Prins Bernhard bracht bezoeken
aan Leidse bedrijven
Me Jaargang
LE1DSCH DAGBLAD
Vrijdag 21 Mei 1954
Tweede Blad No. 28224
AlTorens de Prins zich naar het eerste
dnjl begaf, de Rotogravure Maat-
\ond in de „Lakenhal" een
t plaats door de Leid se Verent
te ran Industriëlen.
Via de Hoge Morsweg, Morsweg,
ralraat, Blauwpoortsbrug. Turfmarkt
Tiirlmarktsbrug arriveerde de Prins
i?25 uur bü het Leidse museum, waar
I voorzitter van de Vereniging van
rfutriélen. Ir H. E. Kruyt. Z.K.H.
öom heette in de Groene Papezaal.
weaig waren hier behalve ir Kruyt,
C. J. Leembruggen, de heren
A. C. Begeer. C. W. Tieleman
A de Jong, mr S. C. H. Coebergh.
Groen. C. C. J. Werning, C.
iens. H. J. de Koster, mr F. J. J.
ipman, ir J. J. G. van Hoek en na
ns de Kamer van Koophandel de
?n T M. H. van Waveren, mr dr
G Knibbe en mr G. de Blécourt. Het
leentebestuur was vertegenwoordigd
r wethouder A. J, Jongeleen en gë-
mic-secietaris mr J. Bool,
Xadat Prins Bernhard zich de aan
raden had laten voorstellen, hield ir
n Hoek, vice-voorzitter van de Kamer
n Koophandel en Fabrieken voor
inland een inleiding over de Leidse
ptrie.
Rede ir Van Hoek
Ir Van Hoek bracht allereerst in de
ïianering. dat Leiden al vele eeuwen
vermaardheid heeft genoten als
1. waar de textielnijverheid tot grote
'■geraakte.
rle historici hebben zich bezig ge
ien met de geschiedenis van de
'-■e textieliinverheid en tal van aller -
:i?ste bijzonderheden zijn uit oude
•even aan het licht gebracht; ieder
aan deze geschiedenis met haar
ups en downs eigen beschouwingen
«nopen. Voor ons industriëlen, al-
is spreker, is vooral van belang, hoe
Leiden geboren en getogen burgers
«ntbaar hebben kunnen samenwer-
met uit andere landen gekomen
weden, hoe vakmanschap, commer-
«l inzicht en durf in een vrije wereld
(l kunnen bereiken en hoe bü het
u van één of meer dezer fac-
n gezonde nijverheid spoedig
t verval zal geraken.
"zijn dan ook tüden van grote bloei
itvisseld door perioden van achter
lang. Het getuigt van de belangrüke
.welke de industrie in een stad als
•^n speelt, dat bloei en verval van
^nijverheid zich vrij snel weerspiegeld
'in het inwoners-aantal. Na een
J** Inzinking tegen het laatst
de 15de eeuw. een tweede
Jt daarna in het midden van de
- eeuw, kwam een gestadige groei;
Hoogtepunt viel omstreeks 1670. Het
f~' inwoners daalt in de daaropvoï-
vervaltijd van 70.000 tot 25.000 in
terwyl m dat jaar meer dan de j
•'an de Inwoners bedeeld wordt.
doch vooral na 1840. begint de j
"neid in het algemeen ook hier in
f-sijthcid toe te nemen en geluk-
nu gezegd worden, dat de hier
i" textielbedrijven grotendeels
'a l ,anR en voorspoedig
-«n hebben en zó krachtig zijn. dat
a !or,is hard aankomende storm- i
kunnen verduren.
KRACHTIG GROEIENDE j
ONDERNEMINGEN.
f* ntflaalnijverheid kent vanaf het
T, ?at onder de regering van Kc- i
«iiien, i het Koninklijk Huis. j
°ok nu, grote belangstelling voor
ifni.T.iu'e loonde, een gestadig J
«m bedrijf in Leiden, terwijl daar- j
-ft tal van metaalverwerkende fa-
,„?n.cn constructiewerkplaatsen tot i
no zijn gekomen.
'"wugend is het. dat er daarbü tal
'a°nge krachtig groeiende ondeine-
•'■n zijn. welke vooral van groot be-
:i!<UII!len indlen de RfOt? N?dei-
dniven verder voortgaan op
w?c andpreo de fabricatie te
veraorgen van niet op hun eigen
tv 'eH Lcfein liggende onderdeler,.
