Middeleeuwse stemming over
het Rijnland
,De aanbidding der Koningen'
Kersttijd ontvouwt fantastisch
Engels sprookjesland
Abdij Maria Laach zeer
bijzonder centrum
Unieke pantomines Britse
specialiteit
KERSTNUMMER VAN HET LEIDSCH DAGBLAD - DONDERDAG 24 DECEMBER 1953 - PAGINA 1
Hoe de Fransman
Kerstfeest viert
Veel en lekker eten en drinken,
maar ook nog wel wat anders
(Van onze correspondent te Parijs)
Te hoort wel eens beweren, dat de Fransen tot een ras behoren,
dat voor mystiek en wonderen niet zo erg open staat van
wege hun neiging tot ironie en hun hyper-critische gesteldheid,
eigenschappen die dan ook inderdaad moeilijk te ontkennen
zijn. Maar als het dan al waar is, dat de Fransman minder dan
de Duitser of Brit een hang vertoont naar een bepaald soort
romantiek, dat vooral in zijn huiselijk leven tot uiting zou komen
dan vormt de wijze waarop hij het Kerstfeest pleegt te vieren,
toch wel iets als een corrigerende uitzondering op zijn levens
gewoonten.
MEN moet in een Frans gezin al
wel eens een Kerstfeest hebben
bjjgewoon om te weten hoe die
gebeurtenis hier toch met een heel
speciale atmosfeer omhangen Is. Nu is
het waar dat óók die Kerstfeesten voor
een tamelijk voornaam deel buitens
huis worden doorgebracht. Ten aan
zien van een Franse Noel bestaat er
een vrij strenge ritus, waaraan men
zich zo stipt mogelijk tracht te hou
den. Er worden drie dagen voor uit
getrokken en gedurende die tijd is de
Fransman er voortdurend in. Men
moet vooral niet denken, dat men dan
iets van hem gedaan zou kunnen krij
gen. dat niet in onmiddellijk verband
met de - of beter zijn, Kerstviering
staat.
Op de vooravond van het Kerstfeest
worden de festiviteiten ingezet met
het zogenaamde Réveillon. De traditie
wil dat een Franse familie, zo ..mon
sieur le père" dat even lijden kan. dan
eerst naar het theater gaat en de zo
ongeveer 40 Parijse schouwburgen en
cabarets zijn dan ook vaak al maan
den tevoren uitverkocht. Hoe knap de
Fransman de kunst van het improvi
seren ook verstaat, het Kerstfeest
wordt toch altijd met de fijnste nauw
keurigheid tot in de puntjes te voren
geregeld. Op dat stuk wenst hij nu
eenmaal geen enkel risico te lopjn. Na
die toneel-voorstelling, zo omstreeks
middernacht, gaat men dan, voorzover
al weer Bruintje het trekken kan, naar
een der talrijke restaurants, waar ner
gens een Kerstboom ontbreekt, voor
het eerste Réveillon-souper. De ver
bindende lijn, dat moeten wij wél er
kennen. wordt bij het Franse Kerst
feest ontegenzeggelijk gevormd door
een aantal, al weer streng gecodifi
ceerde. gastronomische attracties. En
minstens één van die hoogtepunten
dient men toch wel buitenshuis te be
leven. Zo goed men zich een Engels
Kerstmaal moeilijk zonder plumpud
ding kan denken, zo hoort bij de
Franse Kersttafel de büche de Noël.
een bijzonder zoete moccataart, die
donr de heer des huizes in een even
redig aantal parten wordt gesneden.
Daarnaast voegt zich dan natuur
lijk het wildgebraad en niet te verge
ten de ganzelever, waarvan de pro
ductie. die met afgrijselijke wreedhe
den gepaard gaat, hele Franse pro
vincies op de been houdt.
IK wil me ln de beschrijving van deze
culinaire bijzonderheden nu niet al
te uitvoerig vermeien en het is wel
overbodig bovendien nog te vermelden
dat ook aan de wijnen, waarmee al die
spijzen wordefi besproeid, en aan de
aperitieven en de digestieven, die er
aan voorafgaan en erop volgen, 'n zeer
uitvoerige en exquise aandacht wordt
besteed. De compositie van een Kerst
maal is een zaak. waarover een Frans
gezin niet alleen, zoals opgemerkt, we
ken tevoren ernstig en diep heeft na
gedacht, maar die ook na afloop nog
dagen stof tot conversatie biedt. Zo is
het volstrekt ónmogelijk onmiddellijk
na Noël een bevriend Fransman te
ontmoeten, die U. desnoods geweldda
dig. géén deelgenoot zou willen ma
ken van alle gastronomische verruk
kingen. die hij zo juist ervaren heeft.
