LEIDSCH
DAGBLAD
Bij de herdenking van de Leidsche
physicus A. Lorentz
[weerbericht
91ste Jaargang
r ZATERDAG 24 JANUARI 1953 1
No. 27822
cteur J. W Henny
dredactte: B W Menkhorst en J Brouwer
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
t6— per kwartaal; t 0 47 per week
Witte Singel 1. Lelden Giro No. 57055
Telefoon Dir en Adm.: 25041; Red. 21507
Een beeld van ellende
De bom. waarvan men kon nagaan,
dat de lont was gelegd, is ontploft! Zo
wel ln Oost-Duiteland als in de sovjet
unie zeil ls momenteel de zuivering in
volle gang. Dit betekent, dat mlllioenen
mens* mi wederom in angst en vrees
leven voor zichzelf en voor hun familie,
dat dé lamilie-banden weer worden aan-
eevret «wordt toch niet geèist aan
gifte door de familie-leden zelf'i dat
ex geen gevoel van veiligheid en rust
meer z 1 heersen.
West-Berlijn kan de stroom vluchte
lingen die de hel van het rode paradus
ontvluchten, liever alles achterlatend
dan het levensgevaar te trotseren, bij
kans niet meer verwerken. De ganse
beschaafde wereld zal hier hulp moeten
bieden wil men een chaos in Berlijn
**2toskou' gaat Intussen welbewust en
zonder enig mededogen zün weg. Wat
Oost-Duitsland betreft, de laatste scru
pules orden thans door het Kremlin
over boord geworpen en het ware aan
gezicht onthuld. Allen, die eens hebben
meegeholpen om het bed voor de com
munist* n te spreiden, zullen, nu hun
dienstin niet meer nodig zijn. als afval
op de mestvaalt woiden geworpen. Het
was te voorzien, maar nog steeds zijn er
te velen die uit de Jongste geschiedenis
de les blijkbaar niet kunnen leren.
Slechts zolang iemand van waarde is
voor het communistische doel. heeft hij
|Haansrecht, heeft hij uitgediend, weg
mOost-Duiteland zal thans, gelijk met
alle andere vazalstaten het geval is ge-
weest volkomen worden gecommunl-
6eerd. Het zal een weg zün. die gaat over
J^Hd en tranen
Hier ligt intussen de conclusie voor
het grijpen, dat Moskou, ziende, dat
zün zoet gefluit naar het Westen is mis-
iufct zelfs de West-Duitse socialisten
hebben zich niet laten verleiden, om
connecf.cs aan te knopen nu de
kogel door de kerk jaagt cn Oost-
52tsl ind opslurpt in zijn machtsgebied.
Knieuw- sleept het Kremlin een aan-
gicnli:- '- buit binnen zonder oorlog.
Is in dit opzicht het doel duidelijk
Waarneembaar, wat zich verder op naar
het Oosten afspeelt, is nog voor ons oog
■borgen. Dat het in Polen gist. kan
men uit allerlei doorsluipende berichten
afleid, ii ook al vermag men niet «ie
ware betekenis nog vast te leggen. Doch.
wat zich in de sovjet-unie zelf bezig is
af te spelen, dat is nog volkomen ln
neve l gehuld. Gelet op de wijze, w aar
op het IJzeren Gordijn thans nog naar
alle zijden wordt verdicht, doet ons
evenwel vermoeden, dat het om kop
stukke i gaat en dan speciaal, helaas, om
jood- kopstukken. Hitiers regiem van
anti-semitisme zal daar herleven en.
rond* i overdrijving, gezien hoe systema
tise). I I communisme te werk pleegt tc
gaan. verscherpte vorm
En het Westen, de beschaafde wereld,
wam een mensenleven nog waarde heelt
cn wordt geteld, zal lijdelijk moeten
toezien Slechts één weg zou er zijn,
doch die is versperd; Ingrijpen. Wie durft
evenv. *1 een derde wereldoorlog te ris-
keren"
Het is triest, erger, catastrophaal
Het zou voor het Westen aanleiding te
meer moeten zijn. om zich aaneen te
■ten doch daarvan is altijd nog wei
nig merkbaar. Daar het oorlogsgevaar,
althui! direct, van een Oostelijk offen
sief kleiner heet. schijnt zelfs van ver
traging te kunnen worden gesproken.
Weliswaar heeft de nieuwe Franse
premin, Rene Mayer, aangekondigd,
dat hij weldra het E.D.G.-verdrag bij
de parlementaire commissies zal indie
nen doch men schijnt al blij te mogen
zijn als het in Juni werkelijk in behan
deling komt. Met vrij grote zekerheid
zelfs dut het niet zal worden aanvaard
zonder toevoeging van enige protocollen.
