Jc2U4Ai
Ter inleiding
Nederlandse vinding vervolmaakt
grootste cosmotron ter wereld
In Brookliaven (USA) wordt
lichtsnelheid benadert door
protonen
ZON EN STERREN
I. De Slag bij Heiligeriee
ZATERDAG-BIJVOEGSEL VAN IIET LEIDSCH DAGBLAD - 3 JANUARI 1953
TV/ U schrijven de 23ste Mei anno 1568.
fr Een uur geleden waren er in en nabij het moeras van Heiligeriee
vreemde geluiden: wapengekletter, bevelende stemmen, gehinnik van vurige
paarden. Nu is het stil, doch er hangt een spanning rond het moeras, die
tastbaar is.
Lodewijk van Nassau heeft zijn leger opgesteld in de bekende U-vormige
slagorde. De rechtervleugel van zijn leger staat onder bevel van zijn jongere
broer Graaf Adolf, die hem van Dillenburg uit is toegezonden door Oranje.
Graaf Adolf voert het bevel over ruiterscharen, die een omtrekkende
beweging van de vi/and moeten verhinderen. Lodewijk zelf commandeert de
linkervleugel. Die heeft hij vér vooruitgeschoven.
Tussen beide vleugels, ongeveer 2000 Meter van elkaar verwijderd, liggen
moerassen. Nu het vijandelijk leger in zicht komt en de troepen van Lodewijk
de stilte bewaren, praat het moeras. Het fluistert honend. Het spreekt tot de
busschieters, die Lodewijk in turf kuilen en greppels heeft verborgen het
praat zacht en verleidelijk tot de twee compagnieën piekeniers, die zo ver
mogelijk naar achteren zijn geplaatst, in de U-vorm.
t^J een der turfkuilen In het Noord-
Westen beweegt Iets.
J- Een wilde eend komt luid kwakend
van zl)n nest. vliegt naar het Westen, de
ondergaande zon tegemoet, zwenkt uit
haar koers als ze opeens honderden
mannen beneden zich ziet wemelen: het
leger van graaf Aremberg. de stadhou
der van Filips II, over de Noordelijke
gewesten.
Plotseling geschreeuw, gehoon, een
kluwen mensen in de verte.
Graaf Aremberg heeft ruzie gekregen
met zyn onderbevelhebber Bracamonte.
Graaf Aremberg wilde op Megen wach
ten. de stadhouder van Gelderland, die
hem door Alva ls toegezonden en met
zijn leger Zuid-Laren reeds heeft be
reikt.
Graaf Aremberg wil het zekere voor
het onzekere nemen, doch Bracamonte
ze alléén uiteen met zijn duizend Span
jolen. Hij heeft de troepen van Arem
berg er niet eens bij nodig I
Zijn niet de Geuzen bij Dalhem door
een handjevol goed geoefende soldaten
op een smadelijke vlucht gedreven? Wat
ls dat hier voor een gedraal!
Firoberen uit te wijken
anken, worden ze van
daar met moordend musketvuur begroet.
I „Voorwaarts! Hang op! Sla dood!"
Hun geschreeuw wordt plotseling
overstemd door een duizendvoudig:
„God zij met ons!"
Het davert over het moeras, het slaat
ülles neer wat op wil staan tegen deze
wanhoplgen.
„God zij met ons!"....
I De busschieters komen uit de kullen
cn de greppels, vuren in de aanstormen
de gelederen, die het moeras reeds heeft
gebroken
Een vreselijke worsteling ontstaat
voor een ogenblik
Al wat nog langs de busschieters komt.
loopt zich te pletter tegen de gevelde
pieken, die niet van wijken weten!
EN terwijl zich binnen de U-vorm
een vreselijke strijd ontwikkelt,
rukt Graaf Lodewijk op, Adolf te
gemoet. om de ring te sluiten
Welke hoge officier vlucht daar ln
pijlsnelle vaart naar het Westen, nog
voor de ring gesloten ls?
Hel is ons een genoegen, hierbij een serie historische artikelen van
de auteur Rein Brouwer uit Oegstgeest. kort in te leiden.
