s
Willem IIL
tilte
Een Zoeklicht
„Voor Vrijheid en Protestantisme"
iria Stuart: „Vrouw door God gegeven"
Ws:
aargang No. 19
Zaterdag 8 Mei 1954
Toch eenzaam
temidden der
duizenden....
Men adviseerde de jonge Stadhouder
een gemalin te zoeken. Hij voelde
er niet veel voor. Hij had al zoveel dingen
aan zijn hoofd en bovendien was hij geen
dag zonder hoofdpijn. Een vrouw brengt
zo haar eigen drukte mee. en het was nog
oorlog bovendien.
Toen eindelijk de vrede met Engeland
getekend was. liet hij zich overhalen een
gemalin te zoeken, terwille van zijn na
geslacht, terwille van zijn land. Aan één
voorwaarde echter hield hij onverbid
delijk vast: Hij wilde alleen een gemalin
„van meegaand humeur".
Waren er Prinsessen „van meegaand
humeur in Europa?"
DE stilte, bij de Dodenherden
king aan de vooravond van de
vijfde Mei. duurt slechts twee
minuten.
Is het U ook opgevallen, hoe lang
die uiterst kleine tijdruimte nog
wel duurt' Je bent immers geneigd
te wachten op het einde van de
twee minuten. En wachten duurt
altijd lang. Zelfs tijdens een plech
tigheid. die iedereen in gespannen
stilte doet zwijgen.
Overigens, hoe kort zijn twee
minuten vergeleken bij een uur. een
dag, een jaar. een geheel leven! De
Ingrijpende gebeurtenissen, die on
gemerkt reeds negen jaar en langer
achter ons liggen, zouden aanlei
ding geven vaker dan eens per Jaar
enkele minuten te zwijgen, te her
denken en te overpeinzen. De tal
loze mensenlevens, die weggerukt
of weggespoeld werden in de wer
velende stroom van de oorlogsjaren,
mogen althans voor deze en de
volgende generatie niet verloren
gaan, zoals de dingen en de ge
beurtenissen van elke dag en van
de geschiedenis vervagen en weg
glijden in de vergetelheid.
MAAR laten deze overwegingen
vooral niet de indruk wekken
alsof hier nota bene in
een Dagblad, dat uiteraard de be
richten van heden en liefst van
morgen, nooit echter van eergiste
ren of van vorige week. moet geven
een beschouwing zou volgen, die
achter de feiten aankomt.
De vijfde Mei, met name de twee
minuten stilte, blijft actueel. Ons
leven van deze dag en morgen, de
geschiedenis van Nederland, van
Europa, van de wereld laat zich nu
eenmaal niet leven zonder de strijd
en de offers van de millioenen, die
moedwillig de dood in werden ge
dreven. Hun gevangen zyn toen. is
onze vrijheid van nu: hun dood. in
die vijf afgrijselijke jaren, is ons
leven van thans! Van vergeten mag
peen sprake zijn. Wanneer wij de
moed hebben, ook na de vijfde Mei.
stil te zijn. desnoods nog korter dan
twee minuten. KUNNEN wy niet
vergeten!
DEZE stilte wekt beschaming en
schaamte over onze gebrekkige
waardering voor onze bevrij
ding Hoe weinig zyn wij ons be
wust een geschenk in handen ge
kregen te hebben, dat niet slechls
zorgvuldig bewaard, maar dag ln
WOORD
VAN
BEZINNING
dag uit gebruikt wil worden Func-
tionneert de vrijheid'» Laten wij
niet onmiddellijk hierover spreken,
schrijven of debatteren Zwijg in
een beschamende stilte, ln een per
soonlijke en gezamenlijke stille
schaamte.
STILTE brengt echter ook ge
nezing, brengt i eindelijk!)
rust.
Je komt „tot je zelf". Het rhyth-
me van werken, denken, zorgen,
spreken, zwijgen, angst, vreugde,
teleurstelling, hoop, onverschillig
heid verliest langzaam maar zeker,
de beklemming van te moeten le
ven en van maar voort te leven. De
stilte breekt het rhythme. de span
ning Er is een spaak gestoken In
het rusteloze rad van je bestaan.
