Eerste horloges droeg men aan halsketting
HUGO DE GROOT:
Bouwer van toekomstige wereldstaat
D
mooier,
accurater"
Industrie ging van
Genève uit
Hm
N:
WEKELIJKS BIJVOEGSEL van het LEIDSCH DAGBLAD ZATERDAG 7 FEBRUARI I9S3 Pagina 3
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin
Studenten hebben een taak!
„Veel heb ik ondernomen, niets volbracht"
tOE ZAL hij ln zUn laatste levens-
De studenten van de Universiteit
van Rostoc, die gehoord hadden wat
er was gebeurd, kwamen te zamen en
spraken: Er zgn in de wereld vrij
plaatsen voor misdadigers, zou dan het
dode hart van de grootste geleerde van
onze eeuw. die de wereld een weldaad
heeft bewezen met zijn werk, niet
mogen rusten in onze Kerk?
De schünheillgen, die het volk
hebben opgestookt, weten toch wat dit
hart te verduren heeft gehad? Door
alle mogelijke kuiperijen, door een
veroordeling zó partijdig dat het ten
hemel schreit? Wij zullen deze zwarte
bladzijde uit de geschiedenis van
Rostoc corrigeren, opdat het nage
slacht zich niet behoeft te schamen!
Nederlandse musici in Parijs
Parijse successen voor Krebbers,
Stallaert en Wayenberg
curator Jan van der Does,
uren verlangd hebben naar zijn
vrouw, die hem zo menigmaal,
door woord en daad, nieuwe levens
moed gegeven had.
Partijdig veroordeeld, tijdens de be
roerten van het Twaalfjarig gestand,
tot levenslange gevangenisstraf op Loe-
vesteln, had zij htm. met behulp van
de boekenkist en haar dienstmeisje, de omfloerste trommen roffelden Niemand
elkom ge- vrijheid gegeven. Daarna had ze hem durfde zich te verzetten tegen de
Jongere
generatie en
goede muziek
N OPTOCHT brachten zij de urn weer
I naar de Kerk. Hun stoet werd voor-
A afgegaan door trommelslagers, die op
heten als student aan de Universiteit nog honderden keren, als een heldin, denten Zij hadden gezegd, dat zij al-
V
YjSh™ Hifmim ya" Leiden, in een zang. ook al in het verdedigd tegen laster, en-hem tiental-
L lrL ZT v^r van Latu"' waann niJ 5en nleuwe - E™5" len keren, als een strenge moeder, be-
°P „sterfbed sprak, ver van mus werd genoemd. rispt( a]s hij het hoofd lief
Zijn moeder heeft later vele malen had hem zijn grootheid ge'
len de stad zouden verlaten als
veer één grafschenner zijn hand naar
rispt, als hij het hoofd liet hangen. Zy de urn uit zou steken Zo bewezen de
en zijn studenten van Rostoc een groot Neder-
huis. te Rostoc
^Ba!',n\wa?tMe,jwn'z\vorv?nevanelhpt vertéid. dif. i-.aar HuaO. tOtt. tlü no£ kleinheid gedemonstreerd?i) had hem lander grote eer, en levens"bewezen n
néift. Orakel dat ln 1583 geboren nlHar twaalï Jaar was, haar bekeerd geleerd hoe belangrijk de wetenschap daarmee dat studenten een taak heb- r N HET KADER
mm sou hebben tot het Protestantisme; «oor de wereld Is en hoe belangrijk ben in de wereld. 1
S' rSUXS heTgeen Imar man vooriien vele k„e„ karakter
df Staat det Nederlanden stleïf. werd, eeprobeerd had. doch zonder
in dezelfde plaats, de grote bouwt
het fundament ij)
Het gebalsemd lijk werd bijgezet in
Zy was niet bij hem, om hem ster- de Nieuwe Kerk te Delft Daar, te mld-
vensmoed te geven. Daarom klaagde hij: den van het volk, dat hij waariyk had
I het culturele verdrag
-1- tussen Frankrijk en
Nederland
SSSS S?ri,?iJ2!!bÏÏ5-lï!,« nS Vae.' !-a" 111 ondernomen, niets voh UelMhad heelt^men^tor een'praal
een toekomstige wc- uitmakend van het gezantschap van Ol- hracht'
Tmntavs ...—e.ia_ |fi - jjiJ stierfvolgens de getuigenis van
de Lutherse predikant, die daarby aan
wezig was, als Christen. Chrlsteiyk had
hij ook geleefd
Maar sommige Lutherse predikanten
Dit, in zyn jeugd zo verwend mensen
dat niet alleen rechtsgeleerde was. doch
ook Godgeleerde en wysgcer, stierf te
Rostoc. nadat het, komende van de Ko-
■oerd stookten zy het volk op. dat
tenslotte, ziedend verontwaardigd, de
.heidense" ingewanden uit de „heilige
wordt
aan een onzer
uitvoerende musici de
kans geboden een con-
V. l a cert ln Parijs te geven
het funda- en zo hebben we dan
toekomstige wereld- de kpnnlsmaking kun
ne vernieuwen met de
begaafde concertmees
ter van het Residentie-
de grondlegger v.n dit Konlnkrük.
