TC
Tin
1
fv
r
l\
UT
A OLL
„JOHAN DE WITT"
Een Zoeklicht
ff
/~"v U /n ,0_TL1
DE GROTE TEGENSPELER:
Hij spotte met „Volk en Oranje zijn één"
aargang No. 16
Zaterdag 17 April 1954
/ogen Leven LXVIII
Het „kind" als inspiratiebron
ir aanleiding van mijn eerste artikel over de
tadhouder-Koning deelde het bekende oud-
Ie Kamerlid de heer Kornelis Terlaan (niet
zoals men algemeen in het Oosten en Westen
i mij mede, dat hij enige tijd geleden het graf
ht, van hem, die ik in mijn eerste artikel in de
heb gelegd.
vroeg", aldus de heer Terlaan, aan een der
osten van de Westminster-Abbey in Londen,
ik het graf van ..Dutch William" kon vinden
.twoordde: „die ligt hier niet". Daar ik zeker
at zijn graf zich hier moest bevinden, vroeg ik
ere suppoosten die allen hetzelfde antwoord
lij ligt hier niet. Tenslotte vond ik iemand die
it graf kon wijzen: het bevindt zich in een zij-
aan de Westkant. Op de zerk staat maar één
WILLIAM. Naast deze zerk ligt een andere,
p staat alleen maar: MARY. Om de een of
s reden trof mij dit diep: dit vergeten zijn door
•uppoosten. Eens was hij toch Koning geweest
un voorouders. En waarlijk geen onbelangrijk
Maar niet minder trof mij de soberheid der
a: „WILLIAM-MARY".
zover de heer Terlaan, die naast het vele dat
>r en over Groningen geschreven heeft ook nog
reschiedkundig Woordenboek over onze Vader-
Geschiedenis op zijn naam heeft staan, dat
k in elke school aanwezig zou moeten zijn.
'RDAT wij verder gaan met de geschiedenis van
t Prinsenkind, dienen w|j de figuur van Johan de
itt scherp te belichten, de grote tegenspeler, die
innen al kon smeden toen de Prins nog nauwelijks
ton. Immers de Jonge Prins zou deze figuur later
op zijn weg ontmoeten. Tot in zijn eigen huis, tot
eigen ziel zou hij weldra de zacht-vermanende
an de Raadpensionaris horen, die nooit onzin
Jigde, -altijd „waarheid", gezien dan vanaf het
.int der Staatsgezinden.
n de Witt werd de 24ste September 1625 geboren
de telg in het gezin van Jacob de Witt en Anna
•n Comput, te Dordrecht. De de Witten waren
ndelaren en hadden in de Merwestad al gedurende
ar eeuwen belangrijke functies vervuld. Toen de
jarige Oorlog uitbrak kozen zij al spoedig de partij
anje en het Protestantisme, waardoor hun aanzien
irend rees
de Witt begreep de grote waarde van goed
ijs en een goede opvoeding en in zijn hart was
am van zovele ouders: hij hoopte dat zijn zonen
g verder zouden brengen dan hij. Dit zou hun
er niet gemakkelijk vallen, want alle belangrijke
s die Dordrecht te vergeven had, had de wils-
ge, rondborstige, maar helaas verbeten vader
eide zonen. Cornells en Johan, studeerden op heel
eeftijd reeds moderne en klassieke talen. Genees-
natuurkunde en wiskunde kwam daar later nog
k muziek en dans werden niet vergeten om van
nst en wijsbegeerte maar niet eens te spreken.
