Oorsprong van „Leidse Braderie" ligt in verleden
H
92ste Jaargang
LEIDSCH DAGBLAD
Dinsdag 28 April 1953
Derde Blad No. 27900
Braderie 1953
Het behoeft geen betoog, dat het
ons verheugt, dat reeds nu weer op 29
en 30 April en I Mei een Braderie
tan worden gehouden.
Werd de eerste braderie in onze
stad gehouden in de nazomer van het
vorig jaar, nu, in het voorjaar 1953,
wordt opnieuw in de binnenstad een
plaats ingeruimd voor de stands, die
een zo levendig en vrolijk aanzien aan
het straatbeeld ter plaatse zullen
geven.
Dan is er weer een en al kleur
beweging.
Werd de eerste maal ingehaakt op
een reeks gebeurtenissen, die Leiden
in het middelpunt van de belangstel
ling deden itaan, ook nu is er weer
aansluiting gezocht bij een dergelijke
gebeurtenis.
Het Actie-Cbmité „Leiden Leeft'
heeft die gevonden in de herdenking
van het feit, dat het Openbaar Slacht
huis hier ter stede 50 jaar geleden
werd opgericht. In het kader van deze
herdenking wordt onder meer een
Slagerstentoonstelling gehouden. De
opening daarvan wordt kort daarna
gevolgd door die van de tweede
Leidse Braderie.
Dat de Braderie ook op Koninginne
dag gehouden wordt, zal zeker aan een
druk bezoek meewerken en het feeste
lijk aanzien verhogen.
Men kan ervan verzekerd zijn, dot
het Actie-comité alles in het werk zal
stellen om het succes van de Braderie
jo groot mogelijk te doen zijn. De
grote toeloop, die de braderie de
vorige maal ondanks het minder gun
stige weer te verwerken kreeg, mag
ook nu weer worden verwacht.
Zij, die de vorige maal zich tevreden
D. 'aft der Kwaak
Lelden leeft
noesten stellen met enthousiaste ver
halen van anderen, zullen nd zeker zelf
van de partij willen zijn.
Het verheugt ons, dat onze Burge-
neester nu in de gelegenheid is Om
deze Braderie te openen.
Wij hopen, dat de drie Braderie-
dagen voor bezoekers en deelnemers
veel goeds mogen afwerpen.
D. v. d. KWAAK.
.Voorzitter Actie-comité
„Leiden Leeft"
DE BRADERIE IS
GEOPEND:
Woensdag
Donderdag
.Vrijdag
2.4511 uur n.m
10.30 v.m.—II uur n.m
10.30 v.m.II uur n.m
..Leiden leeft"
Eerste vrije markt werd gehouden
ter herdenking van inwijding
Pieterskerk (1121)
Braderie-terrein van oudsher brandpunt
van handel
Leiden staat in de komende dagen wederom in het teken van de
Braderie, de feestelijke markt, waaraan ditmaal het karakter van een
Bloemen-Braderie wordt gegeven. Bloemen op en in de stands, op de
toegangswegen tot het Braderie-terrein, bloemen overalOp het
Braderie-terrein gonst het momenteel van activiteit, links en rechts
spannen de deelnemers zich tot het uiterste in om toch maar vooral
goed voor de dag te komen. En dan liefst zo origineel mogelijk. Ook
het Actie-Comité „Leiden leeft", dat het vorig jaar de Braderie, ondanks
de minder gunstige weersomstandigheden, met zoveel succes in de
Sleutelstad introduceerde, blijft in deze algemene activiteit niet achter
en doet met recht zijn naam eer aan. Allen werken hard voor allen en
ook hier geldt: de laatste loodjes wegen het zwaarst. Straks - zo is de
verwachting - komen de duizenden, die tot tienduizenden zullen aan
groeien. En allen moeten en zullen dan weten, dat Leiden leeft. Leeft
op zijn Braderie, die dit jaar tegelijk valt met de viering van Konin
ginnedag en de Slagersvaktentoonstelling, welke ter gelegenheid van
het gouden jubileum van het Openbaar Slachthuis wordt georga
niseerd.
Hoewel de Braderie in Leiden in haar huidige vorm nog geen twee
jaar oud is, ligt haar oorsprong in een ver verleden, voor onze stad
zelfs in het begin der 12e eeuw. In het begin der 12e eeuw? Ja zeker!
