LEIDSCH
DAGBLAD
Frankrijk zet sultan van Marokko af
92ste Jaargang
VRIJDAG 21 AUGUSTUS 1953
No. 27997
Directeur: J. W. Henny
Hoofdredactie: B. W. Menkhoret en J. Brouwer
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
f6.— per kwartaal: f0,47 per weck
Witte Singel 1, Leiden - Giro No. 57055
Telefoon Directie en Administratie: 25041; Redactie: 21507
Hij is naar Corsica gebracht
Een nieuwe sultan een stroman
uitgeroepen
(Telefonisch van onze Parijse correspondent)
Sistermiddag is in Parijs bekend geworden dat de Franse resident-generaal
in Marokko, generaal Guillaume, de sultan Sidi Mohammed Ben Joessef zonder
verder omhaal heeft afgezet. Om te voorkomen dat de sultan uit zou wijken
naar Spaans Marokko, om van daar uit een actie tegen Frankrijk te gaan voe
ren, is de souverein met zijn twee zonen direct na zijn gedwongen abdicatie
naar Corsica verbannen, 's Avonds om tien uur landde hij in het persoonlijke
vliegtuig van generaal Guillaume op het vliegveld van Ajaccio.
Volgens de officiële berichten, die ech
ter alle de Franse censuur moeten pas
aren zou de toestand in het land vol
umen rustig zün. Slechts een onschul-
cic geval van sabotage zou er tot dus
verre zijn geconstateerd.
De Fransen hebben intussen echter al
hun troepen in staat van alarm ge
bracht, terwijl een avondklok is afge
kondigd. Incidenten en botsingen zijn
niettemin te sterker te vrezen, omdat
vandaag het Islamietisehe feest Aid-el-
gebir wordt gevierd, waarbij alle gelovi-
«n de sultan, die behalve staatshoofd
oo!c al- direct afstammeling van Mo
hammed leider der Islamietisehe kerk
jj m bijzondere gebeden plegen te her
denken.
Dezelfde raad van Marokkaanse no
tabelen, de pasja's en dc Raids, die
enkele dagen eerder de sultan in zijn
kwaliteit als iman, dat is als geestelijk
leider afzwoer, heeft gisteren de 64-
jarige oom van de vroegere sultan, Sidi
Mohammed Ould Moulay Arafa, als
nieuwe souverein uitgeroepen. Er kan
echter weinig twijfel over bestaan dat
Sidi Arafa, die een man zonder enige
autoriteit of kennis is. niet meer dan
een stroman ral blijken te zijn in de
handen van de pasja van Marrakesj,
die de grote overwinnaar is geweest
en de werkelijke tegenspeler van de
Fransen belooft te worden.
Zoals wij gisteren al berichtten, ls de
Franse regering er niet in mogen slagen
*n duidelijk en eensgezind standpunt
bepalen ten aanzien van het conflict
tussen de sultan en de pasja van Marra
kesj en instructies heeft de resident-ge
neraal uit Parijs dan ook practisch niet
meer ontvangen.
De enige richtlijn, waaraan hij zich te
houden had. betrof de opdracht het le
ven en de veiligheid der circa 400 000
Fransen in Marokko dat iets meer
dan 8 millioen zielen telt te bescher
men, en verder te streven naar een
vreedzaam compromis tussen de sultan
en ziin dynamische tegenspeler, dc
Glaoui. de pasja van Marrakesj. Maar
spoedig bleek al dat de sultan niet voor
een algehele capitulatie was te vinden,
en evenmin vrijwillig van zijn troon af
stand wilde doen.
De Glaoui van zijn kant had zijn ge
wapende volgelingen al opgeroepen voor
een mars naar de grote steden, Casa-
bianca. Rabat en Fez.
Een Frans verzet tegen de mannen
van de Glaoui zou vermoedelgk een
burgeroorlog hebben ontketend, of al
thans een situatie hebben verwekt, die
een einde aan de samenwerking tussen
Marokko en Frankrijk zeker zou hebben
ingïluia. Daarvoor heeft generaal Guil
laume de verantwoordelijkheid dan ook
niet willen aanvaarden.
