Mm
m
Catharina de Medici:
„OVERWINNARES?'
LÖ J H 7 a
/n m
rn
i
ji
ij
IV
i
i
F.1
L
MACHT
Een Zoeklicht
:ar
'|>u
kans
komen"
(wïntig jaar
'redering...
r r<
G°
D*
tt Historie. Alles komt'ons daarbij duideïyk voor de
geest.
Zaterdag 9 October 1954
wH
')gen Leven LCVIII
De oorlog tussen
Frankrijk en Spanje
liep ten einde.
Er werd vrede ge
sloten te Cateau Cam-
bresis. Frankrijk kwam
er nog zeer genadig
af, ondanks zijn ne
derlagen. Het was de
jonge Spaanse Koning
Filips II de laatste tijd
niet meegelopen. Zijn
geldmiddelen raakten
uitgeput en zijn vrouw
Maria Tudor, die in de
geschiedenis als Maria de Bloedige bekend staat, omdat zij de Protestanten in haar Rijk
zo bloedig had vervolgd, stierf op nog jeugdige leeftijd. Na haar besteeg de Protestantse
Elisabeth de troon, een zeer bekwame vorstin, waardoor Filips een machtige vijandin
kreeg in de plaats van haar die hem met al haar kracht daadwerkelijk had gesteund.
Op het ogenblik der onderhandelingen was Filips dus weduwnaar. Nu had Catha
rina de Medici, gedurende de laatste 13 ïaaraan haar gemaal 10 kinderen geschonken,
die elkaar waren opgevolgd met de regelmaat van een klok. Drie daarvan, waaronder
een tweeling, waren al heel jong overleden, zodat ze haar zorgen nog moest uitstrekken
over de zeven overgeblevenen, vier jongens en drie meisjes.
Catharina de Medici met de weduwenkap
udste zoon was zestien geworden ln het jaar van
lr .oemde vrede, haar oudste dochter, Elisabeth, was
»HJk Jonger, doch zou ztj desondanks geen bege-
dige bruid ztjn voor Filips II. van wie zij verno-
dat hü zijn pleizier wel op kon? Haar dochter,
ge gemalin van de erfgenaam van de grote
ijier, Keizer Karei V. Kon haar glorie groter zijn?
Filips verstandiger doen? In Engeland was geen
t. neer voor hem. Bleef dan niet het Huis Valols
o/er? En zou een huwelijk met haar Elisabeth
Ken geen vrede geven, die zo bitter nodig was?
ina de Medici spon aan haar plannen en al
Me leek zij wie ze was.
CiQ voor een der ramen van het grote paleis, zat
ide ogen gesloten, als een spinnende poes in de
li. Zij was de moeder die nooit minnares had
in door de omstandigheden. Verwaarloosde vrouw,
I r m juist dubbel moeder. Haar dochter trouwen
I pnge Habsburger. Welk een eer voor haar geslacht!
"vu Filips II niet ongenegen bleek voor de Franse
was er vreugde in haar hart Haar oudste zoon
1 ouwd met de Koningin van Schotland, die na
l van Maria Tudorook de rechtmatige
n! ie was geworden van de Engelse Kroon. Die
was toch geboren uit een onwettig huwelijk van
fjer, de Blauwbaard, met Anna Boleyn?
tden grote feesten in Parijs komen. Ter gelegen-
de vredeen van de verloving van Filips en
T van Valols.
elegenheid van de verloving Is er een toumool.
>este ridders zullen zich met elkaar meten. Ook
loning zal een lans breken, dat heeft hu zich
r men. Natuurlijk verschijnt hij met de kleuren
1 na van Poitiers: wit-zwart. Zijzelf kykt vanaf
tribune toe. De Koningin is nerveus. Zeven jaar
heeft de Italiaanse astroloog Luc Gauric de
„.-•en brief geschreven waarin hü hem mededeelde
u'rc 'iet aan tournooien deel moest nemen, zeker niet
ini,,eeks zijn veertigste jaar. Haar gemaal is zfjn een
gste levensjaar ingegaan.
ning heeft zijn partij wèl gekozen: Mongommcr.v,
'pitein van de Schotse lijfwacht. De kapitein
eert, hij wil gaarne een andere tegenstander.