Als wij bij onszelf te rade gaan. zouden we de conclusie durven
trekken, dat er geen lagere schoolvak is. waarvan zó weinig is
blijven hangen, als van GeschiedenisIndien een volwassen
burger uit dit land der hersengymnastiekwedstrijden. het jaartal
kent van de slag bij Heiligeriee. is hij al „boven de middelmaat"!
Komt dit door een verkeerde wijze van doceren?
Of moeten we de oorzaak zoeken bij ..de fantasie-loze. luisterende
mens"?
Eén ding is zeker: de waarde van historisch inzicht, dat slechts
verkregen kan worden langs de weg der kennis, is nauwelijks te
overschatten. Immers: inzicht hebben in de „Historie" betekent
tevens inzicht hebben in de diepste roerselen van de mensenziel.
Het was ons bekend, dat Rein Brouwer, van wie bij de Uitgeverij
S'oordhoff te Groningen, in samenwerking met de Leidenaar de
heer Groenendijk, binnenkortSchijnwerpers op onze Geschiede
nis" verschijnt, een leergang voor de lagere scholen, jarenlang ge
schiedenis heeft gedoceerd aan de jeugd die de lagere school heeft
verlaten.
Hij volgt daarbij een methode die interessant is en de stof ge
makkelijk doet vasthouden!
Hij groepeert zoveel mogelijk alles om beelden. De brand, die
U bij Uw buurman hebt zien woeden, toen U zes jaar oud was.
herinnert U zich nog beter dan de jaartallen die U hebt „gegonsd",
toen U het dubbele aantal jaren telde.
De Historische Beelden", die Rein Brouwer voor ons zal schrij
ven. zijn niet alleen voor de jeugd bedoeld. Zij zijn bedoeld voor
degenen die zich interesseren voor de Historie in het algemeen
en de mens in het bijzonder.
In deze reeks zult U beelden zien van belangrijke personen,
toestanden, gebeurtenissen, waarvan ook de ontwikkelde lezer
over het algemeen zeer weinig weet.
Met deze woorden leiden wij een artikelenreeks in van een auteur,
die ons lachend verzekerde dat een volk zonder geschiedenis is
als een mens zonder geheugen!"
Wij zijn het met hem eens dat een zich opnieuw bezinnen op het
verleden der mensheid, in een tijd waarin in een razend tempo
Geschiedenis wordt gemaakt", nuttiger cn noodzakelijker is
dan ooit!
Al zijn pogingen om de Christenen, de
Protestanten en de Katholieken, de Pro
testanten onderling te verzoenen, leden
schipbreuk.
Hi) ls soldaat geworden, tegen zijn
wil. door de omstandigheden
Hij is géén mensendoder. hij ls een
bouwer aan een betere wereld!
Z.vAór valt hem zijn taak!
Zijn soldaten waren deze avond zo
moe. Gisteravond muitten ze, hij heeft
ze bedwongen, samen met Adolf. In de
afgelopen nacht zijn ze gekomen vanuit
hun stellingen bij Applngedam naar
hier. Deze avond kon hij niet meer met
ze op mars gaan naar de stad Gronin
gen.
Plotseling voelt nif zichzelf ook zo
moe.
De ketting van het Gulden Vlies, die
hij van de hals van Aremberg genomen
heeft om haar naar Dillenburg te kun
nen zenden als teken van een roemrijke
overwinning, veilles* haar glans.
Een schrijnend gevo:l van verlaten
heid komt in hem. HU is zo alleen. Zijn
broer gestorven, de Nederlanders, voor
wie hij strijdt, hebben hem in de steek
gelaten Hij zal verder moeten met zijn
muitzieke troepen, «or hoe lang nog?.
In tud van nood wist deze nobele
figuur, bij wie hij troost kon vinden:
zijn moeder.
Uit zijn helm nam hij een van haar
brieven en las. En naarmate hO verder
las, daalde er een vreemde vrede in zijn
hart.
Bestond de dood werkelijk?
B-:iten scheen de volle maan op een
dichte wade. waaronder ook zijn levende
soldaten waren gaan slapen.
En binnen suisde de stilteop deze
Zondag
TOEN Graaf Lodewijk met zijn leger
voor de poor'.'n van de onneem
bare vesting Groningen verscheen,
bleven ze voor hem gesloten.
