Lorentz en Kamerlingh Onnes I Persoon en werk van Leidse geleerden belicht CLOWNTJE RICK LFIDSCH DAGBLAD - DONDERDAG -'5 Jl'NI Wereldprominenten der natuurkunde krachten hulde aan Indrukwekkende herdenking in de Academie In een plechtige bijeenkomst in het Groot Auditorium van de Leidse Academie werd gisteren de nagedachtenis geëerd van twee Leidse geleerden, die door hun werk en hun persoonlijkheid een stempel hebben gedrukt op de ontwikkeling van de theoretische en experimentele natuurkunde sinds de laatste decennia van de vorige eeuw, die de faam van hun Universiteit en van ons land op natuurkundig gebied hebben doen herleven, en die hun weten schappelijk werk met de hoogste beloningen bekroond zagen: waardering in wetenschappelijke kring door bevestiging hunner theorieën, een rijke vruchtbare leerlingenschaar en de hoogste wetenschappelijke onderscheiding, de Nobel-prijs. Reeds eerder is de aandacht gevestigd op het feit, dat het dit jaar een eeuw geleden was, dat Kamerlingh Onnes en Lorentz het levenslicht aanschouw den. De plechtigheid van gisteren was een climax in de herdenking van dat eeuwfeest dat op andere wijze in het centrum van de belangstelling is komen te staan door een internationaal natuurkundig congres dat deze week in Leiden wordt gehouden en door een in het Rijksmuseum voor de Geschiedenis der Natuurwetenschappen te Leiden georganiseerde tentoonstelling. Tijdens de bijeenkomst van gisteren werden werk en persoon van Kamerlingh Onnes en Lorentz belicht door de rector magnificus van de Leidse Universiteit, prof. dr J. J. L. Duyvendak, de Amsterdamse theoretische physicus prof. dr J. Clay, de oud-directeur van het Kamerlingh Onnes Laboratorium te Leiden, prof. dr W. J. de Haas, en de Delftse hoogleraar prof. dr J. Th. Thijsse. uit weer een nieuwe triomfantelijke uit weg gevonaen wordt. De gesclnedeni: van het menselijke denken is dan ook een aaneenschakeling van falen en suc ces. De uiteindelijke waarheid wordt daarbij nooit bereikt Zij is steeds, zoals de Engelsen dit treffend uitdrukken „just around the comer De jieriode van Lorentz en Kamer lingh Onnes was een van de bloeipe rioden voor dc Nederlandse welen- schap. Zij sprong als een vloed op uit de stilstand van de eeuw daarvoor. Met hun tijdgenoten als Van der Waals. Van 't Hoff. Hugo de Vries, Kapteyn en Zeeman stonden Kamer lingh Onnes en Lorentz in de eerste gelederen in de verbijsterende vlucht van de wetenschap in hun tijd. Zij waren niet de eerste grote natuur kundigen in ons land. waar in de 17de eeuw Simon Stevin en Christiaan Huvgens hun grote werk verrichtten. De indolente 18de en eerste helft van de 19de eeuw deed de faam van de Nederlandse wetenschap weer verble ken. De herleving door Lorentz en Kamerlingh Onnes was slechts een teken van algemene herleving van het Nederlandse intellectuele, literaire en artistieke leven. De getijdenstrooiu der wetenschappelijke activiteit De rector magnificus van de Leidse Universiteit, prof. dr J. J L. Duyven dak. wees in zijn openingstoespraak op de merkwaardige omstandigheid, dat het werk van twee Leidse geleerden, beiden een eeuw geleden geboren, zulk een fundamentele betekenis heeft ge had. dat dit als het ware past ln de hedendaagse natuurkunde, alsof het werk van deze tijd was. Bovendien zijn er onder degenen, die deze herdenking bijwoonden, velen die Lorentz en Ka merlingh Onnes zelf als leermeester en medewerker hebben gehad. De herinne ring aan hun werk en persoon heeft daardoor eigenlijk nauwelijks een histo risch stempel. Spreker vroeg aandacht voor de ,.ce- tijdenstroom" van de wetenschappelijke activiteit door de eeuwen, tijden van ge ringe en tijden van