Ie wil van de Koning Is wet Zij rennen op elkaar
Koning wil zijn tegenstander nlt het zadel lichten.
;!.ninff is sterk, doch de tegenstander is vlugger,
lans komt met kracht tegen het vizier van de
ii"i'g terecht. Van de versplinterende lans dringt er
nk door de viziernaad heenIn het oog van
olng.
It voorover, grUpt zUn paard nog in de manen
K. ft zo een tijd hangen.
int'
ningln valt flauw. En Diana van Poitiers? KrUtwit
■iiise haar plaats. Men draagt de Koning weg. De
i« i willen hem redden. HU lUdt vreselUke pUnen.
durven het mes niet ln het Konink..jke hoofd
c len. twee. drie, vier. vUf splinters telt men. waar
één wel heel zwaar is. In allerUl onthooft men
sdadigers. In de afgeslagen hoofden worden
geslagen op dezelfde plaats waar ze bij de Koning
ni men gedrongen zijn.
ïeeft de Koning gebeden, toen hU de troon besteeg.
-. lang leven als hU een goed vorst zou zUn. Indien
in niet mocht slagen, zou God hem wegnemen
f. tarde. Oud is hU niet geworden. De experimenten
'u' misdadigershoofden hebben hem niet kunnen
BOEKEN kunnen niet als „dood"
materiaal beschouwd worden.
ZU oefenen dikwUls een ster
ke. persoonlUke Invloed uit.
Dit ls niet zo wonderlUk of ge- zUn van God HU spreekt,
heimzlnnig als sommigen wellicht U onder ZUn heerschappU brengen,
geneigd zUn te denken.
Niet een bundel papier, bedrukt
met letters, maar een mens richt
zich. door middel van het boek. tot
andere mensen.
Boeken zUn als d? telefoon. Een
uitgebreide en ingewikkelde appa
ratuur is nodig om talloze verbin
dingen te kunnen leggen, maar de
telefoon zou geen reden van be
staan hebben, wanneer niet het
persoonlUke contact tussen men
sen gediend werd.
Wat geschreven staat, oefent in
vele gevallen een macht uit, die
zeker niet onderschat moet worden.
Want hier zUn krachten aan het
werk van mens tot mens. Gedruk
te woorden hebben soms meer in
vloed dan e?n toespraak.
Boeken hebben grote macht. Een
nere groep geestverwanten of be
langstellenden.
ZU zeggen herhaaldelUk: ons ge
zag en de macht van ons woord
il
Woord van Bezinning
Wie dat wenst te ondernemen,
doet gevaarlUk werk.
loopt het risico onder de macht
te geraken van Eén, die door de
Bijb?lschrijvers nadrukkelijk wordt
erkend en verdedigd als de almach
tige, levende God.
Bedenk, dat een kritische en
zelfstandige geest als Augustinus
zó onverhoeds door deze God werd
aangesproken, toen hU terloops een
boekrol van d? BUbel had ingeke
ken. dat hü zich niet meer aan
ZUn macht kon ontworstelen.
IS dat juist het vreemde en er-
g?niswekkende van de BUbel?
Mensen beweren namens God te
spreken
Niet in opdracht van een god.
diepgaande en vér strekkende gees- maar van DE God!
telijke macht
\E BUbel wil meer zUn dan een
ontmoeting, een gesprek, tus
sen de ene en de andere mens.
Niet d? verschillende schrUvers
richten zich tot een grotere of klei-
Niet „ter kennisneming", zodat
wU door het lezen van de BUbel ons
een beeld kunnen vormen van de
oude joodse godsdienst, volgens de
boeken van het Oude Testament,
en van het geloof der christenen,
uit de geschriften v
Testament.
OED, zoekt voor deze om
keer ln het leven van Au
gustinus een verklaring ln
zUn lnnerluke geschiedenis, in zün
geesteluke aanleg,
Maar wie zal kunn?n verzekeren:
mU overkomt dat niet!
Het leven, vooral het uiterst ge
voelige en samengestelde ïnneriuke
leven, stelt voor verrassingen.
Boeken hebben meer invloed dan
schrUvers en lezers ooit kunnen ver
moeden.