Ie 24ste October van het jaar 1641 werd Johan.
n met *ijn broer, ingeschreven als student aan de
reeds beroemde Universiteit van Lelden. En weldra
blijken dat hij met hoofd en schouders uitstak
i de gemiddelde student. Hij behoorde niet tot het
dat angstvallig binnen de lijntjes liep die zijn eigen
(cgrensden. Het geniale in hem zocht voedsel. Hij
jurist worden, maar wilde ook precies weten waar
ndpaal van de toenmalige wiskunde-studie stond.
zou hjj met veel mensen te maken krijgen. Met
relaties zou hij toch minstens eens pensionaris
en worden van zijn eigen vaderstad. Wie regeren
loet met getallen kunnen goochelen en wel zó. dat
zichzelf daarbij geen knollen voor citroenen ver-
Hjj bad de wiskunde nodig. Niet voor niets prijkt
leden ten dage zijn beeltenis aan de voorgevel van
>nzer grootste verzekeringsmaatschappijen,
wilde hij opnieuw een duik nemen in de klassieke
en. Intuïtief voelde hij, dat slechts de klassieken
konden leren, hoe hij de taal tot zijn machtigste
o zou kunnen smeden.
VOORJAAR is een feest.
De (schijnbaar) dode tak
ken gaan schuil in een
waas van groen. Het meest op
vallend zijn echter de struiken,
die met hun bloesem tevoor
schijn komen, alvorens de bla
deren zichtbaar worden. Terwijl
de tuin of het park nog zwart
en vaal is, vanwege het kale
hout, prijken de fel gekleurde
bloemen aan de weerbarstige
takken. De kwetsbare bloesem
wordt heen en weer gesohud
door de gure voorjaarswind.
Maar het is een taaie pracht.
WOORD VAN
BEZINNING
de taaie wil om te leven verwekt
strijd; het is tegelijk een weer
barstig verzet tegen ondergang
en dood. Hoopvolle pogingen en
gebeurtenissen worden, als tere
bloesem, in de voorjaarsstorm
van deze wereld, van spanning
en depressies heen en weer ge
schud. Of is het een najaars-
Een onderzoek, zoals mensen
met veel wetenschappelijk ge
duld en met veel geduldige we
tenschap, op planten en bomen
hebben toegepast, is in dit geval
uitgesloten.
Ook de theologie staat hier
moet hier willen staan! voor
een laatste, „eeuwige" grens.
Wie het waagt deze barrière, niet
van de dood, maar van God. met
vrome of brutale ^middelen te
doorbreken, is een waanwijze
dwaas, hoe rechtzinnig of „an
ders" zinnig hU moge heten.
JOHAN DE WITT
Van hun reiservaringen waren de Engelse de belang
rijkste. In Engeland ervoeren zij wat een volk in beweging
vermag. In Engeland ervoeren zij dat de kracht van een
volk in beweging niet te stuiten is. Weldra zou Karei I
het schavot bestijgen.
Het is maar goed dat een mens niet in zijn eigen
toekomst kan zien En het is zo jammer, dat de mens
nooit weet welke ervaring hem eens zou kunnen redden.
Vijf en twintig jaren later zouden deze twee jonge
mensen door hun eigen volk letterlijk aan stukken worden
gescheurd. Waarom? Zij hadden toch grote verdiensten
voor het vaderland!
TOEN Zij in Holland aankwamen was Fredrik Hendrik
gestorven, na een langdurig en smartelijk lijden De
twee broers konden er niet om treuren. Hij had de
macht der Hollandse regenten immers sterk beknot. Zijn
zoon. de zeer begaafde maar tevens eerzuchtige Willem II
zou spoedig Jacob de Witt gevangen zetten op Loevestein.
