i
Honeggers „Cantate de Noël'
zoekt naar niéuwe vormen
ien verwacht veel van de
lemocratie, maar weet er al
te vaak geen raad mee
HUNKERING
Mengvorm: folklore - kunstmuziek
W:
K.
(bij de ruïnes van „vroeger")
ele studenten hebben een harde dobber
0 een bijzondere correspondent)
ie Japan van voor de oorlog verge-
inet het Japan van nu. ziet dui-
!e tegenstellingen. Zonder het
;cn-van-toen te willen Idealiseren
nar volstrekt geen reden voor is
toch vastgesteld worden, dat het
ds een rustig land was. Het was
tdioop zit het vaak ten koste
een grote schare weinlg-draag-
jtlgen en het was er ordelijk,
al hadden zeer velen het nllesbe-
breed. toch waren de mensen
_.;den en eerlijk Onder vrecmde-
- aas het bekend, dat wat men
straat verloor, het verlorene
een politiepost zou worden
^.jracht. Iedere Japanner ge-
ri dat zijn volk superieur en ult-
liik was en daar was men niet
trots op. maar men handelde
rit naar. Ook meende hll. dat zijn
eens van de kelzersfamille
iaden, welke hit goddelijke waar-
zeïende. Als kind en afstamme-
deze god-keizers, die de be-
i waren van het „Jamato-
ceende hilzelt ook met bijzondere
irereiienschaDpen toebedeeld te
Gedurende 2600 laar leefde men in
dachtenwereld en men zag neer
Westen waar monarchen en
dsgen heengingen ot verjaagd
wanneer ze bij het volk in on-
si waren gevallen,
bijna ieder huis hing een portret
de regerende Keizer. Het dienen
ie belangen van het land be-
iwde men als eerste en laatste
Tradities en gewoonten vanuit
;den der ..Samurais" („ridders")
beginselen van het ..familie-
en" hielden het volk hecht bijeen.
Japanner was daarbij bezield van
Junato damashl-' (.ziel van Ja-
en dit bracht mee. dat men
nimmer verslagen te kunner.
n had ook nog nooit een oorlog
r>n De groote meerderheid was
2 eedachte opgevoed en daarvan
,.:d, met uitzondering van de In-
sntia, die een oorlog met Amerika
senseliik achtte. In die tiid waren
s individualistische neigin-
naar deze konden nimmer tot
rkomen Dat het gelaat ni»t mag
Jen wat er in het innerlijk nm-
Boeddhistische stelregel en
eheN In liin met de gewoonten
tiid. Ook tu«sen het familie-
bi en de kelzerverering be-
Inauw verband.
Vaag begrip
1 volgden nederlaag en bezetting,
togen van het volk werden op de
ijlste wjjze geopend. Men kwam
besef, dat men zich in eeuwen-
ldfplogieén had vergist. En voor
mis» in de historie begon men
Innehten te ontwikkelen. De de-
ille'an het buitenland werd over.
i d.ch men wist er geen raad
&P de vooroorlogse tijd begon men
den als op een droom. Het ge
in de nederlaag was. dat het
1 voor de keizer ..als God'- ge-
'Jd afgedaan.
'boolsvstemen werden veranderd,
gingen tijdens de bezetting iu-
Democratie bleef een vaag be
ta werd door onderwijzers op de
meest verschillende manier uitgelegd.
En de studenten wisten niet waaraan
zó toe waren.
Het familiesysteem, waarbij groot,
ouders, ouders en aanverwanten onder
hetzelfde dak vertoefden, ging afbrok-
er. in het algemeen genomen, een
fundamentele democratie op na zal
houden.
In het huidige kabinet-JosjIda heeft
het volk zijn vertrouwen verloren. Men
schaamt zich tegenover het buitenland
voor het tumult tijdens de Kamerzit
tingen en de talrijke schandalen. Velen
vinden de premier te oud en zeggen,
dat hjj er in het geheel geen demo
cratische principes op nahoudt. Zijn
reis naar Amerika en Europa wordt be-
crltlseerd. Bij zijn woning worden tel
kens mensen gearresteerd, verdacht
van een aanslag op zijn leven.
Droevig verschijnsel
DOODS en kaal ligt de win
ter over het schaars ver
lichte land. De kleuren van
welde, water en lucht zijn vaal
en grauw. De vlakke polder ls
i'eg. Een boerderij, verweg. een
rij huizen langs een c'ijk, bcmen.
hekken staan, als verlaten en
vergeten herinneringen aan zo
mers vol leven en licht.
