Catharina de Medici
werd eenzaam
o:
w
Een Zoeklicht
MAAR ZII VERLOOR DE MOED NIET!
r
TOEZIENER
j
Biografie van een groot Leidenaar
jaargang No. 37
Zaterdag 11 September 1954
:>wogen Leven LCIV
NIET DIE SCHANDE.
Het is vier jaar later. Een vreselijke dag is voor Catharina de Medici aangebroken.
Een dag waarop ze een prooi der wanhoop is, die haar wondt in hart en nieren. Zo
aanstonds, zal ze naar de Koning gaan om te vernemen wat er met haar gebeuren
zal. Iedereen weet al dat de Koning haar terug wil zenden naar Florence, omdat ze
onvruchtbaar is. Doch Diana van Portiers, de minnares van Heer Hendrik, heeft haar
kamervrouw met een boodschap naar Catharina gezonden. Een mondelinge boodschap
natuurlijk, niets zwart op wit. De boodschap luidde ongeveer zo: „Hoogheid, mijn
meesteres geeft U de raad bij Zijne Majesteit te informeren naar zijn Koninklijke
plannen."
De raad was Catharina duidelijk, ook begreep ze waarom de listige Diana haar
graag ook in de toekomst als de vrouw van Heer Hendrik zag. Een nieuwe bruid zou
immers nieuwe moeilijkheden brengen. Nu was zij, de bijvrouw, onbetwist meesteres
in het hart van Heer Hendrik.
Catharina zal naar de Koning gaan, om hem, „de allerchristelijkste Koning" en „de
meest ridderlijke vorst van Europa", te vragen naar zijn plannen.
Wij zullen verstandig doen, om, voor het zover is, kort na te gaan wat het leven
de jonge Hertogin in de afgelopen
B haar huwelijksdag was het leven reeds één
Meenschakeling geweest van sombere dingen.
■■en zij nog maar vijftien dagen oud was. stierf
:oeder: Madeleine de la Tour d'Auvergne. Korte
ler haar vader, Lorenzo de Medici, een nietsnut,
aatste. die de naam van II Magnifico droeg, was
ssireki geen standbeeld waard van Michelangelo.
hi twintig jaar was deze Lorenzo, toen hij stierf.
erfenis bestond hoofdzakelijk uit de haat en de
wing der Florentynen, aan wie hij een bron van
was geweest.
de troepen van Keizer Karei V Florence oeleger-
Iden sommige Florentijnen het tienjarige kind
lan de stadsmuur binden, opdat de vijandelijke
-et haar af zouden rekenen. Anderen wilden haar
..-en aan de ruwe huurlingen des Keizers. Zij
^r.ch de haren af en redde zich het leven door in
r te gaan. Liever leven als non, dan gestorven
'4 weet, misschien zou eens het getij gaan keren!
I keert altijd, voor alle leven, voor ieder mens.
dos VII. haar oom. huwde haar uit, drie jaar later,
dus nog maar 13 jaar was, aan de tweede -«on
'•lairijks koning. Het kind met de felle levenswil
t.i daar zeker handhaven. Zij had de dood reeds
tan aangezicht tot aangezicht en het zien van
iiwekt de lust. het verlangen tot leven op.
I'.is bleef nog weken in Marseille, na de huwelijks,
lag. Hopend cat hij een blijde tijding zou ontvan-
u ziin kind-nicht Zij zou haar positie het best
f schragen door aan haar Hertog een zoon te
F Desnoods een dochter, in elk geval een
mensenkind.
p de biyde tijding van het kind-vrouwtje bleef
Iten toen hij afscheid van haar nam troostte hij
met de woorden dat ze vroom moest blijven
Deelt God niet bij voorkeur zijn gunsten uit aan
in Hem wandelen?"