de Grote Zwüger.
Zij rusten In vrede.
HU, de ontwerper 1
ment van e
staat, door zijn geniale publicaties
het recht, rust daar tegenc
ningln van Zweden, in de buurt van Kerk" haalden, om ze te begraven
een kerkhof in de buurt.
Ruit hora, de tyd snelt voort.
REIN BROUWER.
damse pianist Marinus Flipse luitste-
kcr.di werd begeleid. De jonge violist
had een veelzijdig en veeleisend
programma samengesteld, waarmee hij
zijn artistieke en technische kwaliteiten
overtuigend heeft gedemonstreerd.
Dantzig. schipbreuk had geleden.
905c*<8QSa^<«aS0tc90S<S<«ÖS.3<8QSaf<S<a3cK8Q3^^ <S0!k*<30Scf<S0K{<8QScf<»03<3<S0§cKS<5§cf<9O:W^KSo^^^
Hugo de Groot
staat is alléén maar gezond wanneer
zij is gegrondvest op Recht.
Grotius was in de eerste plaats een
rechtsgeleerde.
Het wonderkind Hugo de Groot,
troostte reeds op achtjarige leeftyd zyn
ouders, na het verlies van zyn broertje;
hij deed het in dichtvorm en in het
Latijn.
Op elfjarige leeftyd werd hy door de
Britse predikanten met
nevenfuncties
EEN ONGESCHOOLD ARBEIDER
VERDIENT MEER!
De 39-jarige Rev. Wesley Heming in
Chedworth (West Engeland), is tot een
andere staat des levens overgegaan en
vrijgestelde geworden van een vakver
eniging. Hy kon, zo deelde hy ln zyn
besluit mede, anders niet voor het kind
zorgen, dat zijn vrouw verwacht.
Het salaris van de predikanten ln
Chedworth bedraagt namelyk 250.—
per jaar (ongeveer f.2500.—). Van dit
bedrag kan een predikant, die een ge
zin heeft, niet leven, zelfs niet indien
hy een ambtswoning bewoont. Om zijn
gezin te onderhouden en toch zyn ambt
te kunnen vervullen, welkete Rev. Hg-
ming in zijn vrye tyd reeds ale bakkers
knecht in een plaatselyke bakkery.
Toen de Kerk dit bemerkte verbood zy
hem deze nevenbetrekking, maar was
niet in de omstandigheden om zyn sa
laris tegeiykertyd te verhogen. Het ge
volg was, dat Rev. Heming zyn ambt
vaarwel moest zeggen.
Dit geval staat in Engeland echter
niet op zichzelf. De noodtoestand waar-
In vele Engelse predikanten verkeren is
reeds Jaren lang een onderwerp van be
spreking, ook van publieke discussie,
maar het is tot nu toe niet gelukt er
een uitweg uit te vinden. Eén van de
gevolgen hiervan is, dat het aantal pre
dikanten in de Engelse Kerk, dat in
1514 22 000 bedroeg, ln 1952 nog slechts
13 680 bedroeg. Gaat dit zo door, dan
zal. zo verwacht men, hun getal in 1960
beneden 10 000 zyn gekomen.
