LELY,
bedwinger der Zuiderzee,
eeuw geleden geboren
Gaaf Regent,
Exellent Ingenieur,
Voorbeeldig Mens
Huisvader boven staatsman en
ingenieur
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN HET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 4 SEPTEMBER - PAGINA 4
r~
Ir Cornelis Lely, de bouwer van de Afsluitdijk, ten tijde van zijn
laatste ministerschap
(Van een onzer redacteuren)"
Bij Medemblik, aan de rand van de Wieringermeerpolder,
staat een strak en eerlijk gebouw. Een kolos, bestand tegen
stormen, gevat in rechte contouren en heldere tint, een gebouw
dat spreekt van de taak, welke het te vervullen heeft: het nieuwe
Nederland beschermen tegen de oude vijand van Holland, het
water.
Zo gaaf en eerlijk als dit gemaal, zo eenvoudig en zo
sprekend als de vier letters, welke tegen de hoge gevel de naam
„Lely" uitstralen over het jonge land, zo was ook de man naar
wie dit gemaal werd genoemd: ir Cornelis Lely, bedwinger der
Zuiderzee, wiens honderdste geboortedag op 23 September aan
staande alom in den lande en in het bijzonder in en om de
„twaalfde provincie" herdacht zal worden.
Begrijpelijk is, dat de monumentale Zuiderzeewerken, aan
welker voltooiing nog tientallen jaren gearbeid zal worden en
die dus een levend stuk Nederlandse geschiedenis genoemd
Vader met ruime blik
Lely's nalatenschap aan ons volk en
land is zeker niet alleen te danken ge
weest aan zijn ongetwijfeld zeer
grote gaven als waterbouwkundige.
Zeker evenzeer, ja zelfs in sterkere
mate, heeft tot die nalatenschap zijn
zeldzame persoonlijkheid, zijn uniek
karakter, bijgedragen.
Bovendien kunnen, bij een terugblik
op zijn arbeid, twee factoren van bij
zondere betekenis niet over het hoofd
gezien worden: de ruime blik van zijn
vader en de bijzondere plaats, welke
zijn vrouw en zijn gezin in Lely's leven
Innamen.
Jan Lely. de rader ram de bedwinger
van de Zuiderzee, een vertegenwoor
diger van de gegoede Amsterdamse
koopmansstand, heeft met zijn ruime
blik en zijn materiële mogelijkheden
zijn zoon vrijgehouden voor de Zuider
zeewerken, en hiervoor offers gebracht,
welke alleen begrijpelijk zijn bij
iemand, die vertrouwen heeft in de
capacite.ten van zijn zoon.
Cornelis Lely heeft immers na een
studie voor civiel ingenieur te Delft
met voortreffelijke resultaten, die hem
voor een grote toekomst voorbestemden
(later zou hij eerste ere-doctor en
president-curator van de Technische
Hogeschool worden) sinds het jaar van
afstuderen. 1875. niet minder dan elf
jaren van her naar der gezworven om
een passende betrekking te vinden
In de laatste jaren van die zorgelijke
periode verging het hem zelfs zo slecht,
dat hij imet zijn inmiddels gesticht
gezin» bij zijn ouders moest aankloppen
om financiële steun en huisvest.ng
voor het gezin, dat hij niet zelfstandig
op de been kon houden
Jan Lely heeft in die jaren de
zeldzame gave getoond van een (ge
rechtvaardigd) buitengewoon ver
trouwen in de capaciteiten van zijn
zoon en een ruim begrip voor de toe
vallige omstandigheden, welke hem
ln zijn carrière belemmerden. Voor
Cornells Lely en bovenal voor ons
volk is dit ruime begrip van onschat
bare betekenis geweest.
„..en meelevende echtgenote
Was het Lely's vader, die hem spaar
de voor het belangrijke werk, dat voor
hem was weggelegd, zijn echtgenote
heeft hem de verwezenlijking ran dat
werk mogelijk gemaakt. In die zin
althans dat in zijn gedachtenleven
zeker niet zijn arbeid, doch uitsluitend
zijn gezin, de band met zijn vrouw op
de voorgrond stond Haar medeleven
met zijn arbeid heeft hem die arbeid
mogelijk gemaakt, de stimulans daar
voor putte hij uit deze liefde.
Toen alom In den lande de vlaggen
in top gingen bü het aanvaarden van
de wet op de inpoldering van de Zui
derzee. trok Lely zich stil terug in de
beslotenheid van zijn studeervertrek
met de herinneringen aan zijn echt
genote, de zeven jaar jongere Gerar-
da Jacoba van Rinsum, die hem ln
Augustus 1914 door de dood ontviel.