In de eindeloze lange kabel is een
kink gekomen Stop! Pauze! Stilte!
Als een stille straat op Zondag
morgen. waar het verkeer spoorloos
is verdwenen, als een plek. ver van
de stad en je dagelijks werk - aan
het water, in de duinen, onder de
bomen van een uitgestrekt bos,
misschien ergens hoog in de ber
gen, of een weiland met koeien, in
een beschut dal komt deze ver
ademing over je heen en zoekt een
weg naar binnen. Want stilte zon
der stilte van binnen brengt geen
genezing, geen herstel van licha-
meliike energie en van geestelijke
krachten.
Twee minuten stilte per Jaar.
tijdens een officiële plechtig
heid, volgens onderlinge af
spraak ls beslist onvoldoende.
Oefen, geduldig en hardnekkig,
om telkens, juist te midden van
rumoer en razernij, die op straat
en in de meest geïsoleerde werkka
mer ons bestormen, stil te zijn.
Dat is niet alleen ontspannen,
leeg worden, in machteloze passi
viteit vallen.
Hier wordt een activiteit, een
beheersing, een opzettelijk zoeken
en aanvaarden van de stilte ge
vraagd. die niet minder is dan ge
bed. gemeenschap met God. concen
tratie op Jezus Christus, die met
Zijn dood en Zijn bevrijding ALLEN
omvat
Nog één raad: lees het Evangelie
de feiten die actueel blijven wat
ook ln de vergetelheid mag ver
dwijnen.
Zoek hiervoor niet alleen bij
bepaalde gelegenheden, bijvoor
beeld op zogenaamde christelijke
feestdagen en andere jaarlijkse
terugkerende herdenkingen, als
4—5 Mei. maar DAGELIJKS
minstens twee minuten STILTE.
P. L SCHOONHEIM.
Predikant voor Biizonder ker-
kewerk der Hen- Gemeente te
Leiden. Hoge Rijndijk 14a.
Ia, in Engeland leefde een beeldschone Prinses van vijftien jaren, Maria heette ze;
van haar werd gezegd dat ze van nature geneigd was tot het goede. Zij bezat inge
schapen deugd. Zij heette meegaand te zijn en bezat grote charme. Daar kwam nog
iets zeer belangrijks bij uit het prozaïsche vlak. Zij was de vermoedelijke troonopvolgster
en - ofschoon haar vader, de latere lacobus II, Katholiek was - Protestant opgevoed.
J III had haar nodig.
Hij had zich opgeworpen als de kampioen van de
hiheid in West-Europa. Die vrijheid werd belaagd
Franse Zonnekoning, Lodewyk XIV. Deze had
r.aar land en honger naar macht. Hij sloeg bege
ren op de Zuidelijke Nederlanden en de Noor-
Hu zou ontzettend graag Spanje erbij hebben, en
de het zo te plooien dat de zieke, kinderloze Ko
erei II zijn kleinzoon tot universeel erfgenaam zou
en Van Engeland hoopte hij een soort vazalstaat
en De Stuarts die daar regeerden, waren finan-
eds volkomen van hem afhankelijk, aangezien ze
n eigen Parlement geen geld los kregen voor hun
")ke politiek en liefhebberijen. Om zijn macht te
n eiste hj dat er slechts één kerk ln Frankrijk
de Rooms-Katholieke. Alle Hugenoten moesten
i geloof verzaken. Wie het niet wilde, kwam op
K een verschil tussen de twee tegenstanders! De
n noemde zich plaatsvervanger van God op aarde,
u.ce dus niet de geringste invloed op de regering
volk, de ander noemde zich de dienaar van de
van dit Gemenebest.
0 versierde zich met prachtige kunstmanen, schit-
gezaden. ziiden kousen om kuiten gespannen die
Kiaie houtmodellen in de ideale vorm waren ce
de ander ging gekleed als een burger uit de nan-
stand.
