BEHALVE PAARDEN
OOK GOEDEREN
ALKENBURGSE PAARDENMARKT
Streven om de folklore in ere te herstellen
„Elck Segget Voorts"
WEKELIJKS BIJVOEGSEL van hel LEWSCH DAGBLAD - ZATERDAG 5SEPTEMBER 1953 - Pagina 3
SEPTEMBER
Kerk in die ttld nog wel wat In de
had melk te brokkelen, want de
benadeelde Valkenburgers riepen de
hulp in van de Bisschop van
Utrecht Die bepaalde toen. dat er
van Hoek van Holland tot in Ken-
nemerland geen paard mocht wor
den verkocht van zes Jaar en Jon
ger dan 6 weken vóór de Valkenbur
ger markt. Deze maatregel heeft
kennelijk een goede uitwerking ge
had. want tot op de dag van heden
bestaat de paardenmarkt.
De verhouding tussen Kerk en
Ambachtsheer liet wel eens te wen
sen over en die zal er door de
maatregelen van de Bisschop ook
niet beter op geworden zijn. Oor
spronkelijk kreeg de Kerk van leder
verkocht paard zeven dutten, maar
in later jaren streek de Ambachts
heer alle rechten op en de Kerk
werd afgescheept met een fooi van
vilf-en-twlntig gulden. Ook aan
deze toestand kwam evenwel een
eind. In 1560 greep het gemeente
bestuur in en werd er alom bekend
EXPERIMENT
..Ho* zou hel kamen". zo rraagl i
t burgemerrler \V M i on der Harrt
j| ran Valtenburg zich al. „dal de
Zuidlarrns» paardenmarkt teder
f laar weer een succes uorjt. terwijl
de oud tie paardenmarkt ran Ne
derland. die in mijn gemeente.
f Lomen alt voor de oorlog
jj Burgemeester Van der Hart I
f heelt er zijn mening oter. Hl/ U
f san oordeel, dal de oorzaak niet
f alleen moet worden gezocht in hel
J /ril. dal rond Valkenhor,J weinig
A landbouw wordt uitgeoefend, zodat
f liet paard niel zo nodig is Het zit
J 'in rolgeus hem in de wijze r
i a.inpaL ran de organisatie ran de
f nuukl. De marktdag moet aani
t Lelijk zijn voor iedereen en boi
dien: Valkenburg moet tei
J bieden.
f En wol die terne* betreft de
long* an energieke burgemce
i biigeslnan door liet Comité lol
t rtandhouding Paardenmarkt Val-
t kenburg. houdt dit jaar a
i September een esperimenl Dan
f zal namehlk naart de paarden-
f markt, ook de jaarmarkt weer roo
t het eerst slndt vele lionlallen jarei
i in liet leven teruggeroepen worden
gemaakt, dat de paardenmarkt van
Valkenburg een „vrije markt' was
geworden. Dit heeft geduurd tot
1866, toen de vroede vaderen be
slisten. dat er voor ieder paard een
recht van f. 0.30 en voor ieder veu
len een recht van f. 0.15 moest
worden geheven. In het archief van
de Hervormde Kerk kwam ook een
rekening voor gedateerd 1745, waar
uit. bleek, dat iemand de begraaf
plaats had gehuurd voor een be
drag van f.45 om daar gedurende
de marktdagen ook kramen te
plaatsen.
Ben officieel stuk vermeldt voorts,
dat er in het Jaar 1554 op een
marktdag 3106 paarden werden ver-
told. De kooplieden kwamen niet
alleen uit de Nederlanden, maar
ook uit Duitsland. Frankrijk.
Spanje en zelfs Turkije. Het tijd
stip van de Valkenburgse paarden
markt had alom zo'n grote bekend
heid. dat blijkens een Stichtings
brief van Alveraet, Vrouwe van
Koudekerk, het de gewoonte was
de betaling van koopmanschap,
renten en landhuren tegen de tijd
van de markt vast te stellen.
