FLITS UIT
BENTHUIZENS HISTORIE
BEVOLKING
LEEFDE VAN
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN HET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 24 OCTOBER 1953 - PAGINA 2
■fr
SCHEEPVAART
VEENDERIJ
NU EEN WELVAREND LANDBOUWDORP
IN 'T OUDE DORP IS IETS AAN HET VERANDEREN
Dit Dorp is klein en bloeijend tevens.
En toont ons 'd Ebbe en Vloed des Levens
'T Wierd klein door al de Veenderij,
De Landman leeft hier stil en vrij.
De Landbouw moeserij en 't graan
Geeft hem een rijkeli/k bestaan.
■Q ENTHUIZEN is één van die karakterLEeke dorpjes in de naaste omgeving
■1—/an Le den, met een overwegend agrarisch karakter en een rustige bevol
king, die zonder veel aan de weg te timmeren, zich beijvert om de plaats tot
groter bloei te brengen.
In dit oude dorp heeft men een open oog voor de moderne tijd. Dat is
wel zeer duideli|k in de na-oorlogse jaren gebleken, toen de plannen van
diverse gemeentewerken aan de orde kwamen. Die plannen zijn thans alle in
uitvoering en het doorgaand verkeer ondervindt hiervan momenteel reeds
enige hinder. Immers, van de vernieuwing van het gebouw der openbare
lagere school en de inrichting van een gymnastieklokaal merkt men weinig,
evenals van de woningbouw, doch de bestrating van de Dorpsstraat en her-
stratlrg van Molen- en Schoolstraat kunnen nu eenmaal niet tot uitvoering
worden gebracht, zonder een kleine stagnatie in dit verkeer. De aanbesteding
van de bouw van het gemeentehuis met brandweergarage en een gedeel-
teli|ke straataanleg in het Beelaertspark het plan werd reeds door Gede
puteerde Staten goedgekeurd en zal door het Rijk worden gefinancierd
zal in het voorjaar 1954 plaats vinden.
Door dit alles heeft men verschillende belangen kunnen dienen. De land
bouwers profiteren hiervan wel in de eerste plaats, want het vervoer hunner
producten over een weg met diverse verzakkingen en putten bracht meer
malen moeilijkheden met zich. Ook de verenigingen kunnen straks bogen op
een „eigen" verenigingslokaal, zodat de uitvoeringen en avonden niet meer
in een boerenschuur, een garage of in omliggende plaatsen behoeven te
worden gehouden.
Daarom is het verheugend, dat men in dit agrarische dorpje zijn tijd
heeft verstaan en ondanks vele moeilijkheden heeft weten door te
zetten. Dat is de jonge geest, die door de gemeente waart! Benthuizen zal
ongetwijfeld in staat zijn om ook verder tot goede resultaten te komen!
De Dorpsstraat, gefotografeerd van de zelfde plaats at, in onze ti|d. Er is wel wat veranderd. De belangstel
ling, die de kinderen vroeger aan de dag legden voor een fotograaf, is verdwenen. De straat heeft een
wegdek gekregen, dat momenteel wordt verbeterd ende molen is zijn wieken kwijt.
(Polo Lcidsch Dayblnd—Van Vilei)
(Van onze correspondent te Benthuizen)
Het dorp Benthuizen Is van zeer oude
datum. Wanneer het ls gesticht. Is niet be
kend. doch bepaalde vondsten billijken de
bewering, dat dit tegelijk met de omlig
gende gemeenten Lelden. Zoeterwoude,
Zegwaard en Zoetermeer is geschied, «aar
van wordt verondersteld, dat de Romeinen
de grondleggers zijn geweest.
Tijdens het ambacht-zijn van Benthui
zen. dat een zogenaamde Hoogheerlijkheid
was. had de Ambachtsheer het recht om
het „halsrecht", d w.z. de doodstraf toe te
passen Om in zijn naam recht te doen
werd door de Ambachtsheer een schout
ZWAAREN ARBEID
Zedert de uitgeveende Polders
zg(wel) van Benthuizen als van
het Hoogeveen zyn drooggemaakt
en dus deeze Plaatsen die een
openbare Zee geleeken, door een
zwaaren arbeid weder tot vrucht-
baare en Graan geevende Londen
zyn gebragt, is de gelegenheid
deezer plaats veel verbeterd en
deszelfs aangenaame Ligging en
welvaard merklyk toegenoomen,
zo dat. wat dit laatste betreft, de
Inwoonderen genoegzaam alle,
alhier een goed bestaan vinden
kunnen".