1 bouwde zich te Versailles een paleis dat deed
aan het gouden Huis van Nero. de ander woonde
aanzienlyk dan een Frans landedelman.
tn liet openljjk maitresses toe aan zijn Hof. ver-
,v!fs. zo ze hem bevielen, openhik macht.
f raakte met zichzelf in de knoop toen hij ging
van Miss Betsy, een hofdame van zyn nog zo
iw.
)t verschil dus tussen deze twee. Wilde Willem
s'njd van de Zonnekoning winnen, dan zou hij
f.n morien bijzetten. En daarom trouwde hij dan
Kup Prinses, zyn eisen nicht, die de naam droeg
i mneaer Maria Stuart Door dit huwelijk zou hij
er. in de toekomst in staat zijn Engeland mee te
de strijd tegen Frankrijk
►i.ria 7P2t men dat zjj eens. toen ze nog niet ge-
as. met haar vingers de maat van het Wilhelmus
latei siop'e. en toen men haar zei: ..Waarom doe
lp v a"1 n°s altfd de bondgenoten van Frankrnk
koerlanden" zou ze geantwoord hebben: „Ik
Nederlanders en tegen de Fransen" Vermoe-
deze anecdote zelfs een kern van waarheid.
zij haar gemaal volgde naar haar nieuwe
area ze dat schreiend Willem was niet het
1 een Prinses in haar dromen ziet. en dat wist
We zij hem echter beter leerde kennen, beeon ze
nem tp houden Hoe was het mogelijk, dat een
rv.ifc van lichaam, zoveel kon verzetten? En
n Plannen niet wereld-omvattend' Waien zij
m ^'"sP'vefrd door haar Idealen' Zij was een
riotestante en zij wist van huis uit welk een
4onnekon!ng was voor de Westerse landen.
n 'ij hem duidelijk liet voelen dat ze wist wat
bezielde, dat ze hem waardeerde, en dat ze niets
"ilde dan hem helpen en steunen vanaf een be-
1 Naals, viel de eenzaamheid van hem af als
,D hinde hij haar een blik in zijn diepste wezen-
*f'en n'fl wat deze twee mensenkinderen zoal
hebben besproken. Vlak voor haar dood heeft zjj
'keningen verbrand. Wij weten wel dat hnn
°Ul"nf 's geworden dat zelfs de dood hen niet
h'efl kunnen scheiden. Zo werd zij waarlijk voor
stugge, eenzame, „de vrouw die God hem ge
ien 5n' ?r?eide. en met zijn macht zijn aanzien,
onin» scboonvader. de Katholieke Jacobus II.
',van Engeland werd. gingen de neen dei Fn-
l in Fn ,naat hPm pn rijn vrouw Er waren mil-
tittiio l»ir« nd d,e met 'ede °?en zasen dal zij door
r «e vorst werden geregeerd. De gedachte dat
Jacobus al oud was en dat na zijn dood zyn oudste doch
ter. de Protestante Maria op zou volgen, kon hen slechts
met hun lot verzoenen.
Doch zie. op zeer hoge leeftijd mocht de oude Koning
nog opnieuw de vreugde van het vaderschap smaken en
het jonge Prinsje dat geboren werd. zou worden opge
voed in de Katholieke godsdienst.... en later zijn vader
opvolgen Nu waren de Protestanten in last. Luide ver
kondigden zij dat dit Prinsenkind nooit echt kon zijn. De
vader was immers zo oud.
Van deze tijd af richtte het merendeel van het En
gelse volk zijn blikken naar de Nederlanden Onze Stad
houder werd nog zwijgzamer dan voorbeen en zei alleen
maar tegen zijn vrouw: „Wees voorzichtig. Schrijf niet
en spreek niet. Want de vijand wil onze ondergang. Van
ons dient niets uit te gaan."