Megen, die vluchtelingen van het
leger van Aremberg had opgevangen
en zodoende gehoord had. hoe gruwe
lijk de nederlaag der hunnen was ge
weest, wist, dat h(J in de geest van de
hertog van Alva handelde, de door
Filips II in hel vorige jaar gezonden
landvoogd, indien hij onmiddellijk
naar Groningen rukte.
II|j was binnen vóór Lodewijk kwam.
Daar voor de poorten van deze veste,
begon in feite de Tachtigjarige Oorlog.
Want daar heeft de Historie in de
eerste instantie bepaald dat het een
lange, bange krijg zou worden.
Rein Brouwer
„FERROXCUBE"
is en dat op soortgelijke wijze gemaakt
wordt als aardewerk, zeer hoge eiser»
I gesteld, zowel wat de samenstelling al*
I wat de vorm cn afmetingen betreft.
Sommige afmetingen moesten namelijk
I tot op een veertigste millimeter nauw.
j keurig zijn, om het volle profijt te kun*
nen trekken van de bijzondere magneti
sche eigenschappen van het materia*].
Sterke frequentiewijziging
Ferroxcube heeft bovendien nog een
I andere belangrijke rol gespeeld bij de
constructie van het cosmotron te Brook-
l haven.
Zoals reeds gezegd krijgen de proto
nen in de „renbaan" een steeds grotere
snelheid waardoor dus de tijd voor één
omwenteling telkens kleiner wordt. De
spanningsstotcn. die de transformator
aan de protonen geeft, moeten elkaar
dus steeds sneller opvolgen. De frequen
tie van de wisselstroom in de transfor
mator, die de spanningsstotcn veroor
zaakt, mag dus niet constant zijn. Die
frequentie moet in een seconde van
i ongeveer 400.000 tot 4.500.000 maal per
seconde aangroeien!
Om dit te bereiken is een electrisch
afgestemde oscillator geconstrueerd,
die de frequentie van de wisselstroom
op de vereiste wijze regelt. Het hart
van deze oscillator is weer een kern
van ferroxcube, ditmaal echter een
kern die nog geen dertig gram weegt.
Zo heeft de Nederlandse natuurkun
dige wereld door een zelf ontwikkelde
vinding een belangrijk aandeel bijge
dragen tot de resultaten van het fun
damenteel onderzoek der materie in
het „dorado" van de kernphysica,
Amerika.
Uiteraard zal deze Nederlandse vin
ding. getoetst aan de resultaten in
Amerika, ook worden toegepast in het
cosmotron. tot welks bouw met geza
menlijke krachtsinspanning tien West-
europese landen onlangs hebben beslo
ten. Dit Europa-cosmotron zal naar ver
wachting de in Brookhavcn bereikbare
resultaten nog verre overtreffen.
„Voorwaarts!" Hij zal die Lodewijk
persoonlijk neerslaan en zijn benden zo
gruwelijk teisteren, dat er niemand meer
ten wapen tegen de Koning durft te
hanteren! Wachten op Megen? Wat is
da» voor getreuzel! Angst om de broer
van die Oranje neer te slaan, met wie
Aremberg zo vaak gefeest heeft ln Brus
sel?
Het lawaai wordt een tumult, het
tumult groeit aan tot een vreemde
woede.
Opeens storten de legers van Aremberg
voorwaarts. HU heeft zélf het bevel ge
geven. nadat oj Bracamonte heeft toe-
eei onderd dtt hU zien wil. of deze even
goed vechten kan al. snoeven, nadat hU
trot, heeft gewezen op zijn order, ten
van het G„lden Vlies, een ereteken van
zijn Koning, dat Bracamonte niet tonen
„Voorwaarts: „Hang op!".... „Sla
dood!".... Dót ls de strijdleus der
Spanjolen.
D—S lucht davert van het rumoer en
de ter kimme neigende zon ziet.
hoe honde.cen het moeras Instor
mendaarin gelokt worden door
Graaf LodewUk, die opzettelUk een
kleine legerafdeling heeft laten vluch
ten.
„Voorwaartsl Hang op! Sla doodl
Wat ls dit?