De gebeurtenissen volgden elkaar nu zeer snel op. De
jonge Prins stierf, vader De Witt werd weer in eer her
steld en enige jaren later, in 1653 werd Johan de Witt
geroepen tot het gewichtigste ambt dat er te vergeven
was. dat van Raadpensionaris van Holland. Van dit ambt
kon men eigenlilk, vooral in een stadhouderloze tijd,
maken wat men wilde De Raadpensionaris was de enige
deskundige, als hij bovendien nog een persoonlijkheid
was met tact en een brede ontwikkeling, zette hij de raden
naar zijn hand
Onmiddellijk na zijn benoeming ging hij in het West
einde wonen. Zijn zuster Johanna zond hem per trek
schuit vanuit Dordrecht .wat meubelen en haar
keukenmeid" En aan zijn vader schreef de pas benoemde
om een „oxhooft Fransche ende een aem Rhynsche ofte
Mo°*elwiinpn naedemael ick provisie van noode hebbe
Johan de Witt deed h°t rustigjes aan. Hij was niet riik
en de tiiden waren slecht Want daarbuiten op zee woedde
de Eerste Engelse oorlog, waarin Maarten Harpertszoon
Tromo weldra zijn leven liet. Cromwell, die de macht in
Eneeland had veroverd, en er als een dictator regeerde,
wilde de zeemacht der Hollanders breken, opdat hij ziin
volk de oppermacht zou kunnen geven over alle zeeèn
rondom Engeland.
Maar Cromwel moest uitkijken, want hij had de vijand
in de rug. Nog altijd waren er veel Koningsgezinden in
Engeland en deze hoopten dat het jonge Prinsenkind
weldra de macht in de Nederlanden krijgen zou. Dan
Zelfs de afgesneden bloemtak
ken blijven, met het water van
de bloemvaas als noodrantsoen,
nog lang ongeschonden. Tot ook
deze feestelijke pracht verdwijnt.
DaSEN is een feest.
I- Men zou kunnen zeggen:
uit het dode kruishout komt. met
onweerstaanbare kracht en in
ongerepte pracht, de bloesem van
Christus' Rijk tevoorschijn.
Dit valt leder, die hiervoor oog
heeft, onmiddellijk op.
Immers, de wereld rondom is
zwart en vaal. vanwege de kale
ellende van millloenen daklozen;
orkaan, aankondiging van de
laatste vernietiging, waarop geen
herstel, geen nieuwe tijd, geen
..Voorjaar" meer volgt?
ODERTUSSEN staat, bij
wijze van spreken, het kale
cruis' van Christus met de
kwetsbare bloesem van Pasen, ln
onze wereld, eeuw na eeuw, ln
de wisseling van de geschiede
nis en van de jaargetijden.
Dit nieuwe leven, dat. dwars
tegen alle theorieen en praktij
ken van kerkelijke en niet-ker-
kelijke signatuur, stand houdt,
laat zich niet verklaren.
DE feestelijke bloesem van het
harde kruishout kunnen wjj
niet naar ons toehalen.
Het laat zich niet afsnijden en
in een Christelijke of kerkelijke
bloemvaas zetten. Dit nieuwe
leven blijft achter onze grenzen,
bi) God.
Maar Je mag het zien. Je mag
het, met verwondering, aanwij
zen: zie, de bloesem. DIE
BLIJFT.
P. L. SCHOONHETM,
Predikant voor Bijzonder
kerke werk van de Her
vormde Gemeente te Lei
den, Hoge Rijndijk 14a.
zouden de Prinsgezinden dc Stuarts kunnen
Daarom wilde hij. nu hij toch deze oorlog gewonnen
had. wel vrede sluiten met de Republiek, indien het
gewest Holland hem In het geheim beloven wilde, dat
dit nooit weer een Oranje als stadhouder aan zou
stellen en nooit mee zou werken aan diens benoeming
tot hoofd van leger en vloot.
IN het officiële vredesverdrag stond van dit alles niets.
Zelfs de Staten van Holland „wisten van de Prins
geen kwaad" toen zij het verdrag goedkeurden.
Onmiddellijk daarna echter riep de Witt de Hollandse
Staten bijeen en deelde hen mede wat Cromwell heimelijk
eiste. De mededeling kwam als een donderslag bij heldere
hemel. De afgevaard.gden van Enkhuizen Leiden, en nog
andere steden trokken heftig van leer. Ztj duldden deze
buitenlandse inmenging niet.
