M
DE ZEE, ZOALS ZIJ IS!
Mag een echte kunstenaar
reclame verhalen schrijven?
ANZU'S beelden
openbaring
Fascinerende
portretten
van Kokoschka
een
en herademina
HE
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN HET LEIDSCII DAGBLAD - ZATERDAG U SEPTEMBER - PAGINA 4
De andere kant van Salzburg
(Van onze Oostenrijkse correspondent,
prof. dr Nico Greltemann)
Salzburg, einde Augustus.
De rijkdom van Salzburg - dit verrukkelijke stadje - in
de maand Augustus is niet met het muziekfestival
uitgeput Er bestaat nog een „ander" Salzburg, dat er zelf
pover en armelijk uitziet, want in de omgeving van dit
barokke en feestelijk belichte kleinood ligt een groot
vluchtelingenkamp, waar duizenden slachtoffers van het
communistische regiem in de grootste ontbering leven.
De armoede is daar zo groot, dat een predikant bij de
opening van het festival een toespraak hield in de stamp
volle Dom en daarin op de krasse tegenstelling wees
tussen de elegante avondjaponnen bij de operavoorstel
lingen en de lompen van de vluchtelingen, tussen de met
zoveel trots gedragen juwelen en het gebrek aan elk
comfort in de krotten der vluchtelingen in hetzelfde
Salzburg
met ztjn
drukte hjj zyn ene duim ln de rug
van het model, terwyi rijn andere
hand de kiel over borst, leest en dijen
verdeelde. En plotseling scheen het
beeldje zich onder de handen van 1
Manzu op te richten, het begon als 't Bekend COlteUr trok ZlCh
ware te wiegelen en ledereen zag dat
het leefde!
Manzu's danseresje, vol sierlijke gratie, edel
en modern
Deze kampen rondom de stad van
het festival zullen ln de komende da
gen door een aantal Kamerleden uit
Nederland worden bezocht, omdat zij
zich nauwkeurig op de hoogte willen
stellen omtrent de parlementaire vrij
heid ln de landen achter het IJzeren
Gordijn, waaruit deze slachtoffers zijn
weggevlucht. Dit bezoek Is daarom van
zo groot belang, omdat onmiddellijk
daarop de Jaarlijkse besprekingen van
de interparlementaire unie te Wenen
zullen plaats hebben, waaraan voor de
eerste keer sinds 1948 ook weer afge
vaardigden uit Polen en Hongarije zul
len deelnemen.
Deze zullen dan ln hun discussies
met de werkelijk vrij gekozen volksver
tegenwoordigers uit het Westen tot de
ontdekking kunnen komen, hoe men
hier nog altijd denkt over de rechten
van een staatsburger en over echte
parlementaire vrijheid. Zo gezien ls
dus het bezoek van onze Kamerleden
aan dat andere Salzburg van het
grootste belang, want de daarbU opge
dane ervaringen zullen stof genoeg
bieden voor gedachtenwissellng met
de zogenaamde volksvertegenwoordi
gers uit het Oosten, die niet vrij zijn
gekozen, maar die hun zetel ln het
parlement alleen te danken hebben
aan de gratie van de almachtige partij.
ZOMERCURSUS IN SCHILDEREN
EN BEELDHOUWEN
Het festival wordt voor het grootste
gedeelte door buitenlanders bezocht en
niet door de Salzburgers zelf. Maar
deze profiteren er toch wel degelijk
van, want er zijn hier honderden ho
tels, pensions, restaurants en bars,
waar stromen van buitenlanders hun
geld kunnen kwijt raken. Er is bijna
geen enkele familie In Salzburg, die
niet op een of andere manier aan dat
vreemdelingenverkeer verdient. Maar
er zijn nog andere facettten aan dit
kostelijke stadje, die niet direct met
opera, muziek of toneel ln verband
staan. Men heeft hier bijvoorbeeld een
zomercursus opgericht in schilderen
en beeldhouwen, waar jonge kunste
naars uit binnen- en buitenland door
de beste vakmensen worden onderwe
zen.