Benthuizen meede en aan dezelve gelee-
gen is, zo mag men billyk vaststellen,
aat ook dit Dorp van een gelyken ouder
dom als de andere Dorpen van deze Land
streek ls Den naam van hun die het
eerst hetzelve als een Dorp of Ambacht
heeft aangeleegen. is egter onbekend ge
bleven.
Het tweede gedeelte, de groote naam-
lyk: vinden wij op het geaprobeerd Re
glement van dato 10 February 1796 aldus
aangeteekend:
„Benthuizen groot 1610 Morgen 64'4 Roe
den. dito nog 196 Morgen 215 Roeden,
maakt tezamen 806 Morgen 27914 Roe
den."
Het bijna twee eeuwen oude geschrift
geeft ook een antwoord op de vraag, hoe
Benthuizen aan zijn naam is gekomen.
Wij lezen:
„Men heeft zeer veel reede van te ge-
looven. dat den Naam. even als van an
dere hier om en by geleegene Ambach
ten, als by voorbeeld Zoeterwouden, Zeg
waard enz. van de Grondvoortbrengse
len zal zyn voortgekoomen. Overigens
moeten wy omtrent het woord Benthui
zen. den volgende opheldering gceven:
Bent is een zoort grasplant, dewelke met
geheele Bosschen of Plekken op de Lan
den en Welden voortkomt, en dat te hard
van aart ls om den Dieren tot spys te
kunnen verstrekken, nu meent men dat
de gronden alhier eertyds zodanig Gras
gewas zouden hebben voortgebragt. en dat
men op de plaats waar zulks wel het
meest voortspuite eenige huizen zyn ge
bouwd. die dus als Huizen op het Bent
gebouwd wierden aangemerkt, dog die in
het vervolg van tyd. om de uitspraak zo
gemakkelijk te maaken als mooglyk is:
Benthuizen zyn genoemd".
Schippersdorp.
Het ambacht Benthuizen verkeerde in
oude tijden in een welvarende toestand,
voornamelijk door de doorvaart van sche
pen. die het zich aldaar bevindende ver
laat moesten passeren. DU verlaat was.
evenals diverse andere, gemaakt door de
stad Delft ter bekorting van de verbinding
van die stad met andere steden en tussen
liggende plaatsen.
Dit wekte naijver bij de stad Gouda, die
zich hierdoor zag benadeeld In 1491 wer
den bezwaarschriften ingediend Toen aan
deze klachten geen gevolg werd gegeven,
nam Gouda krasse maatregelen er werden
verschillende sluizen, o.a. te Leidschendam.
eenvoudig vernield.
In 1503 werden opnieuw klachten inge
diend. met als gevolg, dat het Hof van Hol
land een vonnis uitsprak, dat het verlaat
te Benthuizen moest worden vernietigd
en een dam gelegd met een windas om
kleine schepen over te halen.
De scheepvaart werd naar elders verlegd,
zodat deze inkomstenbron aan de ingezete
nen werd onttrokken en de plaats veran
derde van karakter. Was Benthuizen eerst
een schippersplaats, daarna moest men
leven van wat de bodem opleverde. De
gronden bestonden uit hoogveen, zodat
veenderij het nieuwe bestaansmiddel werd.
Door het voortdurend afgraven der veen
gronden werden deze allengs In grote wa
terplassen herschapen, met als gevolg, dat
deze inkomstenbron en daarmede het ge
tal hulzen steeds kleiner werd. In 1632 nog
100 hulzen, in 1732 niet meer dan 37
Op 12 Mei 1759 verleenden de Staten van
Holland en Westfriesland echter octrooi
aan Schouten en Ambachtsbewaarders van
Hazerswoude, Benthuizen. Noordwaddinx-
veen. Hoogeveen, Zoeterwoude en Benthorn.
tot het bedijken en droogmaken der plas
sen. De droogmaking kwam tot stand tus
sen 1759 en 1765
Op 2 Januari 1766 werd. naar aanlei
ding van gerezen geschillen, een contract
van separatie tussen de zes ambachten op-
ven onder het beheer der gezamenlijke be
sturen. met uitzondering van die van Bent
horn. aangezien laatstgenoemde polder zou
worden bemalen door de Noord- en Zuid
polder van Benthuizen, tegen een vergoe
ding van f 4 per morgen, doch dan ook
geen zeggenschap in het bestuur zou krij
gen. Deze laatste uitzondering is gebleven
tot 1 Juli 1925. toen een bijzonder regle
ment in werking is getreden, waarbij de
Benthuizer Noord- en Zuid-polder en de
polder Benthorn werden verenigd. Thans
bestaan er plannen, om een nieuw bijzon
der reglement te ontwerpen, waarbij de
naam „De Benthuizer Polders" zal worden
voorgesteld.
