2500 x haring en
wittebrood
OPTOCHT EN VIERING ZIJN NIET
TE SCHEIDEN!
„Ik ben trots op Leiden"
Prins Willem inspecteerde
Geuzenvloot
Beleg en ontzetna 375 jaren
Goede en Kwade dingen in bonte rij
De Commissaris der Koningin mr L. A. Kesper:
fi
j Kj le. i-ré.
JjL
Jr
DINSDAG 4 OCTOBER
De aanblik, welke het Waaggebouw in de morgenuren van 3 October
biedt, is in de loop van 60 jaar nauwelijks veranderd. Sedert mensenheu
genis hebben aan de rechterzijde hoog gehoede en zwartgejaste heren klaar
gestaan om alle gegadigden van wittebrood te voorzien en aan de andere
zijde konden de laatsten van vooraanstaande Leidse burgeressen het twee
de deel der traditionele feestgave, de haring, in ontvangst nemen. Dat gaat
nu al sedert 1885, dus ruim 60 jaar. Het ceremonieel gelijkt ieder jaar even
veel op dat van het voorgaande jaar als de wittebroodjes en de haring dat
doen en waarvan alleen de aantallen verschillen. Dit jaar waren er ruim
2500 liefhebbers. In de vooroorlogse jaren kwamen daarbij nog de thee,
koffie en tabak van de Weduwe Van Nelle en we willen hopen, dat de tijd
niet verre meer is, dat ook dit onderdeel der traditie in ere wordt hersteld.
Maar er moge dan al in de entourage
weinig afwisseling schuilen, eentonig of
afgezaagd is het geenszins en geen recht
geaard Leidenaar zou dit programma
punt uit IJdo's feestwijzer geschrapt
willen zien.
Het was alles als vanouds en alles
liep weer op rolletjes. Het bestuur der
3 October Vereeniging kwam natuurlijk
een kijkje nemen; de heer en mevrouw
Van KLnsohot waren ditmaal in het ge
zelschap van de Commissaris der Ko
ningin en mevrouw Kesper. T. en D.
musiceerde onder leiding van de heer
W. J. Smolders op het Waaghoofd, maar
deed dat onder het motto „de dag is
nog lang" wat zuinigjes aan en dan was
er natuurlijk de praeses-Collegii, jhr M.
L. de Brauw, die de haringuitreikende
dames met zwier een flacon Eau de
Cologne aanbood om de ergste vis-geu-
ren te verwijderen.
In verband met de hoge belangstel
ling van de Commissaris der Koningin,
verscheen het fotografenheir op dubbele
sterkte en zowel de heer Kesper als bur
gemeester Van Kinschot demonstreer
den engelengeduld tijdens hun camera
offensief.
(Foto Leidsch Dagblad/Van Vliet)
HOOG BEZOEK.
Een daarmede zou dan ongeveer alles
gezegd zijn, wat er van het Waagtoneel
te vertellen valt, ware het niet, dat er
ditmaal enige buitenissigheden waren.
Buitenissig is eigenijk een oneerbiedig
woord voor deze voorvallen, want het
eerste vermeldenswaardige feit was het
hoge bezoek van Prins Willem I, de
Vader des Vaderlands, die op 4 October
1S74 ook een bezoek aan de bevrijde
burgerij bracht.
Het begon (1) eigenlijk al Zater
dagavond met de taptoe. Als ge
woonlijk werd een hulde gebracht
bij het standbeeld van burgemeester
Van der Werff. Maar de drie
Octoberviering van dit jaar had een
bijzonder karakter, omdat het ont
zet van Leiden 375 jaar achter ons
ligt. Dat is een lustrum in het
kwadraat en derhalve werd - het
geen gebruikelijk is eens in de 25
jaar - ook een krans gelegd voor
het monument van de „andere"
burgervaders van Leiden, opgericht
op de hoek van Plantsoen en Kore-
vaarstraat. De heer Van der Laan
verrichtte deze zeldzame èn dank
bare plicht.
De eigenlijke derde October begon
voor het krieken van de dag met
(2) het uitsteken van de vlaggen,
waarbij de molen De Valk (3) niet
wilde achterblijven. Als inzet bur
gemeester Van der Werff. Althans
één van de twee. die in de optocht
meetrokken. Ergens moesten wij
eerlijkheidshalve ook deze uitbeel
der van Leidens beleg-held ver
eeuwigen. Waarom dan niet op
deze plaats?