Hotocollcn, die ongetwijfeld de waarde
van dit verdrag ernstig zullen aantas
ten Of zou de Amerikaanse druk zo
groot worden, dat over enkele bezwaren
heengestapt? Beter ware het dan.
die druk niet nodig zou zijn
at West-Duitsland betrett. de
cue cang van zaken stelt Adenauer
ig in het gelijk, maar de Wcst-
iitsc socialisten zullen moeilijk over
stag kunnen gaan zonder hun ..gezicht'
te ciliezen.
De kansen van Moskou blijven voor
lopig gunstig staan
■fanneer zal het Westen eindeluk eens
Wijs worden?
„Nederlandsche volk zal zijns
gelijke niet meer zien"
(DOOR PROF. DR W. J. DE HAAS)
Den 31 en Januari zal te Arnhem herdacht worden, dat daar honderd jaar
geleden op den 18en Juli een van Nederlands grootste zonen, Lorentz,
geboren werd.
De Redactie heeft mij gevraagd eenige persoonlijke herinneringen neer te
schrijven ter herdenking van dezen dag. Op een andere plaats heb ik reeds
geschreven, dat zulks niet eenvoudig is, Lorentz leende zich niet tot de
anecdote, hij was niet en nooit verstrooid noch deed professoraal Hij
wenschte zich niet van anderen te onderscheiden, wat. daar hij juist zeer
onderscheiden van anderen was, ten deele zijn grootheid bepaalde. Een
voudiger eenvoud, het volkomen ongekunstelde, heb ik nergens zoó sterk
zien samengaan met een grooten niet gewilden en onbewuste» afstand.
Beiden waren zonder affectatie en volkomen natuurlijk. Beiden gingen
samen, soms gescheiden, dan weer elkaar opheffend in de groote persoon
lijkheid, die Lorentz was.
Lorentz was niet alleen de groote ge
leerde van een ongeëvenaard kunnen,
maar ook eene groote persoonlijkheid,
die boeide. Kamerlingh Onnes zeide mij
eens: je moet eens opletten de Haas,
dat overal waar Lorentz komt, het ge
sprek van zelf in zyne handen glijdt.
Daar zit niets tegenzinnigs in, het is
eene vanzelfsprekendheid en natuurlijk
heid. En zoo was het.
Vandaar, dat hü onovertroffen als
leider van eene vergadering was. en
als een internationaal gezelschap in
wetenschappelijke drift discussieerde,
presideerde Lorentz, als eerste onder
allen, het gesprek, tan het franscli
in het engels of duitsch overgaande
met volledige perfectie. Dan zat aan
het hoofd van de tafel iemand, die
niet alleen de grootste kenner der
problemen van de pli.vsica was. doch
de gaven bezat, waar menig diplomaal
van zou kunnen leeren. Vol tact. ver
zoenend, steeds het gelukkige woord
vindend. Hoe anders zou deze wereld,
vol van bittere, hier en daar van lage
strijd vervuld, er uit zien als erNman-
nen als deze groote Nederlander In de
knooppunten gezeten waren. Want
nimmer heeft de wetenschap b(j Lo
rentz het zuiver mensclielijke verdron
gen. Hij kon belangstellen ook in de
maatschappelijk het laagst gestclden.
En deze belangstelling beperkte zich
niet tot de betrekkelijk gemakkelijk
geldelijke gave. Zij werd soms zeer per
soonlijk en ging soms zeer diep. on
geweten voor de wereld rond hem.
Daar zouden verschillende Leidcnaren
nog van kunnen getuigen'.
Ik heb wel eens gedacht, dat het de
gemakkelukheid van werken was. die
het Lorentz mogelijk maakte mensche-
lyk te blijven Want hU behoefde nooit
op zijn teenen te staan om de lauweren
te grUpen. Bij vele geleerden is dit ver
moedelijk anders en de vermoeienis, in
spanning en spanning doen hen veelal
de zaken van de wereld rondom verge
ten. Niet alzoo Lorentz Nooit heb ik
spoor van overwerken of overspan
ning bij hem waargenomen. Nooit was
hij in tijdnood: zeker hij werkte zeer
hard. maar regelmatig en rustig In zijn
jonge jaren greep de werkdag soms tot
diep in den nacht. Doch de lange werk
dag was hem een lange vreugde Want
het werken was hem de groote vreugde
en de groote vervulling van zün leven
Hem was de groote genade van een ge
niaal verstand geschonken. Zeer logisch,
zeer methodisch, zeer bondig cn zeer
precies Hij sprak niet gaarne over za
ken, die hij niet precies wist of waar
hu niet diep over had nagedacht of ge
poogd had te denken. De wijsbegeerte
raakte hij nooit aan. Het Godsbegrip
lag veeleer humanistisch bij hem.
