Koning Willem III, Koningin Sophie
en de Prinsen Alexander en Hendrik
bezochten Leiden
Programma in 1886 principieel
identiek aan dat van thans
Hoe 75 jaar geleden Leidens Ontzet iverd herdacht
VRIJDAG 30 SEPTEMBER
Terwijl onze gehele burgerij zich op dit moment reeds op de hoogte heeft
gesteld van de ter gelegenheid van de 375st>; herdenking van Leidens ontzet
georganiseerde feestelijkheden, welke hedenavond, met een wjjdlngsdienst in
de Pieterskerk aanvangen, zullen er weinigen zijn, die nog een herinnering
bewaren aan de feesten, welke in 1874 bij de derde eeuwfeestviering waren
georganiseerd en die die dag niet alleen de ministers Heemskerk, Van Lijnden,
Van der Does, Van der Heim en Taalman Kip en de voorzitters der
beide Kamers der Staten-Generaal binnen Leidens veste brachten, doch
ook en vooreerst Koning Willem III, Koningin Sophie en de beide
Prinsen Alexander cn Hendrik, die met hun hoge tegenwoordigheid bijzondere
luister aan dit feest schonken.
Feest duurde een gehele week
WIJ meenden goed te deen om bij
deze 375ste herdenking nog eens terug
te bladeren in het Leidsche Dagblad
van die dagen en onze lezers, zij het
in verMbrte vorm, een overzicht te ge
ven van de plechtigheden, welke des
tijds niet minder dan één week in be
slag namen.
75 JAAR GELEDEN KENDE
MEN GEEN ACTUALITEIT.
Dat men het in die dagen met de-
actualiteit niet zo nauw nam moge
blijken uit het volgende:
Ligt het ook heden ten dage voor de
hand, dat ons blaid op 3 October niet
verschijnt, onze journalisten „voorgan
gers" gaven daaraan nog uitbreiding
door dat simpel aan te kondigen:
„Wegens het Zaterdag te vieren derde
eeuwfeest van Leidens ontzet zal de
Maandagsche courant niet werden uit
gegeven". Doch ook de courant van
Dinsdag 6 October, bracht nog geen
volledige beschrijving der feestviering.
Met een (vervolg feestviéringi in het
blad van Woensdag 7 October, was
eerst het verslag van de Zaterdag ge
houden feesten compleet.
EEN HUISELIJKE INZET.
Thans enkele flitsen van het in 1874
gevierde feest. Hier en daar doen wij
een greep, waarbij wy ons houden aan
het verslag uit die dagen. „Op zeer
eigenaardige, huiselijke wijze, zo lezen
wy, werd men Vrijdag-avond tot het
feest in de zaal der Vereniging voor
Chr Belangen voorbereid. De niet zeer
groote maar gezellige zaal was voor
deze gelegenheid keurig gedecoreerd.
Tegenover het orgel hing het portret
van Van der Werff met vlaggen en
bloemen versierd. Ter weerszijden daar
van prykten de portretten van Dousa
en Bolsot. Het orkest, waar de hoogste
klasse der Burgerzangschool en de or
kestklasse der Maatschappij voor Toon
kunst hadden plaats genomen, was
geheel in een bloementuin herschapen.
Kortom alles had een feestelijk en recht
gezellig aanzien". Verder word'fc ons
van deze samenkomst vertéld, dat er
een „zangerig" lied werd gezongen en
dat. des Segers „trachtte" een schets te
geven van de historie van het beleg,
terwyi ds Brouwer een rode hield,
waarbij „het niet weinigen verrastte,
dat zy in diohbmaat was. opgesteld".
Het verslag besluit met de woorden
„dat de feestvierenden over 't algemeen
zeer voldaan waren over deze eigenaar
dige feestviering".
KANONGEBULDER EN KLOK
GELUI LUIDDEN EIGENLIJKE
FEESTVIERING IN.
