VIKAN
ilTO
LOUIS FERDINAND,
de nieuwe Duitse „kroonprins"
REIS DOOR HET LAND VAN
(VII)
Gemeenschap
WEKELIJKS BIJVOEGSEL van hel LEIDSCH DAGBLAD -
ZATERDAG 27 JUNI 1953
Pagina 1
In Dubrovnik wonen
goede diplomaten
De mensen van Dubrovnik oftewel
Ragusa houden van rust en goede han
del en zij zijn geboren diplomaten. Tot
1R08 heeft dit handelsrepubliekje het
gepresteerd tussen alle Europese po
litieke klippen door te zeilen en zijn
zelfstandigheid te bewaren. Daarna
kregen de Oostenrijkers het hier voor
het zeggen, maar eerder toch dan
Habsburgse invloeden proeft ge indeze
Adriatische contreien een Venetiaanse
sfeer, al verklaren de bewoners van
Dubtovnik ook met nadruk, en wel
licht terecht, dat ze ook in cultureel
opzicht immer onafhankelijk zijn ge
bleven.
Wanne* ik u vertel, dat de Dubrov-
nikers van geld houden, de kunst ver
staan met allerlei vreemdelingen om
te springen en bovendien over eender
merkwaardige steden ter wereld de
beschikking hebben, zult ge begrijpen,
dat het chapiter „vreemdelingenver
keer" thans voor de hand ligt.
Grandioze stadsmuren
De Dalmatische kust is aantrekke
lijk. Ze wordt bespoeld door een mees
tentijds plesant blauwe Adria en de
honderden eilanden ervoor breken de
eentonigheid. De hellingen van het
kustgebergte ziin weliswaar /rij wel
kaal en de grijze steen kan somber
zijn. maar op een smalle strook langs
de zee herinneren agaven, cypressen.
cactussen, palmen, pijnbomen en myr-
ten eraan, dat ge hier ongeveer in de
subtropen bent. Dit kustlandschap
heeft zijn charme en Dubrovnik voegt
hier de pracht van zijn stedeschoon
aan toe. Zijn kerken, paleizen, plein
tjes welke met hun fonteinen en fruit-
stalletjes op Italiaanse piazzas lij
ken. maar bovenal zijn grandioze
stadsmuren, lokken de vreemdeling.
Hun huizen, op een in zee springende
rota gebouwd, omringden de Dubrov-
nikers met enorm sterke en ook aes-
thetisch schone muren en vestingwer
ken welke zo'n preventieve werking
hadden, dat ze in vroeger eeuwen
nimmer gebruikt behoefden te wor
den. Met de bolwerken van Carcas
sonne en het Sp'aanse Avila wellicht
het schoonste en interessantste wat op
dit gebied in Europa te vinden is.
Hollandse" prijzen
Duitsers. Engelsen. Amerikanen en
anderen (kwantitatief in deze volg
orde i komen naar Dubrovnik. naar
Budva. Split. Koper bij Triest en zij
vinden aan deze Dalmatische kust een
hotel-outillage en service, welke een
enkel maal goed en vaker „juist vol
doende" is.
Zij betalen wat minder dan in
Holland voor nachtlogies en on
geveer hetzelfde voor de maaltijden
en krjjgen geen contact met de Bal
kan omdat het „oriëntale" karakter
hier volkomen ontbreekt. En ook de
genen, die naar Bied gaan. het be
kende Joegoslavische toeristencen
trum aan een meertje vlak bjj de
Oostenrijkse grens, doen impressies
op. welke volslagen strijdig zijn met
dc .situatie in drie kwart van Tito's
rijk. In Bled, in Zagreb, dat uiterlijk
nog een volkomen „Habsburgse" stad
is en in Dubrovnik vindt ge een
zeker comfort, cultuur, goede smaak
en heel wat minder instemming met
het regiem dan in de meer primi
tieve Servische streken.