Nu al weer ruim 800 jaar geledenHet was in die tijd, dat Leiden de
eerste vrije markt „binnen zijn wallen" had, zulks ter herdenking van
de inwijding van de Pieterskerk (1121). Zij wordt gehouden op Hemel
vaartsdag, ook wel „kruisdag" genaamd (ten teken, dat de vrije
markt was aangevangen, werd een kruis opgericht).
Bovendien wordt de Braderie op historische grond gehouden; van
oudsher vormt het terrein een brandpunt van de handel.
Jan Steen. de. Leidse meester van echt Hollandse taferelen, vond in zijn
geboortestad voldoende karakteristieke plekjes voor zijn doeken. Hier
boven een reproductie van zijn schilderij ..De Vischmarkt". Rechts op
de foto het huidige winkelpand van V. en D.. met daartegenover het
pand van bakkerij Speel. Ook toen reeds scheidde de Maarsmans steeg
beide panden van elkaar. Geheel links op de achtergrond de Koren
beurs. welke toen nog niet van haar gedeetelijke overkapping was
voorzien.
streek: middels de vaarwaters was zij gere ordonnatle was. Ieder die enig be-
gemakkelljk te bereiken. Dat handel en J roep of bedrijf uitoefende moest een
hieraan dankt. Is dan ook zeer begrij
pelijk.
Vooral de plek in de stad. waarop
het Waaggebouw rich bevindt. Is des
tijds het brandpunt van de handel ge
weest. Schepen kwamen hier af en aan
om te worden gelost en geladen door
Waagpersoneel mot behulp van de rich
op het Waaghoofd bevindende kraan.
Ook in deze omgeving werden de tal
rijke markten gehouden. De algemene
weekmarkt Is van nuds op Zaterdag
gehouden en langs de Rijn. De tegen
woordige Maarsmansteeg. welke het
woord „marsman" „marskramer"
in het geheugen roept, was het mid
delpunt.
Ook andere namen van straten
bij wijze van strafmaatregel worden
getrokken. Verder werd een „Regt op
het Patent" geheven „ten behoeve van
den Lande". Het land is er goed bij ge
varen. maar er werd verschrikkelijk te
gen geopponeerd De aanslagen varieer
den van f. 1.25f.270 per jaar.
Ben groot aantal markten treft men
ook heden ten dage nog In Leidens veste
aan Zo zUn er de Vrijdagse veemarkt.
Poelierswarenmarkt en kaasmarkt. De
dagse bloemmarkt. en en en en
Zaterdagse algemene markt, die tegen
woordig ook op Woensdag wondt gehou
den, de Zaterdagse bloemmarkt. de
Dinsdagse vette varkensmarkt, de groen- 1
I Velen zullen het aardige gebouwtje vin
de Vereniging tot Bevordering van h t
Vreemdelingenverkeer voor Lelden en
Omstreken, gelegen aan de Steenstraat
1B te Leiden, wel eens hebben gezien rn
men zal zich hebben afgevraagd, wat
zich daar achter die étalages met hirr
moderne affiches en aantrekkelijke fol-
I ders afspeelt
I Welnu, daar in dat kantoortje wordt
veel nuttig werk verzet voor onze stad.
ten gunste van haar bevolking in al
haar geledingen.
Het hoofddoel van de V V V. la de vele
bezienswaardigheden onzer vermaarde
Universiteitsstad in het binnen- en bui
tenland uit te dragen en bekendheid te
j geven, om op die manier het bezoek van
i vreemdelingen aan onze stad te stimu
leren en te bevorderen. En zij doet d.t
j met alle haar ter beschikking staande
energie en middelen, onder de bezleien-
de leiding van een uit alle Leidse groe
peringen samengesteld bestuur, met
i steeds groeiend succes. Ook de Neder-
i landje Algemene Vereniging voor Vreem-
i dellngenverkeer 'de A N V.V het cen
trale punt van het V.V V.-wezen In Den
Haag. met haar vier eigen kantoren in
Londen. Brussel. Parijs en New York en
i haar eigen correspondentschappen in
alle delen van de wereld, alsmede de 600
VW's ln ons eigen land. zU allen werken
samen om de naam van ons land ln het
buitenland bekendheid te geven en aan
trekkelijk te maken.