Na de droogmaking bleek al spoedig,
dat de thans van hun veenlaag ontdane
gronden hestonden uit vruchtbare klei,
geschikt als wei- en bouwland. De polders
werden verkaveld in een aantal flinke
boerderijen en weldra verschenen vrucht
bare akkers en groenende welden.
Een nieuwe toekomst openbaarde zich
voor Benthuizen, wiens bevolking thans een
landbouwende was geworden. De welvaart
herleefde en ook de bevolking nam weer in
aantal toe. zodat de plaats in 1795 213 In
woners telde, waarbij in het oog moet wor
den gehouden, dat de Hoogeveen en de
Benthorn destijds nog niet bij Benthuizen
behoorden, doch nog twee afzonderlijke
ambachten vormden.
De Benthuizers zijn zeer godsdienstig en
van orthodoxen huize. Bovendien zeer va
derlandslievend en Oranjegezind. Was er
vóór de oorlog een voor dit dorpje zeer aan
zienlijke bijzondere vrijwillige landstorm,
de bevolking voelt nagenoeg niets voor het
huidige Nationaal Instituut Steun Wettig
Gezag. Het is dan ook zeer moeilijk om
voor de onderdelen vrijwilligers aan te
werven, terwijl wordt betwijfeld, of er In-
derdaad het vereiste aantal Bieschermlng)
Btevolkingi-mensen zal kunnen worden
aangetrokken.
Veel eigendommen in deze gemeente
heeft de familie Beelaerts van Emmicho-
ven, welke familie in de laatste tientallen
jaren zeer veel voor de gemeente heeft
Het was nu zestienhonderd jaar en tweeënzeventig geleden
dat Godes Zoon de Middelaar kwam uit de Hemel hier beneden,
Toen deze Tempel oud en slecht. Reeds beter weten dat te voren
En bovendien werd opgerecht De nieuwe en verplaatsten toren
De fransche macht aan alle kant Gerucht van moed en hoog te draven.
Stak op den eigen tyd de brand in Zwammerdam en Bodegraven.
Terwijl dus elders vuur en vlam Vernielde kosteiyke kerken
Waarvan men hier den rook vernam Zoo groeide ncde nieuwe werken
Het kwam van reus en hoeksteen voort Doch met bekommeriyke kluchten
Die namaals op de Haagsche Poort Om schuldvoldoening mogten zuchten
Doch hoe verdraaid die zake lag. Hier sloeg geluk op al het bouwen
Gelyk men heden op deez dag Met vreugde oogen mag aanschouwen
In plaats dan van deze stof Niet langer woorden uit te pluizen
Zo zy den Heer der Heeren lof En eere door geheel Benthuizen.
gemaakt, waarin de rechten en plichten
van Iedere polder afzonderiyk werden om
schreven en aan ieder bestuur zyn eigen
taak werd aangewezen. Hierin werd be
paald, dat de gehele omringdyk zou biy-
aangesteld. die terzijde werd gestaan door
twee assessoren, die door en uit de Inge
landen werden gekozen
In een oude beschiyving van het dorp
lezen wij over de „Stichting en Groote":
Wat het eerste betreft zo moeten wy.
schoon men ten opzichte van den ouder
dom niets aangeteekend vind: egter uit
de Ligging besluiten dat Benthuizen al-
meede van een zeer vroege datum is.
Wy hebben te vooren by onze Beschryvlng
van Zoeterwoude gezegd, dat uit de om-
standisheden bleek en wy dus meenden
te moeten vaststellen, dat hetzelve reeds
ten tvde der Rompinen hekend was Wv
nu meeneri, dat de Catwvksche Polder
In Delfland meede door de naburen en
vrienden der Romeinen gesticht is, en
hutten temidden van oerwouden, moeras
sen en wildernissen, waar het wild gedierte
rondsloop. Later waren de haardsteden om
geven door schrale veengronden. Nog later
stonden de huizen tussen onafzienbare wa
terplassen en thans ligt het dorp wegge
scholen in het groen, stil en rustig temid
den van vruchtbare akkers en weilanden,
voor het laatst met enkele oude straten.
Historisch is nog, dat in 1912 de weg zo
slecht was, dat men 'savonds niet zonder
gevaar per rijwiel van de weg gebruik kon
maken. De Hoogeveenseweg vertoonde vele
diepe wagensporen en kuilen, zodat men
de weg beschouwende eerder dacht ln
een wildernis dan in een welvarende streek
te zijn. Auto's bleven meermalen vastzitten
Dit gebeurde o.a. in 1910 met de auto van
H M. Koningin Wilhelmina
Kerk
Wanneer de eerste kerk in Benthuizen
werd gesticht, is niet bekend, evenmin ln
welk jaar het gebouw van Rooms-Katho-
lieke in Hervormde handen is overgegaan.
