Nitum
Doublet
Prof. dr A. W. Nieuwenhuis
overleden
Van somber, vervallen gebouw
naar ideale sehoolgelegenlieitl
LEIDSCH DAGBLAD - DONDERDAG 24 SEPTEMBER
ouAf et
j,h o If z "ar*shoj>£/i:
Half zware shag
V 85 ct
djiolf zware shag^djt
Vermaard geleerde, pionier en pacifist
Na een langdurig ziekbed is Maandag j.l. te zijnen huize In de ouderdom
i byna 90 jaar overleden prof. dr A. W. Nieuwenhuis, oud-hoogleraar aan de
dse Universiteit lil de geschiedenis, letterkunde, oudheden, Instellingen, zeden
gewoonten der volken en natuurkundige aardrijkskunde van de Indische
Archipel.
Alleen reeds de simpele vermelding van zijn veelomvattende leeropdracht,
rechtvaardigt de veronderstelling, dat slechts een figuur van uitzonderlijk for-
die leerstoel kan bezetten. Dat was prof. Nieuwenhuis in meer dan één
opzicht. Het is zelfs moeilijk te zeggen op welk terrein van de wetenschap zijn
[icrdiensten het grootst z.jjn geweest. Zijn veelzijdige kennis, zijn moed en ondcr-
ïcmingsgeest, zyn persoonlijke charmes, die hem het vertrouwen deden winnen
ran inlandse volksstammen, die tevoren nog nooit een blanke hadden gezien, al
leze eigenschappen tezamen maakten prof. Nieuwenhuis tot een groot geleerde
n groot vaderlander van wie zijn ambtgenoot, wijlen prof. dr N. J. Krom eens
llc. lt gezegd, dat z.jjn ontdekkingsreizen door ('entraal-Borneo hebben geleid tot
ivoering van het Nederlands bestuur in dat gebied.
Anton Willem Nieuwenhuis aan-
k-houwdc op 22 Mei 1864 te Papenürecht
■.et levenslicht. Hij bezocht de lagere
■crhool en HBS te Deventer en werd
;p 28 September 1883 als student in de
'j: rdicijnen ingeschreven aan de Leidse
(Universiteit. Na in 1889 het artsdiploma
hebben behaald, promoveerde hij het
zena? jaar in Freiburg in Baden
n laude tot doctor in de medicijnen
een proefschrift getiteld „Uebrr
^Hacmatoma Scroti".
Nog in 1890 vertrok hij naar de Oost,
liaar hij na een kort veibliif te Batavia,
irerd uitgezonden naar Sambas (West
k'rneoi en waar hij dus voor het eerst
I ,s medicus en ethnoloog ia nauwere
l nraking kwam met dit tot n in ueten-
L:happelijk opzicht nog r onvolledig
exploreerde eiland.
Wegens zijn spoedig verworven kennis
ter plaatselijke toestanden werd hij
gevoegd aan de wetenschappelijke
espeditie van Molcngraaff-Biittikofer
Hallier naar Centrual-Borneo. Toen
doortocht door de Boven-Mahakam
e gevaarlijk scheen, bleef Nieuwenhuis
vertrek der onderzoekers nog 6 we-
j;en alleen b(j de Knjan-Dajaks aan de
en-Kapoeas achter. Door hun me-
Lsche hulp te verlenen en aan hun
(fVo/. Nieuwenhuis op ongeveer
75-jarige leeftijd.
J'lijks leven deel te nemen, wist hij
vriendschap in die mate te ver
ben oat zij hem beloofden hem naar dc
tn-Mkhakam te zullen brengen,
peer hij zonder gewapend geleide
e gaan. Bij zijn terugkeer in Batavia
d hij als arts gezonden naar de mi-
fcire expeditie in Lombok, waar hü
a Nov. 1894 tot Juli 1895 verbleef. In
tijd moesten van de bezetting nA
expeditie van 2500 man. niet minder
1500 wegens hevige ziekten naar
'rabaya worden geëvacueerd. Nieu-
nhuis behoorde tot degenen, 'die na
veldtocht met het bronzen expeditie-
werden begiftigd. Na zijn terug-
!i Batavia begonnen de onderhan
en voor de eerste doortocht door
rneo. waartoe zowel de Mij tot Be
ring van Natuurkundig Onderzoek
e Indische Regering steun verleen-
Deze begon in 1895 In gezelschap
i J. Demmenie als fotograaf en F.
