Behouden vaart en goede wacht!
Een Zoeklicht
„Niet zonder God!"
N;
SCHADUW VAN CHRISTUS
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN IIET LEIDSCII DAGBLAD - ZATERDAG 6 FEBRUARI 1954 - PAGINA 2
Bewogen Leven LVIII
Ontdekkingsreizigers op onze eigen wereldzee
t t andaag heb ik op de Kaag gereden met twee Amerikanen. Ontzettend lange streken
maakten we voor de wind en toen we teruggingen, hijgden we, zij en ik. De wind
was zo strak en de vlakte was open. Die vertelde me dat ik niet jong meer ben.
Er was een ijszeiler die als een zwaluw over de vlakte scheerde. Groot en gewel
dig was hij en nobel was zijn witte tuig in de winterdag.
De ijszeiler heeft mijn Amerikaanse vrienden meegenomen om ze een schone her
innering mee te geven naar dat grote, jonge land, door Hollanders gegrondvest.
Vanmiddag ging de zon rood als bloed onder en honderden eenden wiege-
wiegden op hun vleugels om ons. Naar huis gaande dacht ik: „Vanavond zal ik mijn
lezers vertellen van kou en ijs, van moed en volharding, van Nederlanders die het
waagden: „Niet zonder God". Dat was het devies van Willem Barendsz."
IN de maand Mei van het jaar 1596 vertrokken er twee
schepen naar de Noord, om te proberen de Noord
oostelijke doorvaart te vinden De schepen waren uit
gerust door de stad Amsterdam Dominee Plancius had
hemel en aarde bewogen om het zo ver te krijgen Ziin
moeite was dus niet teveigeefs geweest Een eigenaardig
mens, deze Plancius, een vluchteling uit de Zuidelijke
Nederlanden Daar in het Zuiden, was hij het slachtoffer
geworden van de bloedige godsdienstvervolgingen Zonder
have en goed. op zijn vlucht was hu zelfs zwemmende
een der rivieren overgestoken. was hij in de Noordelijke
Nederlanden aangekomen. Zwemmend: in mijn prille
jeugd dacht lk, argeloze, dat dominees niet konden zwem
men.
Willem Barendsz
Onmiddellijk na zijn vlucht begon hij hier te preken en
te doceren. Te preken over „de ware Leer", te doceren
over de aarde en al de dingen die men vanaf deze planeet
waar kon nemen.
Twee tochten om de Noord waren al mislukt. Plancius
h aide de stad Amsterdam over tot deze derde tocht,
onder Heemskerk. Barendsz en de Rijp Plancius had met
klem betoogd dat men zo ver mogehjk naar het Noorden
moest koersen. Bij de Noordpool zou geen drijfijs zijn. bij
het einde van de aardas was het warm! De roem die
van hem uitging was zó groot, dat niemand hem tegen
durfde te spréken.
DE wind blies in de zeilen.
Vol goede moed ging men op weg. Men
had zoveel mogelijk ongetrouwde ma
trozen meegenomen Die waren niet aan huis
en hof verbonden, hetgeen een groot voor
deel was want niemand wist hoe lang de
tocht zou' duren. En ieder wist dat de kans
op behouden vaart wel héél gering zou zijn
Dit spraken ze echter nooit uit. De dood
woont immers overal?
Na een maand varen ontdekten zij Spits
bergen. en welora ontvouwden zich wonderen
voor hun ogen die hen sprakeloos maakten
Op een dag zagen ze drie zonnen aan de
hemel staan met daartussen twee regenbogen
De kleuren waren veel zuiverder, veel schoner 1
dan die van de regenboog boven het water
rijke Holland De zon ging niet meer onder
Het leven werd één lieve, lange dag! De
schepelingen genoten van het nieuwe avon
tuur dat hen zou brengen naar nog nooit
bezeilde gebieden.
In volle zee scheidden de twee schepen
De Rijp wilde nog steeds Noordwaarts, de
woorden van Plancius indachtig, maar
Barendsz zwoer bij zijn eigen comptu. Op
zee gelden nieuwe wetten Op zee moet de
opperstuurman ..schipper zijn naast God".
De zomer ging al zeilende voorbij Zij lieten het leven
achter zich doch op een kwade dag meenden ze eensklaps
een koppel witte zwanen te zien ver in zee Was daar land?
Was dat de richting naar de Noord-Oostelijke doorvaart
misschien?