zeer grote ontwik keling De menselijke geest olijkt tel kenmale weer ryker te zijn dan de di recte resultaten van zijn activiteit doet vermoeden. Hij herbergt onvermoede mogelijkheden, die wellicht eerst door een volgende generatie of in een vol gende eeuw zullen worden onderkend. Iedere methode om tot beperkt begrij pen te komen, is echter op den duur uitgeput. Wat eerst een grote triomf be tekende. wordt steeds later, na stilstand en verval een hinderpaal op de weg naar verdere ontwikkeling, tot ook daar- De eenmaal opschietende vonk scheen een gehele kettingreactie te veroorza ken. En niet alleen toen. ook nu nog duurt die opbloei voort op de fundamen ten, die mede door Lorentz en Kamer lingh Onnes gtlegd zijn. De Leidse Uni versiteit, ons land en de wetenschappe lijke werkers over de gehele wereld zijn beiden daarvoor grote diepe dank ver schuldigd. Verheugend is het, dat zovele vooraanstaande physict uit de gehele wereld door hun aanwezigheid van die dank en erkentelijkheid getuigenis heb ben willen afleggen. onderkenning van genialiteit De Amsterdamse theoretische physi cus. prof. dr J. Clay, die de beide ge leerden als docent heeft gekend en de gaven blijk, waardoor in dit geval die onderkenning geen moeilijkheden op leverde. Die genialiteit werd In sterke mate opgemerkt en ook geïnspireerd door dezelfde, toentertijd Arnhemse le raar J. W. van Beromelen. later hoog leraar in de chemie aan de Leidse Universiteit. Spreker karakteriseerde Kamerlingh Onnes als de grote onderzoeker van het gedrag der gassen en de organisator van het cryogeenlaboratorium te Lei den. waar door massale productie van vloeibare gassen en het tot stand bren gen van uiterst lage temperaturen de omstandigheden werden geschapen voor het onderzoek der materie by extreme ons land een bnllante nieuwe start ga ven. wist Kamerlingh Onnes zich ge niaal te kwijten van de taak aan het tydperk van werkloosheid in de expe rimentele physlca een einde te maken. In Engeland was daaraan reeds in 1874 een einde gekomen door de tot stand koming ran het Cavendish Laborato rium te Cambridge in Amerika ge schiedde dat in 1876 in de John Hop kins Universiteit Dc benoeming van Kamerlingh Onnes in 1882 als Leids hoogleraar betekende dat er ook in ons land een man ..aan het roer" kwam, die helder inzag welke weg de Neder landse experimentele natuurkunde moest gaan en die er zich ten volle aan wenste te geven om die weg open te leggen. Zym visie was breed, zijn goede wil groot, doch de werkelijkheid bood hem daarvoor geen ruimte vol doende. Met ongeëvenaarde energie heeft hij in een lijd. dat de hulpmiddelen ontbraken ler was bv. nog geen elec- trische centrale in Leiden i. een labo ratorium voor experimentele natuur kunde opgebouwd, waaruit later rijke vruchten van waardevolle wetenschap pelijke arbeid zouden worden geoogst. Vijftien jaren waren nodig om het laboratorium op gang en in produc tieve slaat te brengen. Na die tech nische opbouw kwam de grote we tenschappelijke ontwikkeling op het gebied der extreem lage tempera turen. Ook daaz-by toonde Kamerlingh On nes zyn grote gaven als organisator en systematicus. Spreker overzag de we- ruchten heeft geplukt van latere sa menwerking op wetenschappelijk ter rein. legde in zyn toespraak de nadruk op het grote belang voor de weten schap en de gemeenschap, dat geniali teit vroegtijdig wordt onderkend. Met een enkel woord BINNENLAND —Op 1 Juli as. zal In het Groothan- dclsgebouw te Rotterdam de jaarvergade ringWorden gehouden van het Algemeen Orgaan Voedselvoorziening. Minister prof dr Zijistra zal een Inleiding houden over hel economisch beleid en de betekenis daarvan voor de handel ln landbouwpro ducten en levensmiddelen. Van 4 tot en met 11 Juli a s. zal een nationaal congres, waaraan verbonden een natuurstudleweek worden gehouden door de Ned Bond Aqua-Terra. een federatie van aquarium- en terrarlumhoudersver- enlglngen. Bijna 200 afgevaardigden, uit alle delen van ons land afkomstig, zullen een week verblijven ln het Kasteel Rljck- holt ln Gronsveld. 