En zelfs als de kantoren en de fabrie
ken. een paar dagen later, al weer be
gonnen z|jn. is men er nóg lang niet
over uitgepraat.
TOCH zou het verkeerd zijn te me
nen dat het hele Kerstgebeuren
in Frankrijk nu alleen maar door
middel van herculische eetgelagen en
gigantische braspartijen wordt her
dacht.
De Kerst-mis. in de nacht van het ei
genlijke feest, is zo een gebeurtenis,
die geen Fransman wil ontlopen. a?lfs
indien hij de rest van het jaar zijn
kerkelijke plichten met enige noncha
lance zou vervullen. Heel Parijs be
vindt zich nu op straat op weg naar
een der kerken en in de Nótre Dame.
waar dan de prachtigste muziek wordt
uitgevoerd, is dan. zo te zeggen, geen
vlerkante centimeter meer onbezet
En ook naar de andere kerken is
de toeloop nimmer zo groot en over
weldigend als op deze avond.
Maar er is nóg een aspect aan het
Franse Noël. dat men niet vergetin
mag, omdat ook ddéraan iets van de
oorspronkelijke zin van het Kerstfeest
valt te onderkennen. Kerstmis is voor
Frankrijk wat Sinterklaas voor Hol
land is: bij uitstek een feest voor de
kinderen. Die worden dan met de
mooiste, en vaak duurste, geschen
ken overladen en al weken tevoren is
heel Parijs in een eldorado voor de
Jeugd herschapen De grote waren
huizen zijn dan tot echte sprookjes-
paleizen omgetoverd vol poppen, elec-
trische treinen, kinderfietsen en ander
speelgoed en in de étalages wordt dan
al het artistiek vernuft tentoonge
spreid. waarover dit volk beschikt.
Beroemde decorateurs, schilders en
tekenaars zijn voor het ontwerpen
van zo'n étalage uitgenodigd en als je
dan door de stad wandelt, voorzover
daar dan nog sprake van kan wezen.
Is 't of je in een imaginaire wereld
verkeert. bevolkt met kabouters,
feeënsneeuwwitjes, assepoesters en
hoe al die andere figuren uit Perrault's
sprookjes verder mogen heten.
Neen. mocht iemand U ooit nog
eens willen vertellen, dat de Fransman
eigenlijk te materialistisch was gewor
den om nog voor de ware geest van
het Kerstfeest gevoelig te zijn. gelooft
U hem. op ons woord, dan toch maar
niet helemaél. Hij leeft bij voorkeur
die dagen niet op water en brood, dat
is iets dat wel zeker is. maar daarmee
is voor hem toch óók het laatste
woord weer niet gesproken.
Keulen, het geestelijke zwaartepunt
van dit cultuurgebied, heeft niet voor
mets nog altijd de bijnaam van het
„hilligeheilige i Keulen, ondanks
een moderne industrie en handel en
ondanks het feit. dat in deze
stad. die na Rome de meeste kerken
telt. in de oorlog slechts een vijftal
van de 150 kerken onbeschadigd b.eef.
(Van c
•spondent te Bonn)
De meeste West Europese hoofdsteden zijn. religieus
gesproken, neutraal. Zij hebben geen bepaald gods
dienstig karakter. Er is geen kerkelijke gezindte, die het
algemene leven domineert. Het gehele wezen van een
hoofdstad is trouwens met zo'n duidelijk voelbare voor
keur van een godsdienst of van een kerk in strijd, althans
volgens West-Europese begrippen.
In Bonn. de hoofdstad van de te
genwoordige Bondsrepubliek. Is dat al
les anders Gelegen als zij ls in het
centrum van een der meest gepronon
ceerde katholieke cultuurgebieden van
Europa kan zij dit karakter ook ln de
dagelijkse dingen niet verloochenan.
bedrijf tot stilstand komt. treedt dat
wel het allerduidelijkst op de voor
grond. Dan heeft men het gevoel dat
over het Rijnland weer een middel
eeuwse stemming neerdaalt. De tal
rijke kerken en kloosters, die hier te
vinden zijn. zouden bijna doen verge
ten dat er sedert de Middeleeuwen
uerk?lijk zoveel in Europa veranderd
is.
(Gravure uit het Prentenkabinet der Rijksuniversiteit)
Hierboven beelden wij af een détail van een prent van de bekende Hollandse graveur Hendrik
Goltzius, namelijk „De aanbidding der Koningen", welke deel uitmaakt van een door hem en anderen
uitgegeven serie van 154 prenten.