Catharina de Medici „wandelde niet in God",
wel dat God bestond, doch ze was er even
overtuigd, dat de mens op aarde zich voor ccn
"e zélf moet redden.
fan ook een jaar later, haar stok en stut, raus
vn stierf, en zij volkomen eenzaam was temid-
vljanden, liet zij geen middel onbeproefd haar
n kind, het liefst een zoon, te kunnen schenken,
■"e spiegel had haar getoond dat ze vruchtbaar
tovenaars hadden het haar voorspeld en elke
die ze liet trekken getuigde ervan.
verloor ze de moed niet en nam braaf de
medicijnen, opdat het zou komen, wat haar
w: haar dynastie. Ze liet zich jonge hane-
bereiden tot een heerlijke pastei; dit zou in haar
hting brengen. Nooit zou ze op een muilezel
Wat geen onvruchtbaarheid van buitenaf aan
«orden meegedeeld.
ze op een paard; soms achter de meute aan.
een zelf-ontworpen zadel. ZU had dit zijzadel
3*n dat haar beide, welgevormde benen, aan
*an het ros. en wel tot de knieën, te zien kwamen,
fftistiek genoeg om het ene d t schone was aan
lende uit te bulten Doch ondanks dat Juichte
naar toe en niemand bedelde om haar gunst,
'■te zich immers niet met staatszaken, zij had
'W op haar eigen gemaal. Wie iets van Hertog
*Jlde moest bij Diana van Portiers zijn Zijn
t die hem reeds kinderen geschonken had, zodat
**reld wist dat zijn onvruchtbaar huwelijk zijn
re' was, werd omfladderd door karakterlozen,
-tn om een baan.
eenzame, een volkomen verlatene. Maar
tlimlachen als ze de Koning zag, altijd, heel
alsof ze niet te verwoesten was, en dit nu
te Koning zeer mild voor haar. Want hij haatte
1(0 beminde de vrolijkheid. Hij minachtte de
1 die zich door het leven Heten verslaan en
j»de hèn, die harder streden, naarmate do
eden groter werden.
zwarte dag m de geschiedenis van
■t'e ?oon des Konings, Frans, komt zeer verhit
;een lange rit. Hij laat zich door -,ijn Italiaanse
tfn glas IJswater reiken en spoedig daarna
wvige krampen. Is hij vergiftigd? Ieder vor-
'n de Middeleeuwen op onverklaarbare wijze
- geacht vergiftigd te zijn. En in het Middel-
waren een leger giftmengers. Op dit
- üat eens één staat was geweest, en waarop
DE STRUD tegen het water
heeft geslachten achtereen
talloze stoere werkers in
ons lage Holland veel zorg en
arbeid gegeven.
Op een tentoonstelling van
het Hoogheemraadschap Rijn
land was. in de oude kamers van
de Dijkgraaf en van de Rent
meester. een aantal beeltenissen
van hoge functionarissen, uit
de zestiende eeuw en later, bij
eengebracht.
Deze technicus was één van de
velen, die hun leven lang een
wakend oog hielden over dij
ken en waterwerken, over mo
lens, sluizen en bruggen.
DE FEESTELIJKE in-be-
drijf-stelling van he-t ge
maal te Katwijk, anno 1954.
is een „levend" monument in de
geschiedenis van zeven en een
halve eeuw strijd tegen het
Zo lag de droog gevallen, kale
aarde in het eerste morgenlicht,
gereed om bewoonbaar te wor
den gemaakt.
Woord van Bezinning
Maar ook anderen werden niet
vergeten.
Een oude plaat toonde, hoe in
vroeger eeuwen, met de hulp
middelen van die tijd. in een
metersdiep uitgegraven bouw
put. de fundering voor een
enorme sluis werd gelegd.
Een leger vaardige vaklieden
en arbeiders, die bi) een derge
lijk karwei nooit het kleinste
aandeel hebben, was daar aan
het werk.
In één van de oude documen
ten het huis aan de Bree-
straat herbergt een uitgebreid
en zorgvuldig bijgehouden ar
chief, dat aanvangt met een
oorkonde over de rechten van
Rijnland uit 1255 is sprake
van een toeziener.
weerbarstige, gulzige water,
binnen en buiten de polders
van ons lage Holland.