Een vreseltik tumult ontstond. De Witt bleef echter
kalm. HO betoogde met klem dat het land vrede nodig
had cn dat dit de enige weg was daartoe Eindeliik.
na vreselijke strijd, werd de acte an Uitsluiting bij
meerderheid van stemmen aangenomen. Men diende te
zwijgen, de belofte aan Cromwell was geheim. Doch hoe
kan een geheim bewaard blijven waarvan zovelen op de
hoogte zijn? En dat velen, al vormden zij een minderheid,
een doorn in het oog was?
Weldra stelder de afgevaardigden van Friesland en
Groningen vragen over deze kwestie in de Stateir-Grne-
rnal. De Hollandse afgevaardigden deden of hun neus
bloedde en toen was het hek van de dam. In het eanse
land begon het te gisten Er was iets vreeseltjks gebeurd.
Wat wist men niet precies, maar het leek erop dat men
d» vrijheid verkwanseld had en Oranje er-aden De
Staten-Generail eisten inzage van de correspondentie.
Doch voordat deze in staat waren de acte te achterhalen,
liet Johan de Witt deze uitreiken. Hij had dit de gezant
in Londen niet gelast, doch in zijn correspondentie had
hU zeer duidelijk tussen de regels de gezant de wenk
gegeven.
T TET was cebeurd.
M Holland had Oranje aan de dijk gezet en Cromwell
■l lachte in zijn vuistje. Johan de Witt had de vrede
gewonnen, doch tegelijk daarmee het zaad gezaaid voor
een toekomstige binnenlandse oorlog.
De aandacht was opeens gevestigd op het Prinsje Ic
Den Haag. Kunstenaars hebben zich In alle eeuwen
laten inspireren door de vrouw. Dante bouwde zijn
kathedraal voor Beatrice, niet ten onrechte Is de
Goddelijke comcdie met een kathedraal vergeleken.
Perk schreef in de vorige eeuw zijn cyclus voor Mathilde
Thomas. Chopin heeft George Sand gekend en Andersen
„de Zweedse nachtegaal". Maar voor de millioenen is de
vrouw niet de grootste inspiratiebron geweest. Voor de
vele millioenen was dat en is dat nog heden het kind.
Het kind. ondanks de moderne psychologie en de erfe-
lijkhridsleer nog altijd het symbool van reinheid.
Duizenden en nog eens duizenden zijn op de slagvelden
gestorven voor het kind. voor een betere toekomst.
Millioenen mensen aanvaarde.! het dogma van het
lleilskind. het Lam Gods, dat de zonde heeft uitgewist.
En hoeveel brave huisvaders werken niet met vreugde
om hun eigen kinderen „een betere toekomst te geven?"
Altijd weer heeft de grote massa zich willen Inzetten
voor het kind.
DAAR was een Prinsenkind in de Nederlanden, een
afstammeling van hen die hun leven hadden gege
ven voor de vrijheid dezer landen Dit kind dat zelf
nog niet in staat was om zijn rechten te verdedigen was
door de deftige regenten, die zich zo hoog waanden boven
het volk. uitgesloten van al zijn rechten. Dat was toch
een misdaad? De eerste Willem had zijn geld gegeven,
zijn goed en zijn bloed voor het volk der Nederlanden,
drie van zijn broers evenzo. De regenten letten alleen
maar op eigen voordeel. Het gewone volk en Oranje
was één.
Johan de Wltt heeft met dit alles gespot. Toen de
afgevaardigden van Dordt niet meer ter Statenvergade
ring durfden komen vanwege het Orangistisch rumoer,
schreef hij zijn vader dat zij zich bang hadden laten
maken ..door een vdel geluydt van den naam van een
kindt ende de doode letter van een humbel geschrifte
van twee weduwvrouwen".
Die weduwvrouwen waren Amalia van Solms en Maria
Stuart. Dc zin was te mooi. Hij wilde teveel vernietigen
In de?e ene zin en daarom zou hü zelf later vernietigd
REIN BROUWER.