Goltzius werd in 1558 in Muhldrecht bij Venlo geboren en overleed in 1617 te Haarlem.
Hij was in de jaren 15751577 een leerling van Dirk Folkertsz Coomhert, die in Xanten, Cleve en
Haarlem werkte, alsmede van Philip Galle.
Goltzius woonde o.a. in Hamburg, Venetië, Munchen, Bologna, Rome en Napels.
EEN aantrekkingspunt van zeer
bijzondere aard vormt tegm het
slot van het Jaar de Benedictij
ner-Abdij Maria Laach in de Elf el. tot
ver in het buitenland bekend gewor
den door de liturgische vernieuwings
beweging. die er onder leiding van pa
ter dr Odo Casel (gestorven in 1948)
van uitgegaan ls.
Van heinde en ver komen ln de
Kerstnacht de mensen, w.o. vele niet-
kathollekeoi, om in de Abdij-basiliek
het Kerstgebeuren op zich in t« laten
werken.
Deze Abdij ligt wonderschoon aan
een meer 'vandaar Maria Laach. van
het Latijnse lacus, meer', dat in de
krater van een uitgedoofde vulkaan
ls ontstaan. Het is een van die weini
ge abdijen waar het vlijtige middel
eeuwse kloosterleven niet alleen maar
in de herinnering leeft, maar ook m
het heden. Het Benedlctijnse ..Ora et
Labora" heeft hier nog zijn volle gel
digheid. Zowel met de pen, eventueel
ook met de schrijfmachine, als met
de handen wordt die traditie voortge
zet. Het klooster weet voor zijn eigen
economische basis te zorgen, wat des
te merkwaardiger ls, omdat het. zo
als zovele kloosters ln Europa, in de
Franse tijd geseculariseerd werd en
de monniken lange tijd elders een
heenkomen moesten zoeken
In 1862 werd het klooster, behalve
de kerk, weer eigendom van een gees
telijke orde. De Jezuieten trokken er
in. Reeds in 1873 moesten zij ten ge
volge van Bismarck's ..Kulturkampf"
Maria Laach en Duitsland echter weer
verlaten.
PAS ln 1892 slaagden de Benedictij
nen er in hun oude klooster en
basiliek terug te krygen. Geleid
door wijze en kunstzinnige abten,
ontwikkelde het zich tot een belang
rijke factor in het Duitse en Europese
katholieke leven. Een van degenen,
die zeer veel aan Maria Laach te dan
ken heeft en er in de tijd van de Na
zi-vervolgingen gaarne onderdook. Is
dr Adenauer, die als geboren en geto
gen Keulenaar doordrenkt is van het
specifieke tolerante Rijnlandse Katho
licisme.
Vooral op het terrein van de liturgie
en de Gregoriaanse muziek, die sedert
het einde van de 19e eeuw een impo
sante wedergeboorte hebben beleefd is
Maria Laach toonaangevend geweest.
In de crypt a van de Abdij-kerk werd
voor de eerste keer de zg. gemeen-
schajjsmis gecelebreerd, waaraan ook
de gelovigen zelf actief deelnemen.
Heden ten dage ls deze gemeenschaps
mis tot ln de kleinste dorpsgemeente
doorgedrongen.
Ook met de kerkelijke kunst hebban
de monniken van de Eifel-Abdij zich,
wetenschappelijk en creatief bezig ge
houden. zoals hun gehele streven er
eigen Ijk op gericht is geweest een
nieuwe godsdienstige stijl tot ontwik
keling te brengen.
/->« LECHTS één ding ontbreekt om
van Maria Laach de ideale Be-
Vs nedictijner Abdij te maken: er
wordt geen likeur gestookt, niettegen
staande het feit dat het klooster ook
een hotel exploiteert.