Portretten van Josip Broz Tito zien
ge er veel sporadischer en ze zijn klei
ner van formaat, en menigeen voelt
zich moreel verplicht de vreemdeling
al heel spoedig toe te vertrouwen, dat
hjj niet „rood" is.
De West-Europeaan vindt geen „an
dere" wereld als hjj ziin vacantie in
de bergen van Slovenië door brengt
en als hjj naar de kust gaat. zal hij
vaak aan Italië moeten denken «maar
zeg dat niet daar ginds). Bezit hij
echter voldoende energie en vervoers
mogelijkheden om dorpen en eilanden
te bezoeken, dan kan hij nog een enkel
maal de plezierige confrontatie bele
ven met een oude volkscultuur, met
kleurige costuums, dansen en tradi
ties.
De sensatie van het andere"
Wilt ge echter als toerist de sen
satie van het waarlijk andere, wilt ge
enige weken radicaal breken met le
ven en entourage van alledag, trek
dan de binnenlanden van Servië en
Macedonië in: de heel vaak nog on
bedorven „Balkan". Daar zijn de
prachtigste mensentypen, de won
derlijkste costuums. moskeeen. mid
deleeuwse Servische kerkjes, be
koorlijke berglandschappen, steden
boordevol adembenemende contras
ten.
Weliswaar kunnen de onbeschrijfe
lijke vuiligheid, de ziekten, het ge
brek aan comfort de Westerse mens
wel eens somber stemmen of beangst
maken en het is niet eenvoudig er te
reizen, tenzij ge over veel tijd en on
eindig geduld of over een onversliit-
bare eigen auto beschikt. Serven, die
Duits (deze taal wekt geen enkele
onaangename reactie meer op!) of
Frans spreken zijn zeldzaam, maar de
hartelijkheid en het vertrouwen, waar
mee men de vreemdeling tegemoet
komt zijn zó groot, dat de gast nau
welijks boos kan worden r.ls de gul
verstrekte informaties achteraf volko
men onjuist blijken te zijn. Wat
iemand echter bovenal verzoent met de
hygiënische risico's en de verloren
„wacht-uren" in dit slechts spaarzaam
door onze „beschaving" beroerde land,
zijn de verrassingen, welke in een ge
cultiveerd vacantie-domein al lang vol
tooid verleden tijd zijn.
In dit verband denk ik. om een
voorbeeld te noemen, aan die zonnige
middag in de Macedonische bergen bij
Skopje. Over een smal pad liep ik in
twee uren naar het dorpje Nerezi.
Bassewitz. Prins Oskar heeft jaren
lang onder uitermate eenvoudige om
standigheden bij kennissen in West-
falen gewoond, totdat het Johannieter-
ziekenhuis in Bonn hem een stukje
van de tuin ter beschikking kon stel
len. waarop hij een eigen woning liet
bouwen. Prins Oskar is „Herren
meister" van de (ProtestantseJo-
hannieter-orde. Men kan hem vaak in
de buurt van het Bondshuis zien wan
delen, meestal vergezeld van zijn
vrouw, want hij ziet zeer slecht. Inliet
plaatselijke telefoonboek staat hij aan
geven als: Preussen. Oskar Pnnz von.
Onder zijn naam vindt men in het
telefoonboek het tweede lid van de
Hohenzollern-familie. dat in Bonn
woonachtig is: prinses Wilhelm von
Preussen. Zij is de weduwe van de
oudste zoon van de kroonprins, even
als zijn vader Wilhelm'geheten. Deze
prins Wilhelm is indertijd in Duits
land zeer geliefd geweest ZUn kans
om als Wilhelm IV eens de Duitse
keizerstroon te bestijgen, heeft hij ge
offerd aan een on „ebenburtige"'
jeugdliefde, die hjj in strijd met de
wetten van zijn Huis later tot vrouw
nam: Dorothea von Salviati uit Bonn.