De naam „toeziener" moge
vervangen ziin door nieuwe be
namingen. de technische uitrus
ting moge aangepast zijn aar.
moderne vindingen, de verant
woordelijkheid. de waakzaam
heid van alle functionarissen
blijft dezelfde.
Het Bijbelse scheppingsver
haal vermeldt, dat God in de
slijkerige en vormeloze ohaos
van de aanvankelilke wereld
orde heeft gebracht door het
water in een afgegrensd gebied
bijeen te brengen
\NZE STRIJD tegen het wa-
ter is. volgens de duizen
den Jaren oude berichten
van de Bijbel, een voortzetting,
een handhaving van het wer*
van de Schepper, de Vader van
alle hoogheemraden, van alle
Ingenieurs en arbeiders van wa
terbouwwerken.
Zijn documenten, bestekken
en grootse werken vormen een
archief, van lang vóór 1954 en
1255.
Hij blijft de Toeziener, ver
antwoordelijk voor het wijdse
gebied van water en land. van
grondstoffen en technische mo
gelijkheden. van geestelijke en
materiële krachten, van de cul
tuur en van de geschiedenis, ook
ver buiten onze aarde.
EES GODS medestrijder
listig en barbaars als het
gulzige water binnen en bul
ten de „polder" van ons inge
dijkte leven en van onze inge
dijkte wereld met rusteloos ge
weld opdringen.
We?s Zijn waakzame, onver
zettelijke toeziener!
P. L. SCHOONHEIM.
Predikant voor Bijzonder
kerkewerk van de Her
vormde Gemeente te Lei
den, Hoge Rijndijk 14a.
jaar bracht.
in de Middeleeuwen vele staatjes lagen, die op leven en
dood met elkaar streden, en die soms een speelbal waren
van buitenlandse machten, waren vele dingen mogelijk.
Men legde de Italiaanse rijmeester op de pijnbank en
folterde hem op vreselijke wijze. Eindelijk bekende hij
zijn meester te hebben vergiftigd Daarna vierendeelde
men hem.
Had deze bekentenis enige waarheid? Is er niet bij elk
mens een grens aan Zijn kracht, aan zijn zedelijke moed?
Is er niet bij elk mens een groot verlangen om een einde
te voelen aan vreselijke kwellingen, die ondraaglijk zijn?
Wie had er belang bij de dood van de Dauphin?
Natuurlijk de Habsbürger. Karei V. de doodsvijand van
het Franse Koningshuis Zijn Rijk lag reeds als een tan?
om het Frankrijk van die dagen. Hij regeerde immers in
Spanje. Duitsland en de Nederlanden. Voortdurend moest
Frankrijk bondgenoten zoeken om de machtige te weer
staan. Hii had natuurlijk een handlanger aan het Franse
hof en wie kon dit anders zijn dan de koopmansdochter
uit Florence? Zij werd door de dood van Frans immers
Dauphine, zij zou nu later vorstin worden van een machtig
Rijk.
De wereld oordeelt altijd fout. omdat ze alleen maar
naar de dag van morgen kijkt.
Omdat ze altijd belust is op sensatie.
Omdat ze oordeelt in verblinding.
Door de dood van de Dauphin Frans wordt de positie
van Catharina de Medici vrijwel onhoudbaar. Zij heeft
haar gemaal geen kinderen geschonken. Ze zijn nu al
vier jaar getrouwd. Een bruidschat van betekenis
bracht ze niet mee De geheime bepalingen van het
huwelijkscontract zullen niet meer In vervulling gaan.
Clemens VII is immers gestorven.
Wat moet de Koning nu met haar? Hij kan haar het
best terugzenden. Naar Florence terug. Het spijt hem
dat hü dit moet doen. doch de Kroonprins van zijn
Rijk behoort een andere gemalin te hebben. Bovenal
kinderen die hem kunnen opvolgen.
