AVOND
het Groene Kerkje
EGSTGEESTS HISTORIE
WEKELIJKS BIJVOEGSEL van het LEIDSCII DAGBLAD - ZATERDAG 29 AUGUSTUS 1953 - Pagina 2
FLITS UIT
Op dezelfde plaats stond in 740 een der eerste
kerken van ons land
(Van onze correspondent te Oegstgeest)
De Heilige Willibrordus, die op 21 November van
het jaar 695 door paus Sergius in de Ceciliabasiliek tot
bisschop werd gewijd en zijn zetel te Utrecht vestigde,
heeft vandaar uit vele jaren lang zijn evangelie-predi-
king verricht. Een van zijn tochten voerde hem naar het
Westen, waar hij op de plaats waar zich thans het
Groene Kerkje te Oegstgeest bevindt, werklieden bezig
zag met het bouwen van een kerk. Hij zegde toe die
kerk te zullen komen inwijden. Zijn dood in 739 heeft
hem niet weerhouden om deze belofte in te lossen
Het Groene Kerkje in 1770, zoals P. C. la Farque het zag
Deze overlevering, die te vinden
is in „Helden Gods", legenden van
Nederlandse heiligen, verzameld
door E. Lagerwey. zegt hierover het
volgende:
„Maar de schoonste herinnering
aan hem (Wllllbrord) hebben de
Oegstgeesters. Hun gewerd geen
tijdelijke gave. zoals den Vlissln-
gers, wier ledige wijnflessen meer
malen op wonderbare wijze werden
gevuld maar zy ontvingen een
grote geestelijke zegen. Dit verha
len de oude gedenkboeken: toen
Sint Willibrord hun dorp bezocht,
vroegen de huislieden, dat hy hun
nieuwe kerk. die nog niet geheel
voltooid was. zou komen inwijden.
Hierop stelde de heilige bisschop
een dag vast. waarop zij alles tot
dc inwijding gereed moesten maken.
Maar daar die dag eerst enige
maanden later zou vallen en de bis
schop reeds zo oud en zwak en
vermoeid was. werd het volk over
dat uitstel zeer bedroefd en daarom
troostte hy hen met dc woorden:
hetzy levend of dood. ik zal zeker
komen. Maar gelijk de Oegstgeesters
wel hadden gevreesd, stierf de bis
schop binnen de beloofde tijd. Niet
temin hebben zij in het volle ver
trouwen op zijn belofte tegen de
bepaalde dag alles ter inwijding
hunner kerk gereed gemaakt. En
zie. er kwam een heldere, klare
lucht over het land. met een zachte
regen gemengd, zodat als door eens
hemels blauw alles besprenkeld
werd. wat tot de kerk behoorde, ge
lijk het met wijwater pleegt te ge
schieden. Ook hoorde men het ge
zang der engelen en vond men als
door onzichtbare hand op de vloer
der kerk de letters getekend, die
daar behoren te staan. Ja. binnen
de kerk dropen de muren van een
olieachtig vocht, zodat men wel
duideljjk verstond, dat de heilige
vader Willibrord het woord aan zyn
Oegstgeester kinderen gegeven, had
gestand gedaan. Ook heeft nooit
iemand getwijfeld, of de kerk van
Oegstgeest is op waarlijk wonder
bare wijze ingezegend door de zalige
bisschop".
Inderdaad een wonderlijke ge
schiedenis. een legende.
Maar toch mogen wij hieruit op
maken. dat de namen van Oegst
geest en Willibrord wel op zeer
bijzondere wijze aan elkaar zyn
verbonden.
In de beschrijving van het Groene
Kerkje door mr B C. van Krieken,
waaraan wy de historische gegevens
ontlenen, komt deze dan ook te
recht tot de veronderstelling, dat
de stichtingsdatum van de kerk op
omstreeks 740 moet worden gesteld,
zodat algemeen wordt aangenomen,
dat op de plaats waar nu het
Groene Kerkje staat een der eerste
kerken van ons land heeft gestaan
Met recht mag worden gezegd, dat
wij ons hier op historische grond
bevinden. In Oegstgeest zelf treffen
wij namelijk reeds een van de oudst
bekende Hollandse dorpen aan. zo
dat het niet te verwonderen valt.
dat hier ook een van de oudste
kerken wordt aangetroffen.
Is de heuvei waarop het Groene
Kerkje staat een vroegere Ro
meinse burcht geweest? Hierover
zijn de meningen verdeeld. W. J.