Omdat het Tweede Paasdag was.
werkten in de velden alleen enkele
Moslems Toen ik de bergkam bereikte.
waar het dorp lag, hoorde ik doedel-
zakmuziek en ik zag op een klein
plateau een gewirwar van felle kleu
ren. Stojan Dimischkov, de dorpschef,
In 1910 nam prins Wilhelm als ge
woon compagniescommandant aan
de veldtocht In Frankrijk deel. liep
daarin zware verwondingen op en
stierf enige lagen later. Het bericht
van zjjn dood verscheen niet in de
Duitse kranten, omdat Hitler bang
was. dat de populariteit van de Ho
henzollerns er door zou stijgen. Zijn
begrafenis in Potsdam vond deson
danks onder overweldigende belang
stelling plaats. Toen besloot Hitier
dat zich dergelijke „martelaarschap
pen" onder geen beding mochten
herhalen. Om te verhinderen, dat
er meer Hohenzollern-prinsen sneu
velden. wrrden zij allen uit de Duitse
strijdkrachten verwijderd. zoge
naamd wegens „internationale ver-
maagschapping".
AVONTUURLIJK LEVEN VAN
LOUIS FERDINAND.
De weduwe van prins Wilhelm woont
in Bonn. precies tegenover het paleis
Schaumburg. waar Bondskanselier
Adenauer zetelt. Zij moet haar woning
delen met een voorlichtingsbureau van
het ministerie van buitenlandse zaken,
waardoor de gehele dag de ouitcndeur
openstaat. De tweede zoon van de
kroonprins, prins Louis Ferdinand is
nu het hoofd van het Hoh?nzollern-
huis. Op hem concentreert zich uit
dien hoofde de meeste aandacht.
Maar ook zonder dat zou hij de inte
ressantste figuur onder de tegenwoor
dige Hohenzollerns zjjn. Hij is nu <5
jaar oud en heeft reeds een zeer avon
tuurlijk leven achter de rug.
Opdat het binnen- en buitenlandse
publiek een juist beeld van hem zou
kunnen krijgen, heeft hij zich zelfs
gedrongen gevoeld een auto-biografie
te schrijven, die onder de titel „The
heette mij als vreemdeling met groot
gebaar welkom. Hij droeg een hoge
wollen muts. een mouwloos vest van
schapenwol en opanken aan zijn voe
ten en onder zijn brede grijze snor
vandaan kwam zonder ophouden de
pittige geur der pruimenjenever.
■fr
rebel Prince" het eerst ln de Ver.
Staten is verschenen. De Duitse uit
gave heet „Als Kaiserenkel durch die
Welt".
In deze auto-biografie maken wij
kennis met een jonge man. die moeilijk
in het kader van de gewone Hohcn-
zollern-opvatting te plaatsen valt. In
het algemeen immers stelt men zich
onder de Hohenzollem een militaris-
tisch-aangelegd geslacht voor. Van
zijn jeugd af was deze trek Louis Fer
dinand vreemd.
Reeds op jonge leeftijd zocht h|j
het gezelschap van kunstenaars en
intellectuelen. Met zijn vader kon hij
het niet al te goed vinden, en toen
hij eens een Spaanse film-actrice naar
Hollywood was nagereisd, kwam het
tot een conflict, waardoor hij het beter
vond voorlopig maar niet naar het
ouderlijk huis terug te keren. Inplaats
daarvan nam hij het merkwaardige be
sluit als bankwerker in de Ford-fa
brieken van Detroit te gaan werken.
Hij leerde ook Ford persoonlijk ken
nen, die hem bijzonder gaaine mocht.
Evenzo was het met Roosevelt, bij wie
hij vaak op bezoek ging en wel reeds
in de tijd. toen deze nog geen presi
dent was. Als „the Kaiser s grandson"
werd hij daardoor bij vele Amerikanen
bekend. Roosevelt benutte hem zelfs
om zijn populariteit bij de millioenen
Duits-Amerikaanse kiezers te ver
hogen.