Het Is nu de taak van de kleine staf
der Leidse V.V.V. de vreemde bezoeker
aan Leiden een hartelijke ontvangst te
bereiden en hem zulke gegevens te ver
strekken. dat zijn bezoek aan onze al
oude stad een gedenkwaardig bezoek
voor hem zal blijven. Van een onze oude
dichters bestaat een zeer toepasselijk
oud-Hollands rijmpje:
Heet welkom aan de Vreemdeling,
doet goed zijn geest en zijnen huid,
hij zal Uw haard bij elkeen roemen
en gij beurt ook nog zijnen buit.
En om deze laatste regel gaat het wel
héél speciaal Hoe meer vreemdelingen
ln onze stad. hoe meer geld ln het laat
je. Nederland ls, in vergelijking tot an
dere landen, een „goedkoop" land voor
de vreemdeling. Geen vreemdel.ng kan
de verleiding weerstaan in Nederland
inkopen te doen en zich culinair genot
te verschaffen. De Leidse bedrijven en
Middenstand plukken hiervan de vruch
ten Weet U, dat meer dan 1 millloen
gulden bij de Slager, bakker, groenteboer,
kruidenier en melkboer wordt besteed?
Dit geld rotileert door heel de stad en
alle groot- en kleinbedrijven pikken een
graantje mee.
Verleden Jaar werd door het. door onze
Vereniging in het leven geroepen Actie-
Comité „Leiden Leeft" om. een Bra
derie georganiseerd, welke volgens op
gave. van de Verkeerspolitie door meer
dan 300 000 mensen werd bezocht' Het
succes van deze Braderie bleek dermate
groot geweest te zijn. dat éen der Mid
denstandsverenigingen het Comité ver
zocht ln 1953 wederom een Braderie te
organiseren Zo zal dan op 29 en 30 April
en 1 Mei ln het Centrum van Lelden dit
jair een „Bloemen-Braderie" worden ge
houden. Wij hopen met dit evenement
niet alleen bezoekers uit de naaste om
geving van Leiden aan te trekken, dodi
ook vele buitenlandse bezoekers, die op
weg zijn naar de Bollenstreek.
bruircen. in de onmiddellijke omgeving i te- en fruitmarkt., de brandstoffenmarkt
der Waag gelegen, herinneren nog aan t en vismrakt 'de belde laatste zijn niet
die markten en aan de bedrijven, die van veel betekenis! en voorts nog ge-
daaraan annex waren. Zij zijn Boter- legenheldsmarkten als 3 October markt,
markt, Vischmarkt, Aalmarkt. Bloem-1 st. Nlcolaasimarkt en Kerstbomen-
Zie ik U op de Braderie?
zult er weer aan moeten ge
lóven: 't is Braderiet-ijd en
dus met Uw gezapige rust
t afgelopen.
'TT2
I IJ 1
TV
U wéét wat dat betekent: géén
j tehang meer ln Uw ligstoel, maar
J met de ganse rataplan naar de
f bloemetjes, de croquetjes, de pin-
da s en de roomsoezen.
t En danals er nog enkele
t dubbeltjes over zijn: een koopje
f hier. een koopje déór. van een
i ovei'nemd tot een stofzuiger, een
parketvloer of een ameublement
toe.
J Misschien schiet er zélfs nog
wat voor een televisie-apparaatje
1 over
DE kippetjes sudderen al. da
patates frites ruik Je op een
mijl afstand, de zure harin
gen zijn in trek.
Alles door mekaar, met een hart
versterker - dat mag wel na al die
draaierigheid! - toe!
Voelt U er niet voor?
Kóm, kóm: wie gaat er nu niet
i es gezellig uit?
i Eenmaal op de hinkstap, komt
a de stemming vanzelf en Je kunt de
winkeliers toch niet op een houtje
18 ten bijten of in hun nieuwe
f overhemden laten staan?
I wie niet meeT „feesten" kan,
f wordt oud, taai. zuur of alles te-
t gelllk.
f Dat wilt U toch niet?
t
1\T FE: en we f"18" er een
f I V *ün avondje van makenI
t Er zal héél wat te beleven zijn.
Een optodhtje met muziek of so.
een oploopje en dan.... die aar-
dure verklede meisjes en die mid
denstand. altijd maar vriendelijk
roepend: „Kom binnen, kom bin
nen, de boel móet weg".