De opleiding van de predikant kost
op dit ogenblik in Engeland 1200
on vergt een studie van tenminste vier
jaren. Tegenover deze studiekosten
staat, dat byna de helft der predikan
ten zich tevreden moet stellen met een
honorarium, dat lager is dan het loon
van een ongeschoolde arbeider. Tegen
ae waarschuwingen van kerkeiyke krin
gen werd nog al eens het argument
naar voren gebracht, dat zlelszorgeiyke
arbeid niet alleen om der wille van de
bezoldiging kan geschieden. Maar dit
argument verliest zyn geldigheid geheel
eD al, als een gezinshoofd-predikant
niet meer ln staat is zUn gezin enigszins
verantwoord te onderhouden Slaagt
men er niet in ln afzienbare tyd de En
gelse predikanten tenminste een be
staansminimum te verzekeren en op
korte termyn, dan gaat in dit opzicht
de Engelse Kerk ongetwUfeld een ern-
BUee crisis tegemoet.
^-Nciirenbcrger-v
eieren
als
boksbeugels
„Steeds beter,
hart van
(Van een byzondere medewerker).
Niemand weet wie het eerste horloge ge
maakt heeft. Het heeft zich langzamerhand
ontwikkeld uit de klok. Iemand vond de veer
uit, waardoor de slingergewichten overbodig
werden. Zo ontstond er een klok, die op tafel
kon liggen. Omstreeks 1510 vervaardigde
men een uurwerk, dat klein genoeg was om
een geheel nieuwe naam te krijgen. Men
schrijft Peter Henlein, die van 1480 tot 1542 in
Neurenberg leefde, de uitvinding van het
zakhorloge toe. Dit waren echter zulke zware,
onhandige apparaten, dat men ze niet in de
zak kon dragen, maar aan een ketting om de hals of aan
een gordel hing. Men noemde deze dingen „Neurenber-
ger eieren" en benutte ze eveneens als boksbeugels
tegen struikrovers.
Tegen het einde van de 16e eeuw begonnen de Hugenoten in de omgeving van
Genève horloges te fabriceren. Het oudst bekende horloge werd door Martin
Duboule vervaardigd en had de vorm van een tienpuntige ster. Dit antieke stuk
bevindt zich in het Museum van Cluny in Parys. Andere horloges uit de eerste
periode hadden de vorm van tulper.bladen. honden, doodshoofden, duiven en nog
een Zwitsers hor
loge: de veer en
het balanswiel.
Om de veer op
de juiste wijze af
te stellen, maakt
men gebruik van
een vernuftige
reguleermachine
(1 Een haar-breedte verschil m de lengte
of de kromming van de veer, veroor-
f zaakt een verschil van ettelijke minuten
f per dag.
wijde wereld in en in de 17e en 18e eeuw
telden zij zelfs Hindoe-prinsen onder hun
clientèle. In 1867 vervaardigde een horloge
maker uit La Chaux-de-Fond. Courvoisier
genaamd, voor de Gaikwar van Baroda een
horloge iversierd met 51 robynen) in een
kast. welke rijk met diamanten bezét was
Dit unieke stuk kostte de Gaikwar 100.000
francs Een Jesuitcnpater nam in 1600 voor
de aardigheid een paar klokken en horloges mee naar Peking En geschiedboeken
vermelden dat Voltaire aan Catharina de Tweede verzocht om voor hem een
paar horloges in China te kopen. Sinds de 18e eeuw bestelden de Chinezen
graag twee horloges, die bij elkaar horen.
r A het armband-horloge van Keizerin Josephine hoorde men tot 1880 niet
meer over dit type spreken. In dat jaar leverde een horlogefirma uit La
Chaux-de-Fond er een aantal aan de Duitse Marine. Men trachtte deze
horloges bovendien ook naar Amerika te verkopen, doch de proefzending kwam
terug met de opmerking: „onhandig".