'iifh v8 volcende 'n secties, zoals de
h iv'czccniging van Industriëelen i
,aar 'oden doet. zij van de
ismlddelen-lndustrie gezegd, dat
Tijdens zijn bezoek aan de Deken-
fabriel; onderhield de Prins zicli ook
met enkele oude medewerkers.
Links ran de Prins de lieer M.
Gorter, rechts de heer W. Heringa
de Nederlandse conservenlndustrie haar
Lakei mat in Leiden heeft en de Leidse
conserven in vele landen een uitmun
tende naam hebben. Ook mag vermeld
worden, dat onder de Nederlandse meel
fabrieken het door Uwe Koninkiyke
Hoogheid te bezichtigen bedrijf tot de
zeer goed geoutilleerde mag worden ge
rekend.
Het drukkersbedrijf. dat in deze roem
ruchte universiteitsstad vroeg tot ont
wikkeling kwam. heeft ook een belang
rijk aandeel in de goede naam. welke
Leiden als industriestad draagt; var.
enige grafische bedrijven kan met goede
reden van een wereldnaam worden ge
sproken.
Tenslotte is ook de bouwmaterialen-
industrie in Leiden uitstekend verte
genwoordigd. zij het niet in een omvang
als in de gisteren door Uwe Koninkiyke
Hoogheid bezochte streken van het on
der de Kamer van Koophandel en Fa
brieken ressorterend gebied Ook de uit
het ambacht tot industrie zich ontwik
keld hebbende bouwnijverheid heeft in
Leiden haar vertegenwoordigers.
Met vreugde kan geconstateerd wor
den. dat b.v. éen van de Leidse deken-
fabrieken 1/3 deel van haar omzet ex
porteert. terwijl vóór de oorlog de export
onbetekenend was: de omzet is in totaal
sinds de vooroorlogse jaren met 70%
toegenomen. Van de nagenoeg verdub
belde omzet in garens gaat. naar een
fabrikant spreker mededeelde ongeveer
de helft naar het buitenland, aan da-
mesmantelstoffen en tweeds, een voor
Leiden nieuw produet, zal dit jaar door
een fabriek voor ongeveer f 3.000.000
worden geëxporteerd
Het reeds door spreker genoemde me
taalbedrijf exporteerde in 1953 voor ruim
2.000.000 gulden; sinds 1946 werd aldaar
het aantal arbeiders verdubbeld en als
voorbeeld van verder gaande mechani
satie zij vermeld, dat de productie por
arbeider in 1939 15 ton per iaar bedroeg en
van 1946 tot 1953 steeg van 14 tot 22 tor-
Waar vele bedrijven minder moeite
hebben met de afzet van hun produc
ten dan met de vergroting van hur.
capaciteit, zijn vooral laatstgenoemde
cijfers bijzonder verheugend. Het zou
van het allergrootste belang zijn indien
indruk zou krijgen van de daar wer
kende arbeiders, van het daar leiding
j gevend personeel en van de Leidse on
dernemers.
Ir Van Hoek gaf de Prins de verzeke
ring. dat de Leidse ondernemers hard
werken, niet alleen ten behoeve van de
voorspoed van hun bedrijf en van aller.,
die daar hun werk vinden, doch daar
naast doelbewust bouwen aan de wel-
I vaart en aan de innerlijke kracht van
ons Vaderland. In het heden en wat
belangrijker zal zijn. in de toekomst.
Vragen
Mede dank zü grote medewerking
van het gemeentebestuur is. vooral in
latere tijd. in Leiden het zogenaamd:
klimaat voor de industrie gunstig ge
worden; een modern, goed functionne-
rend, waarlijk dynamisch electrici-
teitshedrjjf, een in vele opzichten wel
willende samenwerking van overheids
diensten met dc fabrikanten, een voor
nieuwe vestigingen mogelijkheden bie
dende grondpolitiek en een warme be
langstelling van het gemeentebestuur
en de burgerij voor de opleiding en
verdere ontwikkeling van de arbeiders
bevolking zijn gunstige factoren in
dezen.
ERNSTIG TEKORT AAN
ARBEIDSKRACHTEN.
Een belemmerende omstandigheid Is.
zoals overal in onze Westcllike provin
cies. aldus ir Van Hoek. een gebrek aan
loonruimte, waardoor het aantrekker.
De Prins lacht vergenoegd bij
het in ontvangst nemen van de spe-
ciaal-geweven Van Wijk-dekens
voor de Prinsessen.
Prima kwaliteit", constateerde hij.