Hoewel wy niet vermeld vonden,
waar de vuurmonden waren opgesteld,
leidt onze oud-college zyn impressies
van de eigenlijke feestdag als volgt in:
Uit de geschiedenis der 3 October-Vereeniging
dat v. d. Werff. hoe groot ook het aan
deel was. dat hem. ae wakkere oudste
Burgemeester, toekomt ln de eerbewijzen
der nakomelingschap, er ook nog ande
ren recht hadden op de eer. on de dank
baarheid der nazaten. Die dankbaarheid
diende in de eerste plaats uit te gaan
tot Prin6 Willem van Oranje, de Vader
des Vaderlands, die last gaf in ziln te
genwoordigheid de dilken door te steken.
Die het trouwe Zeeland er toe bracht
ziln vloot en matrozen beschikbaar te
stellen, die. te midden van al ziin zorg
en noden en nergeworpen door 'n ern
stige ziekte, nooit de gedachte aan Lei
dens lot heeft losgelaten en, nauwelijks
hersteld, al ziln krachten heeft aange
wend tot Leidens ontzet. Hij wist de
aarzelenden aan te sporen, de moedelo-
zeh oo te wekken en de Leldenaars door
ziin boden en brieven te bemoedigen,
allen naar vermogen te sterken in het
soms geschokte vertrouwen oo Gods hulp
en oo de rechtvaardigheid hunner zaak.
Daarom heeft de kunstenaar zUn
beeld bovenaan geülaatst.
Dan volgt v. d. Does. de onverschrok
ken kriiesman die aan allen het voor
beeld "af van het wapen in de hand
te houden", opdat „de naam der vrlle
landen niet tot schande zou gedijen", de
beerde en dichter onder de naam van
Janus Douza wereldberoemd. Toen in
September 1574 het nfipende gebrek,
zelfs het moedige hart van v. d. Werf
deed neigen tot onderhandeling met de
vijand, was het v. d. Does. die door ziln
heldhaftiee taak en ongeschokt vertrou
wen od 's Prinsen herhaaldelijk gedane
belofte van ontzet, allen wist aan te vu-
rei tor. volhouden.
Als derde troont hier de wakkere se
cretarie van Leiden. Jan v. Hout. wiens
schrander hoofd-met onvermoeibare ilver
alles overzag alles regelde, alles teil
goede stuurde; de man was van een
voudige afkomst, vurig vaderlander, ta-
lentvol dichter, even beleidvol als zijn opslaat, zal bemerken dat de tegen-
medestander v d. Does. nauw met hem i woordlge feestviering ln wezen hiervan
verbonden in onverbrekelijke vriend- niet veel afwijkt, alleen was het pro
schap, I gramma in 1886 bescheidener van ppzet.
En als laatste staat afgebeeld Louis Het initiatief tot oprichting van de
„Te zeven uren 's morgens kondigden
kanongebulder en klokgelui aan, dat
het 300-jarig gedenkfeest was aange
broken; te halfacht klonk de koraalmu-
ziek van den stadhuistoren. De plech
tige tonen van Psalm 98 en van het
tweede der evangelische gezangen wa
ren ternauwernood uitgestorven, of te
acht uren begaf de schare zich naar de
Hooglandsche en Marekerken, waar de
predikanten De Wolff en Van Boekeren
DE AANKOMST DER
KON. FAMILIE.
Middelerwyl hadden zich de burge
meester, de heer v. d. Brandeler, de
wethouders De Fremery en Stoffels,
de secretaris Kist, de majoor der schut
tery Scheltema, de generaal-majoor
Van der Schrieck, de kolonel Loder, de
luit.-kolonel baron Van de Capelle en
de majoor baron Taets vanAmerongen
zich naar de voorm. Wittepoort bege
ven, ten einde aldaar de koninklijke
familie op te wachten. Ook de vereeni-
gingen het Zilveren Kruis en her Me
talen Kruis, alsmede eenige bataljons
schuttery met het muziekcorps en hu
zaren, hadden zioh daar geposteerd. De
koninklyke familie was in gesloten rij
tuigen gezeten en begaf zich onmid-
deliyk naar de Pieterskerk.
De dames en heeren, die het krachti
ge koor zouden vormen en de dicht
regelen van den heer D. F. van Heyst
op drie koralen van J. S. Bach zingen,
vergaderen zich allengs op het achter
het spreekgestoelte opgeslagen orkest.