De sensatie van dit Jaar zijn de les
sen. gegeven door de Oostenrijkse
schilder Oskar Kokoschka en de
Italiaanse beeldhouwer G. Manzü,
wier lessen en practlsche oefeningen
de grootste toeloop hebben gevon
den. Het succes was zo evident, dat
men tijdens het festival een aparte
tentoonstelling van hun werken
heeft georganiseerd.
EEN BEELDHOUWER, DIE ALS
STUCADOOR BEGON
Aangezien ln dit festivalstadje alle
mogelijke vormen van modern snobis
me hoogtij vieren, werkt vooral het
optreden van Manzü als een openba
ring en voor velen ook als een her
ademing. Deze begenadigde kunste
naar gaat namelijk zyn eigen weg en
laat zich niet afleidc. door moderne
slagwoorden. En toch staat ledereen in
stille bewondering voor zijn prachtige
beelden, reliefs en schetsen, die zon
der glad of academisch te zijn, een ge
heel persoonlijk karakter dragen en
door iedereen kunnen worden begre
pen. Deze zoon van een arme Italiaan
se koster ls als gewoon stucadoor be
gonnen en heeft langs deze omweg
kans gezien om zich tot een van de
grootste hedendaagse beeldhouwers te
ontwikkelen.
Men staat bijvoorbeeld sprakeloos
voor het bijna levensgrote, ranke dan
seresje, een beeld van sierlijke gratie,
waarin men opeens verwantschap met
de plastieken van de oude Etruskers
meent te kunnen ontdekken. Het is
een werk zo edel en toch modern, dat
men alle aankomende beeldhouwers
zou toewensen, dat zy een paar lessen
by Manzü konden nemen, wy hebben
hem aan het werk gezien tussen zyn
leerlingen In Salzburg. Daar stond
byv. een student voor een werkstuk,
dat een meisjesgestalte moest voor
stellen. Het figuurtje werkte plomp,
en wat de student er ook aan veran
derde. er kwam geen sprankeitje le
ven in.
DE MENS IN ZIJN POVERE
SCHAMELHEID
Men riet ook op de tentoonstelling
Manzü's statige kardinaalsfiguur, een
rijzige gestalte met de kolossale myter
op het hoofd, waardoor de ïynen van
de monumentale kap harmonisch wor
den afgesloten. Dan pas ontwaart men
het edele gelaat als van een man. die
diep in gedachten is verzonken. Maar
Manzu beeldt niet alleen kardinalen ln
hun waardigheid als prinsen der kerk
uit. Op een van zyn krulswegstations
staat byv. een tameiyk ïyvige en
naakte man onder het kruis, waaraan
Christus als een misdadiger hangt. De
man onder het kruis ls ln zyn erbar-
melyke en onaantrekkeiyke naaktheid
het symbool van de mens in al zyn
schamele armoede. Deze man draagt
in zyn hand een kardinaalshoed
Ook is daar een andere afbeelding
In relief met de pompeuze titel: „de
generaal". Men ziet een zwaariyvige
vette en plompe man, even deernis
waardig in zyn wanstaltige naaktheid
onder het kruis staan. Dat ls de man.
wiens leiykheid ln het dageiykse leven
door een uniform bedekt wordt, maar
hier staat hy voor ons. zoals hy in
werkelykheid is: een stumperig stukje
mens - en aan de trotse generaal her
innert niets meer, behalve 'n belache-
lyk grote sabel en een monsterachtige
helm als een emmer die veel te groot
is.
VARIATIES OP ZELFDE THEMA
De schildercursus In Salzburg wordt
gegeven door Kokoschka. een Oosten
rijker, die nu al jaren in Amerika
leeft, en die zyn beste werken schiep,
teen hy nog in Europa werkte.
Dat bewyst ook de tentoonstelling.