Niettemin blijft het feit bestaan dat
Frankrijk zijn contractuele verplich
tingen jegens de sultan niet is nage
komen. en uit dit verzuim zullen onge
twijfeld nog verreikende consequenties
voort moeten vloeien.
We denken in de eerste plaats aan
Tunis, dat bijna altijd de weerslag van
ingTij pende gebeurtenissen in Marokko
ondervindt, en zeker ook aan de orga
nisatie van de Verenigde Naties, waar
de Arabische landen zeker niets na zul
len laten om Frankrijk weer opnieuw in
staat van beschuldiging te stellen.
In dat verband heeft Londen al ver
klaard zich naast Frankrijk te zullen
stellen, en heeft men aan de Quay d'Or-
say doen verluiden, dat Frankrijk de af
zetting van de sultan als een interne
aangelegenheid beschouwt. Zou de rneer-
Weerrapporten
(Van hedenmorgen 7 nur).
Kopenhagen half bew.
Amsterdam regen
Edinburgh licht bew
tonden regen
Luxemburg regen
Grenoble regen
Genéve
Locarno
Berlijn
Frankfort
Munchen
kenen
Innsbruck
windstil 21
windstil 18 0
zzw 4 18 5
Z 6 20 4
W 2 17 2
wzwr 3 22 3
28 1
29 0.1
25 04
(Ingcz. IMcd.-adv.)
WEERBERICHT
Koel en winderig
De Bilt verwacht tot morgenavond:
Plaatselijk enkele buien, hier en daar
onweer, maar ook nu en dan op
gingen. Matige, af en toe krachtige
w«teli)kc wind. Koel weer. (Opgemaakt
zon op 5.35 uur; onder: 19.50 uur.
Maan op- 1.55 uur; onder: 18.42 uur.
«oogwater te Katwijk te 0 46 en 13.24
nummer bestaat uit acht pagina's.
derheid van de Verenigde Volkeren daar
anders over denken, dan zal Frankrijk
zelfs niet aarzelen tot het uiterste te
gaan. Men mag deze uitlating zo
werd ons van officiële zijde nog te ken
nen gegeven verstaan als een dreige
ment dat Frankrijk eventueel niet terug
zou deinzen de U.N.O. als lid te verlaten.
Zeker ls intussen dat in Marokko nu
een toestand is geschapen, die met de
geest en de letter van de protectoraats
overeenkomst uit 1912 maar niet minder
met de politieke en rellgieuse tradities
van het land op zeer gespannen voet
verkeert.
Frankrijk had onder alle omstandighe
den de sultan zelfs tegen Frankrijks
eigen vrienden, als zodanig de volgelin
gen van de Glaoui zich beschouwen en
zich ook gedragen hebben, moeten be
schermen.
Punt twee is dat Frankrijk, als protec-
toraats-mogendheid. eveneeens heeft
toegelaten dat al enige dagen geleden
een soort concilie van pasja's en kaïds
de sultan als geestelijk leider heeft af
gezworen, hetgeen indruiste tegen de
eeuwenoude tradities van het land Die
tradities immers schrijven voor. dat zo
wel de geesteliike als religieuse zowel als
politieke macht in de persoon van de
sultan concentreren
Dat Frankrijk er eveneens in toe heeft
gestemd dat Moulay Arafa de sultan ook
als staatshoofd op zal volgen, is niet
minder verwonderlijk omdat deze fi
guur. en terecht, gisteren door de rege
ring officieel nog ah een onaanvaard
bare candidaat werd aangemerkt.
Maar het is dan ook wel duidelijk
dat de Franse regering al geen mees
ter meer over haar eigen beslissingen
was. Al enige dagen was te voorzien
dat dc pasja van Marrakesj. die zün
plannen zonder enige geheimzinnig
heid ten uitvoer bracht, het er op had
gezet Frankrijk voor een voldongen
feit (e plaatsen en dit is hem dan ook
volkomen gelukt.
De vraag blijft echter open hoe de
pasja van Marrakesj zijn acties zo ver
door heeft kunnen drijven terwijl offi
cieel de staat van beleg in Marokko nog
steeds van kracht was.
