen de
uiterst dunne grens van 1954
1955. Zp klinken terwpi onze
klok met onverstoorbare regel
maat verder tikt
Zelfs wanneer het kunstig
geconstrueerde mechanisme zou
haperen of stilstaan, wentelt de
tpd voort, met de niet te stuiten
vaart van de sterren in het
hemelwpde heelal en de on
weerstaanbare golfslag van de
oceanen.
ONZE gekantelde zandloper
van de Oudejaarsavond la
slechts schunbaar een on
deelbaar ogenblik in rust.
Hij draait om de denkbeeldige
as van het middengedeelte, zoals
Brian Desmond Hurst in zpn
verfilming van Dickens' Christ
mas Carol „Scrooge and Marley"
het voorbijvliegen van het zelf
zuchtige leven van de ongeluk
kige vrek uitbeeldt door een
nevel van fladderende papieren
op het doek te toveren.
of het verval van de kerk. die
bestemd was eeuwenlang, in on
geschonden luister, de langzame
vernieling van de tpd te weer
staan
DE tpd kent geen rust.
En wp, uur na uur. gene
ratie op generatie wentelen
Zonder einde?
Tot in de tpdloze leegte van
de dood?
U MAG „neen!" zeggen.
Wp mogen, optornend tegen de
verveling van de tpd, zonder
krampachtigheid, als was ons
geloof van kwetsbaar marmer,
de grote wisseling der eeuwen
verwachten, wanneer door de
komst van Gods vrederpk OP
AARDE, bestemd voor ALLE
volken, de zandloper van onze
wegstromende tpd en angstig
snel wentelende wereldhistorie,
niet schunbaar. uit steen ge
houwen. maar. met een voor alle
schepselen verblpdende en leven
wekkende rust, voorgoed is ge
kanteld.
P. L. SCHOONHEIM.
Predikant voor Bijzonder
Kerkewerk van de Her
vormde Gemeente Leiden.
ken Heeft Jolanthe medelpden met zpn zichtbare verle
genheid? Of denkt zp aan haar hartewens: het televisie
apparaat? De ziel van een Vrouw kan zonderlinge wegen
kiezen. In elk geval zegt ze eensklaps: Ik wil sportief
zpn. Wanneer Je Narcissa in de slotscène niet kust, praat
ik nergens meer over. Doe je het wel, dan krpg ik mpn
televisie-toestel!
Accoord?
Fred, eensklaps hevig opgelucht, stemt onmiddellijk toe.
Hp drukt Jolanthe tegen zich aan en declameert, dat zp
een aardse engel is.
Licht als een veer (die zweeft! komt hij de feestzaal
binnen. Achter de coulissen heerst een grote bedrijvigheid.
Regisseur Oom Bart geeft de laatste aanwijzingen. Tegen
zijn neef Fred zegt hij: En denk er om. jongen, dat het
tafereel met Narcissa aan het slot van het stuk dé klap op
de vuurpijl moet zijn! Speel 'm met geestdrift! Met ver
voering! Met hartstocht!
Fred knikt. Hp voelt zich tragisch. Hij moet dus óf zpn
roem als amateur in de waagschaal stellen of een bedrag
neertellen voor een televisietoestel, dat hp weggegooid
geld vindt, want hp houdt niet van televisie
En het „klapt" die avond niet hoewel aan het eind
van elk bedrpf de toeschouwers zich de handen tot tinte
len geslagen moeten hebben want het zal zeker ver na
twaalven worden, wanneer hp thuis komt! Waarom heeft
de regisseur, foetert hp binnensmonds, ook niet meer aan-
Ferdinand verstpft. Hp twpfelt een moment aan de
wereld en zpn eigen bestaan. Want het is niet Klara Over
duyn! Het isJolanthe! En die speelt haar rol of zp
nooit anders gedaan heeft dan dat. En dan geeft Ferdi
nand zpn regisseur de volle maat aan geestdrift, vervoe
ring en hartstocht.
En de kus. die het toneelspel „Uit de Verte" besluit, duurt
zólang. dat niet slechts de twaalf slagen van een nabije
klokketoren haar begeleiden, maar ook nog de eerste voet
zoekers in de straat en de eerste sirenes in de haven
OP Oudejaarsavond voelt Fred zich niet behaaglijk.