Hij besefte zeer goed. dat de natuur
alle mcnschelijk kunnen cn vorschrn
te boven en tc buiten gaat. Maar hij
wist zich te beperken tot de dienste
vraagstukken, die overigens moeilijk
genoeg waren, waar later een Ein
stein zijn pad kruiste. Het was eene
belevenis deze twee geniale mcnschen
te zien discussiceren. En de gedachte
kwam in mij op. als ik hoorde lioc
evenwijdig hun geest in veie cn veler
lei opzichten liep. dat beiden naar een
groot beeld geschapen waren. Het was
een groot genoegen en een uiterst
zeldzaam iets hen beiden tezamen te
hooren.
Want als men over het zand der tij
den terugblikt, welk een monotonie. Wie
zal U zeggen, wie voor 160 jaar de ph.v-
sica doceerde aan Leidens Universiteit?
Ja. men hoort de naam van Bocrhaave
ir de mcdicunen. men weet hoe hü
denten trok uit aller werelds oordo..
men hoort hoe door hem de genees
kunde aan het ziekbed werd bestudeerd
en gedoceerd. Zijn standbeeld schouwt
vanuit de Boerhaavelaan het medisch
terrein op. Maar wat weet men meer?
In de physica moet men tot Christiaan
Huygens teruggaan om de evenknie
van Lorentz te ontmoeten Huygens
heeft wel te Leiden gestudeerd, maar is
er nooit hoogleeraar geweest. En als
men over het leven van Huygens leest,
gevoelt men hoe zeer hij als persoon-
liikheid bu Lorentz heeft achtergestaan.
Huygens was een melancholicus. Lo
rentz daarentegen is weliswaar niet een
vroolijk man geweest, maar zeker ecu
moedig en blijmoedig man. een groot
meester, een onovertroffen leeraar
Huygens was in het gewone leven een
bevoorrecht mensch. Gefortuneerd kon
hü zich geheel wijden aan zün weten
schap. Beiden. Lorentz en Huygens.
hebben over alle mogelijke vraagstuk
ken in de physica hunne gedachten la
ten gaan en gepubliceerd. Wat bij Huy
gens opvalt was zijne belangstelling voor
wat wij nu technische vraagstukken
noemen, voor het instrumentarium
Lorentz geest is abstracter, wat niet
wegneemt, dat hü getoond heeft, daar
toe geroepen, in staat te zijn op buiten
gewone wijze ook teclrnische problemen
te kunnen behandelen. Ik bedoel hier
mede de magistrale wijze waarop lnj
het probleem van het oploopen van den
vloed na de afsluiting van de Zuideizee
heeft berekend Waarneming en theorie
kloppen hier. aldus prof ir Thysse. bij
na verdacht precies Alleen al door dit
werk mag Lorentz aanspraak maken op
de dankbaarheid van gansch ons volk
Het hoofdwerk van Lorentz echter ligt
ten deele op het zeer abstracte terrein
van de relativiteit en voor het grootste
deel op het gebied van de electriciU it.
Lorentz wist reeds lang voor zich zelf.
dat dc atomen der elementen nog k'ei-
nere deeltjes bevatten. Maar hij wist
noch het teeken van de electrische la
ding noch hun gewicht. Uit de proeven
van Zeeman kon hü nu het een en het
ander afleiden. Hier in Nederland werd
het electron geboren, een deeltje, dat
naar de proeven van Zeeman destijds
duizend maal lichter dan het waterstof
atoom moest zijn Lorentz vertelde mü
destijds, dat hij verrast was geweest,
dat dit deeltje zóo enorm klein was.
Maar de berekening was dwingend en
het geen twijfel over. De latere physica
heeft laten zien. dat er nog meerdere
kleine deeltjes bestaan: positronen,
neutronen, mesonen.
Wjj Nederlanders moeten niet verge
ten. dat het eerste van deze kleine
deeltjes, dat de opening van een nieuw
tijdperk in de physica beteekent. het
levenslicht aanschouwd heeft in die
ruime studeerkamer in het huis op de
Hooigracht, waar nu de apotheek. Hulp
der Menschheid ls gevestigd.