DE trein glijdt met gedempt
rumoer door de schemerige
iag. In het Oosten is de
c chtbewolkte lucht met zwak
rode vlekken geverfd. De fel
blinkende zon blijft vandaag
WOORD
VAN
BEZINNING
beslist niet geldig is voor een
volgende datum of generatie.
Wanneer één karaktertrek, één
geeste jk of materieel bezit voor
alle tijden duurzaam, blijvend
was. zou er geen sprake zijn van
geschiedenis, van een kalender.
OF is misschien het leven
zelf. de hunkering te wil
len leven, te mógen leven,
het enige, dat in het labiele van
de jaren en eeuwen stand
houdt?
Is het deze hunkering, die ge
slacht na gc-slacht begeleidt,
waardoor Israëls profeten in het
grijs verleden een duurzaam
geestelijk bezit aan hun volk en
aan de wereld van toen en nu
hebben meegegeven?
ZU getuigen van de hoop. die
hen en de generaties tot in enze
tijd en nog in verre toekomst,
doet leven, stnjden en geloven.
dl:p gesluierd. De gloeilampen
t-igen het witgelakte da.k van
onze wagon worden gedoofd,
langs het glas van de ramen
kruipt traag een druppel omlaag.
DE conducteur komt de
p'aatsbïw-ijizen controleren.
Na de knip in het kaartje
b:ktj'£t h'j vluchtig de achter
kant Daarin staat de Decem-
berdatum van deze dag gestem-
pel
Zcals de trein van station tot
staten verder rijdt, zo kernen
cn gaan de dagen, de maanden,
jaren en eeuwen.
Iedere daz. iedere periode
heeft een eigen stempel, dat
die verder telt, van gebeurtenis
sen, die elkaar opvolgen en ver
dringen.
TEGEN d.t verglijden en ver
wisselen. waarin je duidelijk
Jezelf ziet meegetrokken,
rijst echter een sterk verzet.
Is dat een wanhopige poging
om de tijd. het leven tot staan te
brengen? Zoals de noodrem in
d» tre.n. ender ieders bereik, de
garantie geeft, dat de voortrol
lende wielen zo nodig tot stil
stand kunnen komen.
Het leven, de geschiedenis, de
tijd laat zich nu eenmaal niet
vost leggen. Geen enüel verzet
baat.
DOODS en kaal ligt de
winter over het schaars
verlichte land.
De trein van de tijd glijdt met
niet te stuiten regelmaat van
datum tot datum, van winter
naar lente en zomer, van zomer
naar herfst en winter.
Wat meegaat en blijft is het
leven zelf. de onuitwisbare door
God in ons gestempelde hunke
ring.
P. L. SCHOONHEIM,
Predikant voor het Bijzonder
Kerkewerk Hervormde Ge
meente Leiden.
Hoge Rijndijk 14a
Vara-première op Kerstavond:
Een van de hoekgebouwen in het uitgestrekte paleiscomplex van de
Japanse keizer in Tokio, dat omringd is door een diepe gracht.
kelen. Het wordt nu nog enigszins bij
elkaar gehouden door de slechte eco
nomische toestand en het gebrek aan
hulzen. Men denkt echter, dat het in
de toekomst zal verdwijnen. Het respect
van de familieleden onderling is niet
als vroeger. En ook andere goede zij
den verflauwen.
Zeiker. men is vrijer dan vroeger, en
men verwacht veel van democratie.
Ook de jonge meisjes zijn er blij mee.
Werden zij vroeger meestal uitgehuwe
lijkt. thans kan dit volgens de wet niet
meer en zijn zij vrii in haar keuze. Het
zal echter nog lang duren voor Japan
denten. Voor de bekostiging van hun
lessen en voor hun levensonderhoud
moeten zij er vaak bijverdienen. Zij
werken als timmerman, „sandwich
man". verkoper, weg arbeider enz. Die
niet slagen met werk. verkopen hur.
bloed aan een ..bloedbank" en krijgen
daarvoor vierhonderd yen: ongeveer
\ier gulden. Vrouwelijke studenten be
landen nogal eens in danshuizen, ca
barets. bierlokalen en dergelijke in
richtingen van vermaak. Het spreekt
wel vanzelf, dat zij daar groot gevaar
lopen moreel ten gronde te gaan.
bund staat dit Japanse vrouwtje vinger in de mond!) voor
i de levensmiddelen-stalletjes, die niet - zoals bij ons en
ook in moderne wijken van Tokio - van een raam en een
toge voorzien zijn. De baby draagt zij op haar rug. eveneens
een algemeen gebruik onder Japanse vrouwen.