Na het heftige gesprek op die ochtend aan de ont-
bpttafcl is over het hele toneel-geval tussen Jolanthe
en hem vrpwel geen woord meer gewisseld. Zp heeft hem
alleen kort en Jolanthe kan, wanneer zp het op haar
heupen heeft, tot wanhopig makend toe kort zpn mee
gedeeld. dat oom Bart geweest was. Om je dood te
lachen! Om me te Ipmen had hp een rolletjeenfin
laat ik er maar over zwpgen!
En verder, tot aan de dag van Oudejaar, heeft zp over
het onderwerp een hooghartig en ongenaakbaar stilzwijgen
bewaard. Fred heeft zich reeds met zorg afgevraagd of. zp
misschien aanneemt, dat hp toch niet gaat. Dat vervult
hem met een geweldige onrust Want hij kan zijn vrienden
van de ATW onmogelijk in de steek laten! Maar hp zal
zorgen, dat hp vóór 12 uur thuis is! Beslist! Al zal hij
geschminkt en in zpn toneelkleding in een taxi springen!
Onmiddellpk na het middagmaal, dat vrp zwpgend ver
lopen is, maakt Fred, zenuwachtig, zich gereed te vertrek-
dacht aan het tempo geschonken? De grote pauze heeft
ook veel te lanc geduurd! Fred heeft het gevoel of hij naar
de afgrond holt. De afgrond van Jolanthes woede, als hp
ver na middernacht verschynen zal.
Jolanthe, die op Oudejaarsavond twaalf uur altijd ln
twee dierbare armen gelegen heeft! Nu zal zp in vier armen
liggen! Die van de eenzaamheid en die van haar toorn!
Fred staat op het toneel. De toeschouwers zpn ademloos.
Een tersluikse blik op zpn horloge heeft hem verteld, dat
het zes minuten vóór twaalf is. Hp berekent, dat hp niet
voor half éen thuis kan zpn, op zpn vroegst. Narcissa, „de
Vrouw uit de Verte" moet thans over enkele seconden op
komen Hij kan de meid wel doodslaan, gelooft hij. Als
Fred met pathetisch opgeheven armen naar de zaal ge
galmd heeft: „O. ik voel het. dat zp voor eeuwig voor nuj
verloren is!" klinkt Narcissa's stem dank zp de voortref-
felpke regie klopt alles als een bus» achter de coulissen-
„Neen, Jongen, dat nooit! Hier ben ik!" En op hetzelfde
ogenblik wipt Narcissa door de geopende deur het toneel op.
DOOR de sterrennacht lopen Jolanthe en Fred stpf
gearmd naar huis. Jolanthe zegt lachend. Die
goeie oom Bart. wat keek hij beteuterd, toen ik dacht,
dat hij chocola voor me had meegebracht. De rol vind
Je dat ik hem goed gespeeld heb? zag er ook net zo uiti
En heerlpkover een paar dagen televisie
Fred staart zwpgend naar de sterren en de wolken.
Voor zoveel vrouwenlist heeft hp geen woorden. Dan ont
hult Jolanthe: maak je maar geen zorgen! Oom Bart
geelt me het televisietoestel, alssalaris voor vanavond.
Hp komt straks nog even langs
Als Fred zpn vreugde over deze verrassing, die hem een
belangrijke som bespaart, geuit heeft, waagt hp het
schuchter te vragen: Maar zal Klara Overduyn niet
razend zpn?
Klara Overduyn? Die is al tien dagen snipverkouden.
Ze zat er reusachtig over in. dat ze niet spelen kon. ver
telde oom Mart me. toen hp de eerste keer bij me was.
Daarna is hp nog wel zes keer geweest om de rol met me
in te studeren. Klara OverduynZe heeft bpna geen
stem meer, het arme ding! We hebben haar in het complot
genomen en ze vond het een geweldige mop. We vinden
haar aanstonds bp ons thuis. Daar heeft ze de hele avond
oliebollen staan bakken. De schat
Ferdinand kpkt zijn vrouw van terzpde aan. Hp kan op
zijn tijd een ups man zijn en bemijmert de vraac. wat heeft
haar zo mild gemaakt? De blpdschap over het televisie-
apparaat? De trots over de geslaagde rol? De voldoening
over de angst, die zp hem bezorgd heeft? Of nog iets
anders? Ja. de ziel van een vrouw kan zonderlinge wegen
kiezen. Vooral op Oudejaarsavond!