•vaardigde men in Genève ..kalender-horloges"
Reeds in de 17e eeuw
Het is algemeen bekend
dat Keizerin Josephine
een horloge aan haar
armband droeg en dat de
Zwitserse uitvinder Bre-
guet een automatisch hor
loge „bouwde", bestemd
voor Marie Antoinette,
die echter nooit haar re
kening van 30000 francs
betaalde. De oorzaak hier
van was waarschynlijk
dat zU telken? een kwar
tier moest lopen om het
horloge te kunnen laten
opwinden.
DE horlogeindustrie
ontwikkelde zich van
Genève uit in het
Jura-gebergte benoorden
het meer van Neuchatel
De eerste horlogemaker in
die buurt was een Jonge
slotemaker, Deniel Jean
Richard genaamd, die het
horloge van een reiziger
ln één dag repareerde en
er na anderhalf Jaar
zoeken en knutselen - een
voor zich zelf wist te ma
ken. In 1705 vestigde hy
zich in Le Locle. waar hy
zijn broers en zoons zyn
nieuwe ambacht leerde
Al gauw vervaardigde de
nele buurt horloges.
Le Locle. La Chaux-de-Fond en Bienne vormen nog altijd het middelpunt van
de horloge-industrie. Buitenlandse bezoekers kochten indertijd gretig alle
horloges op, welke op een tentoonstelling te Genève prijkten. Bekwame vak
lieden uit Genève emigreerden bovendien naar Engeland en brachten daar de
industrie. Maar ondanks haar eigen productie is Engeland een der belangrykste
afnemers van Zwitserland gebleven. De Zwitserse horlogemakers trokken de
In 1904 waren polshor
loges nog steeds niet op
de markt verschenen,
maar tijdens de eerste
wereldoorlog werden ze
populair. Thans is 80
van alle Zwitserse hor
loges van dit type.
Een polshorloge bestaat
uit 160 onderdelen en on
dergaat 1650 bewerkingen.
Duizend gereedschappen
worden hiervoor gebruikt,
van een schroevendraaier
af. die zulke kleine
schroefjes bewerkt, dat er
50 000 in een vingerhoed
gaan. tot een machine, die
de afmeting heeft van een
kleine locomotief waar
mee men. tot een dui
zendste milimeter nauw
keurig. metingen kan ver
richten. Ondanks deze
technische wonderen is de
Zwitserse horloge-indus
trie een handwerk geble-
Het Is de ervaren vak
man, die het massapro
duct vervaardigt, dat zo
nauwkeurig is dat het de
absolute tyd benadert.
De Zwitsers zün er zich
echter terdege van be
wust dat zy hun product
steeds beter, steeds mooi
er. steeds accurater moe
ten maken, willen zy de
eerste plaats op dit ge
bied In de wereld be
houden.
Nieuwsle nieuwtje!
Het nieuwste nieuwtje - ontsproten
aan het brein van de Zwitserse horlo
gemakers - is een foto-electrische klok,
die 24 uur achtereen kan lopen als ze
één uur lang aan het licht is blootge
steld, kunstlicht of zonlicht, direct of
indirect.
Vier uren van middelmatig licht zijn
void^ende om de veer geheel op te
winden. Plaatst men de klok daarna
in het donker, dan duurt het vier da
gen totdat de veer geheel afgelopen is.
Daar de veer van de klok nagenoeg
steeds geheel gespannen is - men loopt
met dit kleinood toch niet alsmaar heen
en weer van lichte naar pikdonkere
kamers - loopt zij met des te groter
nauwkeurigheid.
Achter de drie ruitjes in de voet van
het klokje bevinden zich de foto-elec-
rische cellen, die het invallende licht
omzetten in een heel zwak stroompje.
Daar deze cellen in serie geschakeld
zijn, kan dat stroompje een motortje
van 45 gram. dat - via een ingewikkeld
overbrengingsmechanisme - de veer
opwindt, aandrijven.
Is de veer geheel opgewonden, dan
wordt het motortje automatisch uitge
schakeld.
Daniël Wayenberg
Wanneer met Handel. Bach en Beetho
ven in het byzonder zyn Instrumentaal
meesterschap te bewonderen viel
Krebbers speelde het hele programma,
inclusief de sonates, uit het hoofd!
dan was het toch vooral wel na de
pauze, in muziek van latere datum, dat
hy zich als herscheppend kunstenaar
het krachtigst en meest ongedwongen
leek te kunnen ontplooien.