9 Juli as. ln hotel het Hof van Holland te Hilversum. De minister van Verkeer en Water staat mr J Algera ls gister een werkbe zoek begonnen aan Overijssel, dat ander halve dag duurt Speciaal wordt hierbij aandacht besteed aan de waterschappen. Tijdens de gister ln Groningen ge houden 75ste algemene vergadering van de Volksbond tegen drankmisbruik. Is atndacht besteed aan het werk van de wereldgezondheidsorganisatie. Met Ingang van 1 Januari a s. zal de heer W. C. A. Spruyt de functie van algemeen secretaris-penningmeester aanvaarden Vastgesteld werd de volgende Jaarverga dering ln Den Haag te doen houden. De Raad van de OEES heeft de for- ■ele regelingen voor de verlenging van Europese Betallngsunle met een Jaar a 30 Juni 1953 goedgekeurd. - Gistermiddag heeft H. M. i Zuivelbond 13e Internationale Zulvelcongres ontvan- I gen. Het electro-acoustlsche congres dat te Delft ln het laboratorium voor techni sche physica ls gehouden Is gistermiddag gesloten met een bijeenkomst ln de aula der Technische Hogeschool. De politie heeft, op grond van xedlng van de geldschleterswet, pr 'erbaal opgemaakt tegen een 62-j die van 1945 Ja. dat viel erg tegenMet de drijvende boot waren ze zo ver afgedwaald, dot ze 'n verschrikkelijk eind moesten teruglopen! En het ergste iras. dat de zon onderging het begon te schemeren, cn het werd spoedig donker. Zc vonden liet helemaal niet leuk zo. die verre wandeling... En wat zouden ze laat thuis zijn. vast te laat voor liet eten! Ik ben bang. dat we 'n erg standje zullen krijgen! zei Rick bedrukt, ja. er zal wel wat voor ons opzitten, zuchtte Bunk ie. Waren we maar niet in die boot gegaan! Maar liet berouw kwam tc laat cn zuchten liiclp niet. Ze haastten zich voort, maar liet werd zo donker, dat ze moeite hadden de weg tc vinden. En er kwam ook een koude wind opzetten, want het was nog geen zomer Stap, stap. stapliepen zc samen voort. Zc praatten maar weinig. allebei dachten ze aan liet standje, dat ze tliuis zouden krijgen. Eindelijk zagen ze in 't duister de poort van Spcelgocdstad voor zicli... f. 20 000 heeft uitgeleend tegen e Jarige toe 1 10 r BI ITEXLAND Hindoe-studenten hebben bij de monstraties ter herdenking van dc leider van de Indische rechtse oppositie, dr Shyama Pradas Mookerjee. een regerings gebouw te Kasjmir aangevallen, twee functionarissen mishandeld en enkele of ficiële rapporten vernietigd. In het gebied van Charleroi hebben zich overstromingen voorgedaan als ge volg van zware regenval. Er ls aanzien lijke schade aangericht. President Elsenhower heeft de New Yorkse financier Lewis Strauss voor de tijd van vijf Jaar benoemd tot voorzitter AmcrlkaanH i schout-by- aankopen ln het bultenlanc De overeenkomst waarbij een bedrag van drie mlllloen dollar Is gemoeid, zou binnen enkele dagen te Heidelberg wor den getekend. Twee leden van het orkest Jacques Hellan zlln omgekomen bij een autobot sing op de weg Le Mans-Parijs. Aartshertog Rudolph van Habsburg, de Jongste zoon van de laatste keizer van Oostenrijk, ls te New York In het huwe lijk getreden met gravin Xenla Czernlts- Jef-Besobrasof. wier ouders Indertijd Rus land verlieten na de communistische re volutie. Het huwelijk werd Ingezegend door de bisschop van New York. mgr Sheen. De voormalige keizerin Zlta. de ir.oeder van de bruidegom, woonde de plechtigheid bij De universiteit te Oxford heeft ere doctoraten verleend aan de Italiaanse pre mier. de Gasperl, dc Engelse minister van binnenlandse zaken, sir David Maxwell- Fyfe. de Engelse ex-mlnlster van buiten landse zaken. Herbert Morrison, en de bekende beeldhouwer Jacob Epstein. Mevrouw Indira Gandhi, dochter van premier Nehroe van India ls voor een be zoek aan de Sovjet-Unie te Moskou aan gekomen. Naby Rlo de Janeiro (Braz zijn twee treinen op elkaar gebotst. 