In dc Jaren dertig keerde prins
Louis Ferdinand naar Duitsland terug,
nadat hij ook nog geruime tijd in
Zuid-Amerika had vertoefd In Ber
lijn trad hij in dienst van de Luft
hansa. Nadat de tweede wereldoorlog
was uitgebroken, zag men hem als
reserve-luitenant bij de Luftwaffe, tot
dat Hitler ook deze Hohcnzollern-
prins op non-actief stelde. In Oost-
Hij spoorde zijn dorpsgenoten steeds
weer aan de kolo te dansen, omdat ik
dit waardeerde.
De doedelzakspeler blies obsede
rende melodieen en de mannen van
Nerezi dansten, de handen om el-
kaars schouders, in een cirkel geladen
van rhythme. De vrouwen en meis
jes. gehuld in haar schoonste kledij,
zaten bij elkander en keken toe. Die
zelf geweven jakken en schorten,
met verrrukklüke, door traditie be
paalde motieven in fel-rood. wit,
groen en hard blauw, vormden door
hun rijkdom een merkwaardige te
genstelling met de duidelijke armoe
van dit bergdorp Nerezi.
De oude Stojan offreerde me het
beste wat hü had: krachtige prui
menjenever. Ik Kreeg er appelen en
bruin brood bij. Hij vroeg me telkens
weer „Dobro?" („Goed?") en als ik
dan met nadruk bevestigde „Dobro!!",
schudde hij me de hand en zei „Ka-
merad!"
Op zijn verzoek poogde ik de kolo
mee te dansen. Toen de zon oranje
worden ging leidde hij me weg van
de doedelzak en bracht me naar zijn
wankel huis van leem en hout Ik zag
daar in zijn kamer een stroomatias.
een krukje en een portret, meer niet.
Op die grote foto stond zijn zoon
Lazar. die in '42 door de Duitsers was
gedood.
Stojan leidde me hierna naar het
kerkje van Sint Panteleimon. Met zijn
vijf koepeltjes een klein juweel, maar
tevens voor de kusthistorici een won
der: Macedonische meesters schilder
den hier in de twaalfde eeuw fresco's
zo vol leven, zo revolutionnair. dat de
theorie, dat Giotto de renaissance in
de 14de eeuw in Italië voor Europa
inluidde, alle grond schijnt te ver
liezen.
Toen we in het dorp terugkeerden,
was het rustig op het dansplateau,
maar op de binnenplaatsen en voorde
huizen hadden de mannen grote krin
gen gevormd rond de kannen met wijn
en schliwowitza en zij zongen uren
aaneen de oude liefdes- en heldenlie
deren. De wijn was zo edel en de be
koring van deze avond zo gTOOt. dat
het voor mij te laat en te duister was
om Skopje nog te kunnen bereiken.
Het i>ad was immers smal en in deze
bergen zijn wolven niet zeldzaam. Zo
sliep ik deze nacht op een stroomatras
in Nerezi met over me een wollen
kleed met schone motieven in fel
rood, wit, groen en hftrd-blauw.
H. A.
-fr -fr -fr
Pruisen nam hij toen het beheer over
een familie-bezitting op zich. Hij on
derhield contact met de verzetsgroep
om Goerdeler, die op 20 Juli 1944 een
vergeefse poging deed om Hitier uit
de weg te ruimen en om in Duitsland
een behoorlijk regiem te vestigen.
De mannen van de 20e Juli speel
den enige tijd met de gedachten, de
constitutionele monarchie in te voe
ren en hadden als eerste drager
daarvan niet de omstreden ex-
kroonprins. maar hem. Louis Fer
dinand in het oog gevat, mede om
zijn goede Amerikaanse relaties. Het
heeft een haar gescheeld of ook
prins Louis Ferdinand was na het
mislukken van de Putsch de weg van
de liquidatie door Himmlers rakkers
gegaan. Het bleef echter bij een
goed doorstaan Gestapo-verhoor.
Door het oprukken der sovjets werd
hij vervolgens gedwongen, met ach
terlating van alles, maar West-Duits-
land te vluchten. Men moeite moest
hij zich door het leven heenslaan.