J. C Bijleveld meent, dat we hier
te doen hebben met een der hoogste
blnnenduinen, terwijl Frans van
Mieris in zijn „Beschrijving dei-
Stad Leyden" van oordeel is, dat
hier een Romeinse burcht is geweest.
Een ernstig onderzoek naar de vraag
of hier een Romeinse burcht is ge
weest, is voorzover bekend, nim
mer geschied. Doordat de heuvel
later als begraafplaats is gebruikt,
is dit onderzoek ook wel zeer be
moeilijkt.
De Noormannen, die in de 9de
eeuw ons land bezochten en
veel onheil stichtten, schijnen ook
het houten kerkje te Oegstgeest ver
nield te hebben, wat volgens de
overlevering in 858 zou zijn ge
schied Daar op de geestgronden en
bmnenduinen een talrijke bevol
king was gevestigd, kan gevoegelijk
worden aangenomen, dat de nieuwe
van steen gebouwde kerk er stond
vóór het jaar 1000. Op de grond
slagen van deze stenen kerk staat
nog steeds de Groene Kerk. zodat
in deze eeuw het 1000-Jarig bestaan
van de kerk herdacht zou kunnen
worden. De naam „Groene" kerkje
heeft het gekregen door de be
groeiing met klimop.
Moederkerk
Voor het eerst wordt de kerk van
Oegstgeest vermeld in een oorkonde
van 1063 als de moederkerk van
andere kerken. In de 9de eeuw wordt
bovendien reeds melding gemaakt
van de Kerk te Kerckwerve, onder
welke naam Oegstgeest lange tijd
bekend is geweest.
Hoe belangrijk de kerk te Oegst
geest was. blijkt ook wel hierult.dat
Leiden oorspronkelijk in twee delen
was gesplitst, dat eensdeels onder
Oegstgeest en andersdeels onder
Leiderdorp behoorde. De scheiding
van de twee gehuchten, zo in het
geestelijke als in het wereldlijke,
was in het midden van de Mare.
Uit hoofde van dit onderscheiden
gezag waren de bewoners ten Wes
ten van de Mare ln het geestelijke
aan de kerk van Oegstgeest onder
worpen. zowel voor het dopen van
de kinderen als voor het begraven
van hun doden. Het is hierdoor, dat
de aldaar gebouwde Vrouwe Kerk.
een dochter van die van Oegstgeest
geheten werd Deze kerk. ook Ma-
riakerk genoemd, en later de Waalse
Kerk. is inmiddels afgebroken.
Nadat de kerk herhaalde malen
was uitgebreid, werd in het mid
den van de 15de eeuw de toren ge
bouwd, naar blijkt uit een verkla
ring van Kerkmeester Floris
Ewoutszoon en Jacobszoon dat de
kerk een halve morgen lands aan
het klooster Mariénpoel heeft ver
kocht om de torenbouw te kunnen
bekostigen.
In de Spaanse tijd, tijdens de be
legering van Lelden, is de kerk ver
woest en ln de Jaren 1588 tot 1600
weer gedeeltelijk opgebouwd. Het
was echter slechts een klein deel
dat hersteld werd. gelegen tegen de
ln stand gebleven toren.
Na de reformatie en wel op
het einde van de 16de eeuw ls
een gedeelte van de kerk door de
Gereformeerden ter uitoefening
van hun godsdienst opgebouwd,
waarmede men in het jaar 1600
zover was gevorderd, dat het eerste
vak daartoe geschikt was gemaakt.
Eerst in 1663 ging men totnet de
finitieve herstel over en werd de
mooie kruiskerk weer in vroegere
luister hersteld. Er werd hierbij ge
bruik gemaakt van het bewaard
gebleven muurwerk. Aan het eind
van de 18de eeuw vinden wij de
kerk als volgt beschreven:
Dc kerk Is van een langwerpige
vierkante gedaante, niet zeer hoog
dog van een geschikte binnenruim
te. nevens al het tot den gewoonc
Godsdienst oeffening benoodigden,
zeer wel voorzien. De Tooren die in
het midden der Voorgevel voor de
Kerk aangeboud ls. en als een Voor
portaal tot den ingang diend: gaat
van onderen vierkant op tot boven
het kerkdak, alwaar dezelve met
een platte vierkanten stomp ein
digt. zijnde, van een goed Uur
werk en Klok voorzien".