47 perso nen werden gewond, j Kamerlingh Onnes het succes, voor het i eerst helium, het meest resistente sas. vloeibaar te maken bij een temperatuur I van circa vier graden boven het abso lute nulpunt, dwz. 269 graden Celsius onder het Celsius-nulpunt. Voor vloei- baar helium bezat het later naar hem j genoemde laboratorium 15 jaar lang het I monopolie na die eerste prestatie in 1908. Lorentz werd de voleindiger van de electronische veldtheorieen en daarna door zijn onderzoek naar de wisselwer- king van electromagnetische velden en I trillingen in de materie de schepper van I het begrip van de Individuele lading, jhet electron, en de initiator van de dis- I continuïteitstheorie van de huidige tijd. By Lorenlsz' dood had spreker zich afgevraagd, wat toch de zin kan zijn van de natuur, dat zulke prominente geesten telkens na korte tijd weer aan vernietiging worden prijsgegeven. Spr. meende die zin daarin te moeten zien. dat het eindige individuele intellect telkens vast loopt in zijn gekoesterde idealen, die altijd eenzijdig zijn. ter wijl de wereldlogos dialectisch is en immer on-af a priori a-logisch en alleen in stappen logisch doordring baar voor de individuele geest. Spre ker gaf voorbeelden waaruit bleek, dat ook Lorentz en Kamerlingh Onnes in deze gedachlengang pasten. Prof. Clay verdiepte zich in de over eenkomsten en verschillen tussen beide geleerden om tenslotte een overtuigde ontboezeming te geven van het voor recht. dat de leerlingen van deze groten gehad hebben, zich persoonlijk en we tenschappelijk door zo grote geesten te hebben kunnen laten vormen. Voor ve len in ruime kring zyn zij tot zegen ge weest. Phvsica vergt intuïtieve visie Drie Nobelprijswinnaars, die de plechtige herdenking van Lorentz cn Kamerlingh Onnes bijwoonden. Van links naar rechts dc Amerikaan Bloch. dc Engelsman Dirac cn de Duitser Heisenbcrg. Later op de avond, tijdens het diner, arriveer den nog dc Deen Bolir en de Duit ser Von Lane, die eveneens de No belprijs vcrwon-cn hebben. Ook Lo rentz cn Kamerlingh Onnes ontvin gen deze hoogste wetenschappelijke onderscheiding. Foto Leidsch Dagblad-Van Vliet tenschappelijk uiterst belangryke resul taten van die arbeid. Wanneer men zich realiseert dat Ka merlingh Onnes een zwakke gezondheid had, die hem telkenmale noopte tot rust, kan men niet anders dan diepe bewondering hebben voor datgene, wat hu tot stand heeft gebracht Aan het einde van zUn rijke leven stond daar als een monument te zijner ere een schitterend geoutilleerd laboratorium, waaraan voorgoed zijn naam verbonden lv HU bracht de experimentele natuur kunde in ons land uit een toestand van onbeduidendheid naar een roemvolle hoogte. HU daende de wetenschap ton volle zonder ook maar een stap van de uitgestippelde weg te treden. Eerst stervend is het schild der wetenschap hem ontvallen. Lorentz behoedde land voor nationale catastrofe Hoe kon het anders, of ook uit het Nederlandse Mekka der techniek. Delft, klonk een stem bij deze herdenkings plechtigheid. Dat die stem geuit werd door prof. dr J. Th. Thyssc, directeur van het Waterloopkundig Laboratorium te Delft was typerend voor een ïeeks jaren in het leven van Lorentz. waarin