i Berchthold als jager, gelukte het
mwenhuis ook nu weer door zijn me-
Iche praktijk, zijn beleid, zijn kennis
der taal en de voordelen van weten
schappelijke onderzoekingen op zo ver-
I trouwelijke voet met de Mahakam-be-
volking te geraken, dat de ene stam hem
naar de volgende bracht en hij de expe
ditieleden tenslotte aan de Sultan van
Koetei en de Assistent-Resident ovc-r
kon geven, die hen naar de Oost-kust
brachten. Deze tocht dwars door Borneo
is het eerst geprobeerd door G Muller,
die eerst van het Westen, dan van het
Oosten trachtte dit eiland te door-
1 kruisen, waarbij hij echter ln Midden-
I Borneo werd vermoord De moeilijkhe-
den schenen inderdaad ook voor Nieu-
wenhuis zeer groot. Wegens voedsel-
i gebrek was hij genoodzaakt geweest 6
j maanden in de Boven-Mahakam te
verblijven en daarbij bleek het. dat de
bevolking der Bahau-Dajaks in grote
I onrust verkeerde wegens het optreden
van Dajaks uit Serawak. dat in 1885
I daar een grote strafexpeditie heen had
gezonden, die moordend en plunderend
in dc Boven-Mahakam was ojogetreden.
Vandaar dat de Indische Regering be
sloot op het voorstel van Nieuwenhuis
'in te gaan en een nieuwe, voor weten-
j schappelijk onderzoek ingerichte expe-
ditic onder zijn leiding te organiseren
I met het politieke doel te trachten het
civielbestuur op VTeedzamc wijze in het
Mahakam-gebied te vestigen. Met dit
I doel vergezelde de controleur Barth die
I derde expeditie. Deze ving aan in het
voorjaar van 1897. weer van uit de West
kust en duurde tot 1 December 1900. Na
deze tweede doortocht bracht Barth
verslag uit bii de Indische regering, met
het gevolg, dat hij in Juni 1901 als
controleur in het Mahakam-gebied ge
plaatst werd. Na Barths vertrek van de
Oostkust keerde Nieuwenhuis naar de
Boven-Mahakam terug om te trachten,
met behulp van de Kajan-Da jaks aldaar
het geheel onbekende Apoe-Kajan. het
oorspronggebied dezer Dajaks te berei
ken Dit gelukte slechts na een Jaar
onderhandelen, omdat slechts één Da-
jak uit vrees voor de sterke en be
ruchte bergbevolking der Kcnja-Dajaks.
:die daar woonde, Apoe-Kajan bezoent
j had. Op verschillende vergaderingen
met de Ken ja-bevolking werd ook daar
het Nederlands bestuur voor bescher-
1 ming ingeroepen, met het gevolg, dat
aan de onderlinge strijd der stammen
m dit gewichtige en zo moeilnk te be-
reiken grensgebied met Serawak een
einde werd gemaakt en in 1910 ook de
Apoe-Kajan onder direct bestuur werd
gebracht Na 11'- jaar verblijf in Indlë
keerde dr Nieuwenhuis met verlof naar
Nederland terug. De eerste doortocht
werd in 1897 beschreven en verscheer-
als werk „In Centraal-Borneo" in 2
delen. Gedurende de bewerking der po
litieke en wetenschappehtkc uitkomsten
I dc-zer reizen in hét standaardwerk „Quer
durch Borneo" eveneens in 2 delen,
werd dr Nieuwenhuis benoemd tot
hoogleraar ln land- en volkenkunde van
Ned.- Indië aan de universiteit alhier.
|welk ambt hij gedurende 30 jaar ver-
vulde Gedurende die tijd publiceerde hij
i een reeks wetenschappelijke werken op
medisch en volkenkundig gebied en be
kleedde hij het voorzitterschap der
J Vereniging van Tropische Geneeskunde
RotterdamLeiden, der Ned. Anthro-
ipologische Vereniging en voerde hu de
redactie van drie tijdschriftenInt, Ar
chief voor Ethnographic", „Janus" en
„Tropisch Nederland".
Na de eerste doortocht door Borneo
benoemde H. M. de Koningin dr Nieu-
wenhuis tot Ridder in de Orde van de
Nederlandse Leeuw; ook werd hem
I door verschillende wetenschappelijke
instellingen het ere-lidmaatschap ver-
leend, terw ijl de stad Deventer hem
jhaar gouden medaille toekende.