Verin weten, met vreugde- de
BUbel is het boek van Gods Macht.
P. L SCHOONHEIM
Herv. Predikant voor het
het Nieuwe Buitenkerkelijke werk
Hoge RUndijk 14A. Leiden
Elf dagen heeft hij nog geleefd, vreselijke punen lUdend.
Toen kwam het einde. Bloedvergiftiging. Voor hu stierf
schUnt hU tegen zUn oudste zoon gezegd te hebben: „MUn
zoon, ik hoop dat ge gelukkiger zult zUn dan ik het was."
Is zUn gebed verhoord? Wie zal het zeggen? Een groot
Koning was hj] niet geweest. In zUn tijd was de kiem
gelegd voor de latere, zo bloedige godsdienstoorlogen,
mede door zUn schuld. HU had aan de Guises veel macht
gegeven. Weldra zou blUken hoe gevaarlUk dit was.
TOEN hU nog niet gestorven was zond Catharina de
Medici reeds een bode naar Diana van Poitiers, met
I
Men zegt dat zü geantwoord zou hebben: „»s hü'reeds
gestorven?" Toen zU nu vernam dat haar Koninkluke
vriend nog leefde gaf zij ze niet af. doch bewaarde ze
tot het moment dat het doodsbericht haar bereikte. Op
dat ogenblik was Diana van Poitiers een oude vrouw
geworden die haar rol had uitgespeeld. Catharina de
Medici ontnam haar nog enige bezittingen, en liet haar
verder met rust. Zü. de Koningin-moeder, had nu belang
rijker dingen om aandacht aan te besteden. Diana van
Poitiers had „geen waarde meer".
Bu de dode Koning hielden de eerste soldaten des lands
de wacht. Een van hen was Gaspard de Collgny, die er
op dat moment nog geen flauw vermoeden van had dat
hU binnen enkele maanden de leider zou zun van hen
die Gode dank brachten voor de dood des Konings.
De Hugenoten, die wisten welk een vreselijke tüd zü
tegemoet zouden gaan. indien de Koning was blijven
leven, haalden nu verlicht adem en al spoedig deed een
verhaal de ronde dat zeer tekenend is voor die tod Op
het dekkleed van het praalbed, waarop de dode Koning
lag, zouden de woorden verschenen zün: „Saul, Saul,
waarom vervolgt ge mü?"
DE Koninein-moeder. Catharina de Medici hoopte
vurig, dat nu haór tüd gekomen was.
Doch al héél spoedig bleek dit niet zo te zun. De
verblindend schone jonge Koningin. Maria Stuart, was
nu de eerste vrouw in het land en deze durfde in het
openbaar minachtend over „de koopmansdochter" te
spreken. Alsof die niet méér was dan de dochter van
een ongecultiveerde schapenboer
Maria Stuart had haar stralende schoonheid mee en
haar Invloed op de ziekelüke jonge Koning was vele malen
sterker dan die der moeder.
•Doch wat was zelfs die invloed waard toen bleek dat
de Jonge vorst niets te vertellen zou krügen? De Guises
hadden zich onmiddellük meester gemaakt van de
Finantiën en het Leger.
Weldra zouden zij een poging doen het Protestantisme
uit te roeien. Catharina de Medici, die dit alles aanzag
met angst in het hart. heeft reeds in deze dagen bespre
kingen gevoerd met de Prinsen van Bourbon, die het
Protestantisme waren toegedaan. De Prinsen van Bourbon
waren prinsen van den bloede. Als de Valois zouden zijn
uitgestorven, zou één van hen de troon bestügen.
Weldra ging het in Frankrijk hard om hard. Tussen
de partyen stond de zielige, schreiende jonge Koning,
die te zwak en te ziek was om zelf een weg te vinden.
De Guises stuurden steeds meer op vernietiging der
Protestanten aan, doch op een notabelenvergadering, waar
de Koning aanwezig was, trad plotseling de Collgny als
hun pleitbezorger op. En Admiraal de Coligny stond bü
duizenden in hoog aanzien om ztjn rechtschapenheid.
Men zou een vergelijking kunnen trekken tussen
Catharina de Medici en Oranje, de Vader des Vaderlands.