Na een periode van bloei komt
nu eenmaal onvermijdelijk een pe
riode van neergang. In 1750
schijnt de markt bijna te zijn uit
gestorven en ook toen waa er een
energiek man de toenmalige Am
bachtsheer die inzag, dat de
paardenmarkt voor Valkenburg niet
verloren zou mogen gaan. Hij
bracht geld b(J elkaar om de markt
weer tot de oude omvang op te
voeren Aan degene, die het groot
ste aantal paarden naar de markt
bracht, zou een zilveren bit worden
geschonken. HU, die de meeste
paarden kocht, kreeg een zilveren
roskam Maar deze attracties ver
mochten toch niet de handelaren
en boeren in zo'n grote getale naar
Valkenburg te trekken als men wel
had gehoopt. Er werden toen in
1750 nog slechts 250 paarden
aangevoerd.
Een nieuwe opleving kwam eerst
na de Frans-Duitse oorlog, doordat
de Duitsers voor de mUnen en de
landbouw een groot aantal Jonge
paarden nodig had. in de Jaren
tussen 1870 en 1800 werden leder
Jaar ongeveer 1000 paarden aange
voerd. En daarna kwam de neer
gang. waarover wU ln het voor
gaande interview met burgemees
ter Van der Harst het een en an
der schreven.
Maar de burgemeester van 1963
houdt in zUn streven om de paar
denmarkt te doen herleven vast
aan de historie, in het gemeente
archief is een document van ..De
Oude HeerUJkheüd van valken
burg, deszelfs vrijdommen, voor-
regten. enz. t' zaamengestelt door
Corn van Alkemade en p. van
der schelling en dit handschrift
bevat de volgende inspirerende
boodschap:
„Onder veele andere geregtighe-
den en vrijdommen van alle
oude tUden bij de Burggraven
van Leyden, als Heeren van Val
kenburg. aan deze HeerlUkheiJd
vergunt en toegestaan, munt
voornamelijk uit de oude zeer
vermaarde Paardenmarkt: welke
is geweest de eerste en eenlgste.
niet alleen in Holland, maar
zelfs ln alle omliggende Land
schappen en Provinciën der Ne
derlanden. welke volgens het
eenparige en standvaste getuUge-
nis en de overleveringen der
Voorouderen ln zodanigen Moet
enden staat en vermaartheUd is
geweest, dat niet alleen uit de
Nederlanden, maar ook uit
Duijtsland. VrankrUk. spanjen
en zelfs TurkUen de kooplieden
herwaarts zUn gekomen om
paarden te kopen".
Fjorden-paardjes
Op de markt zal een paarden-
soort ten toon worden gesteld, dat
nog onbekend is in ons land: de
Fjorden-paardjes. Deze dieren heb
ben een stokmaat van 1.40-1.15 M.,
zijn isabella-kleurig en een zwarte
streek over hoofd en rug. Zij zUn
groter dan ponies.
Het belangrijke van deze dieren
is, dat zij de helft minder eten dan
een „gewoon" paard en gemakke-
lük z(jn te stallen. ZU zUn Juist ge
schikt voor het werk, waarvoor het
grote paard niet nodig is en te
duur uitkomt.
Experts op paardengebled voor
spellen het Fjorden-paard een goe
de toekomst in Nederland. Hitten
worden weliswaar voor dezelfde
doeleinden gebruikt, doch het be
swaar van deze dieren is, dat ze
ongeschikt zUn voor de fokkerij en
steeds moeten worden ingevoerd
(per jaar ruim 1000).
Een Haagse firma zal de dieren
op de Valkenburgse markt ten
toon stellen.
duizend Jaar oud is, zullen behou
den
VALKENBURG ls een zeer oud
dorpje, maar zo vertelde ons
burgemeester \V. M. van der Harst
het heeft geen typisch karakter
meer. Het gemeentebestuur heeft
onlangs besloten tot het aanleggen
van een gemeentelijk foto-archief,
waarin foto's worden verzameld
van vroegere en tegenwoordige
dorpsgezichten Dikwijls gelukt het
dit bestuur bijgestaan door de
ingezetenen naast een foto van
de tegenwoordige situatie,, een
plaatje van dezelfde plaats te krij
gen. zoals die vroeger was. Dat
..vroeger" wil dan maar al te dik
wijls zeggen: „voor de oorlog". In
de Meidagen werd het toen typi
sche dorpje vrijwel geheel verwoest.