Lang zou de toren echter niet
meer als een sieraad daar staan. In
1830 was deze geheel en al verwil
derd. Sindsdien vormt de platte
grond van de kerk een kruis, waar
van het rechtgesloten koor en het
eenbeukige schip elk drie vakken
tellen en elk van de dwarsarmen
twee vakken, alles gerekend uit dc
kruising. Hoewel de kerk kan bo
gen op een oude geschiedenis, da
teert het bestaande gebouw in zijn
huidige staat eerst uit het Jaar
1830 Een steen boven de Ingang
aan de Westzijde vermeldt dit jaar
tal. Door het verzakken van de
met zerken bedekte vloer waren
Nog steeds Is het
Groene Kerkje een
sieraad voor zijn om
geving. Maar dit his
torisch gebouwtje was
in vroeger tijden toch
veel mooier dan te
genwoordig.
Foto Leldsch Dagblad -
Van Vliet
omstreeks 1915 de muren van het
kerkje ernstig gescheurd en de
banken verzakt. Herstel werd drin
gend noodzakelijk en in 1916 kon-
jen met steun van het Rijk de no
dige werkzaamheden worden uitge
voerd. Ook het interieur werd op
geknapt en daardoor beter aan de
mooie omgeving aangepast.
Wat dit interieur betreft, valt
allereerst te wijzen op de preekstoel,
die van eikenhout is en dateert uit
1662. Aan de stoel, die met zeer
kunstig houtsnijwerk is versierd,
bevinden zich koperen houders voor
het doopbekken en voor een „zand-
lopeiVervolgens valt te wijzen
op de Herenbank voor het gemeen
tebestuur van Leiden. In het lof
werk van deze bank komt het Jaar
tal 1689 voor. terwijl op de kap het
Leidse wapen te midden van een
viertal wapens van Leidse Burge
meesters prijkt.
Regerings bank
OP 22 Januari 1814 overleed
ln de gemeente Oegstgeest
Abraham Bubbezon, oud 79
jaren, van beroep schoenmaker,
geboren en gewoond hebbende
binnen deze gemeente in het huis
no. 69. celegen by de Vijf huizen
(Leidse Buurt i.
Bft testament had hij tot zyn
erfgename benoemd „de Gerefor
meerde Kerk van Oegstgeest en
Poelgeest". Daarbij was als voor
waarde gesteld, dat de kerkmees
ters ..ten eeuwigen dage" aan de
Bailliuw. Schout en Secretaris,
mitsgaders de Leden van het Ge
meentebestuur en aan Schepenen
van Oegstgeest en Poelgeest „te
geven en te vergunnen de Vrije
Zitting niet alleen ln de Banken
door Kerkmeestcren aangekocht,
mitsgaders ln de Bank, welke voor
de verdere Leden der Regecrlng
toen reeds was geappropleerd.
maar ook te zorgen dat de voor
schreven Banken altijd van de noo-
dlge Kussens en Gordynen zijn
voorzien en dat voor leder Lid een
BUbel en Gezangboek in de ge
melde Banken voorhanden ls en
voorts dat zy van het noodlge Vuur
in de Stoven worden voorzien, zon
der voor dit alles iets hoegenaamd
ook, te mogen vorderen".
Het motief tot deze merkwaar
dige testamentaire bepaling is wel
zeer vermeldenswaard. Het was
namelyk „de Serieuse wil en be
geerte" van de testateur, dat zy
dit vrye en kosteloze gebruik zou
den hebben „voor de moeite a ah
de waarneming hunner posten
verbonden" Kerkmeesteren heb
ben de voorwaarden aanvaard.
De achterste bank onmiddellijk
links van de preekstoel is indertijd
voor Regerlngsbank bestemd ge
weest. Voor het onderhoud van
deze bank werd door kerkvoogden
Jaarlyks een bedrag van U 2 uit
getrokken.
Jhr. Gevers van Endegeest, de
vroegere bewoner van het kasteel
Endegeest heeft veel voor ver
fraaiing van de kerk gedaan. Van
hem zyn afkomstig de drie kope
ren kronen, daterend uit 1662 en
aan de kerk geschonken in 1852.