Enige maanden eerder had dr Burnett, toen by met
de Prinses alleen was, tegen haar gezegd: „Mevrouw
heeft U er wel eens aan gedacht dat Uw vader oud is
en dat het dus waarschijnlijk is dat U binnen niet al
te lange tjjd kunt worden geroepen tot de Engelse troon?
Welk een eigenaardige verhouding zal er dan ontstaan
tusen U en Uw gemaal. U Koningin, hü slechts Stad
houder."
„Maar dat zal nooit gebeuren. Ik zal slechts Koningin
worden als Willem Koning wordt. Het Engelse volk
neemt ons allebei of niemand." Dit antwoord deelde dr
Burnett later de Stadhouder mede. en ofschoon deze er
nauwelijks op reageerde, is later wel gebleken hoe hoog
bij dit besluit van zyn vrouw beeft gewaardeerd-.
VOORTDUREND kwamen er berichten uit Engeland,
gericht aan Maria: „Houdt U gereed, weldra zal
men U verzoeken de troon te bestiigen."
Zij antwoordde terug: „Indien mijn volk waarlijk wil dat
ik de troon bestijg, en zo dit in het belang van mijn volk
ls, zal ik dit slechts doen aan de zijde van mijn gemaal."
Dat was een lelijke tegenvaller voor de conservatieve
Engelsen, die van vreemdelingen niets moeten hebben.
De Stadhouder was waakzaam, hy wist dat er grote
dingen zouden gebeuren, dat er zeer veel op het spel stond.
Engeland was bezig zich los te maken uit de greep van
Lodewijk XIV: indien men hem hulp vroeg zou hi) die
niet kunnen weigeren.
Doch er zijn enkele zonden, die de mensen nooit verge
ven: Een vadermoord, een moedermoord Nooit zou hij er
zich voor laten lenen zijn eigen schoonvader te doden,
noch gevangen te nemen. Wel zou hij Koning willen wor
den van Engeland terwille van zijn politiek. Hoe moest
dit nu?
Weldra kwamen de afgezanten der twee machtige En
gelse partijen hem verzoeken over te komen met een vloot
en een leger Zelfs het machtige Amsterdam besloot de
Prins te steunen bij zijn onderneming Als hij later Koning
was zou hijde Acte van Navigatie op kunnen heffen
tELDRA voer de Hollandse vloot het Brlelse zeegat
uit. Groot was de vloot en op het eerste schip woei
hoog van de mast de banier metde wapens van
stuart en Oranje. VOOR DE VREIHEID EN DE PRO
TESTANTSE GODSDIENST, stond er onder geschreven
en daar weer onder prijkte de wapenspreuk van de Prins:
„IK ZAL HANDHAVEN". Duidelijk had hij aan de wereld
gedemonstreerd waarom het hem ging.
Op de toren van Brielle stond zyn vrouw en oogde hem
na Zij stond daar geheel alleen en heeft later bekend:
„Toen ik hem van mij weg zag zeilen was het mtj alsof
mti het hart uit het lichaam werd gerukt." Geen woord
over haar vader, ofschoon haar gedachten ook bij hem
geweest moeten zijn. Wat zou er met hem gebeuren? In
tijden als deze was niemand zijn leven zeker. Ook haar
gemaal niet. En hij streed voor datgene dat zij met al de
grootheid van haar ziel beleed: voor de vrijheid en het
Protestantisme.
Eindelijk verdween de vloot achter de horizin Hij was
wrg Hij liep op het dek van de ..Den Br iel" heen en weer
en dacht aan hun beider afscheid Zii konden niet spre
ken, toen heeft hy haar in zijn armen genomen en is
daarna heengegaan.
De toren van Brielle is weg. De storm steekt op, hoog
klimmen de golven en de wind huilt door het want. In
zUn kajuit luistert hij naar de geluiden der elementen die
hem zo vreemd zyn. Hij wordt heen en weer geslingerd
in zyn kajuit Alles wordt chaos. In hem zelf is a lies "ook
zo verward. Hy is eenzaam temidden der duizenden die
hem vergezellen. Hy is eenzaam ondanks de liefde v.in
zijn vrouw, want hij zal het alleen moeten volbrengpn.