Ofschoon Kokoschka een typisch
modern kunstenaar ls. steken byv.
zyn expressieve portretten zeer sterk
af by de geometrische constructies, de
lynen en vlakken, waarop wy tegen
woordig werden getracteerd. Terwyi op
het ogenblik muziekuitvoeringen In
Salzburg worden bygewoond door da
mes in opvallende avondkledy, wier
niets begrijpende blikken alleen ver
veling uitdrukken, ziet men op de ten
toonstelling van deze kunstenaar een
zestal portretten van een en dezelfde
vrouw, in vrijwel dezelfde houding,
maar met een uitdrukking in de ogen
en op het gelaat, die telkens weer an
ders is. Gefascineerd staart men naar
deze gestalte en ontdekt dan. dat zij
naar muziek luistert, overgegeven aan
variaties op een zelfde thema.
Ook dat vindt men in Salzburg,
maar ver van het gewoel en het geroe
zemoes ln de concertzaal of ln de
schouwburg. Men ontdekt het op stil
le pleintjes en in verborgen hoeken.
Dat ls het andere Salzburg, waar
voor ons Manzü de ogen heeft ge
opend. zodat we in de deftig geklede
en weelderig uitgedoste festival-bezoe
kers niets anders meer zien dan onze
evenmensen, zonder onderscheid even
erbarmeiyk en broos als de kardinaal
onder het kruis of de generaal met
zyn belacheiyke sabel.
uit protest terug uit
„Academie der
dichters"
(Van onze correspondent ln
West-Duitsland)
Mag een letterkundige, die zichzelf
respecteert, reclamestukjes voor de
een of andere handelsfirma schrU-
Dat is een vraag, waarmee men
zich op het ogenhlik in West-Duits
land ln sommige literaire kringen
bezighoudt. Waarom is deze kwestie
thans actueel geworden? De schrijver
Bernst von Helseler heeft zich uit de
Academie der dichters teruggetrok
ken, en als argument voert hy aan,
dat hij er zich niet mee kon ver
enigen. dat enkele literatoren, onder
wie Frank Thies en Kasimlr Ed-
schmld, kleine reclameverhalen
schreven voor een tabaksfirma, die
sigaretten met nlcotine-filters er ln
in de handel brengt.
Hy rond dat „beneden bun waar
digheid".
Nu kan men over de „waardigheid"
van een schrijver of een dichter net
zo denken als men wil. Letterkundigen
zyn soms ietwat buitennissige personen,
die zeker niet allemaal over één kam
te scheren zyn en men kan niet eens
over hen als een bepaalde „klasse"
spreken: de een ls weer heel anders
dan de ander.
De een heeft ln het leven materieel
succes en hy treedt in het openbare
leven als een „meneer" op. terwyi de
ander maar met een treurig gezicht
op een houtje moet biyven byten en
zich alleen maar op de achtergrond
moet houden.
Daarmee is nog helemaal niet ge
zegd dat het werk van degene, die er
veel mee verdient, aanzieniyk beter
zou moeten zijn dan dat van zyn ar
mere confrater. Precies het tegendeel
ls vaak waar. Het grote publiek geeft
niet altyd in de eerste plaats zijn geld
voor boeken van het allerhoogste ge
halte uit.
Een schrijver moet echter toch ook
leven, d.w.z. hli moet eten en drinken,
en daarnaast roken misschien ook nog.
Hy heeft boeken de papier en linten
voor zyn schrijfmachine en tal van
andere dingen nodig
Hij heeft soms ook wel eens trek ln
een glas wyn of in een borrel.
Nee, nu moet u niet uw hoofd schud
den en zeggen, dat dit absoluut over
bodig is. want zo'n schrijver maakt
zichzelf wel eens wys. dat hij er In
spiratie van krijgt, en wanneer hy zo
denkt, zal het ook wel zo zijn. Auto
suggestie speelt een grote rol in ons
leven.