Prins Bernhard stelde ir Van Hoek
1 onmiddellijk enige vragen naar aanlei
ding van deze inleiding en wel voor
namelijk over het ernstige tekort aan
a:beidskrachten Z.K.H. informeerde In
welke tak van industrie de lust van
opvoering tot vakbekwaamheid bij de
j bevolking niet aanwezig is en ir Van
Hoek antwoordde hierop, dat dit vooral
bij het textielbedrijf naar voren komt.
Prins Bernhard vroeg vervolgens hoe de
I lonen in het textielbedrijf ten opzichte
van de andere vakken liggen en nadat
1 de heer Van Hoek medegedeeld had. dat
in verband met de huidige loonpolitiek
in ons land er geen noemenswaardige
verschillen in de onderscheidene bè-
dnifstakken zijn. ontspon zich een ge-
j animeerde gedachtenwlsseling, waarbij
wethouder Jongeleen de Prins aan de
hand van cijfers een inzicht gaf ovr
I de verhoudingen in de Leidse bevolking.
I Ir Kruyt overhandigde tenslotte Prins
Bernhard het boekwerk „Industrie-
j Leiden-Holland".
Naar Rotogravure
Na het bezoek aan de Lakenhal begaf
ZKH. zich naar de Rotogravure Maat
schappij. waar hij verwelkomd werd
door de directeuren J. C Stafleu en mr
S C. H. Coebergh, waarbij ook aan
wezig waren de heren D. J. Lamblnon.
verkoopsdirecteur en A. A. Verhoef, al
gemeen bedrijfsleider.
De Prins maakte vervolgens een rond
gang door deze enorme, in vol bedrijf
zijnde drukkerij, welke op het gebied
van het ..Rotocolor" -procédé een we
reldreputatie geniet. Prins Bernhard.
verwoed fotograaf als hii is. toonde zich
zeer gcintereseerd voor de uiteebreide
fotografische ateliers van de „Roto"
de Rotogravure is een drukprocédé
waarbij de fotografie een alles beheer
sende invloed heeft en liet zich uit
voerig voorlichten over de werking van
de enorme batterij rotatiepersen en
andere drukmachines, waaruit zonder
onderbreking een stroom van tijdschrif
ten voor binnen- en buitenland spuiten.
Bij het verlaten van de Rotogravure
Maatschappü. omstreeks kwart voor elf,
bood Marianne Coebergh, Prins Bern
hard het boek „In het Huis van Rem
brandt" aan.
Naar de Dekenfabriek
van Van Wijk
Precies op het vastgestelde tijdstip
van kwart voor elf. zwenkte de stoet,
voorafgegaan door motorpolitie, het fa
brieksterrein van de N V. Leidsche Tex
tielfabriek Gebroeders Van Wük en Co
aan de Kanaalweg op.
De Prins werd aan de ingang van het
gebouw ontvangen door de president-
commissaris en gedelegeerd commissa
ris. ir J S. van Nijmegen Schonegevel
en de beide directeuren, de heren J. M.
Gorter en J W. Heringa, waarna ook
de drie adjunct-directeuren, de heien
W F. Verheij van Wijk. P. L. M de
Beer en R de Jong aan ZKH werden
voorgesteld.
De heer Heringa sprak ter verduide
lijking van de daarna volgende rond-
gang door het bedrijf een kort inleidend
woord, waarin hü zijn vreugde uitsprak
over dit hoge bezoek en de aandacht
vestigde op een in de hall opgehangen
foto van het bezoek, dat H.M. Koningin
Wilhelmina op 22 December 1915 aan de
Dekenfabriek aan he' Levendaal bracht
Prins Bernhard bij zijn aankomst
in de „Lakenhal", waar de Vereni
ging van Leidse Industriëlen een
ontvangst had belegd.
was in een der lokaliteiten een brood-
tentoonstelling Ingericht, terwijl het
Koninklijk Paar hedenmorgen reeds een
proefje van de producten had geno
ten in de vorm van een paar prachtige
krentenbroden, die gisteravond in een
fraaie palissanderhouten doos aanboord
van de .Piet Hein" waren bezorgd.
Na afloop van de rondgang, waarbij
dc heer De Koster de Prins voortdu-
rend technische voorlichting verstrekte,
volgde in intieme kring onder auspi-
cien van de Leidse Vereniging van In
dustriëlen nog een nabespreking, waar-
bij de Prins andermaal van zijn grote
interesse blijk gaf. Hierbij waren ook de
I directeur, de heer A. de Koster en de
directies der bezochte bedrijven aan
wezig.
I Ook hier werden verversingen rond
gediend.