Het moeras slingert plotseling zijn
vangarmen om velendie verdwij
nen.... Het moeras kent geen genade,
meedogenloos zuigt he. langzaam hon
derden ln haar schoot die pas stil wor
den als hun inond bedekt is door de
donkere breij
Wilde verwarring ontstaat, doch de
achtersten, die niet zien wat voor hen
gebeurt, stuwen op. jagen makkers de
dood ln. En als deze makkers ln hun
Bracamonte is het, de snoever, die nu.
de ogen opengesperd van angst, luid
keels schreeuwt- .Vlucht, vlucht!'
Graaf Lodewijk maakt haast. Hij ziet
vanuit de verte dat Aremberg zijn nog
weinige getrou' en rond "Ich verzamelt,
om met hen een hevige aanval te doen
op de cavalerie van Adolf.
Graaf Aremberg wil de weg ln han
den hebben, die Adolf bewaakt en met
leeuwenmoed verdedigt. Graaf Aremberg
weet. dat dit zUn laatste kans 16 en die
zó! hij nemen, wót ook de gevolgen zijn.
De avond ls «evallen. Dampen zijn
uit het moeras gestegen en l.ebben zich
uitgespreid over de 1400 gesneuveloe
Spanjaarden, de 50 gesne welde Geuzen.
Graaf LodewUk zi tegenover zUn dode
broer, die opgebaard ligt in het klooster
van Heiligeriee; die „ghebleven ls ln
Vrleslant In den slagh".
In het klooster is het stil: slechts de
kreten van zUn opgewonden soldeten,
die de tenten van Arembeig plunderen,
dringen tot hem dooren een enkele
kreet van een nachtvogel.
„Liever dood dan overwonnen!", dót
ls de wapenspreuk der Nassauers De 22-
jarige en veelbelovende Adolf heeft
het waar gemaakt Vlak naast hem ligt
Aremberg. Toen deze zag dat alles ver-
In dienst van fundamenteel onderzoek
der materie
Onlangs is het „cosmotron" \an het Brookhavcn National Labatory ln
Amerika officieel in gebruik gesteld. In dit machtigste cosmotron tor wereld
(dat echtor over enkele jaren overtroffen zal worden door het Kuropa-eosmotron
in Geneve, aan de totstandkoming waarvan ook Nederland oen belangrijk aandeel
heeft) wordt aan protonen (kernen van het waterstofatoom) een snelheid gegeven
niet minder dan 270.000 kilometer per seconde, waardoor deze deeltjes
aangewend kunnen worden voor hot bombarderen en daardoor uiteenslaan van
andere atoomkernen. Deze proeven, die een zuiver wetenschappelijk karakter
dragen en (zeiter voorlopig) niets te maken hebben met het winnen van atoom-
energie voor oorlogs- of vredesdoeleinden, kunnen zeer veel bijdragen tot het I
fundamenteel begrip omtrent aard en structuur der materio en het wezen van
energie.
De constriietio van dit cosmotron is slechts mogelijk geworden - aldus word
bU de In gcbrilikstelling bekend gemaakt - dunk zij een Nederlandse uitvinding,
namelijk het „Ferroxcube" dat door het Philips Natuurkundig Laboratorium te
Eindhoven werd uitgedacht en vervaardigd.
Het enorme cosmotron te Brook-
haven, waarin protonen de licht
snelheid benaderden. In de cirkel
vormige ring met een diameter van
enkele honderden grammen vervaardig- b j 20 meter ligt de luchtledig!
de, moest zy nu ten behoeve van het ulJ'tu
gaan maken. Bovendien werden aan het
Ferroxcube, dat een keramisch materiaal
buis, de „renbaan" der.
protonen.
was te moe. Het kwam met zUn bulk
ln de punten terecht en sloeg rug-over.
Twee huursoldaten hebben Aremberg
gedood, toen hU onder zijn paard lag....
LODEWIJK. overtuigd Protestant,
heeft bevel gegeven Aremberg in
gewUde aaide te begra en.
Nu zit hU daar bU zijl dode broer
ZUn gedachten gaan naar vele richtin
gen.
Zevenmaal de aarde rond
per seconde!
Een cosmotron is als het ware een
renbaan voor protonen. Deze renbaan
bestaat uit een luchtledige tot een
cirkel gebogen buis. waarin de proto
nen. die er in geschoten worden, blijven
rondcirkelen onder invloed van een
magnetisch veld, dat deze positief gela
den kerndeeltjes in hun baan houdt.