Belden waren Intelligent en zeer ontwikkeld, beiden
hadden een hekel aan fanatisme. Beiden spraken zoveel
.mogelijk met alle groepen om hun doel te bereiken. Doch
verder gaat dan ook de vergeiyklng mank.
Oranje had een groots doel. een doel dat anderen
aanging, niet hemzelf in de eerste plaats. Voor dit doel
was hü bereid zich te offeren. Dit grootse doel recht
vaardigde veel en schonk duizenden vertrouwen. Oranje
was een rust, Catharina de Medici was kwikz"ver. Al
haar streven was op haar zélf gericht.
Indien zü geregeerd had in een rustige tijd. zou ze stellig
veel goeds tol stand hebben gebracht. Zü had bekwaam
heden. ook werkkracht.
Zü leefde echter in een zeer onrustige tijd. Voor haar
tüd had ze te weinig karakter. Niemand durfde op haar
te bouwen, omdat iedereen wist dat ze in het uur van
de nood ieder zou offeren, die haar nadelig werd.
HET drijven der partijen werd heviger.
De Guises gelukte het eindelijk twee prinsen van den
Doch op de dag van de executie begon de jonge Konmz
Frans II over zun ganse lijf te sidderen, en toen hij onder
de handen van zün barbier was, viel hü in onmacht. Een
fistel, die de jonge Koning reeds vanaf zün prille jeugd
bü zich droeg, brak door en beschadigde zün hersenen.
De gebroeders de Guise streden, staande bü het reute
lende lichaam van de Koning, voor een onmiddellüke
voltrekking van de executie, doch de Koningin-moeder, die
de svmptomen van de dood by haar kind reeds zag, belette
het! En daarmee redde zü de twee prinsen van het
schavot Want na de dood van de Koning zou alles weer
anders worden.
WAREN de Hugenoten de Koningin hiervoor dank
baar? Nee. zü die te weinig karakter hebben vinden
nooit dankbaarheid Niemand durft zich immers
aan hen overgeven Zü worden geacht alles, maar dan ook
èlles uit eigenbelang te doen.
Het leven van Catharina de Medici is een tragedie,
ofschoon ze het zelf nooij duideluk heeft gevoeld Daar
voor ging ze te veel op ih de strüd tot zelfhandhaving en
macht.
„JÜ hebt me met Oranje vergeleken, jouw Vader des
Vaderlands, en mü in de slechte hoek geplaatst. Vergeet
echter nooit dat hü het slachtoffer is geworden en ik
niet. Ik heb mü gehandhaafd, ik de koopmansdochter
van Florence, heb mijn bloed geleid naar de beroemdrte
vorstenhuizen van Europa. Laat hij dan maar de grootste
zün, ik ben winnares!"
DE Jonge Koning lag op sterven.
Zün opvolger was nog maar elf jaar oud. Reeds ver
voor zün sterven zon de moeder op middelen het
regentschap te verwerven Twintig jaar achtereen had men
haar vernederd en beledigd. Nu zou haar kans eindelük
komen!
Toen de Koning zün laatste adem uitblies, riep Gaspard
de Collgny, die in de sterfkamer aanwezig was. luid:
„Mgne Heren, de Koning is dood. dat leert óns te leven!"
REIN BROUWER.
Alingh Brugmans. - „Weense
Rhapsodie". Em. Querldo, Am
sterdam 1954.
„Weense Rhapsodie" is een buiten
gewoon boeiende en levendige beschrij
ving van het Wenen van 1814 tot 1848.
Na de val van Napoleon, wringt Mct-
ternich. de Oostenrükse rijkskanselier
onder de Habsburgse keizer Frans, de
creator van het monstercongres van
1814. Europa terug in het keurslüf van
het oude regiem, waarbit de een ogen
blik verdreven en verdrukte vorsten
zich weer met zuchten van verlichting
in hun tronen neerlaten. Het is in dé
periode van de nabloei, van de Indian
summer van de oude tijd. dat de bloem
ontlook, die tot in lengte van dagen
de naam zal dragen van een carica-
tuur uit de „Fliegende Blatter", Bie
dermeier.