I Na een hartelijk afscheid stapte de
Prins met zün gevolg in de auto's en
reed rechtstreeks terug naar het Pa-
1 leis Soestdiik
allerwegen de pogingen tot opvoering
van productiviteit succes zouden hebben.
Naar ir Van Hoek meent is dit wel een
van de zeer gewichtige factoren in de
strijd op de wereldmarkt, in de strijd
om het bestaan
Spreker besloot met de hoop uit te
spieken, dat de Prins tijdens zijn bezoek
aan enig? Leidse bedrijven een gunstig?
De Prins tijdens zijn bezoek aan
de broodtcntoonstelling bij de
Meelfabriek „De Sleutels", geflan
keerd door een der directeuren, de
heer H. J. de Koster cn de chef-
bakker, de heer W. F. van Kes-
teren.
Het is de leiding van d.t bedujt een
groot voorrecht thans Z.K.H. te mogen
laten zien hoe de ruwe wol. deels af
komstig uit Nederland, maar voorname
lijk uit Nieuw-Zeeland. hier tot het ge
rede product wordt verwerkt. In zijn
I kwaliteit als inspecteur-generaal* der
I Landmacht, zal het Z.K.H. ongetwyfeld
interesseren te vernemen, dat dit bedrijf
opdracht, kreeg tot het maken van 96.00C
legerdekens, w aarvan er reeds een 40.000
zün afgeleverd.
Tenslotte bood spr. namens de directie
\oor de vier Prinsessen een speciaal
voor deze gelegenheid ontworpen wollen
deken aan. waarin behalve het stads
wapen. een gevleugeld ppard en de naam
dei Prinsesjes zijn Ingeweven De vier
I dekens zün uitgevoerd in vier kleuren:
zalm, lichtblauw, lichtgroen en zacht
geel. Spr verzocht de Prins voor elk der
'Prinsesjes een passende kleur uit te
zoeken, maar tot grote hilariteit van
alle aanwezigen antwoordde de Prins,
'dat hü het „een ontzetend aardig idee"
vond. maar de keuze van de kleur liever
overliet aan zün dochters, omdat hü
vreesde in haar oog de verkeerde keu:
te zullen doen.
I Daarna volgde een korte rondgang
door het bedrijf waarbij de Prins grote
belangstelling aan de dag legde en zich
deskundig liet voorlichten. Verscheidene
medewerkers uit het bedrijf werden on-
derweg aan ZKH. voorgesteld, o.a. de
wolsorteerder H van Berkel. die kort
I geleden zün gouden jubileum vierde er.
de werkmeester, de heer W. van Wijk.
I clle recent zijn 40-jarige werkzaamheid
I mocht herdenken.
I Nadal verversingen waren aangebo-
I den, werd afscheid genomen en vertrok
het gezelschap naar de laatste industrie,
die in het kader van dit. werkbezoek
I werd bezocht, de Meelfabriek van de
N V. „De Sleutels" voorheen De Koster
en Co
Meelfabriek „De Sleutels"
Hier werd de Prins aan de ingang
verwelkomd door de directeuren de he
ren H J. de Koster en tr F. K. T. Beu-
kema thoe Water, terwijl in de loop
van de rondwandeling nog aan Z.K.H.
werden voorgesteld de heren F. San-
ders. de productieleider en de chef van
de bakkery. de heer J. W. F. van Kes- I
_a_ teren. Ter gelegenheid van dit bezoek
De heer H. de Koster toont de
Prins het product in diverse stadia
der bewerking.
MILITAIRE BIJSTAND VAN ATJEH
VERLENGD
De militaire bijstand aan de regent
schappen Groot-Atjeh, Noord-Atjeh,
Atjeh-Pidie en Midden-Atjeh, met uit
zondering van de onderafdelingen
Kotatjane en Blagkadjeren is verlengd
tot Augustus De politie-coördinator van
Atjeh. commissaris Soegono. heeft ver
klaard. dat de politie het thans nog niet
zonder militaire bijstand kan stellen.
Dit zou wel kunnen, indien de aange
vraagde versterkingen komen.
Hel Leidsch Dagblad
De krant voor iedereen
VOORSCHOTEN
BURGERLIJKE STAND.
Geboren; Johanna A. dr van P Brrk
en D. Sleebas; Cornelia, dr \an A B.
Wessclo en A A S. de Bode Gerard» C.