Een droevig verschijnsel is ook. dat
de slechte eoonomlsohe toestand zelf
moorden in de hand werkt, ook onder
jonge mensen. Onlangs sprong een man
van een warenhuis en in ziin val kwam
hij terecht op een oude lotenverkoop-
ster. die bij de ingang haar stalletje
had. Velen kiezen voor dit doel een
prachtige omgeving: het wonderschone
Atami is zulk een droevige plaats. De
luguberste tvpen uit de samenleving
weten dat en plegen zich daar voor
sinistere doeleinden op te houden Zi;
beroven de rampzaligen van al wat hij
of zij op de laatste reis meenam. En
verdwijnt dan de laatste, aan een na
bestaande gerichte brief, dan heeft de
politie de grootste moeite met het iden
tificeren.
Atoombom schokte natie
Ofschoon de Japanners van
ouds heel wat spoediger bereid waren
het einde van hun leven in eigen hand
te nemen, dan zulks in het Westen
over het algemeen het geval is. hebben
toch ook de nederlaag en haar ge
volgen heel wat onevenwichtige figuren
van de kook gebracht. Bovendien heb
ben de atoombom en de massale ver
nietiging in enige grote steden even
eens diepe sjaoren in het gemoedsleven
van het Japanse volk achtergelaten,
hetgeen nog verhevigd is door de ziek
teverschijnselen tengevolge van de
proefnemingen met A- en H-bommen.
De mensen zijn een tijdlang erg ner
veus geweest en zii vermeden zoveel
mogelijk het eten van groenten en vis.
ofschoon dit laatste voedingsmiddel in
Japan dezelfde plaats Inneemt als in
het Westen het vlees. Intussen zijn er
n-yg zesduizend inwoners van Hirosjima,
üle aangetast ziin door de uitwerking
van de bomaj-nval van 1945. Men ver
moedt. dat er nog veel meer zijn. maar
dat zii zich uit vrees voor een schok
kende mededeling van hun dokter lie
ver niet onder medische behandeling
plaatsen.
Ontzagwekkend vakmanschap
(Van onze Parijse correspondent)
Er is een tijd geweest, nog niet zo lcmg geleden, toen de
kunstenaars geacht werden in algehele afzondering in
„ivoren torens" te huizen, dat er algemeen met een duidelijke
schamperheid, en dus met heel weinig vertrouwen werd ge
sproken over „gelegenheidswerken".
Een artist had enkel zijn „inspiratie" maar te volgen en een
opdracht kon de vrije stroom daarvan alleen maar belemmeren.
Het is zeker een goed ding dat men nu van dit rigoreuze stand
punt eindelijk is afgestapt, een standpunt dat kenmerkend was
voor de romantiek, doch voordien evenmin gehuldigd werd
Een Bach, om hem slechts te noemen, had zo gedurende
lange jaren van zijn leven iedere week een nieuwe cantate voor
zijn kerkkoor in Leipzig te schrijven. Een verplichting die hem
nooit heel zwaar schijnt te hebben gedrukt en die ons een col
lectie meesterwerken heeft opgeleverd, waarvan we de omvang
en de waarde tot vandaag toe nog maar bij benadering hebben
gepeild.
TOT deze categorie van die musici, eenvoudige en strikt tonale taal, een,
die hun kunst als een eerlijk hand- die me werd voorgeschreven door het
werk plegen te verrichten, behoort karakter van deze Kerstliedjes, waarvan
zeker ook de Frans-Zwitserse componist de kinderlijke poëzie eens ons aller jeugd
Arthur Honegger. En zijn Kerstcantate, verblijdde
die Zaterdagavond 25 December van
21.55 tot 23 uur voor de Vara-microfoon
haar Nederlandse première zal beleven,
is een uitnemend voorbeeld van een
muziekstuk, dat geschreven werd voor
een nauw-omschreven doel en dat toch
het elan en de spontaniteit van de vrije
aandrang in hoge mate heeft bewaard.
Helemaal als Kerstcantate werd dit werk
intussen ook weer niet ontworpen. Ik
herinner me. verscheidene jaren geleden
al, Honegger te hebben horen spreken
over een plnn, dat hem toen zeer na aan
het hart bleek te liggen.
De burgemeester van een klein Zwit
sers bergdorpje. Selzach, had de compo
nist verzocht een Passione-muziek te
willen schrijven, bestemd voor de eigen
volkskoren, die er dan. begeleid door de
plaatselijke fanfare, ieder Jaar in de
openlucht een feestelijke uitvoering van
zouden moeten geven.