Kanongebulder - klokgelui - koraalmuziek -
intocht der geuzen - herdenkingsdiensten -
optocht - volksconcert met een bal „a la
Strauss- - vuurwerk en illuminatie.
aap het feest eene godsdienstige wij
ding gaven. Inmiddels had zich by den
Vliet een groote menigte vereenIgd,
waar ongeveer te 9 uren de Zeeuwen
hun Intocht zouden doen.
DE INTOCHT DER GEUZEN.
Het was een schilderachtig schouw
spel, toen die twee platboomde vaar
tuigen, meit die bontgekleede Zeeuwen,
aangevoerd door admiraal Bolsot, ad
miraal Adriaan Wlllemsz, den hopman
der vrijbuiters Gerrit van der Laan en
den vrijbuiter Barend Oornelis van
Keulen het. vaandel zwaaiende, de trom
roerende en de pyp bespelende, op de
voorplecht, en verder bemand met het
personeel der Kweekschool voor Zee
vaart. meestal knapen, in hun eigen
aardig costuum, die uit vrije borst het
Wilhelmus, Vlaggelied, Wien Neer-
landseh bloed 'enz. lieten horen, uit den
Vliet langzaam te voorschyn kwamen
in het Rapenburg, van onder de brug,
die op een gedenksteen dit opschrift
draagt, dat thans ook in een chassinet
in de versiering van de brug prijkte:
Men was in groot verdriet,
Want Eten wasser niet
En 't volck van honger schreyden.
Ten laetst Godt nedersiet
En sondt deur dese Vliet
Brood, spys en drank in Leyden.
Onder het zingen -ook van een door
den heer Dercksen vervaardigd lied
togen de Zeeuwen door Rapenburg,
Nieuwen en Ouden RUn, Aalmarkt en
Galgewater, tot zü ongeveer te 11 uren
aan de Ruïne aankwamen, waar zy
door de Inmiddels zich aldaar vereenigd
hebbende deelnemers aan den optocht
met luide hoezees en het zingen van
het Volkslied werden ontvangen, waar
na dé stoet geregeld werd De com
missie der Kweekschool voor Zeevaart
werd tevens door twee onzer' sta dg e-
nooten in de gelegenheid gesteld de
leerlingen op feesteiyke wyze te ont
halen.
Nu komen ook de stedelijke autoritei
ten, de academische senaat en het col
legium van het studenten corps, enz.;
daar zyn de curatoren; daar komen de
ministers: Heemskerk, Van der Does,
Van der Heim. Van Lijnden en Taal
man Kip. en de vooreitters der beide
K-mers Het is kwart over twaalven:
mevrouw Van den Brandeler, mevrouw
Stoffels, en mevrouw Lezwyn, verlaten
daarop hare altplaatsen; het orgel
speelt het Wilhelmus: dit is wel het
sein; het geheele publiek staat op en
HH. MM. de Koning en de Koningin,
HH. KK HH. de Prinsen Alexander
en Hendrik komen plaats nemen op de
ln het midden van het vrygéhouden
ruim hun wachtende zetels.
De Koning was in de generaals-unl-
form gekleed; de Koningin droeg den
bloemruiker, haar aan den ingang der
kerk door mejuffrouw Van den Bran
deler overhandigd. De Prinsen droegen
de marine-uniform. Eenige oogenblik-
ken onderhield de Koning zich met den
burgemeester, wien hU harteiyk en by
herhaling de hand drukte; daarna gaf
hy zyne toestemming, dat de plechtige
feesteiykheid zou aanvangen.
Statig klonk toen het koraal: „Aus
liefer Notih schrei ioh zu Dir" (Psalm
130). onder directie van den heer
Wetrens, met voorspel op orgel door
den heer Godefroy en met begeleiding
van koperinstrumenten:
O God. ik kniel ootmoedig neer,
De nood is hoog gestegen;
Ons oog ziet nergens uitkomst meer-,;
De dood dreigt allerwegen.
O God, verhef Uw sterke hand.
Behoud ons dierbaar Vaderland,
Doorweekt met bloed en tranen.
Toen beklom de hoogleeraar C. P.
Tiele den kansel en hield, met de hem
eigene welsprekendheid, eene rede. die
blykbaar op allen een diepen indruk
maakte".