De zwanen groeiden en groeiden. Die rwanen bleken
ijsschotsen te zijn en achter die schotsen kwamen weldra
de witte ijsbergen opdoemen. Die sloten zich voortdurend
nauwer om het schip Die wilden de wereld gesloten hou
den en zoals eens de Scylla en de Charibdis. alles ver
pletteren wat tussen hen kwam.
Met grote ongerustheid zagen de mannen het aan Nacht
en dag stonden ze op de uitkijk. Op een dag was er geen
doorgang meer en de Ijsmassa's sloten zich achter hen
met krakend geweld Boven hen was de blauwe lucht,
onder hen het zwarte water, om hen een muur van blin
kend ijs.
ZIJ waren vlak bij het eiland Nova Zembla. Toen het
ijs hun schip greep, klauterden zij over dr gladde
massa en brachten tonnetjes pekelharing, pekelvlees,
spek erwten en bonen, vaatjes wijn. scheepsbeschuit,
kortom alles wat ze aan boord hadden en wal eetbaar
was. naar de wal. Van drijfhout en hout uil het schip
bouwden zij .Het Behouden Huis" en terwijl men daar
mee bezig nas nam Je koude voortdurend toe. In de
avond, als de zon was ondergegaan, stonden zij soms
met groot ontzag naar het Noorderlicht te kijken Pe
pinkelende Poolhemel was dan vol wapperende vlammen,
vol zoekende stralenbundels. En soms leek het wel alsof
reusachtige vingers de lucht aftastten op zoek naar
hen?
De 12e October betrokken ze „Het Behouden Huls" en
ln de eerste nacht was het hun zo vreemd te moe. Zouden
ze ooit Amsterdam weerzien?
Het akelige gejank der poolvossen en het dreigend ge
grom der beien klonk in hun oren Met de laatste zou het
een strijd worden op leven en dood Een der beren zou
pas geveld worden nadat hij een paar matrozen die te
ver van Het Behouden Huis waren afgedwaald had ver
scheurd Ziin makkers zouden het vel echter brengen „tot
Amstelredam"
OP een dag zonk de zon in de witte zee Geen vogel
liet zich meer horen, de beer vond zün hol. de dood
regeerde alom en de wind zong een lljkzang over
dc woeste, verlaten vlakte De wind stak op, hij gierde in
de poolnacht om „Het Behouden Huis" Het werd zo koud
„dat als why teghen een groo' vier aensaten. ende bvnaest
'van voren dc scheenen vprbrandden so bevroren wij van
achteren ende waren ruieh uitgeslagen ghelljck de boeren
d.ier uyt sien alse hier te landen 's morgens ter poorten
van de steden in comen en s nachts onderwegen gheweest
sun". Dat schreef Gernt de Veer een der r
het Journaal.
DE LEGE, peinzende ogen
van een vrouw dwalen
over een troosteloze vlakte
van puin en zand. Vóór haar en
opzü staan complexen kazerne
woningen: vier tot vijf verdie
pingen. smalle eindeloze trap
pen. grauwe muren, rommelige
vertrekken.
Daar wonen mensen, die na
een barre oorlog alleen maar
een beetje leven en een beetje
geluk wensen Maar zelfs dat
wordt hun niet gegund. De
woonruimte ls tergend onvol
doende.
Kinderen leven mee in die
naargeestige wanorde, lichame-
Woord van
Bezinning
uitzondering. Na de vreselijke
dood van haar enige zoontje,
zoekt zu, met een zekere ver
starring van haar wezen, geheel
ongebruikelijke wegen om haar
liefde als moeder anderen ten
goede te laten komen.
Verbijsterd heeft zij ontdekt
hoe medemensen moeten leven.
Steeds dichter wordt zij naar
hen toegetrokken. ZU helpt niet
alleen met geld. maar met alles
ln heftige bewondering hun
„heilige" groeten. Met gebalde
vuisten staan zU voor de dokter,
de geestelijke en de familie, die
voorgoed afscheid heeft geno
men. Als van een spreekkoor
klinkt hun laatste, machteloze
protest: „Zij ls niet krankzin
nig!"
DE VERSTANDIGE" maat
schappij Isoleert elk mens.
die „gek" wordt van naas
tenliefde. die niet slechts een
stukje geeft van zichzelf, maar
eeenvoudigweg en als de meest
vanzelfsprekende zaak zichzelf
Welk een tijd voor deze Hollanders, die op een naeht,
nadat zjj alle kieren en reten hadden gedicht, zelfs de
schoorsteen, bijna allen de verstikkingsdood hadden
ondergaan.
Welk een tijd. maar ook welk een moed bij de leiders,
\ooral bij Willem Barendsz. die hier bewees waartoe een
mens in staat is als hij de grote Innerlijke rust gevonden
heeft.