Het is dan ook wel ontwijfelbaar dat
de Glaoui op de aankondiging en zelfs
op de actieve medewerking van hoog
geplaatste Franse functionarissen heeft
kunnen rekenen, en een aantal Parijse
bladen gaat zelfs zo ver dat ze van een
complot durven spreken, in welk ver
band de naam van maarschalk Juin bij
herhaling openlijk wordt genoemd.
Naar verluid hebben enkele leden van
de regering, en in het bijzonder de
minister van financiën, Edgar Faure
en de linkse radicale minister van
staat Mitterrand, in de ministerraad
van gisteren, die een zeer opgewonden
x-erloop moet hebben gehad, de maar
schalk eveneens in staat van beschul
diging gesteld.
Wanneer volgende week in het par
lement de Marokkaanse kwestie aan de
orde komt, hetgeen onmogelijk te ver-
Mossadeq is huilend gearresteerd
Sjah op weg naar Teheran
Ex-premier Mossadeq. die Woensdag
wist ie ontsnappen uit zijn belegerde
woning in het centrum van Teheran,
is gisteravond ten huize van zijn mi
nister van PTT, Moazzini, in de voor
stad Sjemiran, gearresteerd.
Hij was gekleed ln witte pyama en
huilde, toen hij de politie het huis zag
binnendringen.
De ex-premier werd onmiddellijk
overgebiacht naar de officiersclub in
Teheran, waar hij bleek, mager en
schijnbaar nauwelijks in staat om te
lopen, generaal Zahedi ontmoette, die
zijn regering omver wierp.
Eerder op de dag had de sjah premier
Zahedi opgedragen Mossadeq's leven te
sparen.
Dr Moazami. een voormalig voorzit-
,,r van de Perzische Tweede Kamer
Mossadeq's rechtskundige raadgever, dr
Sjajegan en minister Sadlki zijn even
eens gearresteerd.
U. P. meldt nog:
Mossadeq werd om ongeveer 1900 uur
plaatselijke tgd> gearresteerd. De politie
en de militairen die het huis hadden
omsingeld arresteerden tevens verschei
dene andere aanhangers van Mossadeq.
Zij vervoerden alle gevangenen in een
vrachtauto naar het hoofdbureau van
politie. Detectives deelden mede dat toen
zij binnenkwamen, Mossadeq. zioh hur
kend verschool achter zijn aanhangers.
Op het politiebureau werd Mossadeq
beschuldigd van ongehoorzaamheid aan
de sjah en rebellie tegen de wettige re
gering. Daarna bracht men hem en de
anderen onder bewaking over naar de
officiersclub. Daar werden zi) geconfron
teerd met gen. Zahedi. de nieuwe pre
mier.
„U ziet dat de rollen kunnen om
draaien", z?i Zahedi glimlachend toen
de gearresteerde Mossadeq tegenover
hem stond. „U geloofde dat u naar be
lieven kon handelen maar u hield daar
bij geen rekening met de ware gevoelens
van het volk dat de sjah aanbidt. De
sjah die een zeer beminnelijk man is,
heeft mij opdracht gegeven er voor te
zorgen dat u geen haar op het hoofd
gekrenkt zal worden tot na uw berech
ting."
Na zijn arrestatie smeekte Mossadeq
de politie hem niet overdag te vervoeren
en zodoende bloot te stellen aan de
volkswoede De politie willigde het ver
zoek in en bracht Mossadeq pas over
nadat de duisternis was gevallen.
Mossadeq weigerde toen de politie hem
thee aanbood. Detectives, verkleed als
huisbedienden, ontdekten Mossadeq's
schuilplaats en drongen tot hem door
na een geheim teken te hebben gegeven
en te hebben voorgewend, dat zij een
boodschap van mevr. Mossadeq bij zich
hadden.
Mossadeq verried zijn schuilplaats in
een telefoongesprek met een van de de
tectives. denkend dat deze een van zijn
bedienden was.
Sjah vliegt naar zijn land terug
I)e sjali van Pcrzië is vanochtend
per vliegtuig uit Rome vertrokken met
bestemming Teheran, via Bagdad.