Tenslotte werd hij in Bremen Ford
vertegenwoordiger. Nu heeft hij deze
baan er aan gegeven om zich geheel
aan de representatieve plichten te
wijden, die met zijn nieuwe positie
als hoofd van het in Duitsland plot
seling weer zeer in aanzien gekomen
Hohenzollern-huis verbonden zijn. In
Bremen verwacht men reeds, dat hij
bij alle belangrijke locale sebeuitc-
nissen acte de presence geeft Dc om
standigheid. dat deze stad door sociaal
democraten wordt geregeerd, is daarbij
geen bezwaar. Ook onder de Duitse
sociaal-democraten heeft hü vele
vrienden. Het was bv een sociaal
democratische uitgeverij, die zijn bo
vengenoemde memoires het licht deed
zien.
Wel en wee van ide Hohenzollern-familie
Groeiend aanzien van voormalig
keizerlijke Huis
(Van onze correspondent te Bonn)
Opmerkelijk is de belangstelling, die Duitsland momenteel
voor het wel en wee van de voormalige keizerlijke familie,
de Hohenzollerns, aan de dag wordt gelegd. De geïllustreerde
pers gaat hierin voor, maar in elk denkbaar gezelschap gebeurt
het, dat de aanwezigen dit gesprekthema dankbaar aanvatten,
wanneer de toekomst van Duitsland ter discussie komt. Er kan
in elk geval geen twijfel aan zijn, dat de Hohenzollerns weer
volledig aan de vergetelheid, die onder Hitler en in de eerste
na-oorlogse jaren hun deel was, zijn ontrukt.
Het publiek houdt zich met hen bezig worden achtergelaten. Gelijk alle an-
en wil gaarne weten, hoe dit of dat dere vluchtelingen waren zij gedwon-
lid van de grote Hohenzollern-familie gen in West-Duitsland een geheel
liet nu eigenlijk in het leven maakt. nieuw bestaan op te bouwen, wat
In het algemeen weet men. dat zü het vooral voor de ouderen helemaal niet
materieel verre van gemakkelijk heb- zo'n gemakkelijke zaak was.
ben gehad, vooral sedert dc tragedie In Bonn woont sedert het vorige
in Oost-Duitsland. waar het grootste jaar de laatste nog levende zoon van
deel van het familiebezit, in de vorm keizer Wilhelm IT, prins Oskar, met
van landgoederen en dergehjke, moest zijn vrouw, een geboren gravin Von
1 f-
éti
Toerisme aan "de Dalmatische kust - Hotelprijzen wat
lager dan in Nederland - Herinnering aan schone
uren in Nerezi
(Van een bijzondere medewerker)
Met een bus in aanvaardbare toestand reed ik van Titograd naar de zeekust. Dat
betekende een onvergetelijke afdaling via de beroemde Lovcen-weg, een boeiende rit
langs de grillige bocht van Kotor gelijk een Noorse fjord met subtropische planten
groei en vervolgens door een wijn-vallei naar het befaamde Dubrovnik. Langs deze
route van honderd kilometer droegen vrijwel alle huizen sporen van oorlogsgeweld,
soms slechts de schaafwonden van geweerkogels, vaak de zware granaatvermin
kingen.
In Dubrovnik is van één pilaar der Jezuïtenkerk een schilfer af. De mensen laten
dit zo omdat deze lichte blessure een herinnering is aan het feit, dat de Russen
om en bij anderhalve eeuw geleden een paar kanonschoten op de stad gelost hebben
Terwijl in de laatste wereldoorlog gans Joeao-Slavie ziedde van haat en geweld, was het
in Dubrovnik relatief rustig. Slechts een half uur lang is binnen de oude muren
gevochten: op de dag van Itahe's capitulatie, toen het Italiaanse garnizoen van
10 000 man na een half uur in panische angst de armen ophiel om zich door 300
Duitsers te laten ontwapenen.