Deze periode van geesteiyke en
kunstzinnige bloei in de stad Wenen
van toen. waar helaas niet veel anders
van over is dan de droom van de ro
manticus. het Wenen waar „de stenen
muziek uitstralen", waar de bevolking
in haar gemoedelijke opgewektheid
haar koffiehuizen bezoekt en gaat kü-
ken naar de promenade van de adel.
waar Schubert en Strauss musiceren
en Fanny Elssler danst waar men om
kort te gaan de dag plukt, dit Wenen
heeft Alingh Brugmans op geïnspi
reerde wüze te boek gesteld. Doch
zy heeft niet vergeten dat dit even
C OP DE BOEKENMARKT
eens het Wenen was van de tragedie
van Napoleons zoon. de kleine hertog
van Reichstadt, wiens jonge leven in
het net van politieke intriges en
dwarsbomeru ten onder gegaan is. De
gemakkelijk ontroerbare Weners hiel
den van deze knappe blonde, veelbelo
vende knaap, die behalve Napoleons
zoon ook de zoon was van de dochter
van hun keizer. Marie-Loulse. Luid
juichte men hem toe als hij door de
lanen van de stad reed en Wenen
huilde dikke tranen toen h!| begraven
werd. In dit Wenen leefde ook Schu
bert in armooede. Beethoven als men
senschuwe en daar vond ook de aan
gapende zelfmoord plaats van de voor
hondsdolheid bevreesde, geliefde volks-
dichter-toneelspeler. Raimond. In het
kort gezegd: dit is het Wenen van
het „himmelhoch jauchzend. zum Toto
betriibt".
De Nederlandse lezer kan Alingh
Brugmans niet dankbaar genoeg zün.
dat zij deze hele hartstorhtelüke we
reld van muziek, politiek, dans en
levenskunst, die als het ware pi
rouetteerde op de dunne lavakorst
van een vulkaan, heeft verwerkt tot
een meesterlijk staal van geschied
schrijving. dat wat levendigheid en
exactheid betreft, de werken van de
grote buitenlandse biografen gemak
kelijk evenaardt.
Jaap Romijn. Rechtvaardi
ging van Don Juan". A. W.
Bruna en Zn. Utrecht 1954.
Deze novelle zou ln zekeren zin een
lichte tegenhanger genoemd kunnen
worden van „Een vinger op de lippen"
van Pierre H. Dubois. Ook hier is een
moderne schrijver aan het woord, die
zich hult in de gestalte van een histo
rische persoonlijkheid om een eigen
ervaring, die niet reëel behoeft te zijn,
doch zich evengoed, zo niet beter, af
kan spelen in de gevoelswereld van
de schrijver, vorm te geven.
Wat Romün wil uitbeelden, iets waar
hü ook uitstekend ln geslaagd is. is de
overgang of beter gezegd, de groei van
de hedonistische minnaar Don Juan,
tot het besef van de christelijke, de
charitatieve liefde tot de mensheid.
De tragiek van dit zeer gave en beel
dende verhaal is. dat Don Juan eerst
tot deze innerlüke groei komt. als hü
op het punt staat de dood in te gaar.
en, opgesloten ln een kerker, zün de
profundls op papier zet.
Een klein maar heel interessant werk
in een genre, dat in Nederland te wei
nig de belangstelling heeft van auteur
en lezer: de novelle.
Marise Querlin en Leemde
Moguy. „Kinderen der Liefde".
Elsevier. .Amsterdam 1954.
Hoewel ik het nut van een boek als
dit zeker niet wil onderschatten, sta
ik toch altyd enigszins huiverig tegen
over de soort Deze geromantiseerde
geschiedenissen over sociale wantoe
standen hebben ongetwijfeld een goede
bedoeling, n.l. om de lezer op te wekken
tot een beter begrip van een tot het
verlenen van steun aan de maatschap
pelijk misdeelde. Maar ik koester steeds
weer de vrees, dat zii niet anders op
wekken dan een nieuwsgierigheid van
de verkeerde soort en een meewarig
hoofdschudden.
Stellig zullen velen bii het lezen van
deze drama's in een tehuis voor onge
huwde moeders tot de traan op de
wang ontroerd worden, maar of iemand
onder die velen vervolgens een van de
leringen zal trekken die er zonder
moeite ln te vinden zijn?..
CLARA EGG INK.