hij zich in dienst stelde van een direct practisch probleem van de Nederlandse gemeenschap: de afsluiting van de Zui derzee. Prof. Thijsse bracht in herinnering, dat de stormvloed van 1916. die zeer grote schade in het Noorden en Westen van ons land teweeg bracht, het besluit heeft gestimuleerd om tot afsluiting van de Zuiderzee over te gaan. Het was be kend, dat door een dergelijke afsluiting het getijdeverloop in de Waddenzee sterk zou veranderen, doch niemand was in staat geweest, een enigszins verant woorde prognose te maken. Aan Lorentz werd verzocht het pro bleem op een hoger niveau dan dat der speculatie op te lossen. Hij aan vaardde die taak. hoewel dit een lang durige onderbreking zou betekenen van zijn anders wetenschappelijke arbeid en zyn belangrijke werk op internatio naal wetenschappelijk terrein. H(j meende zich aan deze opdracht niet te mogen onttrekken, omdat hij het de plicht van iedere Nederlander achtte, naar vermogen bij te dragen tot het succes van de nationale strijd tegen het water. Langer nog dan hij aanvankelijk vermoeddde duurde dere onderbreking van eigen werk. Acht jaren na aanvaarding van de opdracht, namelijk in 1927, kon hij de resultaten, samengevat in een rapport, aan de Koningin aanbieden. Met behulp van meteorologen, oceano grafen en ingenieurs wist Lorentz een methode uit te werken van waarnemin gen en berekeningen, die hem uiteinde lijk tot de verlangde resultaten zouden voeren. De juistheid van deze bereke ningen vond reeds een eerste bevesti ging toen de dijk tussen Noord Holland en Wieringen gereed gekomen was. De berekeningen, voor die gewijzigde situatie gedaan, bleken nauwkeurig te kloppen met de nieuwe toestand. Toen uiteindeiyk de afsluitdijk in 1932 gedicht was. bleek ook het alles omvattende werk ten aanzien van dc gc- tiibeweging schitterend bevestigd te worden. De stormen, die sindsdien gewoed heb ben, leiden er toe dat men twintig iaar later geen vrees meer koesterde, dat de afsluitdijk en de zeedijken rond de Wad denzee te laag zouden blijken voor het natuurgeweld. Vijf en twintig jaar na dc dood van Lorentz, in Februari van dit jaar. de nacht nadat Lorentz in een rrote plechtigheid in zijn geboortestad Arn hem herdacht werd. trof de zwaarste stormvloed sinds mensenheugenis ons land. Terwijl Zuidwest Nederland hier van het slachtoffer werd. zorgde het werk van Lorentz er voor. dat de na tionale ramp niet uitgroeide tot een nationale catastrofe: de Afshiitdiik cn dijken rond de Waddenzee bleken hoog genoeg te zijn. om het geweld tc keren. Spreker besloot zijn rede met een woord van persoonlijke hoogachting je gens Lorentz. waarmede hy negen jaar samenwerkte, en die voor al zijn me dewerkers onvergetelijk is door zijn grootheid ais mens. vriend en weten schapsbeoefenaar. Na de redevoeringen werden verver singen gebruikt in de receptiekamer, waar de portretten van Lorentz cn Ka merlingh Onnes, die gewoonlijk ln de Senaatskamer hangen, waren opge steld De dag werd besloten met een diner in „Het Gulden Vlies". 20.000 Nederlanders dit jaar in Australië welkom Geen beperking familie-ontvang Werkloosheid -is er le verwaarlozen Prof. dr W. J de Haas. oud-directeur ■an het Kamerlingh Onnes Laborato rium en jarenlang nauw medewerker van de geleerde naar wie dit genoemd werd. belichtte persoon en werk van Kamerlingh Onnes, die in 1882 tot hoogleraar te Leiden werd benoemd. Spreker bracht in herinnering dat num mer twee van de voordracht voor die benoeming de later zeer beroemd ge worden Röntgen was. Kamerlingh Onnes stamde uit een begaafde familie, waarin belangrijke artistieke talenten voorkwamen. Ook de grote natuurkundige toonde, iets van dit