ZUn bezieling was het vooral, die hen zou redden van
de waanzin. Zün woord was het vooral dat de hoop op
redding levend hield.
OP de 23e Januari hielden vier matrozen het niet
langer uit. ZU dwaalden de kou in om eens naar het
schip te gaan zien Diep snoven zü de kou in. Ver
beeldden' zü het zich? Zat het voorjaar al in de lucht? De
ganse hemel was rose. Toen de volgende dag allen buiten
stonden ln de schemer van de poolnacht kwam plotseling
dc zon boven de horizon. Een grote glanzende bol, die wel
koud licht uit scheen te stralen. De poolnacht was gewe
ken, „deur twelc wy allen seer verblüdt waren ende Godt
heerluck danckten van zün ghenade. dat ons dat heerlijck
schynende licht wederom opgheresen was."
De zon bescheen de vermagerde, bleke. bUna gore ge
zichten en zag in het gezicht van Willem Barendsz. zelfs
de dood.
Barendsz zelf voelde die ook. Wat zou het? HU was „niet
zonder God
Voordat ze vertrokken Het hU zich perkament pen en
Inkt aanreiken. Kort schreef hij op wat hun wedervaren
was. Hij maakte een lijst met de namen van hen die met
hem „Het Behouden Huis" hadden betrokken. Die gestor
ven waren merkte hU met een kruisje. Het stuk rolde hü
op, deed het in een geweerloop en hing het geweer in de
schoorsteen. Zo hun open boten, die ze gebouwd hadden
en waarmee ze een poging zouden doen het verre vader
land te bereiken, zouden vergaan. en die kans was groot
zou het nageslacht hier het verhaal van hun leed en
hun leven kunnen vinden
luk. materieel, moreel en gees
telijk. Geen wonder, dat één
van die onverzorgde maar
schattige boefjes de vriend
jes van de vrouw met de trieste,
zoekende ogen zegt: „Als ik
groot ben, word ik gangster"
AAN DE ANDERE zijde
van deze overbevolkte stad
wonen de mensen „nor
maal" en zelfs „luxe". ZU heb
ben geen flauw vermoeden van
de omstandigheden, waarin an
deren leven en werken. Dat kan
niemand hen al te veel aanre
kenen. Zij weten nu eenmaal
niet beter en zij komen ook vHJ-
wel niet in de gelegenheid om
werkelük iets inee te maken van
het leven van die anderen.
De vrouw, uitgebeeld of liever
voorgeleefd op het witte doek
door Ingnd Bergman, in
„Europa "51", ls een opvallende
wat zU heeft te geven: tUd,
energie, neen haar zelf. Dit kost
haar het vertrouwen van haar
man en familie. Haar bemoeie
nis met ongure typen, ver
dachte vrouwen en bandieten
maakt haar tot een zonderling.
HET SPREEKT vanzelf
volgens ons en anderen
„vanzelf" dat de familie
verdere „schandalen" wil voor
komen De man is weer „van
zelfsprekend" verplicht zün
vrouw tegen haar zelf te be
schermen". De dokter erkent:
„Deze uitzonderlüke vrouw heeft
gelUk. WU moesten ook doen,
wat zU doet. maardat zou
het einde van ons ambt zUn".
Eén van de laatste beelden
van de film is een getralied
raam. met een hand. die lang
zaam wuift naar dc vertrouwde
vrienden uit de achterbuurt, die
geeft. Dat zegt „Europa '51' en 1
dat zegt ookde Bijbel. Bel- I
de getuigschriften kunnen in i
één adem worden genoemd.
Ieder, die bewust bU Jezus
Christus wil behoren en ook
degeen, die onbewust of onge
wild Zijn volgeling is geeft 1
zich geheel voor de ander. Zo
beschouwd is Europa '51 een
schaduw van Christus, dc barm
hartigheid Gods in levenden
lüve. voor allen.
Heb ik de moed. met mUn
mogelijkheden en in mun we
reld te doen. wat Ingrld Berg
man uitbeeldt en vóórleeft: be
wust en moedwillig schaduw van
Christus te zUn?
P. L. SCHOONHEIM,
Ned. Herv. predikant voor
het bultenkerkelUke werk.