't Zal bést leuk zijn: vooral bij
de kraampjes.
Ik zie 1 si: U krilgt er zin ln.
want U heeft een verzetje beslist
nodig'
U wilt toch niet alléén op 3 Oc
tober teren?
Dat duurt, te lang en bovendien
r.Un dón de bloempjes allang uit
gebloeid
WEDDEN dat niemand thuis
blijft sikkeneuren?
De knakworstjes en de
broodjes vllégen wee.
Vooral op de le Mei. als 't nieu
we loonzakje gebeurd ls. wordt het
st&mpvol.
Na aftrek van de vaste lasten
schiet er altijd nog wel een klei
nigheid voor pie-pa-pret over
moet de zaken maar optimis
tisch bekijken I
Aan pessimisten heeft niemand
Iets: laten die maar thuis blijven
Zie ik U straks?
We maken er met z'n allen een
gezellige boe! van!
En de winkeliers en de mannen-
van-de-kraampjes maar laohen.
En wij na afloop zonder een
oent op zak
FANTA8IO
Dat Leiden en nu citeren wij de
oud-directeur van de Markt- en Haven
dienst, de heer L. A. Mennes, die in
1935 ln ons Jubileumnummer, uitgege
ven ter gelegenheid van het 75-jarig
bestaan van ons Blad. een artikel
schreef onder de titel „Het marktwezen
door de eeuwen heen" profiteerde van
de voortbrengselen, die hier ter markt
werden gebracht, ligt voor de hand
De handel, waaraan door de magistra
ten alles ondergeschikt gemaakt werd.
bloeide hier al vroeg welig, hetgeen me
de moet worden toegeschreven aan de
goede waterwegen, welker vruchtbare
oevers goed waren voor landbouw en
veeteelt, en welke Leiden niet alleen met
de centra van eigen land verbonden,
maar haar ook het verkeer met het
buitenland mogelijk maakten.
Vanaf den beginne blijkt, dat hier
een Innig verband heeft bestaan tussen
markten en handel en dat zij te zamen
Lelden tot bloei brachten.
Den opsomming van de Leidse mark
ten wordt al gegeven ln een toevoegsel
op het oude stadsprivilege van 1266. Het
verstrekken van rechten voor het hou
den van markten, was ln handen van de
Graaf en later, wat onze stad betrof, ln
handen van de Staten van Holland en
West-Friesland. Voor deze rechten
moest worden betaald.
De tweede vrije markt kreeg de stad
Op 4 Juli 1303 van Jan de Tweede Voor
speciale producten werden ook vriie
markten gegeven. Zo was er een vrlle
kaasmarkt, die de 2de Dinsdag van Juli
gehouden werd. De laatste vrije markten
werden gegeven op 23 Maart 1624 door
de Staten van Zuid-Holland en West-
Friesland en wel voor diverse veesoorten
de data dezer marktdagen waren 27
April en 21 November.
De weekmarkten waien van veel lagere
orde. Er waren er ook destijds zeer
velen.
STAD DANKT OPKOMST FN
UITBREIDING AAN HANDEL
EN MARKTEN.
Van ouds af Is Lelden een centrum
geweest van een welvarende landbouw
markt, Boommarkt en Apot-hekersdljk
'daar werden „medicinale kruljden" ver
kocht). Beschuitsteeg, (blsqultmarkt),
Kuiipersteeg, Botersteeg, Vlschsteeg.
Mosterdsteeg, Mandenmakerssteeg. Ka-
beljouwsteeg,, Schspensteeg; Bostelbrug.
Klppenbrug, Vlsehbrug. Korenbrug met
korenbeurs en Karnemelksbrug.
PENSHAL. BLAUWE STEEN
EN FONTEIN VISMARKT.
De dagelijkse zeevismarkt deed des-
tilds niet onder ln aanzien en waarde
voor de beste van ons land. Bekend ls.
dat ln de week van 2228 April 1613.
erden aangevoerd 150 000 schelvissen,
die te zamen f.4000 opbrachten. Ter
bescherming van de vis werden op de
Vismarkt bomen geplant en om de vis
zo lang mogelijk vers te houden is de
bekende fontein gebouwd. Het water
werd verkregen uit de putten van de
Burg en door loden buizen, ln 1690 aan
gelegd rn in 1725 en 1752 hersteld, welke
onder de Rlln doorliepen, eerst naar een
hardstenen bak geleld, waarvoor In 1693
de fontein ln de plaats kwam De vis-
yerkoners konden het fnsse water daar
uit scheppen. De vis werd op de stenen
banken ten verkoop uitgestald Deze
banken zijn ln 1907 naar de Volders-
gracht verhuisd, toen daar tevens een
overdekte vismarkt werd gebouwd.