Het moest een grandioze gebeurtenis
worden, die een hele dag in beslag nam
en het denkbeeld zo'n volksstuk op reli
gieuze grondslag voor een kleine dorps
gemeenschap te schrijven, trok Honegger
toen al bijzonder sterk. Ja onweerstaan
baar aan.
Samen met de Zwitserse dichter Caesar
von Arx was de componist in 1940 inder
daad aan het werk getogen. Maar door
Marx' dood kon helaas van deze Passlone
alleen het eerste deel worden voltooid.
En het is dat deel geweest dat de com
ponist eerst veel later heeft omgewerkt
tot zijn Cantate de Noël. waarvan begin
van dit jaar in Parijs de wereldpremière
werd gegeven.
DE opzet en de geest van deze can
tate heeft de componist zelf be
knopt en duidelijk omschreven, en
die beschrijving luidt als volgt:
„Een tamelijk volumineus koor doet
een roep weerklinken, een roep bezwan
gerd van angst en vrees, waarmee de
mensheid zich richt tot haar redder. Er
is ec" kind geboren uit een maagd, waar
van de naam „Emmanuel" betekent:
God zij met ons.
Die roep wordt beantwoord door de
aartsengel gezongen door de bariton
solist en de overige engelen die de
herders kond doen van de geboorte van
de Messias. Over de ganse wereld weer
klinken nu de blijde en eenvoudige ge
zangen. die deze gebeurtenis bejubelen,
volksliederen die uitmonden in de hymne
Laudate Dominus.
Een orkestraal naspel verhoogt en ver
sterkt tenslotte deze samenklank van
Internationale Kerstliederen. In de hele
partituur heb ik me bediend van een
Honegger is in onze dagen vermoe
delijk wel de componist, die van het
eerste begin van zijn carrière af. toen
hij. nauwelijks meerderjarig, roet zijn
oratorium „Le Roi David" reeds zijn
internationale reputatie vestigde, met
de meeste consequentie en overtuiging
er naar is blijven streven door middel
van zün muziek een zo breed mogelijk
publiek te bereiken. Hij is in de berie
zin van dat miskende woord een „popu
lair" componist, zonder dat men in zijn
verband aan dat begrip een minder
gunstige en eerzame bijbetekenis be
hoeft te hechten. Zijn muziek rieht
zich tot het wijde volk, terwyl Honeg
gers vakgenoten hem terecht toch
steeds als een der grootste kunstenaars
van onze tüd bleven erkennen en ver-
De taak. welke de componist hier op
zich had genomen, vereiste echter naast
de hier omschreven geesteshouding,
bovendien een compositorisch vakman
schap. dat men gerust ontzagwekkend
en fenomenaal mag noemen. Het zou
iets te ver voeren de problemen te be
lichten. die hier moesten worden opge
lost. alvorens bereikt kon worden dat al
deze verschillende Kerstliedjes in hun
onderscheiden talen zich tot één geheel
verenigden zonder hun eigenaardig
En daarmee is dan tevens, zo onge-
karakter te verliezen.
Arthur Honegger componeert
AT Arthur Honegger in deze wer
kelijk grootse compositie heeft
willen uitdrukken, dat is de uni
versaliteit van het Christendom, die zijn
oorsprong vond bij de geboorte van de
Messias. Het zijn de veelal anonieme
Kerstliedjes uit Duitsland. Engeland
en Frankrijk als „Er ist ein Reis ent-
sprungen". „Stille Nacht. Heilige Nacht".
„From heaven on high the Angels". „II
est né le divln enfant" die de compo
nist hier tot muzikale grondstof voor zijn
cantate hebben gediend. En zo ontstond
er dus een soort mengvorm van folklore
en „kunstmuziek".
veer. het begrip „polyphonie" aangeduid
de eigenheid in gebondenheid
waarvan men deze Kerstcantate dan ook
als een indrukwekkend monument nog
bewonderen.
Aan Kerstcantates of -oratoria is de
muziekliteratuur niet büzonder rük.
En daarom verdient de muzikale lei
ding van de Vara te meer waardering,
omdat door haar initiatief het Neder
landse publiek, zo spoedig na de Paryse
wereldpremière, nu reeds met dit jong
ste werk van Honegger kennis zal kun
nen maken.
Parijs, December 1954.
FRANK ONNEN.
.Jaargang No. 50
Zaterdag 11 December 1954