artistieke temperament te be zitten. Dat komt meer voor bij phv- sici. dan men zou denken.. Een physi cus meet iets van de fantast en de artist in zich hebben, iets van de geschonken genade der intuïtieve denkwijze. Hjj ziet dikwijls de op lossing van een probleem zonder de weg daarheen geheel te hebben ge volgd. Het gevolg komt in zijn geest vaak aan het lioht vóór het afronden van de oorzaak. De physicus vindt vaak een denkbeeld dat nog niet door dc logica verbonden is aan het be kende. Kamerlingh Onnes kwam ln 1882 te genover een haast bovenmenselijke taak te staan. Terwijl Lorentz en Van der Waals de theoretische natuurkunde in 1 komen. 'Van onze Haagse redacteur) „Ik hen ervan overtuigd, dat het toelaten van Nederlandse emigranten een der belangrijkste maatregelen in het nationaal belang is, die Australië kan nemen. Van dit grote werk het tot welvaart brengen van ons dun bevolkte land zal ook Holland pro fiteren". Zo zei gisteravond de Australische minister van immigratie cn arbeid, dc heer Harold S. Holt. tijdens een bij eenkomst in het KLM-gebouw te Den Haag. l it zün betoog sprongen twee punten naar soren: Australië zal gaar ne gedurende het jaar 1953 '54 20.000 Nederlandse emigranten verwelkomen. En in de tweede plaats deelde de mi nister mede, dat van nu af aan geen beperkende bepalingen meer van kracht zijn voor dc om\ang van het ge/ln van de emigrant. Tot voor kort I konden alleen gezinnen met maxi maal vier kinderen beneden de 16 jaar j worden toegelaten. Minister Holt hield zijn rede voor een auditorium, dat bestond uit leden van de Tweede Kamer, vakbondsleiders, ver tegenwoordigers van de Raad van Emi gratie en van scheepvaart- en lucht- I vaartkringen, waaronder dr Plesman. Hij werd verwelkomd door zijn Neder landse collega, de heer J G. Suurhoff. Uit het betoog bleek, hoezeer hy Ne- I derland en de Nederlandse emigrant een goed hart toedraagt. De minister zette uiteen, dat dc representatieve or ganisaties zich de problemen der Jm- migratie aantrekken cn dat dc Austra lische regering het als haar morele ver- j plichting beschouwt alles te doen. wat j de Immigrant- en het land ten goede kan 1 komen. minister, is vrywel onbeperkt, te meer, omdat een gevarieerd klimaat grote mogeiykhcden biedt en eertyds onbruik baar gewaande landstreken door weten schappelijke bewerking in cultuur kon den worden gebracht. Slechts cen- tlcnde van de beroepsbevolking is werk zaam op het land. de overigen vinden emplooi ln de industrie, die sinds 1929 een stormachtige uitbreiding heeft on dergaan en nog steeds ondergaat door de belangstelling van grote buitenland se ondernemingen. In dit verband noemde de heer Holt de raffinaderij, die door 3 oliemaatschappijen in West- Australie wordt opgezet en waar plaats is voor 3600 arbeiders. De werkloosheid Is in Australië een te verwaarlozen factor, want zij be draagt nog niet écn procent, terwijl in verschillende staten een tekort aan .arbeidskrachten is te verwachten. De Nederlandse emigrant zal daarom geen moeilijkheden ondervinden bij het zoeken naar arbeid. Slechts voor medici en juristen dient daarbij uit zondering te worden gemaakt. Sinds de oorlog hebben zich in Austra lië 750.000 immigranten gevestigd, w o. 43 000 Nederlanders, verhoudingsgewijs een belangryk aantal. Van de 20 000 emigranten, die in de loop van 1953 '54 van harte welkom zyn. kunnen er 9500 onder de Nederlands-Australische over eenkomst overkomen, terwyi het res terende deel dan zal behoren tot dc categorie van hen. die op eigen kosten of gesteund door de Nederlandse rege ring, naar het nieuwe vaderland ver trekken.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1953 | | pagina 2