Hij was in gezelschap van zijn secre
taris. een aide de camp en een legertje
journalisten, onder wie echter geen
Britse Vier Britse correspondenten kre
gen kort voor het vertrek van het vlieg
tuig van de vliegveldpolitie aanzegging,
dat zij niet waren uitgenodigd om de
sjah te vergezellen.
De echtgenote van de sjah, Sornja,
bleef te Rome De sjah reist met de Til
burg van de KLM bestuurd door gezag
voerder Maas Het vliegtuig is voor deze
reis gecharterd.
Door motorstoring en een kwestie met
de vliegveldautoriteiten vertrok men zes
uur later dan men gedacht had. Dit be
tekent. dat de sjah vandaag Teheran
niet meer bij daglicht kan bereiken. HIJ
zal het vermoedelijk zo regelen, dat hij
daar morgen arriveert.
Er reizen ongeveer 20 journalisten
mede. De vier Britse verslaggevers kon
den niet mee omdat zg geen visa kon
den krijgen. Perzië en Engeland onder
houden namelijk geen diplomatieke be
trekkingen meei.
Toen de sjah in Rome het bericht van
Mossadeq's arrestatie las. merkte hij op:
„Zü (de regenng-Mossadeqi heeft ons
onrechtvaardig behandeld, maar wij
zullen rechtvaardiger zijn."
ZAHEDI NEEMT MAATREGELEN
Vernomen wordt, dat de door de rege-
ring-Mossadeq ontslagen officieren zijn
uitgenodigd weer in actieve dienst te
treden.
Op een plein in Teheran is een voor
bijganger. die riep „leve het volk", om
het leven gebracht.
Alle politieke gevangenen zijn op be
vel van generaal Zahedi vrijgelaten en
door de bevolking met enthousiasme be
groet.
De Amerikaanse ambassade te Tehe
ran heeft bevestigd, dat het bureau van
de Amerikaanse missie voor technische
hulp Woensdag door de menigte is ge
plunderd Alle meubelen en zes auto's
zjjn gestolen. In tegenstelling tot eer
dere berichten blijkt, dat er geen Ameri
kaans personeel aanwezig was. Wel
werden iwee Perzische wachtposten
mishandeld.
De leider van de Perzische delegatie
by de Verenigde Naties. Nasrocllah En-
tezam. zal tot minister van buitenlandse
zaken worden benoemd.
De Perzische ambassadeur in Was
hington heeft zün ontslag aangeboden.
Woensdagavond reeds verklaarde hü
trouw te zullen blijven aan Mossadeq.
Medegedeeld is. dat de directeur van
de Perzische staatsbank, Mohammed
Nassiri. is ontvlucht.
Donderdagmorgen vroeg ontving de
Sjah van Perzië. in zijn Iwtcl te
Rome een telegram van zijn Minis
ter-President Zahedi. waarin hem
werd verzocht zo spoedig mogelijk
Ie rug te keren naar zijn land. dat
hij enige dagen geleden had ver
laten.
De Sjah. wuivend met het telegram
I van Zahedi.
(Telefoto)
mijden zal zijn, dan valt ook wel
verwachten dat deze beide
zich publiekelijk van de gevoerde ge
dragslijn tegenover de sultan zullen
distancieren.
Ook op het plan van de Franse bin-
jnlandse politiek kan de Marokkaanse
muis dus nog een staartje krijgen.
Naar de gevolgen, die de onttroning
van de sultan in Marokko zelf hebben,
kan men voor het moment nog slechts
[issen. Het zal op zün vroegst niet voor
■erscheidene dagen zijn. dat men vast
zal kunnen stellen hoe groot de aanhang
'an de afgezette sultan onder het volk
nog is en ook of en in hoeverre die
trouw aan zijn populariteit tot een ge
welddadige tegenactie zal leiden. Van
de kracht van die actie zal afhangen
of een burger-oorlog nog te vermijden
zal zün.
Over de werkelijke aanhang van de
Glaoui zgn de meningen zeer verdeeld.