Correspondentie-adres:
Hoge RUndUk 14a.
tADAT men tien maanden op het barre eiland had
vertoefd, voer men af. Twee zieken, waaronder Wil-
1 lem Barendsz. waren aan boord gedragen. Men was
moe. voedsel was er lang niet voldoende voor de lange
tocht. En de kou deed hen rillen Barendsz kon niet meer
zitten HU lag op de bodem van een der boten zUn gelaat
naar de hemel gekeerd. Hij had zijn taak volbracht. Wel
dra zou hü van zUn makkers scheiden Men scheidt niet
gemakkelijk van een vriend en leidsman, als men vaart,
„op hoop van zegen", in een „van God verlaten oord"
Op Donderdag 14 Februari bezochten H.M. Koningin Wilhelmina en Z.K.H. Prins Hendrik de plaats van
Stadhuisbrand, waar zij werden rongeleid door burgemeester mr A. van de Sande Bakhuyzen.
..Het Behouden Huis"
Toen ze bü de ijshoek kwamen zei Barendsz tegen Gerrlt
de Veer: „Gerrit, beur me nog éénmaal op, Ik wil dc
IJshock nog eens zien."
Direct daarop stierf een Hollands zeeman, groot gewor
den in zgn nederlaag. „Barend'. Beur me nog éénmaal
op!"
Ieder weet dat ze later, in de haven van Kola. het schip
van Dc RUp gevonden hebben waarmee ze behouden in
het vaderland terug mochten keren Weinigen weten dat
de walrussenjager Elling Carlsen uit Hammerfest. in het
jaar 1871 „Het Behouden Huls" ontdekte, nadat hU door
mist en üsgang op Nova Zembla was gestrand. Bijna
drie eeuwen had het daar gestaan in de eenzaamheid,
door geen mensenoog aanschouwd. Elling Carlsen heeft
alle bescheiden, boeken, tinnen kroezen, koperen ketels,
kandelaars, degens en buien meegenomen naar zUn vader
land.
Nu zijn ze in ons bezit.
SOMS komt de gedachte bij ons op. dat het heerlijk
geweest moet zUn in die tijd te leven, toen alles nog
zo onbekend was, toen de mens de wereld nog kon
bevolken met vreemde griezelbeesten, levend in een rUk
dat nog nooit een mens had betreden. En ln dat rUk zou
den enorme schatten zün voor het oprapen als men de
weg erheen kon vinden. Achter de sluier van het Onbeio
de bloeien immers de heerlükste bloemen.
Nu is alles zo bekend. Geen berg op aarde, of men W
hem beklommen, geen zee of men heeft hem bene
Nergens zUn de droomfiguren waarmee men r
Onbekende heeft bevolkt.
Ja tóch, zü blüven altüd. Zij zijn eens uit ons gebota
en leven nóg in ons. En al zou men ook eens el'
korrel van deze aarde kennen en elke grasspriel,
blijft daar nog voor ons het onbekende land van ki
eigen ziel. nóg schoner, nog grootser dan de aardeK
eens geven kon. Want diep in ons zijn wij aan nie"
bonden. In onze dromen komen wjj lot achter dc sl
Laten wü dan ontdekkingsreizigers worden op
eigen zielezee. Onze tocht zal gaan langs vuurspuurs
vulkanen, dode kraters, warme springbronnen,
ijsbergen. Maar ook langs de lachende groenende kuiü
van „het land waarin het eeuwig lente is".
„Behouden vaart en goede wacht."
REIN BROUWER
Jan Maas. „Onder zeven Zeeën".
Uitgeverij v/h. C. de Boere Jr,
Amsterdam 1953.
Inderdaad, dit ls een boek over een
een gedeelte van de Marine, waarover
in het algemeen niet veel geschreven
is. Een schrijver onder de bemanning
van een onderzeeër schUnt een nog
groter zeldzaamheid te zijn dan op
bovenwaterse schepen Met des te meer
genoegen kunnen wü dan ook melding
maken van het verschijnen van dit
boek, want niet alleen dat het een In
teressant werk is over een vaartuig,
waarvan de leek gewoonlijk niet an
ders weet dan dat het zijn tochten
ook onder de golven voortzetten kan
zonder gevaar voor de opvarenden;
het is ook behoorlUk geschreven en
zeer goed verteld
Hr Ms „Haai" de naam van het
schip is natuurlijk fictief heeft
even voor de oorlog de haven van Den
Helder verlaten om zün dienst in dc
West te vervullen Overvallen door de
oorlog ls het schip niet in Nederland
teruggekeerd voor de vrede gesloten
was. Wat de „Haal" ln de vüf tussen
liggende jaren aan werk vei richt heeft,
zoals convooi-varen. patrouilleren, on
derzoek doen naar het verbluf van
vijandelijke bodems, maar ook een
verbluf ir. een opleidingshaven in
Schotland, wordt door de schrüvcrnlet
alleen met kennis van zaken, maar
ook meeslepend verteld Maas heeft de
goede toon getroffen en zün humor en
ernst uitstekend gedoseerd, zodat de
bemanning die hij zün lezers voorstelt,
ook werkelük mensen geworden zün,
wiens leven, vijf laar van huls en
haard, asnecten heeft die de thuis-
blüver zich niet realiseert.