Dit alles kost natuurlijk voortdurend
geld. Waar moet hij het vandaan ha
len, wanneer hy het niet heeft? Zou
het u lukken veren van een kikker te
plukken?
LETTERKUNDIGEN MET
B1J"-BETREKKINGEN.
Nu zyn er wel letterkundigen, die
er naast hun literaire werk ook nog
een „echte" (zoals de wereld zegt» be
trekking op na houden. Er zijn er. die
onderwijzer of leraar of dokter zyn.
y KT BADSEIZOEN ligt ach
ter ons.
Het heeft dit jaar niet ge
bracht, wat men er van ver
wachtte. maar de enkele warme
dagen, die deze zomer schonk,
heeft op het strand tóch de
drukte geheerst, die velen er
'8 zomers zo graag zien.
Katwyk en Noordwyk: ieder
met een apart cachet, zijn de
badplaatsen, waar de Leidenaars
heentrekken, zodra de zon maar
even schynt.
Er waren dagen waarop, on
danks de kille zomer van 1954,
eindeloze slierten automobilisten,
fietsers en trampassagiers naar
zee trokken, om daar de leven
digheid te brengen, die aan de
goede zomers van weleer herin
nerde.
Nu gaat het strand binnenkort
de stilte, welke by hem past,
tegemoet
DAN IS de wandelaar, die
deze stilte liefheeft, weer
ln z'n nopjes!
Dan is het strand elndeiyk het
échte strand, zonder alle attrac
ties. die „des zomers" zyn, maar
er ln de grond toch eigenlijk
niet horen.
Dan mag de zon sohynen of
de storm razen: de wandelaar,
die het herfst- of winterstrand
ln z'n hart gesloten heeft ls het
om het even: hy ruikt alleen de
zilte lucht, niet meer die van
dagjesmensen, zuurtjes of pa
té tes-frltes.
Hy ziet de meeuwen vliegen en
azen op een hartige hap, hy ziet
de duizenderlei schoonheid van
zee en duin en komt weer onder
de Indruk van het mysterie, dat
zich voor zyn oog openbaart:
het mysterie van de steeds aan-
golvende en zich weer terug
trekkende golfslag, dat zich sinds
de oertyd voor zün oog voor
doet en zich tot het einde der
dagen voltrekken zal.
NIET velen ontmoet de wan
delaar dan op zijn weg van
dorp tot dorp. langs deze
scheldingsiyn tussen land er.
water.
Foto L. Boom. Leiden
f* a'Ot O f
en andere weer. die een paar uur per
dag op een stoel in een ministerie of
een ander bureau gaan zitten. Een
schryver In Darmstadt bekleedt een
functie by de belastingen. En het
heet, dat veel van zlln kunstbroeders
daarom erg Jaloers op hem zyn, omdat
die man nu zo precies weet hoe hy
het moet aanleggen zo min mogeiyk be
lastinggeld te betalen. En dat ls zeker
de moeite waard.
Er zyn letterkundigen, die in de
journalistiek zyn gegaan. Maar an
dere weer menen dat ze. wanneer zij
vast aan een dagblad verbonden zou
den zyn. te weinig tijd meer over zou
den hebben voor het schry ven van hun
eigen boeken.
Zy ergeren er zich wel eens over. dat
een toneelrecensent vaak meer ver
dient dan de toneelschrijver, wiens
stukken hy in zyn krant prijst of af
breekt, en dat een journalist, die over
boeken schryft, met vijf of zes van
zyn recensies in een behoorlijke krant
meer geld in het laatje krijgt dan een
auteur soms een heel Jaar lang met
een boek verdient.
Zelfs algemeen bekende letterkun
digen hebben nog veel te vaak met
dringende geldzorgen te kampen.
WAT IS BETER: EEN
BEHOORLIJK RECLAME
STUK OF KITSCH?