Deze leemte wordt nu echter door
een andere Benedictijner Abdij ln de
buurt van Bonn. de Abdij Michaels-
berg boven Siegburg. gevuld. Dit
klooster is in de oorlog zwaar ver
woest en omdat het niet over de eco
nomische mogelijkheden van Maria
Laach beschikt, heeft het, om de we
deropbouw te bekostigen, een oud
middeleeuws recept voor de dag ge
haald en is na eeuwen onderbreking
weer begonnen een kruidenlikeur te
maken Het gelukte zo verrassend
goed dat de collega's en concurrenten
van de beroemde Bénédictine-stokerij
van Fécamp reeds bezorgd in Siegburg
een kjjkje zijn komen nemen
(Van onze Londense correspondent)
7 odra Kerstmis in zicht komt, ondergaat het Engelse Schouw-
k-i burgleven een metamorfose! Want dan wijken Shakespeare
Graham Greene en T S Eliot voor de Gelaarsde Kat. Roodkapie
en Humpty Dumpty. Het pantomime-seizoen is dan begonnen
en duurt tot Februari of Maart toe Want de Kerstvacantie voor
de jongens en meisjes op de kostscholen is werkelijk een tweede
grote vacantie van zes weken. Soms wel nog langer. Een bezoek
aan de pantomime behoort sinds generaties tot de Kersttradi-
ties. Een pantomime is thans in Engeland niet meer een gebaren
spel, zoals het dit oorspronkelijk geweest is Het is een mengsel
van sprookje, zangspel, ballet en revue En zoals zoveel in En
geland met zijn ordenende levensstijl, is ook de pantomime een
nationaal instituut, zoals cricket, de Boat Race en de Derby, het
theeuur, de bolhoed en de vrije Zaterdag
DE PANTOMIME, op het toneel en
op het Us. trekt steeds weer mll-
lloenen aan, niet alleen de Jeugd,
maar mensen van Iedere leeftijd, in
wie tenslotte het kind nooit ondergaat.
Radio, film en televisie zijn slechts
een pover surrogaat, vergeleken met
de wereld van bonte fantasie en on
vervalste vrolijkheid, welke de panto
mime ontvouwt.
Mensen, die het weten kunnen, ver
zekeren met iets van wanhoop in hun
stem. dat de pantomime niet meer is
wat het eens geweest is. Maar dat
beweerden hun grootouders ook al en
hun overgrootouders evenzeer. De
pantomime verandert met de tijden,
maar de geest ervan leeft ontegen
zeglijk voort. Het is de geest van de
harlekinade, welke zo oud is als de
geschiedenis van de mensheid Via de
oude Grieken en Romeinen waaide
het harlekijnspel over naar Engeland.
Het bevatte oorspronkelnk vele ele
menten van de Commedia dell'Arte.
Niet alle figuren van de Italiaanse
spelen werden hier geïmporteerd,
maar wel Punchello of Policenello. die
nog steeds voortleeft als Puck. de En
gelse Jan Klaasser.!
De klassieke figuren van de acht-
tlende-eeuwse pantomime zijn echter
zo goed als verdwenen Toen waren
de hoofdpersonen Harlekijn, de min
naar. die in een serie komische en
opwindende avonturen zijn geliefde
Columbine het hof maakte Zij werd
beschermd door Pantaloon, haar be
waker en gids. die steeds vast in het
ootje w erd genomen en de dupe werd
van allerlei grappen en listen. Dan
was er Pantaloons bediende Clown,
welke rol omstreeks het Jaar 1800 on
sterfelijk werd gemaakt door de grote
Joseph Grimaldl In het beroemde
Drury Lane Theatre. In het midden
van de )9de eeuw was er in de Har
lekinades nog weinig veranderd, be
halve dat ze minder uitbundig waren
en dat er geen toespelingen meer ge
maakt werden op de dwaasheden van
de tijd. Zoals in de Italiaanse ver
toningen, werd er ln de dialoog vrij
wel uitsluitend geïmproviseerd, doch
later veranderde dit. Er werden al
lerlei spelen op^ayoerd, maar de eigen
lijke intrige was meestal dezelfde
Pantaloon is een jaloerse, oude man
met een mooie dochter of pleegdochter
Columbine, die hij angstvallig be
schermt tegen de listige streken van
Harlekijn, die hu veracht, omdat hij
roekeloos en vrolUk is en zo arm als
een rat
Pantaloon weigert toestemming te
p.even tot het, huwelijk van Columbine
en Harlekijn, waarop deze besluit haar
te schaken. Daartoe koopt hü Clown
om. die als Columbine het venster uit
stapt. z:ch voor de voeten van de toe
snellende Pantaloon werpt Deze be
gint dan een eindeloze jacht op het
tweetal, waarbij hij steeds door Clown
om de tuin geleid wordt, hoewel deze
voorwend: hem te helpen Tijdens de
regering van Karei II schijnt Harle
kijn zijn intrede in Engeland gedcan
te hebben De Harlekinade, als het jx>-
puiairste gedeelte van de pantomime
verdween geleidelijk, om plaats te ma
ken voor de u tgebreide verwikkelingen
van de sprookjes of van een intrigue,
gebaseerd op de aloude Engelse k n-
derriimpjes die werkelijk tot de volks-
poêz.e behoren en vaak te herle cer.