In 1857 nam hy de kosten van
het plaatsen van een orgel voor
zijn rekening. Het raam in de
Noordelyke gevel, het kasteel En
degeest afbeeldende en geplaatst
in 1885 herinnert aan deze milde
schenker. Op dit raam komen te
vens de wapens van Gevers en
Deutz van Assendelft voor. In het
torentje bevindt zich een klok van
49 cm. mlddcliyn met opschrift:
„Me lccit Amstelredamia. Ao 1734"
Mr van Krieken eindigt zijn his
torische beschouwing als volgt:
„De Hervormde Gemeente van
Oegstgeest moge het als een
<90fW<8CS0(<90Sc(<9C>Sct^
RESTAURATIE
NOODZAKELIJK
Do oadslo kork var, do Horren,de
Gemeente Ic Oegstgeest heeft da
n..Groene Kerkje" gekregen
door do ftcgrociir.fi ...cl kt,mop. dat
ruim 31» iaar geleden op voorstel
li... do heer \'an don Berg. des-
l„dkerk,;.,.qd. werd geplant
Zi,n kleinzoon, de l.eer r d
Berg. die r.i. deel uilmoakl ran de
korLroogdi,. heelt mei leedwezen
Opdracht moeien IV ren hel groen
grotendeels Ie verwilderen, omdat
ren grondig onderzoek n.ocsl plaats
Iwhl...mr do algehele toestand
van hol kerkgebouw, dal gegrond
vest is op fundamenten, die meer
dan KMX) jaar oud :</n.
Hel Rljluburtou voor Monumen
tenzorg heeft zich onlangs ervan
overtuigd, dal algehele restauratie
een dringende noodzaak is
Wij vernomen dat de kerkeraad
m er enL I.- elnadere mede
delingen hoopt Ie kunnen doen
inzake do restauratiewerkzaam
heden.
biyvend voorrecht beschouwen ln
een kerkgebouw met een zo ryke
historie bijeen te kunnen komen,
op een plaats waar. sedert Wil
librord hier rondtrok, tot op de
huidige tyd het Evangelie ver
kondigd mocht worden. Ook aan
het geslacht van nu legt dit gro
te verplichtingen op".
Het geslacht van nu staat mo
menteel voor de taak deze verplich
tingen te aanvaarden. Immers de
kerk behoeft een grondige restau
ratie.
Wie de moeite neemt het kerk
gebouw van naderby te bezien, valt
allereerst op. dat het meeste groen
van de muren is verwyderd. dat de
muren er verbrokkeld uitzien, zo
dat het treffen van voorzieningen
op niet al te lange termijn beslist
noodzakelijk is. Ook de banken in
de kerk zullen vernieuwd moeten
worden. Helaas de ambteiyke mo
lens malen langzaam, doch de
Kerkvoogdij is actief en wij hopen,
dat het niet lang meer behoeft te
duren, dat wij kunnen melden hoe
en wanneer het restauratiewerk zal
kunnen worden uitgevoerd.
Kijkjes in de Natuur
ongehinderd de vlucht der ogen volgen
over tie dingen rondom. Hun .vlucht
over het gladgestreken strand, waarin
de lijnen zijn vervaagd en opgenomen
in een zacht vloeiend bruin. Het
strand, met de achtergebleven plassen
als matlichtende ogen, met zyn golf
brekers en de takkebossen en palen
van zyn geschonden zeewering.
Over het beweeglijke spel der lichte
strepen, die de grens tussen water en
land aanduiden, over de wiekende
vogels, die het brede watervlak over
steken. op zoek naar hun slaapplaatsen
aan de kust van Walcheren of verder
naar noordelijker zandplaten. Grote
meeuwen met rustige vleugelslag of
koppels kleine donkere vogels, die met
driftige vlerken rakelings over het
water gaan. Dan keren de gedachten
terug naar de vertrouwde dingen van
dichtby Een kinderscneepje met het
zeil in top. het gele hout zacht glan
zend in het gedempte kunstlicht. Een
schelp, een door het water geslepen
steen, met lUnen even zuiver als de
richels, waarmee de wind de vloedlijn
siert, met tinten, die slechts te vinden
zyn ln het zeewater zelve en in de
wolkenlucht daarboven. En dan een
slapend kind. de bruinverbrande ron
de armpjes boven het hoofd, plotseling
weggleden in een bevrijdende slaap na
een dag van hevig kinderleven.
BUITEN zinkt de nacht. Door een
open raam ruist de stem van de zee.
een rhythmisch zwellen en afne
men. waardoor zwak een verwaaid
vogelgeluid klinkt. Een vleermuis. Ja
gend op muggen en nachtvlinders, die
geboeid door het licht, tegen het ven
sterglas dansen, schryft zijn Hakke
lende figuren in de lichtkring voor
dc ruiten Recht voor ons. daar. waar
we de horizon vermoeden, glyden de
lichten der schepen voorby, groene
rode. witte en klinkt het stampend
zwoegen van hun machines.