Voorts was de overledene ridder 1ste
I klasse in de orde van Albrecht van
Examens Leidse
Instrumentmakersschool
Voor het leerling-inslrumcntmakers-
cxamen zijn geslaagd:
W. G. van den Berg; J. P. de Mey; A
R v. d Heyde, Amsterdam, P H de
Blocq van Scheltinga; J de Bode, Den
Haag. G v. d Hoff, Amsterdam; J M
van der kloot, Rotterdam: A G. Man-
derslootC M. van Vendeloo, Amster
dam. H. G. Bander, Amsterdam; P. B
M. Sweens, Den Haag; K. A. Peters,
Nijmegen; A. H. Wallaard, Leiderdorp;
H. J. Eradus; A L C. Heemskerk, Gouda;
B Hermans. Amsterdam; J. C de Jong.
Schagen; A J. Meyer. Mijdrecht: S.
Andela. St. Johannesga; G. J van den I
Boom, Den Haag: F Hermans: D. Men-
sert. Delft; A. Raavé. Amsterdam. P.
Rustenburg. Amsterdam; J. Witte. Arn- i
hem; J. F Lambregts, Amsterdam; J. I
Langerhorst. Amsterdam; J. W. W. C i
v. d Linden. Oostvoorne; P. C van
Putten, Halfweg. C. J. Bodde, Delft; K.
I Mechelse; J. J van der Nat; N. B. j
Klljan, Haarlem; D. J. Rensing: Th. L j
Schroote. Vlissingen; J J. Wagenaar,
Wassenaar. W. F van Rest. Den Haag.
A J G Riksen. Dongen: A. P. G van
Rijn. Sassenheim, Ph G A van Rilt.
Delft; P Walther. Den Haag 'met lof
L D. Meyer, Amsterdam; W. J van
Riet: H. Schilder; W. Th. van Weeren:
J F van der Leden, Amsterdam, H
Schouten, Amsterdam; J F Spiering.
Katwijk. H. Treur; J Wlepklng. Delft,
C Wijnen. Edam; W. H. J Louman,
Delft; C J H. Schuivellng. Amsterdam.
Cl W Sicgertsz., Den Haag; L. van
Loon, Delft; H C Nieuwpoort. Delft.
I F. P. Visser, Ilpendam. Afgewezen. 46
Voor het gezel-instni men trnakem-
examen slaagden;
i J C. Dalman. Haarlem; N. J Minekus. 1
Den Haag. E. S Prins. Leiderdorp: J
W. Ruppert. Amsterdam, F L Vler-
veyzer. Zeist O. Faber. Drachten. G
Seller: H Weerheym. Vlaardingen. A
van Bergen. Delft: J Groot. Wormer.
L de Snauer. Vlaardingen. Afgewezen:
17 candidaten.
Het meester-instrumcntmakersdiploma
werd uitgereikt, aan' J. Zandvliet, die dit
diploma met lof behaalde Afgewezen;
4 candidaten.
Voor het leerlingglasblazersexamen
slaagden A v. d. Bergh. Amsterdam;
D K Bogaard. Amsterdam: G Gtelkens,
Amstenrade: K. F G. J Habets. Oirs-
beek iL.>; F. Kalse, Wecsp. A. J. J. v.
d Schoot. Eindhoven: W. F. Waser,
Delft; M. J. Kool. Delft: F Neueebau-
wer, Landsmeer; H Stütz, Leerdam: A.
Vos. Amsterdam: C A J van Zand-
voort. Eindhoven; J. B. Poot. Delft.
Afgewezen: 10.
Wethouder Van Schalk (links) be
kijkt met goedkeurende blikken de
nieuwe toegang tot de vernieuwde
school.
(Foto Leidsch Dagblad Van Vliet)
1 Het gezel-glasb'a7crsxxamen werd met
gunstig gevoig afgelegd door. S A
Ciere Afgewezen 3. Heicxamen theo
retisch gedeelte. 1
Voor het meester-glasblazersexamen
I werden twee candidaten afgewezen. 1
kreeg een her-examen voor het theore
tische gedeelte,
j Voor het leerling-glasslijpersexamen
I slaagden: D. Jense. Delft en J P. de Mey
(.met lof
De candidaten voor het eezel-glasslu-
persexamen werden allen afgewezen,
i evenals die voor het mcester-glasslij-
perscxamen.
Waar geen plaatsnaam ls vermeld, ls
deze Lelden.
Gistermiddag werd in dc Hoog-
landse Kerk het huwelijk voltrokken
tussen de lieer G. Mcntink en mcj.