Tijdens dit rondtollen van de proto
nen passeren zij telkens een transforma
tor. die bij een punt van de buis is aan
gebracht. waarvan zij als het ware een
eleclrische stoot krijgen, die hun snel
heid steeds groter wordt.
Het is reeds gelukt, de protonen op
die manier een snelheid te geven van
niet minder dan 270.000 kilometer per
seconde, dat is ongeveer negen tiende
van de snelheid van het licht, de theo
retisch grootst denkbare snelheid die
langs natuurlijke of kunstmatige weg
bereikt kan worden. Men moet over
die snelheid niet te licht denken. Legt
een proton met die snelheid een baan
om de aarde af, dan zou het in één
seconde bijna zeven maal de aarde
rond vliegen! Het gebeurt echter In de
cirkelvormige buis van het cosmotron,
welke baan heel wat korter is dan de
aardomtrek. De buis heeft namelUk
een diameter van „slechts" büna twin
tig meter. Dat betekent dat bU een
dergelijke onvoorstelbare snelheid het
proton ongeveer drie mlllioen maal
per seconde de „renbaan" van het cos
motron doorloopt
Aanvankelijk heeft men met behulp
van een „cyclotron" elcclronen. dal zijn
de negatieve deeltjes van een atoom, tot
grote snelheden opgevoerd volgens soort
gelijke principes. Men heeft daarmede
waardevolle resultaten geboekt, doch de
energie van een zeer snel bewegend elec
tron ls veel klelnor dan een even snol
bewegend proton, aangezien een proton
ongeveer tweeduizend maal zo zwaar
I is als een electron. Er zit nu eenmaal
I heel wat meer bewegingsenergie in een
goederenwagen die ccn snelheid heeft
van twintig kilometer per uur dan in
I een fiets mot dezelfde snelheid. Die fiets
is heel wat lichter en zijn kleinere be
wegingsenergie blijkt al hieruit, dat een
fiets met die snelheid makkelijk ls tegen
te houden, maar met een goederenwagen
I valt dat lang niet mee.
En
maal, niet om de snelheid als zodanig,
hoewel de nergie verkregen wordt door
opvoeren van de snelheid. Protonen met
een dergelijke snelheid van honderddui
zenden kilometers per seconde hebben
een enorme energie, die bij de genoemde
reeordsnelheid die bereikt werd ruim
twee milliard electron volt bedraagt
Botsen zij met die energie op atomen
van een of andere stof, dan verwekken
zij daarin kernreacties, d w.z. zij breken
als het ware met hun energie het moei
lijkst breekbare deel van het atoom, de
kern. Om die reacties gaat het. Men
hoopt uit hun nauwkeurige bestudering
meer te weten te komen over de kern
structuur en daarmede over de struc
tuur der materie als geheel cn zelfs het
wezen der materie.
Nieuw magnetisch materiaal
Dank zij een vinding van Philips ln
Eindhoven is het mogelijk geworden
het cosmotron te Brookhaven, waar
mede men deze fantastische resultaten
weet te boeken, te doen functlonneren.
De moeilijkheid is namelijk, dat de
stroomstoot, waarmede de protonen tel
kens een „zet" naar hoger snelheid krij
gen, juist gegeven moet worden op het
moment, dat het proton de transforma
tor die de stoot geeft passeert. Dit stelt
zware eisen aan die transformator. Er
moet dus bij iedere omwenteling, en dat
ls drie millioen maal per seconde, een
stoot worden gegeven. Dit is niet moge
lijk torn technisch niet nader te omschrij
ven redenen) bij een transformator met
ijzeren kern.
Daarom hebben de bouwers van het
cosmotron moeten zoeken naar een mag
netisch materiaal, dat zonder bezwaar
kon worden gebruikt bij dergelijke zeer
hoge frequenties.
Dit materiaal met bijzondere magne
tische kwaliteiten, geschikt voor de
kern van de transformator, vonden de
onderzoekers te Brookhaven in de
nieuwe serie magnetische materialen,
die juist in die tUd (1948, toen men het
cosmotron begon te construeren) door
het Philips Natuurkundig Laborato
rium te Eindhoven waren uitgevon
den. Uit deie materialen, die bekend
'.ijn onder de naam Ferroxcube, kon
n samenwerking met de Philips Labo
ratoria te Irvington (USA) de juiste
keuze worden gemaakt.