Na reveille en koraalmuziek was
het eerste spectaculaire nummer
van het welvoorziene programma de
intocht van de Geuzen in de Sleu
telstad. Na de moeilijkheden daar
van door demping van vele grach
ten etc.) te hebben overwonnen,
verzochten de Geuzen uiterst
vriendelijk (4) aan wal te mogen
gaan voor de Waag. hetgeen (5)
met genoegen werd toegestaan. Het
wachten was op Prins Willem de
Zwijger, die de Geuzen welkom zou
heten, doch die instede daarvan
door de Geuzen bejubeld werd en
derhalve als hoogtepunt van zijn
optreden (6) burgemeester Van
Kinschot toesprak. Toen dat een
maal was gebeurd, kon de uitdeling
van haring en wittebrood een aan
vang nemen. Uiteraard konden
Prins Willem en de bemanning van
twee Geuzenschuiten deze taak
niet alleen volbrengen, weshalve
(7de VVSL een handje hielp. Dat
het geapprecieerd werd (8) was op
veler gezichten te lezen.
Inmiddels was het 3-October-feest
elders in de stad in volle gang. Een
van onze assistenten kwam met de
volgende foto thuis (9) zonder ons
te kunnen vertellen, wat en waar
dit precies was. Enfin, in Leiden
ontmoet je op 3 October allerhande
vreemde zaken, weshalve wij ook
dit fenomeen maar een plaatsje
gunnen.
Kwam de assistent thuis met een
onbegrijpelijk plaatje, onze collega
ontmoetten wij elders in actie, zon
der onbegrijpelijke plaatjes (10).
De straatfotografen maakten een
goede dag met al hun opnamen van
jeugdige feestgangers, wier foto in
3 minuten gereed hoorde te zijn.
Al dwalende door de stad bemerk
ten wij. dat men zich installeerde
(11) voor het hoogtepunt van het
feest: de optocht
Historisch gesproken, kwam hij dus
ongeveer 36 uur te vroeg, maar dat
mocht de pret niet drukken en T. en D.
verwelkomde Prins Willem, die verge
zeld werd door zijn secretaris, met het
Wilhelmus, toen de staatsiekaros voor
het Waaggebouw stopte.
Gelukkig was Prins Willem helemaal
niet zo zwijgzaam als zijn bij- en ere
naam zou doen vermoeden; hij knoopte
hier en daar ongedwongen een gesprek
aan, onderhield zich geruime tijd met
de familie Reitsma, die zich in zijn bij
zondere belangstelling mocht verheu
gen, dronk heel gemoedelijk een kopje
koffie en stapte daarna weer in zijn
karos om 's middags tijdens de optocht
opnieuw te verschijnen.
Aan de komst van Zijne Hoogheid,
was overigens nog een „joyeuse rentrée"
voorafgegaan, die der Geuzen, die on
der leiding van admiraal Boisot in twee
boten volgens de historische route de
stad kwamen binnenvaren. De vaderland
se geschiedenisboekjes leren ons, dat de
Geuzen ruwe klanten waren en ook hun
nazaten gooiden met miniatuur-donder
bussen, alsof het niks was. Njord lever
de de équipage voor de Geuzen „vloot"
en dus was 't in orde. Gelukkig maar,
dat de bevrijders niet nóg weer haring
en wittebrood op de originele wijze on
der de langs de kanten opgepakte me
nigte distribueerden, want de vliegende
haringen veroorzaakten onder de Leid
se burgerij anno 1949 kleine paniekjes
van een andere aard dan in 1574 het
geval was
Rest nog melding te maken van een
derde afwijking van het gebruikelijke
programma in de vorm van een huldi
ging. En wel in de eerste plaats van
mejuffrouw Wijling, die gedurende een
kwarteeuw het 3 October-bestuur as
sisteerde bij de uitreiking van haring
en deswegen een taart kreeg. En voorts
van de weduwe D. PardonBroers, uit
de Lusthoflaan 57, die óók een taart
kreeg omdat zij nu al 60 jaar achtereen
op 3 October niets anders kreeg dan ha
ring en wittebrood. Beide lekkernijen
werden met een toepasselijk woord uit
gereikt door het bestuurslid, mr W. J.
Geertsema, die er zijn blijdschap over
uitsprak, dat onder de Leidse burgerij
het inzicht groeit, dat deze feestgave
niet is een vorm van bedeling, maar het
hooghouden van een historische tra
ditie!