G. Brouwer, beiden te Leiden woon
achtig. Bij het verlaten van dc kerk
schreed het bruidspaar langs een
erewacht van zeeverkenners van de
(•roep Jan van Galen, waarbij dc
bruidegom schipper is. Als zeever
kenner zal de bruidegom zijn huwe
lijksboot ongetwijfeld veilig over dc
woelige baren van het huwelijks
leven weten te sturen.
Foto Leidsch Dagblad - Van Vliet)
I Saksen, w
noemd.
In de cursus 1919—1920 bekleedde hij
het rectoraat der Leidse Universiteit.
In 1934 legde hu wegens het bereiken
van de wettelijk voorgeschreven leef-
tUdsgrer.s het hoogleraarsambt neer.
doch gedurende vele jaren daarna bleef
zijn wetenschappelijke belangstelling
onverflauwd en zijn werkkracht onge-
broken.
Met prof. Nieuwenhuis verliest de j
Leidse Universiteit wederom een van
haar grote zonen, die baanbrekend
werk voor de internationale weten-
schap en voor Nederland hebben ver
richt.
De nagedachtenis aan zijn nobele
persoonlijkheid en noeste arhoid blijft
I haar glans afstralen op de Academie,
I waaraan hü gedurende 30 jaar zijn
1 grote gaven van hoofd en hart heeft
j gegeven.
SFMPRE AVANTI EN JONG EN
JOLIG IN VLAARDINGEN.
„Sempre Avanti" en Jong en Jolig"
hebben gisteravond in Vlaardingen een
feestelUke bijeenkomst verzorgd, welke
aldaar werd gehouden ln verband niet
het 40-jarig bestaan van de Ned. Chr
Bouwvakarbetdersbond. Beide gezel
schappen oogstten een groot succes.
Grote overgang...
School Paal Kriigerslraat kreeg
nieuui gezichtaan Plesmanlaan
Groot en voor het Openbaar Ulo-onderwijs te Lelden wel uitermate verheu
gend. was gistermiddag „de overgang", of wel de verplaatsing, van de Meisjes
school aan dc Brecstraat - d; school eertijds van mej. E. C. Renaud - naar
de riesmanlaan. Een somber, vervallen gebouw, met rammelend? schuifdeu
ren en wonderlijke tussensehotten. maakte plaats voor een ideale sehoolgcle-
genheid, met royale entree en ruime, friss? lokalen, waarin modern meubilair
een plaats heeft gevonden, In tegenstelling met de Bree6traat, waar het on
derwijs van liet verkeer zeer veel hinder ondeirond, kan het onderwijs hier
In rustige sfeer gegeven worden.
nam het mee naar huis, waar het met
behulp van een pincet werd gevoerd,
's Nachts slaapt het in een met kleedjes
gestoffeerd hokje.
Indien de familie erin slaagt het in
leven te houden zal het diertje, dat
uiteraard geen winterprovisie heeft ge
maakt tot aan de zomer een gastvrij
onderdak vinden ln de Gerard Brandt-
straat. waarna het zijn vrijheid zal
herkrijgen.
Tegel Uk met deze verhuizing is de
Meisjesschool omgezet in een gemengde
Ulo-school, hetgeen tot g:-vo!g heeft
gehad, dat „dc trek" naar deze inrich
ting lan onderwUs groter is geworden.
Eer het echter zo ver was, heeft een
ingrijpende verandering plaats gevon
den in de voormalige lagere school aan
de Paul Krugerstraat. Behalve dat het
gebouw Inwendig een grote wijziging
heeft ondergaan, kreeg het een nieuw
gezicht" aan de Plesmanlaan, w aar
door thans een ruime, moderne Ingang
aan deze laan werd verkregen. Momen
teel gaat deze ingang nog schuil ach
ter een stenen muurtje, doch als straks
in verband met de in uitvoering zunde
spoorwegbouw, een royaal verkeersplein
hier de verbinding geeft tussen Gevan
genlaan. Stationsplein en Morssingel
en de oude. bestaande verbouwing is
verdwenen, komt het front van het ge
bouw vrij te staan, waardoor meer licht
en lucht wordt verkregen. Helaas moet
men het nog zonder een naar de eisen
des tuds ingerichte gymnastiekzaal
stellen, doch ook dit is een kwestie van
tUd. Juist één dezer dagen ls van de
zijde van het Gemeentebestuur de ur
gentie van een dergelijke zaal in Den
Haag bepleit.
DE OPENING
In tegenwoordigheid van de RLikstn-
pecteur van het Onderwijs, de heer J.