Holland van die dagen behoorde bU de opvoeding
buitenlandse reis Vader Jacob zou ook zijn zonen
ra de kans geven hun levenshorizon te verruimen,
lar achtereen trokken Johan cn zi)n oudere broer
s door West-Europa en de nog bestaande stukken
rent "Veroorloven ons in gedachten de reis van
g eens over te doen. Een wonderlijke zaak. dat
rekeningen van die reis nog bestaan Toen zij
;ld ln trokken was Johan nog maar 24 Jaar In
eeuwen voelde men meer „het voorbijschuren van
Men voelde zich ook meer een schakel in de
jer geslachten. Het voorgeslacht was belangrijk,
reslacht ook
:unnen ons bij hen wanen ais zii, in sombere ge-
doch met een van vreugde bonzend hart. zwieren
lansvloercn van Panis. Wij kunnen glimlachen als
dat zelfs de zo betoomde Johan de smaak van
zo beet krijg, dat hij minnedichten schrijft
ben genoten op hun reis. Ze zijn zelfs aan het Hof
en hebben daar Mazarln ontmoet. En waar ze
n gaven ze hun ogen goed de kost. En waar ze
legden ze relaties voor de toekomst. Daarvoor
zij zonen van een Hollands koopman,
romoveerden beide, na een maand studied) aan
cstantse Universiteit te Angers en trokken daarna
paard op Parijs aan. de stad van hun dromen,
door de Historie aan ons voorgesteld als nuchter-
namen met weemoed afscheid toen de plicht hen
Ingeland wenkte.
zij nog maar nauwelijks voet aan wal hadden
n Albion voelden ze de spanning waarin het
volk verkeerde. De burgeroorlog was uitge-
de strijd tussen Koning en Parlement Wie zou
nnen? Via de Hollandse gezant probeerden ze een
ï'tie bij de Koning te verkrijgen, te laat. Cromwell
eds met zijn ironsides achter de koning aan. Deze
zich reeds in de macht van zijn vijanden. Stuart
nje was een De dochter van Karei I was g2trouwd
zoon van Frederik Hendrik. De broers waren wel
men met de gang van zaken en maakten van de
ïheid gebruik om besprekingen te voeren me: de
der Republikeinen.
Max Dendermonde. „De wereld
gaat aan vlijt ten onder". Amster
damse Bock- en Courantmij.,
Amsterdam. 1954.
Met de roman van Max Dendermon
de, verschenen onder de zeer aantrek
kelijke titel „De Wereld gaat aan Vlijt
ten onder", doet de science-fiction
een roman dus, waarvan de intrige is
gebaseerd op een wetenschappelijk
experiment zijn intrede in de mo
derne Nederlandse romanschrijfkunst.
Het is duidelijk dat Dendermonde zijn
plezierige boek op Amerikaanse leest
geschoeid heeft soms zelf zózeer, dat
hij zich aan Amerikanisme in de taal
te buiten gaat zoals ..goeie, ouwe"
(good old) en „geen angst" (no fear).
Doch verder moet gezegd worden,
dat de kruising Dendermonde
U.S.A. een geslaagde is. Het kind
mag er zijn. Deze roman heeft de
vlotheid, de breedheid en de pien
terheid van het werk van de Ameri
kaanse pocket-auteur, doch de droge
hardgekookthcid (hardboiled) van de
Amerikaan heeft plaats moeten
maken voor de hartelijke gevoelig
heid, de gezelligheid en de ongebon
denheid van de Nederlandse schrij-
Het wetenschappelijke experiment,
waar het wel en wee van een gevarieer
de groep lieden om draait, culmineren
de in een radaroog en een vertaaltelex
als ik het goed begrepen heb wordt
l OP DE BOEKENMARKT
binnen de perken van het begrijpelijke
en aanvaardbare gehouden op de wijze
waarop de onvergetelijke Jules Verne,
dat ook zo best kon. En de menselijke
problemen van liefde en genegenheid
in botsing met roeping en bezetenheid,
zijn met uitstekend begrip en zonder
een spoor van cliché uitgewerkt.