De opbouw maakte goede voort
gang. Thans ls Valkenburg een
nieuw dorp. met mooie huizen, mo
derne boerenwoningen, practtsche
straten. Maar het oude karakter
ls daardoor helaas verloren gegaan.
Daarom is het speciaal voor dit
herboren Valkenburg van groot
belang weer iets terug te veroveren
op de historie. Dit zal de Valken-
gurgers vaster aan hun dorp hech
ten. Naast het gerieflijke en mo
derne ls het goed iets te bezitten,
dat tot de plaatsellike traditie be
hoort. En dat ls bU uitstek de
paardenmarkt.
De Jui6te ouderdom van deze
„oudste paardenmarkt ln den
lande" is niet met zekerheid be
kend. Algemeen wordt aangenomen,
dat de markt al meer dan 1000 jaar
oud is. Men kUkt hier niet op een
honderd jaar!
De stichting van de paarden
markt staat in direct verband met
de stichting van de Christelijke
Kerk. Dit geschiedde ln het Jaar
837 en daarom kan men aannemen,
dat die 1000 taar aan de veilige
kant ziin geschat.
Het verband tussen Kerk en
paardenmarkt moet worden gezocht.
In het voordeel, dat de Kerk in de
allereerste eeuwen had van deze
markt.
Eerst was er een jaarmarkt,
waarop de Belgische kooplieden lin
nen te koop aanboden. Valkenburg
werd daardoor een bekend handels
centrum. Naderhand, toen de mon
niken in de kloosters in ons land
het weven van linnen zelf gingen
beoefenen, bleven de Belgen vanzelf
weg. In 1125 v.a6 de paardenmarkt
dan ook al hoofdzaak. Deze markt
begon acht dagen voor Sint Lam
bert en duurde nog acht da-gen
daarna, namelijk tot 17 September,
Wanneer de markt begon, hing
de kostev van de Kerk een lang
itzeren kruis aan zijn woning. Dit
bleef hangen zolang de markt
duurde. Gedurende die dagen had
iedereen vrijgeleide en dit kruis was
het teken van deze vrijheid.
De koster had ook nog de plicht
iedere morgen, dus 16 daeen lang.
de klok te lulden Deze extra werk
zaamheden hoefde hij niet voor
niets te doen. HU kreee hiervoor
de beloning van acht stuivers. In
het oude archief van de Hervorm Hp
Kerk, dat in de Meidagen van 1940
ln vlammen opging, kwam nog pen
verzoekschrift voor van een koster,
waarin hli om enige verhoging van
dez* beloning vroeg.
De macht van de Kerk werd :n
de loop der tilden beknot door de
wereldlijke autoriteiten en zo kon
het geschieden dat de Ambachts
heer in 1260 het recht om paarden
markten te houden verkocht aan
de stad Vlaardingen Hij had na
melijk een minder prettige ervaring
opgedaan met de Valkenburgers en
daarom trachtte hli hen zoveel
mogelijk te benadelen. In 1380 ver
kocht hU het recht ook aan Voor
schoten.
Het bltlkt overigens, dat ook de
De koop is gesloten! Deze foto
werd genomen in 190S, irt een tijd,
dot het paard bij de boeren en
zovele anderen nog in het middel
punt van de belangstelling ston
den. In het havent/e liggen de
kramenschuiten.
tractie van de paardenmarkt.
Op Oranjedag moeten er verder
ook vermakelUkheden zUn. Men
herinnert zich wellicht, dat enige
Jaren geleden rond die vermake
lijkheden 'een verschil van mening
ls ontstaan. Een gedeelte van de
Raad was tegen de kermisverma
ken. omdat daarvan een vervlak
kende invloed zou uitgaan, terwijl
een ander gedeelte deze gevaren
niet Inzag.
Men is gelukkig tot een compro
mis kunnen komen. Kermisverma
ken op bescheiden schaal en met
goedkeuring van B. en W. zouden
worden toegestaan, mits daar als
compensatie Iets tegenover werd
gesteld, dat van opvoedende en
ontspannende aard was vorig jaar
werd daarom een ruiterdemonstra-
tle gegeven en een gymnastlekuit-
voering. resp. door de ruitersport-
vereniging „Irene" uit KatwUk en
door de RUnsburgse Gymnastiek
vereniging.