Machielsen. tal van hoofden van scho-
i len, mr J. DrIJber, lid van de Onderwijs
Commissie en de ouder com missie vond
gistermiddag de opening van de school
plaats. De wethouder van Onderwijs.
de heer J. C van Schalk, die deze ope-
I ning verrichtte, kon begrupen. dat er
I bij het hoofd en het onderwijzend per
soneel van de Breestraatschool - en
uiteraard ook onder de leerlingen -
grote vreugde heerst. Een oud en uitge-
I leefd gebouw. dat een aanfluiting was
voor het onderwijs, werd verlaten en
daarvoor in de plaats kwam ri.t op zo
gelukkig? wijze gerestaureerde schoolge-
bouw. Hulde bracht spreker in dit ver
band aan ir Th. J. Koch, arohitect van
Gemeentewerken, wiens Inzicht tot
zulk een verrassend resultaat leidde,
aan de aannemer en de uitvoerders.
Vervolgens wees spreker op het bil-
zondere karakter van een Ulo-school,
een school, waaraan een schooltype ten
grondslag ligt. dat gaat in de richting
van het middelbaar onderwijs Me'
vreugde constateerde spreker dat het
aantal Ulo-leerlingen zich in de laatste
tijd in een stijgende lijn beweegt. Be
droeg het gemiddelde in de Jaren 1944-
1952 rond 1700. thans is het aantal reeds
gestegen tot ruim 1970. een aantal, dat
in 1957 rin 1946 wees de statistiek een
hoog geboortecijfer aan) ongetwijfeld
nog sterk zal toenemen
Hoewel spreker daarover nog geen
concrete mededelingen kon doen, ls zijn
streven er op gericht om binnen niet al
te lange tijd een oplossing te vinden
voor de eveneens sterk verouderde Ulo-
school aan de Pieterskerkstraat. Ver-
j moede!uk zal voor een nieuwe Ulo
school plaats gevonden worden in het
Oosten van de stad.
j Met het uitspreken van de beste wen-
I sen voor de groei en resultaten der
school, verklaarde de heer Van Schaik
het gebouw voor geopend.
I De rijksinspecteur «Je heer Machiel-
i sen. was eveneens zeer Ingenomen met
I de bereikte resultaten en hoopte, dat
j cte eertijds bu..engewoon goede traó.t„e
jian dc Breestraatschool ook in dit ge
bouw cn deze omgeving zal worden
j voortgezet Woorden van gelukwens en
I bewondering, welke gepaard gingen met
j de beste wensen voor ac groèi van het
j openbaar onderwijs, werden achtereen-
volgens gesproken door de heer Voorï-
n.an. voorzitter van de afdeling Leiden
van de Ver voor Mulo, de heer P A.
Wisse namens de vrienden en dienaren
van het openbaar onderwijs, de lieer A.
v d. Hoogt namens de gezamenlijke
hoofden van scholen, de heer Reis van
de afdeling Lelden van de NOV. de
heer D F. Verpoorte namens de Ouder-
i commissie, nieir J. J Booij—van Sta
veren pres.den te van de Adviesraad
voor het Openbaar Onderwijs cn de
aannemer, de heer Schaap Vele ge-
1 schenken werden aangeboden.
I Het hoofd der school, dc heer J. L C.
j de Wilde, sprak een dankwoord, waar-
ln hij o a gewaagde van de lange en
bewogen geschiedenis van de Meisjes
school aan dc Brecstraat een school,
I welke glorierijke tijdperken heeft ge
kend en waaraan thans door deze om-
j zetting in een gemengde school een eln-
j de ls gekomen Op déze dag. aldus spre-
j ker staan wij voor een nieuw begin, dat
onder gunstige vooruitzichten aanvangt.
Moge de school niet alleen een leer-
instituut. doch bovenal een instituut
ziin. da: opvoedt en karakters vormt
Na afloop van deze plechtigheid ont
hulde de heer Van Schaik "in de hal
van het gebouw een door de beeldhou
wer. de heer D Verstoep, ontworpen
plastiek waarna een rondwandeling
door het gebouw werd gemaakt. Una
niem had men grote bewondering voor
deze treffende gedaanteverwisseling,
waardoor een bestaand schoolgebouw
zulk een moderne aankleding heeft ver-
I kregen Opvallend zijn vooral de twee-
I kleurige wanden der leslokalen, waar
door een zeer gelukkige ruimte- en
lichtwerking tot stand kwam Ook het
nieuwe front. met. rutme glazen hal,
trok sterk de aandacht. Ter gelegen
heid van deze opening was ln het teken-
I lokaal een expositie van teken- ca
1 boetseerwerk der leerlingen ingericht