Deze dood is er de oorzaak van ge
weest, dat de triomf van Lely voor hem
persoonlijk slechts een gebeurtenis is
geweest als zovele andere: belangrijk,
dooh niet een jubel waardig. Deze dood
is de grootste tragedie geweest van
Lely's leven, waarvan de terugslag op
de "geestdrift-, waarmede hij zijn arbeid
verrichtte, nadien steeds was terug te
vinden. Slechts de hechte eezinsband,
de banden met zijn kinderen, hebben
hem na die slag behouden voor vol
tooiing van de arbeid, welke hij tijdens
haar leven had aanvaard.
Gunstige omstandigheden
Toevallige omstandigheden hebben
er toe medegewerkt dat aan I^ly de
definitieve stoot tot de drooglegging
De
vrome
rode
Liberaal
.J
Veelzijdig
en
vruchtbaar
Integer
en
bescheiden
B edachtzaam
en
tactvol
kunnen worden, in de eerste plaats de naam van Lely in de her
innering zullen houden. Maar een herdenking als deze geeft
gelegenheid, ook de minder bekende, niettemin evenzeer natio
naal belangrijke werken van deze unieke figuur in het licht te
stellen: zijn vaderschap van de sociale verzekering, zijn schep
ping van het staatsmijnbedrijf, zijn promotorschap van het
moderne Nederlandse verkeerswegennet, zijn redding van de
Nederlandse burgerluchtvaart in de critieke ontstaansjaren, zijn
vruchtdragende leiding bij het tot stand komen van het moderne
K.N.M.I. te De Bilt, zijn omvangrijke arbeid op zovele andere
terreinen.
Bovenal geeft een herdenking als deze gelegenheid zijn
uniek karakter in de herinnering terug te roepen.
In Lely heeft ons volk een zeldzaam gaaf regent gehad,
een excellent ingenieur, en - dit vooral - een voorbeeldig mens.
Ondanks de rijkdom aan grote figuren in onze historie waren
mensen als Lely daarin dun gezaaid
stelden bijzondere eisen aam het kabi
net en al zijn leden. Lely werd
daarenboven getroffen door het ver
lies van zijn echtgenote. Toch heeft
hij. toen de financiële lasten voor ons
land buitensporig hoog waren, toen
bulten de grenzen de oorlog woedde,
op 18 Juli 1918 de triomf beleefd dat
de wet, die in vreedzame strijd een
twaalfde provincie aan ons land zou
toevoegen, in het Staatsblad werd af
gekondigd. Een triomf, die hij zelf
voorbijzag om ln de beslotenheid van
de werkkamer de gedachten terug te
laten gaan naar de vrouw, die hem
Het naar Lely genoemde
gemaal van de Wieringer-
meer nabij Medemblik.
vier jaar ten-oren ontvgUen was en
hem tot zo grote steun was geweest op
de lange weg. welke leidde naar dit
grote moment.
Wellicht is deze wet. deze daad,
naast handhaving van de neutraliteit
tüdens de eerste wereldoorlog, de
grootste daad geweest van het mi
nisterie Cort van der Linden nog
boven de tot standkoming van het
algemeen en evenredig kiesrecht en
boven de onderwjjspacificatie en
boven zovele andere besluiten van
verstrekkende betekenis. Van deze
daad is Lely de vader geweest.
van de Zuiderzee beschoren was. Daar
naast heeft echter zyn persoonlijkheid
er onschatbaar veel toe bijgedragen,
dat hij deze rol in onz? nationale ont
wikkeling kon vervullen
Het toeval kwam hem (en ons land)
te hulp. toen Lely zoekende was naar
een passende werkkring m de tijd, dat
de Zuiderzeeverenlgtng werd opgericht
als poging om van particuliere zijde te
ondernemen wat de overheid ondanks
sterke aandrang tot dat ogenblik ver
zuimd had te doen: het maken ran
definitieve studies omtrent de moge
lijkheden en wenselijkheden van
drooglegging der Zuiderzee.
Lely werd door deze jonge vereniging
als Ingenieur aangezocht en kreeg al
spoedig na zyn benoeming in Septem
ber 1886 de leiding over het technische
werk. Zijn arbeid resulteerde in het
publiceren van acht „technische
nota's" in de periode tot 1891. Vele
jaren later werd de Zuiderzee geheel
volgens deze particuliere plannen In
gepolderd. althans werd daar toen een
begin mee gemaakt Deze ook thans
nog onvoltooide werken zijn volledig
gebaseerd op Lely's arbeid in dienst
van de Zu'derzeeverenlgmg: op deze
aoht technische nota's, welke tezamen
een zeldzaam gaaf en doordaoht geheel
vormen.