De burgemeester acht het van
(Van een onzer redacteuren)
Van welke weg men ook gebruik
maakt om Valkenburg te betreden,
overal ziet men over de gehele
breedte van de weg een bord, waar
op de woorden: „Hier komt op 9
September a s. Nederlands oudste
paarden- en Jaarmarkt". Het wil
inderdaad wel wat zeggen de oudste
paarden- en Jaarmarkt te bezitten.
Vandaar, dat burgemeester Van
der Harst er naar streeft deze tra
ditie voort te zetten.
Vorig jaar is hU in gezelschap
van enkele leden van het comité
tot Instandhouding Paardenmarkt
Valkenburg naar Zuidlaren ge
reisd, om daar de kunst eena af te
kijken. Daar werden immers niet
minder dan 2113 paarden aange
voerd. tegen het Jaar daarvoor
5024. Bovendien waren er 1073 koei
en ihet jaar daarvoor 9791, waar
mee voor het eerst In de geschie
denis van deze markt de duizend
was overschreden.
En Valkenburg? Van 1943-1945.
In September zullen 30 stand
plaatsen worden bezet. Als speciale
attractie zal een wedstrUd voor
standwerkers worden gehouden.
Hiervoor worden drie medailles be
schikbaar gesteld, namelijk een
vergulde, een zilveren en een bron
zen medaille. De winnaars, die te
recht trots kunnen zUn op deze
waardering voor hun verkoopkunst,
zullen deze penningen ongetwyfeld
overal in den lande aan collega's
laten zien en ook hiervan zal dan
propaganda uitgaan voor de Val
kenburgse paardenmarkt.
Als een van de oorzaken van het
kwUnende bestaan van de markt
wUst burgemeester Van der Harst
ook aan liet nlet-georganlseerd zijn
van de middenstand, in Valken
burg doet zich namelijk 't vreemde
feit voor. dat de middenstanders
zich niet hebben aangesloten bU
een of andere middenstandsbond,
laat staan, dat zij zouden zijn ver
enigd in een Valkenburgse midden
standscentrale, die hun belangen
tijdens de oorlogsjaren dus, was er
geen markt gehouden, maar de cjj-
fers van na de oorlog waren ook
niet erg moedgevend: 1946 - 200
paarden, 1947 - 150. 1048 - 90. 1949
80, 1950 - 16. 1951 - 13 en in 1952
twam er enige opleving: 27 paar
den.
Nu houdt het Drentse Zuidlaren,
van welke gemeente de Leldse bur
gemeester jhr mr F. H. van Kin
schot ere-burger ls. naast de paar
denmarkt ook een goederenmarkt.
De kraampJesrU was vorig Jaar drie
kilometer lang.
Hierin heeft burgemeester Van
der Harst iets gezien. Dat moet
rolpens hem het middel zijn om de
kwijnende paardenmarkt van Val
kenburg nieuw leven ln te blazen.
In 1953 zou ook Valkenburg een
goederenmarkt IcrUgen. zoals in
vroeger jaren.
Nooit was deze goederenmarkt
officieel afgeschaft, dus men kon
san de organisatie daarvan begin
nen. zonder toestemming aan Ge
deputeerde Staten te vragen.
zou kunnen behartigen. Ware dit
zo. dan zou ongetwUfeld een
krachtiger propaganda voor de
markt kunnen worden gemaakt en
zouden allerlei zakelUke betrekkin
gen veel vlotter en hechter kun
nen worden aangeknoopt. Hoewel
het uiteraard niet op de weg ligt
van een burgemeester de midden
standers te organiseren, zou een
grote wens van de heer Van der
Harst worden vervuld, wanneer In
zijn gemeente een samenbundeling
kwam van krachten, die sluimeren
in de middenstand.
In valkenburg gaat de paarden
markt samen met Oranjedag. Dat
is de dag, die zo veel dorpen ln de
omgeving van Lelden hebben inge
steld. om - als de selzoendrukte ln
de land- en tuinbouw of bollen
teelt achter de rug Ls - de diverse
verjaardagen van de leden van
het Koninklijk Huis te vieren. Het
is dus logisch, dat ook de midden
standers het er dan van nemen en
hun winkels dus sluiten. Ook
dat ls niet bevordelijk voor de at-
In de werkkamer van burgemeester Van der
groot belang dat in het kleine
Valkenburg nu eens iets wordt ge
boden. waarvoor men niet naar el
ders behoeft te gaan. Deze attrac
ties zullen er op de lange duur
mogelUk toe bydragen ook de paar
denmarkt weer enigszins in haar
oude folkloristische luister te her
stellen.