Toen in 1672 een nieuwe kerk met toren
werd gebouwd, werd een bord ln de toren
aangebracht met het volgende vers:
De Dorpsstraat te Benthuizen in de |aren 1920. De molen (op de achter
grond) had toen nog wielcen. Links de toenmalige valbrug over de
ringvaart, waarachter thans drie moderne middenstandswoningen zi|n
gebouwd.
(Folo bereidwillig afgestaan door de beer C r d. Dool
Dit bord ls sinds lang vergaan en werd
helaas niet door een ander vervangen. De
toren Is eigendom der burgeriyke gemeente.
De geschiedenis van de Gereformeerde
Gemeente, van welke godsdienst Benthui
zen de bakermat is. moet genoegzaam be
kend zyn Ds L. C. G. Ledeboer. de stich
ter van de Gereformeerde Gemeente, die
oestijds als Ned. Herv predikant (8 Nov.
1840" met verontwaardiging het gezangen-
boek en het ondertekeningsformuher van
de kansel wierp, rust op de aloude be
graafplaats.
Benthorn werd by Koninklijk Besluit van
9 Februari 1845 met Benthuizen verenigd,
Hoogeveen by de wet van 11 Juli 1855 Op
oe voorgevel van de boerenhofstede, thans
bewoond door de familie Noordam ln de
Hoogeveen. leest men op de gevelsteen het
voleende versje: TOEN DE EDELE WAS
SENAAR VOOR t NEDERIG HOOGE
VEEN DE WATERKRUIK ONTLASTEN
EN 't HEERLIJK DEED VERRIJZEN
DAAR 't VOLKRIJK HAZERSWOUDE EN
WIJ ZIJN IJVER PRIJZEN LAG DE
ABLE KAROLINE ALHIER DE EERSTE
STEEN LANG BLOEI HET ADLIJK
HUIS. DAT VOOR ZIJN HEERLIJHEDEN
DE LIEFDEN ZORGEN SPILT en SCHAT
TEN DURFT BESTEDEN.
Ziedaar enkele flitsen uit de oude en
nieuwe geschiedenis van Benthuizen En zo
ligt daar dat dorpje sedert vele eeuwen
Geïsoleerd?
In het geheel niet Benthuizen heeft uit
stekende busverbindingen met Gouda, Lel
den, Den Haag, Delft en Rotterdam.
Oorspronkeiyk lagen enkele schamele
KNELLENDE
BANDEN
De gemeente Benthuizen is slechts
klein. In 1903 telde de gemeente
645 zielen, in 1928 970 (212 wo
ningen) en in 1953 1306 met ruim
325 woningen. De oppervlakte
bestond tot voor enige jaren uit
1226 ha. Toen kwam het rijwiel
pad aan de Hogeveenseweg met
de berm er bij en werd het grond
gebied uitgebreid tot 1253 ha.
De grenzen der omliggende ge
meenten (Zoetermeer, Zoeter
woude en Hazerswoude) strekken
zich onmiddellijk tot de bebouwde
kom uit, waardóór uitbreiding
totaal uitgesloten is.
De beperkte grenzen zijn dan
ook een onoverkomelijk bezwaar
en een hinderpaal voor de ontwik
keling van deze kleine gemeente.
Het moet dan ook onbillijk wor
den geacht, dat de vroegere Re
gering bij de invoering van de
Gemeentewet (in 1851) aan de
gemeenten dezelfde grenzen liet
houden, die de vroegere ambach
ten particuliere eigendommen
door aankoop of erfpacht verkre
gen) hadden.
Billijk was geweest, dat de
grensliinen der verschillende ge
meenten waren getrokken op ge
lijke afstand van de dorpen en
dus midden daar tussendoor
lopend.
De thans bestaande toestand is
dikwijls zeer ten ongerieve van
bewoners van complexen woningen
in de onmiddellijke nabi/heid van
het dorp. Zij leven geheel mee
met Benthuizen (wij denken hier
bij in eerste instantie aan de Zeg-
waartseweg, de Zi/de en het
Noordeli/k gedeelte van de Hoge
veenseweg, terwijl in zekere zin
ook Gelderswoude hiertoe mag
worden gerekend), doch hebben
domicilie in een gemeente, waar
van het gemeentehuis soms twee
uur gaans of meer van hun wonin
gen is verwijderd