Dat deze plannen, na aanvankelijke
hindern^sen. later inderdaad werden
uitgevoerd, is eveneens te danken ge
weest aan bijzondere omstandigheden,
die de knoop doorhakten van wan
trouwen in succes en twijfel over het
nut der inpoldering Onder die toe
vallige omstandigheden moeten zeker
genoemd worden de overstromingsramp
van 1916, welke een groot deel van
Noord-Holland teisterde 'de analogie
van de Februariramp en de waar
schijnlijk lijkende afsluiting der zee
gaten in het Zuid-Westen ligt voor de
hand'. Voorts de oorlogservaring dat
Nederland minder afhankelijk diende
te worden van voedsellmport, en
vooralhet feit dat in die tijd van
het definitieve besluit juist Lely
minister van waterstaat zou zijn!
Ministeriële grondslag
De derde ministerszetel van Lely In
middels. Reeds voordat in 1891 de
laatste der „tedhnlsohe nota's" ver
scheen, werd hij aangezocht als minis
ter van Waterstaat, Handel en Nijver
heid ln het kabinet Van Tienhoven
Tak van Poortvliet.
Bjj rijn Intrede In de politiek op
deze hoogste sport van de politieke
ladder (rijf jaar tevoren nog zoe
kend naar een passend baantje en
aangewezen op ouderlijke steun i
legde Lely zich vast op een politieke
geloofsbelijdenis als vooruitstrevend
liberaal, een gezindheid welke hij
door zUn gehele leven heen eerlijk en
oprecht trouw zou blijven en die hens
mede op grond van zijn recht
schapen vroomheid als Doopsgezinde
later de bijnaam van de „vrome
rode liberaal" zou geven. Deze trouw
aan een eenmaal aanvaard stand
punt heeft niet alleen zijn politieke
leven, doch ook zijn arbeid en zijn
verhouding tot zijn gezin getekend.
Lely toonde zich reeds aanstonds een
te hand.g staatsman, cm onmiddellijk
zUn invloedrijke positie te gebruiken
tot verwerkelijking ran de Zuiderzee-
plannen Hy besefte dat een voorlopig
afwachtende houd-'ng beter was dan
het risico ran een nederlaag, welke
een uiteindelijke verwezenlijking van
zijn plannen vele jaren zou kunnen
opschorten.
Wel bereidde Lely zijn uiteindelijk
succes voor tijdens zijn eerste minis
terschap door de instelling van de
Staatscommissie, welke tot opdracht
kreeg de plannen van de Zuldeczee-
vereinging op hun waarde te o-.der-
zoeken en de mogelijkheden tot droog
legging van de Zuiderzee ondeT ogen
te nemen.
Het strekt Lely tot eer, dat hij de
objectiviteit en integriteit heeft be
tracht, slechts de eerste en laatste ver
gadering van deze commissie "beide
niet meer dan officieel) bij te wonen.
Het eindrapport der com miss.e was
veelbelovend en tevens vo-mde het een
hulde aan het werk der Zuiderzee-
vereniging. Kort na de publicatie van
het rapport trad het ministerie af en
werd Lely Kamerlid.
Vruchtbare tweede
regeringsperiode
In 1897 werd' hij echter door Pierson
andermaal tot het ministers-ambt ge
roepen, ditmaal voor een buitengewoon
vruchtbare vierjarige periode Tijdens
en direct door zijn bewind kwam de
eerste Ongevallenwet tot stand, waar
door hi) zich (mede in verband met de
De dichting van het laatste
stroomgat in de Afsluitdijk op
28 Mei 1932 om 13 uur.
oprichting van de Rijksverzekerings
bank i de ere-tltel van „vader der
sociale verzekering" verwierf. Hierbij
toonde hij zich een groot staatsman
door beperking van zijn verlangens,
toen bleek dat hun geheel niet te ver
wezenlijken was.
In deze regeringsperiode bracht hü
teven; de cpricht.ng van het Staats-
mijrubedrijf tot stand, wellicht minder
spectaculair, doch nationaal en sociaal
gezien ran minstens even groot be
lang als de later komende verwezen
lijking van de Zuiderzee-plannen.
In die pen ode ook toonde hij zich de
voorvechter van een modern verkeers
wegenstelsel, aan welks nut aLgemene
twijfel bestond. De Scheveningse vis
sers-haven kwam dank zij zijn ruime
blik tot stand. Vele andere water
staatkundige werken vonden eveneens
door zijn arbeid him oorsprong.