Vooral de grilligheid en de suggest!»
vitelt van een Pyper-sonate en de acro
batische virtuositeit van een tzigane
van Ravel heeft Krebbers met zoveel
raffinement en verscheidenheid belicht,
dat beide stukken fascineerden op een
wijze, zoals men ze zelden of nimmer
had gehoord Alles byeen: een concert
waarmee Krebbers en Flipse de muzi
kale naam van Nederland veel eer heb
ben aangedaan, zodat men hopen mag
deze ongemeen talentryke violist bin
nenkort ook weer eens met een der Pa-
ryse orkesten te zullen horen. Te meer
omdat het ons voorkomt, dat Krebbers'
kracht, méér nog dan in het intieme
domein der kamermuziek, vooral wel op
het grote podium is gelegen.
EEN ANDER concert, waarmee twee
jonge Nederlandse musici terecht
grote belangstelling hebben getrok
ken. betrof een uitvoering van het
pianoconcert van Alphons Stallaert.dat
hyzelf met opvallende zekerheid diri
geerde en dat door de eveneens in
Parijs woonachtige excellente pianist
Daniël Wayenberg vertolkt werd. Deze
avond was georganiseerd door de Jeu-
nesses Muslcales de France, een muzi
kale Jeugdorganisatie, die alleen in
Parys al meer dan 30.000 leden telt.
Ook in andere landen heeft trouwens
de J. M. F sinds de oorlog., zusterver
enigingen opgericht en de voormalige
directeur van de Nederlandse afdeling
„Jeugd en Muziek"., Sem Dresden, was
voor dit concert speciaal uit Den Haag
overgekomen. In Frankryk, ln Parys zo
goed als in de provincie en ook in de
overzeese gebieden, voert de J. M. F.
een even intelligente als doeltreffende
actie om de handen tussen de jongere
generatie en de goede muziek wat har-
feiyker te maken en by die activiteit
wordt ook aan de levende componisten
royale aandacht besteed Zo had men
nu een hele avond gereserveerd voor
Stallaerts concert, dat aldus uitvoerig
kon worden toegelicht en geanalyseerd.
Dat al die moeite 'en kosten) daaraan
besteed, niet vruchteloos zyn geweest,
kon direct al biyken uit de uitslag van
het referendum, dat aan het concert
verbonden was en waarby een zeer
grote meerderheid van het Jeugdig audi
torium zich met warmte ten gunste van
dit Nederlandse werk uitsprak.
Een wonder was dat zeker niet. want
Stallaerts concert de eerste compo
sitie, welke hy geschreven had en die
sindsdien slechts door een. nog niet uit
gevoerde symphonie gevolgd werd
is. vooral In de doordringende en uiterst
sensibele vertolking van Wayenberg.
zeker een werk. dat vooral by Jonge
mensen aan moet spreken. Het is een
gepassionneerd. soms zelfs meeslepend,
brok muziek, waardoor iets wordt „mee
gedeeld" en waar bovendien ook tech
nisch een menigte van belangwekkende
aspecten aan te onderscheiden vielen.
Een voornaam deel van het slagen mag
intussen zeker op rekening worden ge
schreven van de inleider van de avond,
de bekende muziekcriticus van de
„Figaro", Bernard Gavoty, die er in
slaagde aan zyn commentaren, ge
speend van alle pedanterie, een ver
frissende en vaak geestige levendigheid
te schenken, en die ook in zUn kruis-
erhoor met de componist en de pianist
verscheidene belangwekkende gezichts
punten te onthullen «1st.
Na dit nieuwe en ultzonderiyk grote
succes, dat het tweespan Stallaert—
Wayenberg met dit concert (dat al vier
maal ln Zwitserland en Frankryk werd
uitgevoerd en binnenkort zyn Ameri
kaanse première zal beleven) heeft ge
oogst. mag men wel de verwachting uit
spreken. dat ook het vaderland nu
spoedig met dit belangryke werk in
kennis zal kunnen treden. Al ware het
slechts om de reacties op dit opmer-
keiyke stuk in die verschillende landen
eens te kunnen vergeiyken.
FRANK ONNEN.