Hoevrle waarheden, ontdekkingen
en vondsten zijn niet uit die uitver
koren pen un Lorentz gevloeid, de
zinnen volkomen formiilccrend. zijne
woorden neerschrijvend, letter voor
letter apart in een opvallend hand
schrift. Zoo heeft deze pen liem ge
maakt tot een vorst der wetenschap
en als een vorst heeft het Nederland-
srhe volk hem uitgeleide gedaan, bü
zijn laatste gang op aarde Mij kwa
men naar aanleiding van zijn sterven
dc dichtregels van Boutens te binnen:
Goede Dood. die met Uw zuiver pij
pen. door 't verstilde leven boort.
Inderdaad was het een goede Dood.
die met zijn hand. liet zijn en niet
zün van Lorentz gladstreek. Hij stierf
in het volle vermogen van zijn onge
ëvenaard kunnen.
Het Ncderlandsclic Volk zal züns
gelijke niet meer zien.
Nato-bevelhebber heeft geen
zeggenschap over territoriale
troepen
Beslissing mobilisatie bij E.D.G.-landen
,.In geval van agressie zal dc Nato-bevelhebber geen zeggenschap hebben over
de territoriale troepen. Een beslissing over mobilisatie berust bij de landen van
dc EDG. „Dit was de kern van het antwoord, dat gencraal-majoor Th. E. E. H.
Malhon van dc Generale Staf gaf op ecu vraag van generaal mr 1L J. Kruis
bijeenkomst van de Vereniging ter beoefening van dc Krygswetcnschap.
zei gencraal-majoor Mathon. ..moeten
de landen hun eigen nationale inlichtin
gendienst hebben Deze dienst zal dan
ook kunnen adviseren over een even
tuele beslissing tot mobilisatie"
In dit verband stelde generaal Kruis
de vraag wie dan de zeggenschap oier
de territoriale troepen heeft, dit zün dus
Gencraal-majoor Mathon heeft daar
gesproken over de Europese Defensiege-
nootechap en o a. betoogd, dat de EDG
geen politieke taak heeft en m dit ver
band ook geen eigen inlichtingendienst.
Wel moest de EDG beschikken over
een documentatiedienst, doch het eigen
lijke inlichtingenwerk zal moeten ge
schieden door de Nato. „Daarnaast", zo
Gistermorgen heeft H.M. de Konin
gin tijdens een korte plechtigheid ut
het Paleis op dc Dam te Amster
dam. aan elf nabestaanden van
verzetsstrijders post hun m verleende
verzctskruisen uitgereikt.
Uit handen van H.M. Koningin
Juliana ontvangt het zoontje van de
vczetsstrijder Nagtcgaal uit Mij
drecht liet verzetskruis.
de troepen die aangewezen zün binnen
de landsgrenzen op te treden.
Hij noemde het een bezwaar als dit
met de Nato-bevelhebber zou zijn. cm-
dat. indien het achterland valt. ook de
verdediging van het daarvcor liggend
gebied ten zeerste in gevaar komt.
„Als de Nato-bevelhebber kan zeggen,
dat hü wel geïnteresseerd is in. maar
niet verantwoordelük ls voor de terri
toriale troepen, dan kan ik mij dat nau
welijks voorstellen", aldus generaal
Krul- ..Hü kan dit m.i. alleen zeggen, als
hü dit achterland niet tot elke prijs
wil behouden".
Generaal-majoor Mathon antwoordde
hierop, dat ook in EDG-verbanö de re
gering moet kunnen beschikken over een
eigen inlichtingendienst om zichzelf ge
gevens te verzamelen en om op grond
daarvan zelf bv. eventueel het moment
van mobilisatie te kiezen. Ind.endeEDO
geen inlichtingendienst heeft, moeten
de afzonderlijke landen er zelf een heb
ben.
Spr. betoogde dat de territoriale ver
dediging levensbelangen, vooral voor de
burgers, in zich heeft, belangen die uit
gaan boven de militaire.
„Het gaat hier ook om de verant
woordelijkheid van de regering ten
aanzien van de burgerbevolking", al
dus spr. „en Toor deze bevolking blijtf
dc regering aansprakelyk". De rege
ring heeft hier vcrantwoordelükhcden,
die ze aan geen enkele militaire in
stantie kan overdragen".
Owd-
Leiclen
Iweer in de Ver. Staten
i Noord-Carollna zijn als gevolg van
-tromingen reeds 7 personen omhet
n gekomen. De gouverneur van Call-
ïe Warren, kondigde de noodloe-
d af in twee districten ln het Noor
van ae staat, die door overstronun-
worden bedreigd. Gemeld wordt, dat
re stormen de reeds zwaar gehaven-
stad Orlc dreigen weg te vagen,
■in het Zuldelüke deel van de Ver-
■u- Staten woeden zware stormen,
die ergezeld gaan van sneeuw. Voorts
■ird; uit het midden-Westen zware
■eeuwval gemeld. In Texas zijn 13 ste-
<der van de buitenwereld afgesloten.