Op de Aalmarkt werd rlvlerrls en
op de Vlsbrug werd gedrooede. ge
rookte en gemote vis verkocht. Van
de omgeving der Waag is verder nog
te zeggen, dat rers varkensvlees werd
verkocht in de penshal aan de Bree-
straat, eendvogels, konijnen e.d. op de
Blauwe Steen en rundvlees ln de
Vleeshal onder in het stadhuis, (rin
gen aan de voorgevel) na 1644 op de
Kalvermarkt. Toenmaals had men ook
de Sint-Margrieten-Kaasmarkt, bene
vens reeds een 3-Octobermarkt. ter
herinnering aan Leidens ontzet.
IN 1672: 80.000 INWONERS.
De stad was ln de 17de eeuw (de gou
den eeuwi waaruit het Waaggebouw
afkomstig is. zeer welvarend. ZIJ breid
de zich tot 1672 steeds uit en huisvestte
toen 80.000 inwoners.
Voor zover bekend, is het verkrijgen
van een plaats op een markt, door de
eeuwen heen. nimmer aan enige voor
waarde gebonden geweest. Het begrip
„vrije" markt ls door iedereen en overal
geéerbiedigd gebleven.
Zoals tegenwoordig de Vestigingswet
kleinbedrijf en de Erkennlngsverorde-
ninecn der Bedriifs- en Vakgroepen pre
ventief en regelend optreden en -.oor-
komen. dat onbevoegden" zich met een
of andere handel, ook markt- en straat
handel, Inlaten, zo had men lndertild
een Nieuwe Ordonnatle op het Regle
ment van Patent (Staatsblad 1819 No
34i, die 10-tallen van Jaren van kracht
bleef en een herziening van een vroe-
markt.
JAARMARKTEN HEBBEN
OUDSTE PAPIEREN.
Behalve deze wekelijks terugkerende
markten, kende Lelden in vroeger
eeuwen ook jaarmarkten, welke de
oudste papieren hebben en ln de regel
meestal 8, doch ook wel 10, 14 of 21 da
gen duurden. De Sleutelstad had des
tijds 3 jaarmarkten, t.w. de October
markt. week van 1 tjn. 10 October
markt .welke van 1 t.m. 10 October werd
gehouden, de Crusermarkt (in Juni) en
de Pinkster-markt.
MARKT BAKERMAT VAN
WINKELSTAND.
Tenslotte: de markt, met haar rijke
historie, was ook de bakermat van de
winkelstand In vervlogen tijden wer
den de meestentijds ln de omgeving van
de markt gevestigde winkels voorzien
van een uithangbord of luifel en droe
gen ln leder geval het kenteken van de
ln die winkels verkrijgbare waren De
gapers der drogisterijen zijn hiervan in
vele gevallen nog overgebleven.
Tot zover onze historische schets over
het ontstaan en de groei van het Leidse
marktwezen, waaraan zoals rezegd. in
feite ook de komende Braderie haar
oorsprong ontleent.
Visser
Het was voor onze Vereniging bijzon
der verheugend, dat wij in de persoon
van de Wethouder van Financien, de
heer D. van der Kwaak, een man von
den. die ons werk apprecieerde en be
greep. en die bereid was het Voorzitter
schap onzer Vereniging te aanvaarden.
Het succes van de arbeid der Leidse
V.V.V. ls zeker voor een groot deel aan
zijn wijs beleid en doelbewuste leiding
toe te schrijven. Veel ls nog Voor Ver
betering Vatbaar, maar de V.V.V gaat
Vol Vertrouwen Voorwaarts, met als
tweede doel ervoor te zorgen, dat onze
mooie oude stad een eerste en waardige
plaats in de „Vreemdelingenlndustriè"
zal blijven Innemen.
J. VISSER Directeur V.V V.
Na zoveel eeuwen vertoont de Bis
markt ook thans nog het beeld van
een levendige markthandcl.