Het schijnt dat hij een deel van de
pasja's en de kaids achter zich heeft en
verder de meerderheid van de Berbi-
sche bergbevolking, die tot de strijd
baarste elementen van het volk beho-
Tot dusverre is gebleken dat de sultan
1 zijn verzet tegen de Fransen vooral
kon steunen op de arbeiders en in het
algemeen op de bevolking der grotere
steden en tenslotte als georganiseerde
macht op de links-extremistische Istiq-
lal-partü, waarvan de voornaamste lei
ders door de Fransen in de loop der
laatste jaren vrijwel alle verbannen
werden.
Voor het moment is de toestand, zacht
gezegd, dus onoverzichtelijk en gege
ven de Franse cencuur zal men ver
moedelijk ook dc eerste dagen zich
nog wel moeilijk een duidelijke in
druk van de situatie kunnen vormen.
Een uitstekende en diepgaande be
schouwing. die een der beste deskun
digen van de Noord-Afrikaanse verhou
dingen. de Sorbunne-professor Régis
Blachère gisteren, enkele uren voor de
ontknoping, over de Marokkaanse
kwestie in het avondblad „Le Monde"
publiceerde, eindigt met de verzekering
dat er voor Frankrijk, noch voor Ma
rokko enig heil kan bestaan builen een
samenwerking met de sultan en die
delen der bevolking, die hem nog altijd
als de directe nazaat van Mohammed
beschouwen.
Men kan nu dus alleen nog maar af
wachten of deze sombere voorspelling
raarheid zal worden.
FRANKRIJK EN MAROKKO
Nadat de Fransen in de negentiende
eeuw Algerie hadden veroverd, vestigden
een Frans protectoraat over een
groot deel van Marokko. In 1850 had
Frankrgk reeds verscheidene Marok
kaanse oasen in zün bezit.
Groot-Brittannlé is een tüdlang vast
besloten geweest niet toe te staan dat
sterke of vijandiggezinde mogend
heid zich aan de andere züde van de
straat van Gibraltar vestigde.
In 1904 werd er echter en compromis
tussen Frankrgk een Groot-Brittannie
gesloten, waarbij Frankrgk de Britse
heerschappij in Egypte en Groot-Brit-
tannie de Franse oppermacht in Ma
rokko erkende. Bü deze gelegenheid
werd ook de Spaanse aanspraak op een
deel van Marokko, het huidige Spaans
Marokko, erkend.
De Duitsers verzetten zich tegen de
toeneming van de Franse invloed in
Marokko: Dit verzet gaf aanleiding tot
verscheidene incidenten, het bekendste
was de verschgnlng van Duitse oorlogs
schepen voor de haven van Agadir in
J911. Frankrijk suste Duitsland door aan
•Duits Kameroen grenzend gebied af te
staan.
Tegen 1914 was generaal Lyautey eri
in geslaagd het grootste deel van mid-
den-Marokko te pacificeren. Later zette
hü zgn taak voort, waarbij hü dikwijls
met zeer grote moeilükheden had te
kampen De meeste last ondervond hij
van de opstand van de Rif-leider Abdcl
Krim van 1924 tot 1926
Bij het begin van de tweede wereld
oorlog in 1939 gordde Frans Marokko
zich loyaal tot de strüd aan. maar later
leed het Franse prestige door de neder
laag in 1940
Dit prestigeverlies van Frankrijk en
het democratische karakter van de ge
allieerde oorlogspropaganda moedigde
de nationalisten aan volledige onafhan-
kellikheid te eisen.
De nationalistische beweging ontving
veel steun van sultan Sidi Mohammed
Ben Joessef. die een eenheidsstaat na
streefde en het terugtrekken van de
Fransen en Spanjaarden eiste.
DE AFGEZETTE SULTAN
De afgezette sultan kwam 25 jaar ge
leden aan de regering, toen de Fransen
hem op 17-jarige leeftijd uit de gevan-
gems bevrijdden en op de troon zetten
I Hü ls een telg van de Filali of Hassani
I In verband met de verbreding van
liet Overijssels kanaal, is men tus
sen Vriezenveen en Vroomshoop
bezig met het maken van een grond-
duiker. welke 70 meter lang en 6
meter breed wordt. In de toekomst
zal hier het water van de Leidijk
onder het Overijssels kanaal door
stromen.