Het zou onvriendelijk zijn tegenover
de Tuinstadwijk, wanneer wij hier op
deze plaats ten slotte geen loffelijk ge
wag maakten van hun originele intocht
als leden der vis- en kaartclub. Het was
alleraardigst. Houd dit vol en onze van
tradities druipende 3 Octoberdag is er
weer één rijker!!
Militaire mars
Dat aan dit Leidse feest ook de Kon.
Militaire Kapel uit Den Haag haar me
dewerking verleende, was een gebeurte
nis op zichzelf. Doch niet alleen deze
kranige kapel o. 1. v. de 1ste luit. R van
Ypsren, maakte een rondwandeling door
Leiden, ook de Studentenvereniging Pro
Patria, de Marine van Valkenburg en
Voorschoten en de 3e Compagnie Terr,
troepen namen hieraan deel. Te onge
veer halftien werd voor de autoriteiten,
die zich voor het Stadhuis hadden op
gesteld en waaronder zich thans mede
bevonden de generaal-majoor Jager,
bevelhebber van het gewest, de kapi
tein-luit. ter zee d'Engelbronner, com
mandant ran de S.M.D. en de com
mandant van het vliegveld Valkenburg
en de M.O.C. te Voorschoten, gedefi
leerd. De troepen, die onder commando
stonden van majoor J. Huiskes mar
cheerden in perfecte houding en
stramme pas voorbij. Van de zijde der
burgerij bestond voor dit militaire
schouwspel grote belangstelling.
Homeras - of was het een andere
mythologische figuur? -r geeft een
NIWIN-collectante een vuurtje ge
durende de optochtpauze in Oud
Hortus zicht.
Het woord „3 October-op tocht" werkt nog altijd op Iedere Leidenaar als
een magneet!
Bjj dit kernpunt der feestviering Is iedere burger nauw betrokken betrok
ken, hetzij als deelnemer, hetzij als toeschouwer.
Men mag sinds 1886 oprichtingsjaar der gerenommeerde 3 Octoberver-
enig-ing alle grandiose herdenkingen van Leiden's Ontzet meegemaakt heb
ben, hóe oud ge ook zRt, U verzekert zich bij voorbaat va® een goede plaats
in huls of op straat.
Dit jaar ls de aandacht van de toeschouwer extra gespannen geweest:
immers voor het eerst zou een uitbeelding gegeven worden van „Leidens Be
leg en Ontzet" en wie de historie kent, weet dat daaraan zo het een en ander
vast gezeten heeft.
We zouden alle Hollandse en Spaanse personages zien, voor wie de historie
eerbied, dan wel verachting bracht: we zouden vóór alles Prins Willem van
Oranje begroeten, dan een Louis van Boisot, een burgemeester van der Werff
en voorts him felle tegenstanders: een Don Louis de Requesens of Don Fran
cisco de Valdez en talloze anderen.
We hébben hen allen gezien: vooral Prins Willem, minzaam groetend naar
alle kant en zonder ophouden, die bewees, behalve een warm „Vader des
Vaderlands", ook een volmaakt acteur te kunnen zijn!
Zó is dan de herinnering aan wat
onze stad onder het Spaanse juk moest
ondergaan, opnieuw verlevendigd, dank
zij het juiste inzicht van de man, die
de historie op een prikje kent en er
geen steek in vallen laat.
De heer Verbuigt toch, weet het ons
steeds duidelijk te maken, dat wij de
helden van het voorgeslacht eren- en
de Spaanse geweldenaren smaden moe
ten.
Al was er dit jaar geen .gouden
koets" om zich aan te vergapen en al
hebben wij in voorgaande jaren wel
eens optochten gezien, die qua zwier en
kleurig effect sterker het oog boeiden,
toch vervulde dit plechtstatige geheel de
deelnemers gans en al en voelden zij
zich gedragen door traditie.
Zij, alsook de kRklustigen, wisten
dank verschuldigd aan de voorvaderen.
Immers: hóe zou dat écht-Hollandse
stedeke Ledden er thans uitzien, indien
de Spanjaarden in de nacht van 2 op
3 October 1574 niet uit de Lammen
schans gevlucht waren en 't dus in ons
land nog steeds voor 't zeggen had
den?....
Gode zij dank Is uitgehouden tot
het bittere einde en op het nippertje
kwam de redding!