En danhet wetsontwerp op de
drooglegging van de Zuiderzee werd
ingediend. Dit laatste kon echter niet
meer behandeld worden voor de nieuwe
verk:es.ngen. «te een andere, minder
verziende bewindsman aan waterstaat
zouden brengen dan Lely.
Gouverneur van Suriname
Na nog korte tijd Kamerlid te zijn
gebleven (in die tijd was het Kamer
lidmaatschap nog verenigbaar met de
positie ran minister, en Lely combi
neerde deze functies dan ook tijdens
zijn tweede regeringsperiode) werd
Lely gouverneur van Suriname.
Ook dit gewest heeft veel aan Lely
(wiens naam op aardrijkskundig ge
bied aldaar voortleeft) veel te danken.
Het is in dit korte bestek niet moge
lijk op zyn verdiensten in deze functie
verder in te gaan
Van 1905 tot 1913 was Lely wederom
Kamerlid, van 1908 tot 1913 tevens
wethouder van Den Haag, terwijl hij
zich in die Jaren ook als voorzitter van
curatoren ran het KNMI te de Bilt
grote verdiensten heeft verworven
door zijn initiatieven, die leidden tot
het inrichten van het moderne, doel
treffende wetenschappelijke instituut.
G'3t thans onder zijn soortgenoten een
vooraanstaande plaats inneemt.
Triomf zonder vreugde
Voor de laatste maal werd Lely ln
1913 tot het ministersambt geroeipen.
Zijn laatste regeringsperiode was een
uitermate moeilijke, en toch wist hij
hierin zijn grootste triomf te behalen.
De jaren van de eerste wereldoorlog
Lely heeft dit alles slechts kunnen presteren dank zU een uitzonderlijk
karakter, een unieke persoonlijkheid. Vrijwel alle goede karaktertrekken, die
een mens sieren kunnen, waren in zijn persoon verenigd. Dat zijn naam en
betekenis niettemin geen algemene bekendheid genieten, zelfs na zo korte lijd
als een nieuw geslacht, is mede veroorzaakt door een dier goede eigenschappen:
een opmerkelijke bescheidenheid en eenvoud. Deze eigenschap is weer het uit
vloeisel van een van de belangrijkste aspecten van Lely's persoonlijkheid: de
vooraanstaande plaats in zijn gedachtenwereld van zijn gezin.
Lely was in de eerste plaats huis
vader. Zeer duidelijk blijkt deze pri
maire functie ran zijn leven boven de
maatschappelijke functie uit het feit,
dat hij aanvankelijk gehoor gaf aan
een persoonlijk advies van Koningin
Moeder Emma. een gouvernante voor
zijn kinderen aan te stellen na het
overlijden van zijn vrouw, doch later
hierop terugkwam en zelf de leiding
van het gezinsleven weer op zich nam,
toen het hem onmogelijk bleek, de
plaats, die eens ingenomen door haar
«te hem het dierbaarst was. door een
ander bekleed te zien. Het advies ran
Hoar, die hij hoogachtte als Moeder
des Volks, moest wijken voor zijn per
soonlijk inzicht ln het gezinsleven.
Rechtschapen en onkreukbaar
Naast deze meest sprekende karak
tertrekken. bescheidenheid, eenvoud
en vaderschap, moet zeker in de eerste
plaats genoemd worden Lely's uitzon
derlijke rechtschapenheid, doorgevoerd
tot in kleinigheden ln het persoonlijk
en openbaar leven. Hoewel het hem
deren kon, aarzelde hij nimmer ande
ren steun op grond van persoonlijke
genegenheid te onthouden, wanneer
de capaciteiten van de betrokkene geen
aanleiding tot steun gaven. Om zelfs
de schijn te vermijden heeft hij nim
mer een .goed woordje" gedaan voor
zijn bekwame zoons, die gedeeltelijk
hun levenspad zochten op het gebied,
waarop hij zelf algemeen geacht voor
man was.
Zijn rechtschapenheid was even
spreekwoordelijk als zijn onkreukbaar
heid. Op politiek gebied wist hij steeds,
wanneer hij in de positie was van de
onpartijdige beoordelaar, het eigen
standpunt te vergeten.
Bedachtzaam zonder
perfectionisme
Met een voortreffelijke mensenken
nis en een «liep menselijk gevoel wist
hij tekortkomingen van anderen op
deze terreinen van de menselijke geest
te accepteren, wanneer hij overtuigd
was ran de goede bedoeling, welke
schuil ging achter deze fouten.