^Blonderden auto's zün ln de sneeuw
■jjven steken en hier en daar zün te-
legravf- cn telefoonlijnen verbroken.
Later enige regen
Dc Bilt verwacht tot morgenavond:
^■Overwegend zwaar bewolkt, met hier
en daar mist en voornamelijk ln de
kjjoo ui-Westelijke helft van het land la
ter enige regen. Matige en langs de kust
tijdelijk vrij krachtige wind. hoofdzake
lijk tussen Zuid en West. Weinig ver
andering in temperatuur.
(Opgemaakt te 10 uur)
25 JANUARI.
Zon op: 8.31 uur: onder: 17.15 uur.
Maan op: 12 31 uur; onder: 5.37 uur.
Hoogwater te Katwijk te 11.41 uur
(26,1 tc 0.30 en 13 00 uur)
Dit nummer bestaat uit acht pagina's
au een Bijvoegsel.
Dc Amsterdamse Gemeenteraad
heeft met algemene stemmen beslo
ten tot de bouw' van een If tunnel.
Burgemeester Mr A. f d'Ailly wenst
dc directeur van Publieke Werken.
Ir f. W. Clerx geluk met dc aan
neming van het plan van PAV.
Kans op enige regen
Het KNMI deelt mede
Het weer in ons land was de afgelo
pen twee weken wel gekenmerkt door
een opvallend gebrek aan zonneschijn
Zo scheen de zon in De Bilt sedert
Maandag 12 Januari maar ongeveer 5
minuten op de 20e en waren de overige
dagen geheel zonloos. De oorzaak hier
van moet worden gezocht in een gebied
van hoge luchtdruk, dat zich boven
West- en Midden-Europa handhaafde
en dat rustig weer veroorzaakte, waar-
aoor op tal van plaatsen mist ontstond.
Bovendien voerden westelijke winden
vochtige lucht aan. waarin uitgebreide
wolkenvelden voorkwamen, die zich dag
ln dag uit met grote hardnekkigheid
Sandiiaa&Aoa. £Ie?>*«£ucr
SOVJET-CRITIEK OP JURISTEN.
Het blad ..Izwestia". officieel orgaan
van de Sovjet-regering, schrijft, dat het
instituut voor rechten van de academici
van wetenschappen en het instituut voor
rechtswetenschap van de gehele Sovjet
unie ln gebreke zün gebleven wat be
treft „de zuivering van onze rechtswe
tenschap en burgerlijke invloeden". De
werken der instituten hebben een „bur
gerlijk nationalistisch karakter", cn cr
heerst bij deze Instellingen een sfeer van
zelfvoldaanheid, achteloosheid cn dul
den van tekortkomingen, aldus het blad.
Sommige geleerden nemen een mono
poliepositie in. slaan geen acht op cri-
tick en verhinderen de opkomst van
Jeugdig personeel!
\ln tegenstelling
\mct bijna alle
\voorgaande foto's
l//i deze serie is r.HBB I i SJHk 1 Ifffl fi I
\hcl bovenstaande «PI K B?®IM**fJfSi
stadsbeeld naar de D I HH'~yrr'*P *"i (r-'tmrnmu
/icqr/ppen van die -V
[mer^pklaringei^oo^naa^ez^v^ l!"'j tc I t,.."-
ren over het algemeen maar van korte OOk al Zijn ae
duur. Het ziet er naar uit. dat het solu- dienstbode Cn de
Me weer ook morgen in het !roo W'lfiMur rechts Op de
deel van het land zal vooitduien. Bij
ISchotland nadert een storingsfront dat voorgrona Olijk- -v s.
zich naar de Noordzee verplaatst cn dat liaar njef 0p Ujfs- i^Tlr" "«SIMM i I HHiUr. -
morgen waarschijnlijk wat regen zal nc|>flflr beducht.
n7ndTnfro"VpaUg5!edirmmh°cte Noord- De foto toont het begin van dc Hogcwocrd gezien uit dc Brccstiaat. In het derde gebouw ter linkerzijde.
westen van het' 'land reed? morgen jus voorbij het huis met de zonneblinden, was oudtijds de Sociëteit ..Concordia' gevestigd.
overdag kan plaatsvinden, enkele op- J (Foto Van I
%aripcr\i zullen J
(Foto Van der Zanden