Politiek is politiek. Men moet er niet te lang bü stil
blijven staan.
Anders verliest men zijn goede humeur.
HIJ heeft vernomen wat de Koning van plan is. Zij
gaat naar Florence terug. Het is opeens pikzwarte
duisternis om haar. Zij kent Florence uit haar prille
Jeugd. Zij zal teruggezonden worden Zij wordt afgedankt.
In het uur van haar grote nood komt de kamenier van
Diana van Potiers bij haar. De kamervrouw van haar die
haar alle liefde van haar gemaal heeft ontroofd Die
zegt: „Mijn meesteres laat U eerbiedig groeten en mede
delen dat ge verstandig doet de Koning naar zijn plannen
te gaan vragen".
De maltresse wil haar handhaven, opdat zijzelf onge
stoord haar macht behouden kan. De maitresse vindt
haar geen tegenstandster. Zij blijft vriendelijk tegen de
kamenier. Zoals zij alle jaren hier vriendelijk geweest Is
tegen ieder die op haar weg kwam. Graag had ze terug
geslagen. maar ze kon niet. Zij was in een positie waarin
ze de maitresse van haar gemaal dankbaar moest zijn
voor een goede raad.
Zij wilde hier blijven, tenkoste
Niet naar Florence terug.
Niet die vreselijke schande
EEN zeventienjarig mensenkind staat aan de deur van
haar Koning en klopt. Nooit nog heeft hü een traan
van haar gezien of een verzuchting van haar gehoord.
Nu zal ze hem. in het bijzijn van de vele vrouwen die
hem omringen nu hü ziek Is, smeken de steen weg te
wentelen die haar verpletteren wil. Haar Koning is
een ridder!
REIN BROUWER.
Nee, dit is geen man, die een
paard heeft gekregen en het
tegen alle regels van fatsoen
toch in de bek staat te kijken.
Dit is Dr G. H. Keown van het
Washington State College die
een nieuw apparaat demon
streert, dat dienen moet om de
mond van een paard open te
houden tijdens behandeling
van keel, tong of tanden. Het
nieuwe paardenmiddel" werd
gedemonstreerd in Seattle,
waar vele Amerikaanse dieren
artsen in congres bijeen waren.
Henriëtte L. T. de Beaufort.
„Cornells van Vollenhoven. 1874
—1933". H. D. Tjeenk Willink en
Zoon N.V. Haarlem 1954.
De biografie is een boekvorm, die in
Nederland door de eeuwen heen
schaars beoefend is. Om er van
overtuigd te raken hoe jammer dat is,
behoeft men slechts de rij van belang-
rüke figuren in Nederlands geschie
denis na te gaan, en niet alleen dat.
Ook minder belangrüke gestalten
kunnen het onderwerp zün van biogra
fieën. waarin een interessante of
merkwaardige tijdsperiode goed belicht
wordt, een resultaat dat niet alleen
voor de geschiedenis van een land
wenselijk is. doch eveneens zün nut
heeft voor de lezers. Het zyn er velen,
die een voorkeur aan den dag leggen
voor historische onderwerpen boven z.g.
„verzonnen" verhalen. Door deze twee
zijdige belangrijkheid is het een voor
naam ding. dat de moderne biograaf
zich duidelijk voor ogen stelt, wat er
van hem geëist mag worden.
De moderne biografie toch. is niet
de wctcnschappelüke verzameling
van gegevens over een bepaalde fi
guur, moet naast de eis van het ver-
antwoordeiyke, juist en volledig
weergeven van de historische feiten,
voldoen aan de eis van leesbaarheid
en psychologisch inzicht, daar de le
zer van heden zich niet meer laat
afschepen met de aUeen van „hoge
verering" getuigende geschriften naar
de trans van de vorige eeuw. De
OP DE BOEKENMARKT
lezer van vandaag verwacht een mens
te zien, ook waar het figuren betreft
van uitzonderlyk formaat, en geen
geschreven standbeeld te ontmoeten.