In de stille beslotenheid van het
veilige sterke huis op het duin. vol-
cend met de ogen de verglildende
lichten en luisterend naar de ge
dempte scheepsgeluiden, gaan weder
om de snelle gedachten uit. thnns
naar die onzichtbare schepen, kleine
donkere werelden, die als de vogels
hun weg over het water zoeken en
hun doel even zo goed kennen. Aan
hun leven hebben we echter even
min deel als aan dat van die zwijgend
voortsnellende watervogels.
Als w|j vervuld van deze en veler
lei gedachten. In het nachteiyk duis
ter het duin Ingaan, welft zich boven
ins de blauwzwarte hemel, met dui
zelingwekkend diep de matte glans van
•en myriadenleger van sterren.
Er fluit een trekvogel beneden aan
het donkere strand, waar de opko
mende vloed reeds zyn rusteloze
strepen trekt.
BOVEN de Westerschelde gaat de
zon onder ln een bed van vuur.
Een wolkenbank, grauw als de
nacht, waarvan zij de voorbode is.
heeft nog getracht haar tegemoet
treden op haar snelle baan naar de
zeespiegel, heeft haar willen wiskelen
in blauwzwarte sluiers, maar rood en
violet vlammend is zy door de drei
gende belemmering heen gebroken en
nu, eenmaal bevrijd heeft zij het water
met vloeiend vuur overgoten.
Dan, als in een weifeling bij het
afscheid van de duisterende aarde,
toeft zy nog even boven de horizon,
een vurige bol zwevend op het bran
dende water. wy. die op dit uur aan
het strand de neergang van het grote
licht aanschouwen, houden de adem
in. Want met ontzaglijke vlammen
omvat de zonneschyf nu een tankboot.
die donker stampend het open water
zoekt, en in de kortstondige hellebrand
zo hevig wordt omgloeid. dat haar
massieve romp schijnt te groeien, tot
zy roodvlammend zelf tot een zon is
geworden.
Want. als een duizendvoudige
scheepsbrand is de kortstondige om
knelling. waarin de scheepsromp-'ordt
gevangen gehouden, een omstraling. zo
hevig, zo ontzaglijk, dat het schip
schy'nt te groeien in het hellevuur, tot
het roodvlammend zè'.f tot een zon is
geworden
Langzaam maar gestadig clljdt de
boot verdei en maakt zich los van de
zinkende vuurhaard die met het licht
ook de kleuren uit de avondhemel
neemt, tot de laatste karmljnstrepen
uit de wolken zijn gederfd en het wa
tervlak achterbiyft. oneindig ver en
nagenoeg rimpelloos.
RECHT voor ons. heel ver. maar
goed zichtbaar. het verlichte
Vlissingen met zijn betoverende
illuminatie: ter weerszliden van ons
het donkere land. de duinen met de
sombere silhouetten der bunkers.
En over alles heen het lichtend
flitsen van de wachters langs Hol
lands kustiyn. Een vriendelijk knip
ogen of een zwakke veeg langs d»
hemel van heel ver, maar dichterb.J
aan de overzy van het water «o
breken der duisternis met felle slagen.
De vuurtorens langs Hollands kust,
Hollands waakzame ogen!
Augustus 1953.
s. van der zee.
TERUGGEKEERD ln het schemer
donkere huis boven aan de duin
rand vinden wc de kaarsen ontsto
ken. Vinden we ook de stilte, waarin
een lange zomerdag, vervuld van licht.
van zee- en windgeruis en van kinder
stemmen, ter ruste ls gegaan Dit is
het vuur. waarin de stemmen zwygen
en de gedachten worden geboren, die
Het meiske op de foto - meed?:
zegt van haar: „ze wordt al ee?
„echte" jongedame" - toont stre
lend haar jurkje, dat zij zojubt
heelt gekregen. Ze lijkt te zee-
gen: „en, hoe vindt U m'n nieuw®
jurk"?
Dit eenvoudige jurkje werd af
maakt van flauw met nopjes be
drukte orlon.
Een ideale dracht voor een i°9
heel jeugdige jongedame, war
de stol is gemakkelijk te wasser-
krimpt niet, en hoeft nagenoer
niet te worden gestreken. Kleine
witte knoopjes geven de lijn a®
van de puntige kraag en ce
manchetjes, een leren ceintuur!,5
versiert de taille.
Witte sokjes en zwarte lage lol'
schoentjes maken er een 9s"
slaagd „feestelijk" geheel van.