M. dr van L. N. Dullnlsveld cn M. B.
van der Poel. Chrlstlanus J. F M. zn van
F J. M. Tonlno en Cli. A. A Nedorvcen:
Catherlna Fdr van A. Ravcnsbcrgen cn
M. M. Hasselo; Antonla M.. dr van F. C.
van Wclzcn en M. H. Ie Blanc: Nlcola&s
A., zn van A. J Polderman en J. Kip;
Maria C dx van A. Altenburg en M Hoo
rnen Wilhelmus J zn van W J. Holl en
M G. A. van Dam; Rita J. dr van J
Blok en H M. J Westerbeek Hendrtka
W dr van J. tman en H Makkink
Ondertrouwd J Planle 30 ir en G I.
de Boer 26 ir. W P Hartwllk. 24 Ir en
J M Th Roessei.
Getrouwo: J. van Wllngaardcn 55 Ir en
H. Peetsma 56 Ir.: J. W. Eccink. 34 Ir en
J J Minnaar.
Overleden; W C. Verhoeven. 73 ir.
eohtgenoot van M. M. Bolstler: W H.
Oudshoorn. 60 echtgen. van H. Krutjs-
Industriële inleiding in „Lakenhal"
Programma van ZKH droeg
strikt zakelijk karakter
(Van onze redacteuren)
|o de industrie klopt de polsader van een stad.
Z.K.H. Prins Bernhard getuigden zijn ,,good-wiH"-reizen naar Zuid-
^rila niet van zijn warme belangstelling voor de industriële ontwikkeling
in ons land? heeft hedenmorgen enkele van de talrijke bedrijven bezocht,
file de naam van de Sleutelstad alom in de wereld bekend maakten.
De Prins der Nederlanden bracht achtereenvolgens bezoeken aan de Roto-
avure Maatschappij aan het Galgewater, de fabriek ,,Cronesteyn" aan de
enaalweg van de N.V. Leidse Textielfabriek Gebroeders Van Wijk en Co
i aan de N.V. Meelfabriek „De Sleutels" v/h De Koster en Co aan de
(oiterkerkstraat.
Hoewel deze tocht een strikt zakelijk karakter droeg het betrof hier
tmers een werkbezoek overheerste toch steeds weer de feeststemming,
_rin Leiden deze dag verkeerde: vele stadgenoten hadden zich langs de
raten opgesteld, welke Prins Bernhard volgde op zijn tocht van bedrijf naar
jdrijf en juichten hem hartelijk toe.
Ook de personeelsleden van de verschillende fabrieken toonden zich uiterst
iflieugd over de eer, die hun bedrijf te beurt was gevallen; Z.K.H. Prins
ernhard onderhield zich met verscheidene van hen en liet zich geïnteresseerd
methoden demonstreren.
van arbeidskrachten uit andere streken
van ons vaderland, ernstig bemoeilijkt
wordt. Daarnevens valt het te betreuren,
dat. ondanks de zo ruim aanwezige ge- i
legenheid. bij een deel van de bevolking
de lust tot opvoering van de vakbe
kwaamheid niet aanwezig is en dat
daarnaast van een ongemotiveerde voor-
keur voor bepaalde vakken gesproker,
kan worden. Hierdoor hebben de meeste I
takken van industrie met een ernstig i
tekort aan arbeidskrachten te kampen
en zijn er bedrijven, welke geheel of
gedeeltelük naar elders zijn vertrokken.
Tegenover dit somber geluid wenst
spreker echter ook een blüder toon te
laten horen.
Vergelijken wij daartoe het heden met
het jaar 1846, toen het volgende ge
schreven werd:
„Het Le.vdsche fabriekswezen hoe zeer
steeds geweldig gedrukt, enerzijds door
de hoogte van belastingen en daaruit
voortvloeijende hooge arbeidsloonen;
anderzüds door de overgroote invoer
hier te lande van vreemde fabriekaten,
bluft nog steeds pogingen doen om zich
staande te houden, en zich alzoo van zün
erval op te beuren, waarvan onder an
deren het thans in werking zijn van 16
stoomwerktuigen, kan getuigen."
Wellicht is nu het aantal stoomwerk
tuigen weder verminderd maar wel kan
geconstateerd worden dat het inderdaad
aan de Leidse nyverheid gelukt is zich
uit het verval op te beuren en dat Lei- I
den naast andere goede namen ook die I
van industriestad mag voeren.
Vervolgens wees ir Van Hoek er op. I
dat de fabrikanten van zich tot export
lenende producten, ongetwijfeld aange
moedigd door het voorbeeld van Uwe
Koninkiyke Hoogheid, na de oorlog, met
inzet van veelal hun volle persoonlijk-
heid, getracht hebben verloren geganc
exportgebieden te heioveren en nieuwe
markten voor hun producten toeganke-
lük te maken