Hoewel Philips oorspronkelijk slechts
Foorxcube-onderdelen van hoogstens
_/\T U we- nauwelijks bekomen van de oesters en de champagne"
wie lacht daar? met beide benen, zij 't nog wat wankel, in het
nieuwe jaar staan, gaan we gezamenlijk en gezellig weer aan de slag.
Niet dat we er veel mee bereiken, want sinds de beheerste loonvor
ming is veel van de aardigheid er af en zijn de kansen om er eens
boven-uit<e komen, miniem.
Maar tóch dragen we nog altijd de illusie in het hart, dat 't wel
eens veranderen zal en misschien 1953 ons allen de eer brengt, die we
naar ons gevoelen zo grotelijks verdienen.
Het Nieuwe Jaar: wat zal 't ons brengen?
Verlies of winst?
Belastingverlaging of weer een nieuw pamflet van Heer v. d. Kieft,
waarbij onze al grijzende haren opnieuw te berge rijzen?
Een televisietoestel van iemand die er geen interesse voor heeft en
't nu aan ons schenkt, omdat hij weet, dat we de wereld graag van
alle kanten bekijken?
Eindelijk een stem in het democratische kapittel, waarnaar geluisterd
wordt?
Een prijs voor een rijmpje van enkele geestige regels, sinds we
weten, dat een juffrouw in Amsterdam er f. 10.000 mee in de wacht
sleepte?
Een hutje op de hei, om uit te rusten van 's werelds plagen?
Of blijft alles bij 't oude en zijn we gedoemd bescheiden als we
zijn! wéér een jaar op de achtergrond te blijven en elke buitenkans
over te laten aan hen, die onder gelukkiger gesternte geboren zijn?
J A, 't staat in de sterren geschreven, zeggen ze wel eens.
Die sterren flitsen en flonkeren maar aan de hemel!
Zou er nu niet één voor U en voor mij zijn, die onze weg in 1953
zó verlichten wil, dat onze wensen in vervulling gaan?
Ach: we stellen er ons niet véél van voor
Er zijn zóveel millioenen mensen en er zijn zóveel bewolkte luchten,
dat het al een wonder zou wezen, als nu juist één ervan, nog wel door
die wolken heen, op ons of op Uw hoofd zou gaan schijnen, om het
donkere levenspad wat te verlichten.
Maar dat hóeft ook niet: er is altijd nog de zönl
En al komen er genoeg regendagen, die zon koestert op haar manier
zo af en toe klein on groot, arm en rijk, allen die het hoofd naar haar
oprichten als ze zich vertoont enweten, dat ze er is om ons te sterken
voor de problemen, die ongetwijfeld ook in het nieuwe jaar op ons
zullen osstormen.
ZOLANG die zon dus schijnt en zolang er nog maar één ster is,
waarbij we misschien slechts zijdelings betrokken zijn, zal 't ook
nu waarachtig wel gaan, als we maar niet méér verwachten dan binnen
de mogelijkheden van de gewone massa-mensligt.
Daarom: wees een beetje tevreden en als 't kan gelukkig, wan
neer de zon in 1953 schijnt of een ster even in Uw richting twinkelt.
Dan valt er wel iets weg van alle onvervuldheid, alle rancune, alle
.champerheid van Uw wezen en weet ge, dat deze wereld nog niet zo
\waad behoeft te zijn, ook al is er nóg zo veel, dat bedrukt of cynisch
maakt.
„Voortgaan zonder 't hoofd te bukken", luidt het parool voor het
juist aangebroken jaar.
Voortgaan in het vertrouwen, dat de sterren goedgunstig zullen
:tralen, niet alleen voor ons persoonlijk, maar voor allenl
Niets is erger dan een wereld, waarin een gevoel van onbezorgdheid
■oorgoed verloren gaat.
Laten we ons dus voor het behoud ervan, ook in 1953 inzetten: ik
roor mij hoop er in dit rubriekje weer 't mijne toe bij te dragen!
En mi: alle hens aan dek! FANTASIO.