Lely bezat voorts de gave aan een
dergelijke oprechtheid een opmerkelijke
hoffelijkheid en bedachtzaamheid te
paren, beide eigenschappen, die daar
mede op het eerste gezicht in strijd
zijn, doch ln het kader van zijn per
soonlijkheid volkomen te harmoniëren
zijn. Een bedachtzaamheid, welke te
vens leidde tot een streven naar vol
maaktheid, dat hem er niet van weer
hield de gevaren te achten van het
perfectionisme.
Uitzonderlijke persoonlijkheid
Aan deze op zichzelf gecombineerd
met de verrichte arbeid, reeds unieke
groepering van goede menselijke kwa
liteiten kan zonder overdrijving nog
een groot aantal worden toegevoegd
HIJ combineerde uitzonderlijke tech
nische. Juridische, maatschappelijke en
organisatorische begaafdheden
Zijn aangeboren diplomatieke gaven
steunden op het heden ten daze wel
licht te weinig geachte beginsel, dat
„het half het vaak wint van het heel
indien dit „heel" niet bereikbaar blijkt
Veel heelt Lely weten te bereiken
door het ln praktijk brengen van de
mogelijkheid, door laveren tegen de
heersende windrichting, om een gesteld
doel te bereiken
Dank zij een zeldzame mensenken
nis wist hij steeds de beste snaren in
een ieder, waarmee hij in aanraking
kwam, te beroeren om die medewerker.;
tot ontplooiing van hun grootste ver
mogens te activeren. Daarbij was
vooral van waarde, dat hij steeds be
kwaamheid boven dociliteit stelde, en
daardoor inderdaad de meest capabele
krachten wist aan te trekken voor
verwezenlijking ran de visionaire plan
nen van zijn ruime geest.
Een politieke en maatschappelijke
vooruitstreven«iiheid beheerste voorts
zijn beleid als regent, daarbij een on
schatbare dienst bewijzend zowel 3an
de samenleving als aan de politieke
groepering, waartoe hij behoorde en
die in de bewogen politieke strijd van
die dagen veelal van het tegendeel be
ticht werd.
Visionair beleid
Men heeft Lely wel eens verweten
dat het hem onversohlllig liet hoevele
millioenen de verwezenlijking ion zijn
grootse plannen zouden vergen.
Bezat hij naast zijn gaven op
ander gebied een evenwaardig finan
cieel en economisch inzicht? Was de
opmerking tijdens Kamerdebatten in
de eerste wereldoorlog gerechtvaar
digd, dat ons volk met twee te kost
bare dingen te kampen had, de oorlog
en Lely? Zeker niet. De werken, die
Lely verwezenlijkte, vergden mil
lioenen, millioenen meer ook dan wat
zijn voorgangers vroegen. Die grotere
vraag was echter niet uitvloeisel van
een minder economisch inzicht, doch
van een groter daadkracht, een beier
inzicht In de toekomst. De tijd van
Lely was dynamisch, misschien ln
ander opzicht dan de huidige, doch
relatief zeker even sterk. Zijn tijd
eiste fantasie, stuwkracht en durf.
Lely toonde die eigenschappen, had
begrip voor huin zware financiële con
sequenties doch wist deze bezwaren te
overwinnen. Het is ons volk slechts tot
zegen geweest dat hem daarbij een
nepen kruideniersstandpunt (waarmee
niets ten nadele van de kruideniers
wondt gezegd) geheel vreemd was.
Lely voelde (aldus de secretaris van
de Zuideraeeraad mr K. Jansma in een
voortreffelijke biografie) de roepm?
om door het tot stand brengen V3~
grote werken zijn land welvarender ei
gelukkiger te maken en heeft het
voorrecht gehad die roeping te kunnen
volgen.
houdt vrede met alle
mensen.
Aan clit vruchtbare leven kwam <*n
einde op 22 Januari 1929. Men vond
hem op die dag liggende op de vloer
voor zijn bureau De pen. waarmede
hij een verhandeling schreef over het
Amsterdam-Rijnkanaal was aan HP
hand ontvallen
Op de algemene begraafplaats te Den
Haag staat een woord van Paulus ge
grift in de eenvoudige steen, die ajn
graf siert: „Indien het mogelijk
zoveel in U is, houdt vrede met at®
mensen".
Een woord, dat de reohtschapentie;d
van Lely kennende, meer betekent don
in de mond van velen. Een waard:,
woord op het graf van een gr00'.'V
derlander. Groot ook om zijn arww
maar bovenal om zijn persoon-
Honderd jaar geleden werd hij ri'
boren. Zal een volgend geslacht oe- I
scheren zijn, de honderdste geboorte- i
dag te gedenken van een even waard:, i
zoon des volks? I
Mensen en regenten als deze HP I
zeldzaam