zyn tDi kritiek op sociale toestanden
uit de dagen dat zij ontstonden
DE hoofdfiguren van elke pantomime
zijn de Jonge held en de heldin,
herinnerende aan Harlekijn en
Columbine en een matrone, meestal
potsierlijk uitgedost en Dame genaamd
Vaak is zij de moeder van de held. welke
laatste altijd door een meisje of jon-
gevrouw wordt gespeeld herinnerende
aan oude travesti's Pat K.rkwood is
de gevierde pantomime-,.Jongen" dezer
dagen, die acteert, zingt en danst In
derdaad is het bezwaar, dat men teeen
vele pantomimes kan hebben, dat zU
te veel revuetechniek toepassen met
tapdansende en benenzwaaiende girls
en een sfeer scheppen, welke zeker
voor argeloze kinderen te kunstmatig
is Zy hunkeren naar enkele komische
karakteristieke figuren, welke nu vaak
ir. geraff.neerde massa-scènes onder
gaan Maar desondanks brengen vooral
in de kleinere plaatsen de pantomimes
ai de sprookjes uit onze jeugd tot le
ven Assepoester ls elk jaar het popu
lairst en ook Moeder de Gans en A'ad-
din ontbreken nooit Alle klassieke
sprookjes leveren overigens onuitput
telijk materiaal voor pantomimes Dat
doen ook Robinson Crusoë en Gulli
ver's Reizen Voor de Londenaars is er
natuurlyk altyd de beroemde legende
V3n het arme knaapje met zijn kat,
dat burgemeester van de City werd,
Dick Wh;ttingiton. die in werkelijkheid
helemaal geen arm knaapje ls geweest
Alle sprookjes zijn ten dele gemoder
niseerd
HET beminnelijke verhaal van Pe
ter Pan -behoeft geen pantomime
franje. omdat de ijzingwekkende
avontuien met land- en zeerovers van
de uit hun slaap gewekte en heuselijk
uit het raam naar fantastische oorden
wegvliegende kinderen een onver
getelijke scène reeds aan alle
eisen van het droomspel voldoet. De
transformatiescenes in de meeste pan
tomimes. waarbij op de vernuftigste
manier decors, de ene schitterender
dan de andere, verwisseld worden, zou
niemand in zijn jeugd willen missen.
Pantomlmebezoek heeft indirect heel
wat gedaan om bij de jongeren liefde
voor het toneel te wekken. Vooral
panto's met dierenfiguren trekken
sterk De krokodil of het doeken-pan-
tomime-paard doen het altijd weer
opnieuw! Maar wat er ook allemaal
door de pantomime wordt heengewe-
ven. het sprookje mag er als voor de
kinderen herkenbaar element nooit
uit verdwijnen.
Pantomimes behoren bij de Engelse
Kerstmis, zoals de Kerstkous over
het voeteinde van het kinderbedje, de
Kerstpudding met het zilveren geld
stuk er ln verborgen en de aandoen
lijk schone Kerstliederen, die in de
avondlijke stilte klinken.
De grootste traditie is het om op
Boxing Day. zoals tweede Kerstdag
hier heet. herinnerende aan de col
lectebussen «boxes» van weleer
naar een pantomime te gaan. Maar
als je daarbij wilt zijn, moet ie vóvlzo
Kerstmis al plaatsen besproken heb
ben Het mooie van de pantomimes is.
dat men er met het hele gezin naar
toe gaat en dat het een vorm van ver
maak is. welke niets twijfelachtigs be
vat. Grootvaders, die als knaapjes naar
de panto gingen, slaan deze ook nu
nooit over.
Ze dragen trouwens ook noe dascen
in hun sohoolkleurenEnzelsen. die
overal over de wereld verspreid /lin,
bestellen pantoplaatsen voor hun fa
milieleden in het moederland.
Millioenen zullen weer onder de
bekoring raken van de sprookjes-
koningin die zodra van de andere
zijde van liet toneel de koning der
duivels opkomt haar toverstaf, die
zïi rechts draagt, snel in de linker
hand neemt om haar hari te be
schermen' Het zijn deze kleine trek
jes. die door de eeuwen heen van
geslacht op geslacht zijn overgegaan.
De duivel-koning moet plotseling
door een luik verschijnen. Het ge
beurt bliksemsnel, maar even laler
zinkt hjj langzaam weg in een an
dere voor hem opgezette val en ten
slotte tuimel! hii in het ..graf". Pe
duivels zetten Moeder dr C.an< na
op adembenemende wijze. Dwars
door ..stenen" muren heen H»l Is
acrobatie, waarvoor de koelste ze
nuwen bij de acteurs zijn vereist. Ja.
met Kerstmis is Engeland meer dan
ooit zichzelf. En de Britten gaan er
prat op. dat zü zeker in de panto
mimes iets bezitten, dat anderen niet
kennen 1