Hoewel het hele verhaal zich in
Amerika afspeelt, in een kleurige men
geling van zomerkampen, meren, labo
ratoria. bars, journalisten, watervlieg
tuigen en motorboten is het door de
ingrediënten voornoemd toch een Ne
derlands boek gebleven, dat verdient
een eerste plaats in te nemen in het
genre, „goede lectuur" genaamd.
Boris Simon. ..De voddenrapers
van Emmaus". De Fontein.
Utrecht. s.J.
Emmaus wij allen hebben de
naam van het tehuis van de abbé
Pierre een paar maanden geleden on
der het nieuws ln de dagbladen ge
vonden, toen deze weldoener der mens
heid de daklozen van Parijs een warme
slaapplaats bezorgde ln de harde vries-
nachten van Januari '54.
Doch vele lezers zullen niet geweten
hebben wat deze geestelgxe. tevens
Kamerlid, heeft beoogd en bereikt,
toen hij ln 1947 begonnen is zich het
lot van de ontelbare zonder huis of
kamer levenden In Parijs en omgeving
aan te trekken Men denke niet. dat
deze daklozen alleen de zonderlingen
Zijn, die niet aarden kunnen in het
maatschappelijke gareel. Veel groter en
ontstellender is het aantal arbeiders
en arbeidersgezinnen, die door de
woningnood met zijn gevolgen, zoals
onhoudbare toestanden in volgepropte,
onbewoonbare vertrekken en onbetaal
baar opgedrev^i kamerhuurprijzen,
gedwongen zijn de nachten onder de
blote hemel door te brengen.
De wijze waarop Boris Simon verslag
uitbrengt over dit onvoorstelbare
leed van duizenden en het wonder
baarlijke, onbaatzuchtige werk van
abbé Pierre, Is boven alle lof ver
heven.
In een sterk dramatische soberheid,
zonder enige sentimentaliteit of huile-
righeid tekent de auteur talloze typen
van zich reddeloos verloren menende
zwervers, beschrijft hoe zij contact met
Emmaus kregen en de hulp die zij daar
ontvangen. Deze hulp is in de eerste
plaats gebaseerd op het begrip van de
menselijke waardigheid, dus geen aal
moes. maar gelegenheid tot werk in
ruil voor die hulp en deze pastoor is
een mens. dat begrepen heeft dat in
geval van werkelijke nood, de daad
voor de paperassen uit moet gaan. Dit
verslag levert tevens het bewijs, dat
er in onze over-gesoclallseerde eeuw
nog onrecht en ellende genoeg te ver
beteren valt, op een geheel andere
wijze dan de voor de handliggende
en dat een goede pen een niet te
onderschatten wapen is.
Willy Corsari. „Illusies". H. P.
Leopolds uitgeversmij. Den Haag
1953.
In „Illusies" vertelt Willy Corsari
van een jeugdige schrijver, die wanneer
de voortdurende teleurstellingen hem
ondraaglijk worden, het zich aan laat
leunen dat het werk van een gestorven
vriend als zijnde van zijn hand wordt
uitgegeven. Na eerst de illegale vruch
ten van zijn bedrog in de vorm van
roem, welstand en filmsterren ge
smaakt te hebben, brengt de ware
liefde voor een onschuldig en mens
lievend meisje hem tot een openbare
bekentenis.
Goed geschetste doch ook niet
meer dan geschetste bijfiguren
zoals Pierre en Marianne, het zusje
Lisette. de zwager Christian. Pepy
cn de Noor, maken dit bock tot een
onderhoudend stuk vakwerk.
CLARA EGGIXK.