'y OP DE BOEKENMARKT J
ZEER VERSCHILLENDE ZEE-ASPECTEN
„Onder Zeven Zeeën" is een buck,
dat de aandacht werkelijk waard is
en zeker van hen die belangstelling
hebben voor schepen en hun leven.
Het doet mi. werkelijk niet onder
voor de Hornblowers en andere bla
zers van buitenlandse herkomst, al is
het dan minder volgeladen met ro
mantische gebeurtenissen.
Göran Schildt. „In Odysseus'
Kielzog" N. Kluwer. Deventer,
en uitgeverij Contact. Amster
dam 1953.
Met Göran Schildt belanden wf) ln
één sprong uit de ernst en de barhrid
van het oorlogsvaren in het plezier-
zeilen en nog wel op de Middellandse
Zee Deze Zweed en i n vrouw zün de
gelukkige eigenaars van een kits met
hulpmotor een kits ls een zeiljacht
met een grote mast en een bezaan
die bü het zien alleen al van de plan
tekening ln het bock Iedere zeiler zal
doen watertanden. Bovendien hebben
zij een scooter aan boord geborgen,
zodat zü zich ook te land vlug en han
dig verplaatsen konden Zo uitgerust
hebben zij Odvsseus' klassieke tocht
opnieuw gezeild en Schildt is zo ver
standig geweest zijn eigen vrouw van
huis uit mee te nemen, zodat hü niet
ten prooi ls gevallen aan nymphen en
andere verleidelijke vrouwspersonen,
als wijlen Odysseus. Gezamenlijk heeft
het echtpaar dus Griekenland be
zocht en speciaal de eilanden van de
Griekse Aichlpel ZU hebben dit niet
onvoorbereid gedaan, zodat hun boek
een plezierig mengsel is van Griekse
geschiedenis en folklore, van zonnig
land en blauw water, met daarnaast
een stoer en soms long niet ongevaar
lijk zeilersleven Voor wie dit nog niet
wist. althans niet gelooft, wordt hier
wel duldelük aangetoond, dat het op de
Middellandse Z?e even hard kan spo
ken als op onze noordelüke wateren.
Naast de zeer intressante tekst bevat
het boek ook nog een groot aantal
foto's, zowel van het land als van
schepen en water.
Rachel L. Carson. „De Levende
Zee". UltgeverU Born N. V. As
sen-Amsterdam 1953.
Weer een geheel ander aspect biedt
ars dit boek. dat een kroniek ls van
t.et leven valt vogels en vissen.
Rachel Carson ls een biologe en
perschef van de Vis- en Wilddienst
in de U.S.A. Voorwaar geen onbelar.g-
rgke betrekking. Behalve een gelecid
biologe toont zü in haar boeken ren
goede schrijfster te zün, die over het
leven van vogel of vis zo weet te
schrijven, dat het werkelük een roman
wordt Het valt ook niet te verwon
deren, dat zowel dit boek als haar
vorige „The Sea around Us", een
bestseller is geworden, waaruit blijkt,
dat niet alleen de bestudeerders van
plant en dier naar haar werken ge
grepen hebben. Naast het leven op de
vaste grond, bestaat er nog ren ander
geheimzinniger leven in de diepten en
de ondiepten van de wateren, die ons
omgeven. De strijd om het bestaan.,
waarbij het recht van de sterkste het
hoogste recht Is. heeft daar zün hard
ste vorm en wel die van eten of e -
geten worden En dit geldt niet alleen
voor de geheimzinnige vissen, maar
ook voor de niet minder geheimzinnig?
vogels, die op hun beurt leven van
de vissen.
Imposant Is ook de sfeer van na
tuur en landschap, die de schrüfster
weet op te roepen, waar het In
stinctieve dierenleven zich afspeelt
op een wüzc wü spraken reeds
van een roman waarvoor dat van
de mens In gevarieerdheid en dra-
matieke niet onderdoet. Het uitzon
derlüke schrijverstalent van Rachel
Carson heeft ons dal eens te meer
duidelijk gemaakt.
CLARA EGGINK.