Wat moet hij. dan volbrengen?Moet hij Koning van
Engeland worden? Men heeft het hem gevraagd Nee, hij
moet voorzichtig zijn en zich niet laten verleiden Hij
komt voor de vrijheid en de Protestantse godsdienst Hij
komt voor een eerlijke zaak. De wereld mag het weten.
Hij zal niet naar Londen varen. Hij zal zijn leger aan
land zetten in Zuid-Engeland. Zodoende zal hij zijn
schoonvader gelegenheid geven te vluchtenAls dpze
■nu maar zo. stom isals Jacobus vlucht ls alles
gemakkelijk. Een laffe koning, die vlucht voordat er een
schot op hem gelost is. voordat werkelijk gebleken is dat
er gevaar bestaat voor zyn leven, heeft het recht op ziin
troon verspeeld. Als hij blijft, wat dan? Wie zal bewijzen
dat het jonge kind dat hij bestemd heeft tot zijn opvol
ger. niet van hem is?
De storm wordt heviger.
De schepen worden uit de koers geslagen. De Stad
houder luistert ongerust naar het hoge gieren van de
wind. Heviger wordt het stampen en slingeren. Heviger
wordt zUn hoest. Hy geeft bloed op en wordt doodmoe.
Hy komt in de crisis van zijn leven. Hij is niet bang
voor de dood. Die heeft hy al zo vaak van aangezicht
tot aangezicht gezien. De macht lokt. doch in de strijd
om de macht zal hy zyn eigen eer niet mogen bezoede
len noch die van de vrouw „die God hem gegeven heeft."
Hij moet dwars door alles heen vasthouden aan zijn
principes. HU komt om de vrijheid te brengen en het
Protestantisme te redden. Met deze leus spelen de gie
rende winden hoog boven in de mast.
De storm gaat eindelijk liggen en door de nog hoge,
schuimende golven klieven de schepen naar de Engelse
kust. Wat zal de dag van morgen brengen?
REIN BROUWER-
Willem Enzinrk. ..Mount Eve
rest". Servire. Den Haag 1953.
Zolang wy de wereld niet eigenhan
dig vernietigd hebben, zullen er wel
mensen blyven bestaan, die zich on
houdbaar gedreven voelen naar de on
herbergzaamste plekken ervan: de
wildernissen van Afrika en Zuid-Ame-
rika. de poolgebieden, de diepten der
zee. de toppen der bergen. En zij die in
geringere mate dit streven naar het
treden buiten de menselijke beperking
want dit is in de beste gevallen
deze bezetenheid ln zich voelen,
zullen hen in gedachten volgen. En be
kend met het „tussen droom en daad
staan wetten in de weg en praktische
bezwaren" (Willem Elsschot). blyven
zij thuis en dromen zich een cerwoud.
een onderzeese woestenij of de Mount
Everest ln hun huiskamer en lezen de
beschrijvingen van de tochten, die zij
nooit zelf zullen maken.
Of Willem Enzinck een bergbe
klimmer is of een reiziger ik denk
het niet. Maar aan het feit. dat hy
een schrijver is. valt niet te twijfelen.
Indien hij dat niet was dan zou hy
nooit kans gezien hebben om zulke
een sobere en aangrijpende roman
te schrijven aan de hand van de ver
slagen en rapporten over de expedi
tie van Mallory in 1934.
Enzinck heett de historische hande
lingen en gebeurtenissen hun juiste
dramatische waarde gegeven en dat
niet alleen. Hij heeft zl|n historische
tiguren zozeer oezleld, dat zll als le
vende wezens denken en ervaren. Het
is bepaald verheugend hier een schrij
ver aan het woord te vinden, die zjjn
OP DE BOEKENMARKT
Bergtoppen, opvoeding en ons aller Boswell
eigen nostalgie en de daden van an
deren niet omzet in schooljonger.s-
romantiek, doch schrijft als een vol
wassen mens Hii is in staat geweest,
door zijn atflnitcit. zich zozeer „in te
leven", dat hy de geschiedenis var.
anderen als het ware van binnen uit
kon schrijven
Wie genegenheid koestert voor een
expeditieroman, die leze .Mount Eve
rest" van Willem Enzinck. waarbij hij
dan bovendien nog de voldoening kan
hebben een boek te lezen, dat oor
spronkelijk Nederlands ls en nu eens
geen vertaling.