Het is wel merkwaardig dat, waar
dus de eisen aan de blografie gesteld,
zoveel strenger en moeilijker te ver
vullen zijn geworden, de hedendaagse
schrijver in Nederland toch meer be
langstelling aan de dag is gaan leggen
voor deze vorm van schriftuur. Men
zou bijna kunnen zeggen, dat de blo
grafie tot de letterkunde is doorge
drongen en daar een nieuw element
aan heeft toegevoegd. Dit is ongetwij
feld een verheugend verschünsel. daar
er geen enkele reden is om de blografie
niet onder het begrip letterkunde te
scharen, mits zü maar geen „litera
tuur" geworden is in de verkeerde zin
van het woord en dus niet meer zou
voldoen aan de eisen die de historische
wetenschap terecht kan stellen Goed
werk op dit gebied is geleverd door
Jane de Iongh, door Theun de Vnes.
Maurits Uyldert. E. du Perron, Hen
riëtte de Beaufort. Jan Romein, Annie
Romein—Verschoor o.a.
De schrijfster van de biografie van
Cornells van Vollenhoven, Henriëtte L.
T. de Beaufort, biedt met dit werk niet
haar levensgeschrift aan. Van haar
hand zijn verschenen Güsbert Karei
van Hogendorp (Ad. Donker, Rotter
dam 19481. Nansen iVan Dishoeck.
Bussum 1937) en Willem de Zwijger
tAd. Donker, Rotterdam 1950). Dat wij
hier inderdaad te doen hebben met een
letterkundige, die haar aandacht aan
de biografie gegeven heeft, blijkt wel
uit het feit dat Henriëtte de Beuafort
een toneelstuk op haar naam heeft
staan, novellen en een roman heeft ge
schreven. En men vergete ook vooral
niet haar „Snaaksche Stülvarlaties",
een klein boekje waarin zij de stijl van
enkele auteurs zeer kostelijk parodeert.
Dat Comelis van Vollenhoven een
figuur ls geweest die het ten volle ver
dient. dat men zijn levensberichten
duideiyk vastlegt, is het eerste dat de
schrüfster met haar nieuwste blografie
bewüst. Uit dit boek, dat aan hem en
zün werk gewijd is. treedt hü de lezer
tegemoet als een man van wetenschap
van een uitmuntende veelzüdighcid;
als een hoogleraar die zün kennis en
zijn Invloed besteedde aan het grote
doel, dat hü zich voor ogen gesteld
had, een doctor in de staatsweten
schappen die historicus was, een
rechtsgeleerde die oriëntalist was. een
kenner van cultuur, filosofie en let
terkunde. en die deze veelzijdigheid als
een els voelde voor een helder Inzicht
in de materie waaraan hü zün leven
gewüd heeft: Nederlandsch-Indlë en
zün onafh&nkelükheld.
Want behalve de levensbeschrüving
van een groot Nederlander geeft deze
biografie een stuk recente geschiede
nis. waar het Nederland betreft tyj-
na onwillekeurig in de milieuschilde
ring, doch bewust en uitgebreid waar
het gaat om van Vollenhovens levens
occupatie. het verspreiden van inzicht
in de rechten van de Oosterse volke
ren dat op zichzelf reeds een groot
belang aan deze biografie geeft.
DU boek met van VoUenhoven als
kernpunt, is eveneeens een recente
koloniale geschiedenis van het Leldse
universitaire standpunt belicht. Een
enkel bezwaar, dat de geboeide lezer
en zo wil ik mijzelf gaarne noe
men zou kunnen maken, ls dat
Henriëtte de Beaufort zich door haar
bewondering soms laat verleiden te
vervallen in wat Ik „de eerbiedige
toon" zou willen noemen en ook dat
zy zich wat te veel heeft bepaald tot
het noemen en beschrüven van vele
artikelen van van Vollenhoven en
van zün tegenstanders, inplaats van
haar werk te verlevendigen met fikse
CLARA EGGINK