B. en W. zUn van mening, dat
zt) hiermee op de goede weg zUn
en zelfs de tegenstanders van de
kermis moesten vorig jaar beken
nen, dat men hier „een goede gooi"
had gedaan, zo vertelde burge
meester Van der Harst ons.
En dan ls er nog iets. dat de
hoop In Valkenburg op een uit
breiding van de paardenmarkt le
vendig houdt, in 1951 werd de
paardenmarkt te iJsselmonde af
geschaft;, die tot dusverre ln Juni
werd gehouden. De Delftse ge
meenteraad zag in hetzelfde jaar
ook geen brood meer in de paar
denmarkt. die men daar in het
voorjaar pleegt te houden. Lelden
besloot in 1962 een punt te zetten
achter de reeks van paardenmark
ten en kort geleden is een zelfde
besluit genomen in Gouda. Mis
schien zullen vroeger of later nog
enkele andere gemeenten volgen.
Wij denken aan Alphen aan den
RUn, waar de paardenmarkt niets
meer te betekenen heeft, en aan
Voorschoten, dat als forensenge
meente eveneens steeds minder be
lang krijgt bij een paardenmarkt.
Men kan nooit weten en Valken
burg. dat zo'n mooie traditie heeft
hoog te houden, zou er wèl bU va
ren
Bekijken wi) de zaak nu eens
van de pessimistische zijde. Als het
nu eens niet gelukt de paarden
markt ln valkenburg weer op po
ten te zetten - wat dan? Ook met
die mogelUkheld heeft burgemees
ter Van der Harst rekening gehou
den. Dan zal hU trachten in ieder
geval de Jaarmarkt in ere te hou
den. OP de eerste dag zouden dan
speciaal de handelaren in land-
bouwartlkelen op de markt aan
wezig kunnen zUn. terwijl de vol
gende dag. op oranjedag. de za
kenlieden. die snoepgoed en feest
artikelen verkopen, goede zaken
zullen kunnen doen.
Maar als er ook maar een klei
ne mogelijkheid Is om de paarden
markt ln stand te houden, zal die
worden aangegrepen. Sinds 1952
Is er tenslotte een kleine vooruit
gang te constateren. Het Is te ho
pen, dat de valkenburgers hun
paardenmarkt, die al meer dan
Harst in het Valkenburgse raadhuis hangt een inge
lijst aanplakbiljet uit 1687, dat is „Gedruckt tot Ley
den, bij FRANCOIS HEENEMAN. woonende op de
Haerlemstraet, inde Vergulde SON".
Op dit plakaat staat te lezen:
Paerde-Markt
Binnen den DORPE ende
VRYE-HEERLIJKHEYT
VAN
VALCKENBURGH.
Rond deze kerk werd voor de
oorlog de markt gehouden. DU
bouwwerk werd in de Meidogen
verwoest. Thans staat op dezelfde
plaats de nieuwe Hervormde kerk,
die er hopelijk getuige van zol
zijn, dot de markt tot nieuwe bloei
komt.
Men laet eenen yegelijkcken by desen weten
dat binnen den DORPE ende Vrye Heerlijkheyd van
Valckenburgh, sal werden gehouden de Ordinaris
Vrye PAERDE-MARKT, die sijn aenvanck nemen sal
op den 9- September deses Jaers 16 ende duerende
de Vryheydt van dien /aght daegen voor Öt- Lam-
berts-daghende aght daegen daer naer. Werdende
derhalven alle Liefhebbers ende Paerde-kopers met
haere Paerdenversoght (Beneffens oock alle Lief
hebbers van Koopmanschappen met haere Kramen
ende andere Neeringh/ hoe die genaemt mogen
werdendie vryheyt van dien te genieten/) het selve
te houden voor verwittight/ ende haer ten tyde ende
plaetse voortsz. te laeten vinden.
ELCK SEGGET VOORTS