Gwcn Davenport. „Taartjes
voor ontbijt". Zuid-Hollandse
Uitgeversmli. Den Haag i. j.
„Taartjes voor Ontbijt" is een ty
pisch Amerikaanse parodie op typisch
Amerikaanse toestanden. Het gaat
ditmaal om een quasl-psvcholoog, die
hoofd van een school wordt in een
kleine stad en de klndertles daar in
overmatige vrijheid wil dresseren. De
mama's voor wie het nog niet wist:
in de V S. zijn het de mama's, die de
lakens uitdelen, terwijl de papa's, zo
als een van de lieverdjes ln dit boek
terecht opmerkt, alleen maar bestaar.
om 't nageslacht en mama te eten
te geven lopen hals over kop ln de
geestelijke kwakzalveril van Dr Mace-
field. Gelukkig loopt de losbandigheid
van de jeugd al spoedig de spuigaten
uit. doch de school ln kwestie moet
eerste gedeeltelijk ln vlammen opgaan,
waarbij een mama bijna haar lieve bel
hamel verliest, om deze naar het ho
gere licht strevende dames te doen
inzien, dat de Roede, ouderwetse va
derhand. indien hij redelnk en met
mate ingrijpt betere resultaten ople
vert dan alle zielkundige kulkoek Het
boek is typisch Amerikaans, omdat er
ln het oude West-Europa gelukkig
geen mama's In groepsverband te vin
den zullen zijn. die zo dom zltn. Wie
dit boek wil lezen getrooste zich de
moeite van de Engelse taal. daar de
vertaling zeer slecht Is De vertaler
laat om een voorbeeld te noemen
de jongens op college voetballen,
omdat hit niet weet dat „college" ooor
hogeschool vertaald dient te worden.
A. Marja. „Bulten hel boekje".
Geschreven portretten van
vrienden en vakgenoten. De
Arbeiderspers. Amsterdam 1954
ontpoppen als ons aller Boswell' Ik
niet. want in mijn overmatige beschei
denheid zie Marja heb ik mii-
zelfs nog geen biograaf waardig ge
keurd na mijn overlijden Maar moge
lijk zullen anderen vinden, dat ztj
één half uur lang hebben gekregen
wat hun toekomt: een aandachtig ge
hoor en hun woorden voor alle eeïiwen
opgetekend naast hun conterfeitsel.
Doch dat halve uur is ook wel vol
doende. want geen van onze schrijvers
is een prater van het formaat van
wijlen Dr Johnson.
En nu alle gekheid op een stokje.
Ondanks de wening en knersing der
tanden die ik ondershands gehoord
heb ln dat Hollandje, dat ergens in
het grote Nederland verborgen zit.
waar iedereen roddelt maar niet op
papier, wil ik zo duidelijk mogelijk
zeggen, dat ik Marja's boekje een ple
zierig boekje vind. Om in een zo kort
bestek een heldere karakteristiek te
geven van verschillende lieden, met
ccn zo uitstekende vermenging van
hun creatieve kenmerken met anecdo
tes en andere kleine vermakelijke by-
zonderheden. moet men over heel wat
meer beschikken dan over journa
listieke vaardigheid. Beter dan in de
Wereldkroniek, die nu de eer toekomt,
hadden deze portretten gepubliceerd
kunnen worden in een van de letter
kundige tijdschrifre.n die bijna niet
te tillen zltn van dofzwarte ernst.
Slechts een enkele maal gaat Marja
werkelijk bulten zUn boekje, maar dat
doet niet af aan de verfrissende
zwierigheid van het geheel.
CLARA EGGINK.