EGOÏSME èn verlangen naar
gemeenschap zijn typische
menselüke eigenschappen.
Wekt misschien het egoïsme tel
kens, als reactie, de drang om met
anderen samen te werken? Of ls
ook het laatste een neiging, die
voortkomt uit de wortel van elgen-
baat'en de angst om alleen te zijn?
Soms gevoelen twee tegengestelde
karakters zich sterk tot elkaar
aangetrokken. Anderzijds vinden
wü ons maar al te spoedig thuis
in een kring van gelükgestemden,
van partijgenoten.
Het maatschappelijk of geeste-
lük milieu, waaruit men afkomstig
is, de uitoefening van een bepaald
beroep, het strüden voor gemeen
schappelijke idealen, de ontdek
king lotgenoten te zijn ln dezelfde
tegenslag of ziekte, bepalen dik
wijls, of men bijeen behoort of
niet.
Onder Christenen moest gemeen
schap afgezien van opvoeding,
particuliere overtuiging, ras of
taal een vanzelfsprekende zaak
zü*n.
Het is tragisch en ergernis wek
kend. dat dit juist niet het geval
blukt te zün!
Voor tallozen vormt dit feit een
onoverkomenlijke hindernis ook
maar éen stap in een kerk te zet
ten, een vertrouwelijk gesprek met
een geestelijke te voeren, een
Evangelisatieblad te lezen.
De onderlinge verdeeldheid en
het gekrakeel over kwesties, die
zéker voor buitenstaanders vol-
komen bijkomstig zijn,
serve en afkeer.
Begrijpelijk!
Is het niet de uiterste tüd of
is het misschien reeds te laat?
dat de Christenen, bijvoorbeeld ln
Leiden, elkaar zonder meer de
hand reiken?
Laat men toch in vredesnaam
de tegenstellingen, die veelal reeds
uit vorige eeuwen dateren, royaal
uit de weg ruimen.
Laat men althans beginnen el-
WOORD VAN BEZINNING
kiaar openhartig en volledig te
erkennen. Niet door praten, debat
teren of confereren, maar door
onzichtbare daden en een inten
sieve samenwerking, ln het open
baar.
Zolang de theorie en het gerede
neer over de Bijbel en het geloof de
boventoon voeren, moet elke po
ging elkaar te vinden en de van
zelfsprekende eenheid te demon
streren. mislukken.
Eerst door gezamenlijke, bereid
willige arbeid worden talloze theo
retische moeilijkheden overwon
nen. Men leert elkaar nader ken
nen. Misverstanden verdwünen.
Het wordt mogelijk elkaar, met
meer dan burgerlijke beleefdheid,
te respecteren.
Is het niet tot schade van an
deren en van onszelf egoïstisch te
zijn ln geestelüke dingen? Is het
bovendien niet kortzichtig, want
de verbeten strüd voor eigen groep
of kerk levert een schamel resul
taat: men staat alléén, hoogstens
omringd door een handjevol soort
genoten.
In het Isolement ligt zeker op
den duur! geen kracht.
Verschrompeling, van het aan
tal medestanders èn van de inner
lijke weerstand, is het noodzakelijk
gevolg.
Alleen het zoeken van gemeen
schap een waagstuk op zich
zelf! brengt groei, actie en
winst.
Wanneer de Bijbel spreekt over
gemeenschap met God betekent
dat de ruïnering van een in zich
zelf besloten mensenbestaan! Zo
wordt een ander „ik" geboren.
Wie deze nieuwbouw, dwars door
de afbraak heen. aandurft, ziet, in
eigen omgeving en over de gehele
wereld, wegen naar een geestelijke
en materiële gemeenschap, van
alle volken, van Christenen en
met -Christenen, opengaan.
P. L. SCHOONHEIM,
Predikant voor het Büzonder
Kerkewerk van de Hervormde
Gemeente te Leiden.
Hoge Rijndijk 14a - Tel. 30284.
Beeld van de mooie stod Dubrovnik oon de Adriatische Zee.