Daarom is het heus niet zo verwon-
derlyk. dat auteurs soms gretig de een
of andere gelegenheid aangrypen om
door het schrijven van een reclame-
verhaal hun magere portemonnaie wat
dikker te maken. Zou u dat misschien
ook niet doen. wanneer u schryver
was? (Misschien bent u er zelf wel
een).
En is het nu werkeiyk zo erg. wan
neer kunstenaars een reclamestukje
schrijven? Wanneer een sigarettenfir-
ma er geld voor over heeft een of meer
behooriyke verhalen door een goede
auteur te laten schrijven, is dat toch
toe te juichen.
Het verhaal, dat het grote publiek
onder de ogen krijgt, wordt nu zeker
beter dan wanneer een beunhaas het
maar ln elkaar had geflanst. Het
wordt nu vermoedelyk geen .Kitsch"
en de kunstenaar zelf is er ook mee ge
holpen.
„Beneden de waardigheid!" Is het
dan beter en ls er iemand bil gebaat,
wanneer een schryver ongeschoren en
op kapotte zolen door het leven strom
pelt en hy zyn eigen maag voortdu
rend hoort knorren?
Als een schryver wat meer geld voor
zijn eigen welzyn kan besteden, krijgt
hy ook meer vreugde ln zyn eigen
werk en dan zal hy ook daarin meer
presteren.
Nu komt ln dit speciale geval, waar
over die ene Duitse schrijver zich zo
ergerde, nog Iets by. En dat maakt de
zaak juist grappig en pikant: de twee
kunstenaars, over vie hli zich zo op
windt. roken inderdaad allebei bij
voorkeur sigaretten met filters er in.
Ze zijn er beiden van overtuigd, dat
dit gezonder voor de longen is en door
het vervaardigen van die reclame-
storles hebben ze dus niet eens iets
tegen hun eigen overtuiging gezegd. Er
zyn massa's andere letterkundigen, die
onder een pseudoniem wél propaganda
voor het een en ander hebben gemaakt,
waarvan ze geen flauw benul hadden.
"7
t
t
t
e
t
t
t
t
t
Er rijn slechts enkele even
enthousiaste wandelaars als hy
en by het elkaar passeren is er
een blik van verstandhouding.
„Ook gy?" ïyken de voorby-
gangers tot hem te zeggen.
Er is de onderlinge harmonie
tussen mensen, die hetzelfde
verlangen hebben of eenzelfde
doel nastrevenalleen te zyn met
deze onmetelijke zee. waaraan
hy. die haar bemint, niet ont
komt.
Of er ztjn de enkele vissers,
die alledag naar de horizon sta
ren en herinneringen oproepen
uit lang vervlogen tyd.
Of er is de strandvonder, die
zoekt naar wat anderen op zee
verloren en daar een schamele
broodwinning ln vindt.
TENSLOTTE ls er de schel
penvisser.
Hy ïykt de énige man van
de wèrkeiyke daad op dit een
zame strand.
Hy zwoegt: de lange, ganse
dag!
Zyn taak ls zwaar, zyn loon
niet groot.
Maar hy ls vergroeid met zee
en strand, met lucht en wolken,
met de dalende avondzon, die
een gulden brug vormt van ho
rizon tot strand.
Misschien ziet hy er het poë
tische niet van ln. maar hy zou
zyn stille strand, dit arbeidsveld
van hem tóch niet willen missen,
evenmin als de eenzame wande
laar. die eerst thans van zyn
zee en strand geniet op de
wijze, die hem ligt.
Zonder gekrioel van levende
poppetjes, zonder „pootje-ba
ders". zonder kraampjes.
Van de zee zoals zy reeds ln
de oertyd, mil harden Jaren ge
leden, daar lag.
En zoals zy tot het einde der
dagen daar liggen zal: in de
wazige ochtendschemer. onder
de blauwe middaghemel of de
gouden avondzon.
De zee. zoals zy zonder schijn
vertoning. wèrkelük is en eeuwig
zlln zall
FANTASIO.