Daarom hebben wR al degenen, die
dat voor het nageslacht in orde
brachten, in het jaar 1949 voor de
zoveelste maal hulde betoond!
Leiden heeft n* 375 jaren de strRd
nog niet vergeten en zal deze nim
mer vergeten!
Onder een hemel, waarin flitsen zon
licht afwisselden met donkere dreigin
gen, trok de optocht door de veste, door
duizenden aangestaard en bewonderd!
Vooral wanneer het ging om beken
den, die er in hun historische kledij
plotseling gans anders uitzagen dan in
het pakje-wan-alle-dag der 20ste eeuw.
In deze tijd van nivellering zien mi
nister en bode er in hun sobere col
bertje precies hetzelfde uit.
Geen zand-, maar een
waterruiter
Een ongeluk, dat overigens goed
is afgelopen, deed zich gistermid
dag tijdens de optocht voor, na
dat deze juist voor de tweede
ronde van „Oud-Hortuszicht" was
vertrokken. Bij het aanbieden van
verversingen voor de woning van
de burgemeester aan de Witte
Singel schrok het paard van een
der leden van de Vaandelwacht
der 3 Octobervereniging, met het
gevolg, dat het dier struikelde
over een langs het gazon staand
hekje en met zijn berijder in het
water van de Witte Singel terecht
kwam. De onfortuinlijke ruiter,
die ogenblikkelijk de walkant wist
te bereiken, werd bij de burge
meester van droge kleren voor
zien. Spoedig wist men ook het
paard op het droge te brengen.
De Vaandelwacht vervolgde, één
lid minder sterk, zRn weg....
iiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
(Foto Leidsch Dagblad/Van Vliet)
Nog even een laatste steek, voor het vertrek van de optocht. Er bleek
een zoompje gesneuveld te zijn.
tussen een sierlijke hertog en een
doodgewone hellebaardier, of tussen
een met juwelen omhangen edeldame
en een afgesloofde huisvrouw.
Dat alles kwam hier in scherp con
trast tot expressie, al mag dan een ge
brilde edeüjvrouwe of ene met bruine
schoenen onder een zwart-fluwelen
kleed, niet zulk een aristocratische in
druk gemaakt hebben, als eigenlijk in
de bedoeling lag.
Maar leven we niet in een periode,
Een gmeraaTen wn Soldaat schelen wfaJln de standen tot elkaar gegroeid
ook al nauwelijks een kortgeknipt haar,Z1^n?
als ge geen ocg voor .sterren" hebt. Er waren nog andere bewonderens-
Wélk een verschil met eertijds: toén 1 waardige figuren, dan alleen aanhangers
zag men onmiddellijk het onderscheid van het militair gezag en hun voorna-
Tijdens een (kort onderhoud, dat wR I land, mr L. A. Kesper, mochten hebben, I hem gaarne bereid onderstaande uit-
glsteren ten huize van de 'burgemeester, besohreef hR ons in enthousiaste be- spraak voor ons blad op schrift te stel-
Jhr mr F. H. van Kinschot, met de Own- woordingen zijn indruk van de 375ste len
missaris van de Koningin in Zuid-Hol- viering van Leidens Ontzet. WR vonden J
me dames: gestalten uit een sinds lang
venvlogen Godenwereld om van te Rzen.
Een verschrikkelRk strRdlustige Mars
deed alsof hR nog noodt van een atoom
bom gehoord had. HR droeg daarbR een
zwarte baard om voor weg te kruipen.
Achter hem reed een zachtaardige Ce
res met gouden lokken en een Bachus,
om 'n ouderwets oubollig avondje mee te
houden en hem dan af en toe in zRn
dikke, rode neus te knRpen.
Jupiter, Mercurius, Neptunus en an
dere goden, hoger of lager in rang trok
ken voorbR en rond hen lieftallige gra-
itiën of nymphen in het groen, met al
weer kolossale zware bruine of zwarte
(Foto Leidsch Dagblad/Van Vliet)
ft (J~i U* hsu. j J-
i* sJo lUsu ty^rj zijl
L*-. h-j— ét* k*
^lJL-7 SI -.J fc
Een van de hoofdpersonen van de
indrukwekkende optocht: Prins
Willem I van Oranje, de Zwijger,
die niet in ieder onderdeel van het
feestprogramma deze toenaam eer
aan deed, maar overigens een uit
stekende en imposante vertolking
ten beste gaf van onze Vader des
Vaderlands.