Het werk aan de duiker.
Prinsessen naar Ottawa
De Prinsessen Beatrix en Irene heb
ben gisteren haar vacantie in Cape
Cod besloten na een verblijf van ruim
Zü zün per auto naar Ottaw a vertrok
ken om daar nog een week door te
brengen, bü de familie Faever, bg wie
zij ook in Chatham hebben gelogeerd.
ZAISSER EN HERXNSTADT
BESCHULDIGD VAN „DUITS
TITOISME"
De nieuwe loco-burgemeester van
Oost Berlün. Schmidt, heeft op een ver
gadering van partgleiders in het dis
trict Berlgn verklaard, dat Ulbricht, de
secretaris-generaal van de socialistische
eenheidspartü (SED) en de getrouwe
functionarissen van de partgleiding na
de opstand van 17 Juni met afzetting
waren bedreigd door de afgezette Oost
Duitse minister voor de staatsveiligheid,
Zaisser. en de voormalige hoofdredac
teur van het orgaan der SED, Hernn-
stadt.
Dit zou geleid hebben tot een „Duits
Titoisme"
Schmidt leverde in zgn rede voort cri-
tiek op de afgezette partgvoorzitter van
'c afdeling Berlgn. Jendretzky Hg
aarschuwde dat in het bgzonder ln de
Berlünsc afdeling moest worden gelet
op mogelgke volgelingen van Zaisser en
Hernnstadt. De Berhjnse afdeling had
op 16 en 17 Juni teveel besluiteloosheid
getoond.
Naumann, de vroegere staatssecretaris
van Goebbels is gisteravond te Kiel op
een verkiezingsvergadering met tomaten
en rotte eieren bekogeld. Het spreken
werd hem onmogelgk gemaakt door ge
joel in de zaal en uitroepen als „Nau
mann eruit".
Een groot deel der aanwezigen hief
het lied van de vakbond aan. toen de
politie de vergadering reeds vüf minuten
na de opening sloot.
Een lid van de Duitse Rgkspartg
(DR.P.t. die dr Naumann candidaat
heeft gesteld voor de a.s. verkiezingen
in West-Duitsland, heeft verklaard, dat
het bestuur van de D.R.P. overweegt
Naumann van de Candidatenlüst te
schrappen.
De vroegere politieke loopbaan van
Naumann zou de D R P. bg de komende
verkiezingen schade kunnen berokkenen.
dynasty, die afkomstig is uit een oase
in de Marokkaanse Sahara, en in 1668 te
Marrakesj werd bevestigd. De Filali wa
ren Berbers van gemengde Arabische
afkomst.
In het begin van zün regering wekte
Sidi Mohammed ontevredenheid op bü
de orthodoxe Mohammedanen, toen
bleek dal hij x'oorstander was van mo
derne opvoedingsmethoden. De opvoe
ding van zün eigen kinderen werd sterk
afgekeurd door religieuze leiders.
In navolging van het voorbeeld van
Franse maarschalk Louis Lyautey,
moedigde de sultan ook nieuwe metho
den aan in de landbouw en industrie.
Tussen de twee wereldoorlogen bracht
hij herhaaldelük bezoeken aan Frank-
rük en na de capitulatie van Frankrük
in 1940 bood hij hardnekkig tegenstand
aan Duitse officieren van de wapenstil-
stnndscommissie. die trachten het be
heer te krijgen over het bestuur van het
Franse protectoraat.
De Marokkaanse nationalisten heb
ben sultan Mohammed V lange tüd be
schouwd als een Franse marionet, doch
tgdens de jongste wereldoorlog wierp hü
zich op als de voornaamste strüder voor
de onafhankelükheid van Marokko.
Hierdoor haalde de sultan zich de vij
andschap op de hals van de Franse
kolonisten en van de meeste stamhoof
den, die onder leiding staan van de 76-
jarige pasja van Marrakesj.