WILLEM VAN ORANJE HAND
HAVER DER VRIJHEID.
Uit diens magistrale rede laten wy
enkele passages volgen. Na hulde ge
bracht te hebben aan de Leidse stads
bestuurders in die benauwende tyden,
vervolgt prof. Tiele zyn rede: „Maar
bovenal herdenken wij ook thans dien
Willem van Oranje, dien staatsman
held; de ziel van het werk der bevry-
ding; den Vader des Vaderlands die
order krankte en tegenspoed werken
en waken bleef; dien handhaver der
vryheid, bestemd haar martelaar te
worden. V/elk was het geheim van de
zen wakkeren geest? Leidens noodmunt
zegt het ons: Haec Libertatis ergo:
Dit is voor de vryheid! en de keerzyde:
God behoede Leiden!
O volk van Nederland, welk een zee
van rampen hebben uwe vaderen en
de zonen van Oranje van u afgewend.
In de schaduw van den koninkiyken
standaard bloeit'hier een vryheid van
handel, verkeer, denken en gelooven,
zooals, nu nog, nergens bestaat. En dit
alles wat wy thans zyn, zyn wy hun
verschuldigd, die toen streden. Want
dit is de beteekenis van dit groote feest,
dat in deze stad de toekomst van het
vaderland op het spel stond; met Lei
den gingen Holland en onze vryheid
verloren: die vryheid, de grondslag
onzer hedendaagsohe maatschappij,
had hier haar laatste toevluchtsoord
en aan dit kleine volk viel de onsterfe-
ïyke eer te beurt van in de voorhoede
gesteld te worden en met Leiden aan
de spits weerstond het den schok en
behield de onsohatbare parel der vrij
heid voor de wereld.
En tvü. burgers van Leiden, zonen
van Nederland, feestgenooten, herin
neren wij ons dat adeldom verplich
tingen oplegt? Wü zjjn van goeden
huize. Als straks het gedenkteeken
van Leidens volharding, de eerezuil
voor zijn Van der Werff zal verrijzen,
ze beschame ons nooit! Ons werd
door het voorgeslacht een kostelijk
erfgoed gelaten; wy zyn gehouden
het ongeschonden over te leveren aan
het nageslacht. Hier, op dezen bodem,
ontwrongen aan de zee, hier heeft de
wi?g der vrijheid gestaan, hier werd
zy onder smarten geboren, hier stervc
zy nimmer meer!"
Hierna zong het koor het derde ko
raal van „Nun danket alle Goth",
waarna ZM. de Koning zioh nog ge
ruime tyd met de feestredenaar onder
hield en hem kennis gaf van zyn be
noeming tot officier der orde van de
Elkckroon terwfll ook H.M. de Konin
gin hem Haar dank betuigde.
ONTVANGST VAN DE KONINK
LIJKE GASTEN OP HET
STADHUIS.
De vorstehjke familie, aldus gaat het
verslag verder, verheit daarop het
kerkgebouw, terwyl het orgel het Wien
Neerlandsch bloed aanhief, waarmede
de aanwezigen staande instemden.
Weldra kwam de stoet aan het stad
huis aan. waar den vorstelijken perso
nen ververschingen weiden aangebo
den. de optocht voorby HH. MM zou
deflleeren en tevens de eercwacht der
Leidsche scherpschutters, benevens
eene compagnie schutterij met de mu
ziek stond geschaard. Z.M. de Koning
en HM. de Koningin verlieten te half-
drie met een extra-trein de stad, Z.M.
om zich naar het Loo, H.M. om zich
naar het Huis ten Bosch te begeven.
Eene eerewaoht van het 4de reg. inf.
met het muziekcorps bevond zich aan
het station, waar burgemeester en wet
houders de vorsteiyke personen uitge
leide deden. Overal waar de koninklijke
familie passeerde, werd ze op de luid
ruchtigste en harteiykste wyze begToet
en zeker is 't dat onze stadgenooten
haar langer in hun midden hadden
willen zien".
OOK IN 1874 WIST MEN WAT
EEN OPTOCHT WAS.
Hoewel onze generatie ta.v. de 3
October-optochten verwend, is, biykt
uit hetgeen wy er van opgetekend vin
den, dat men in dié dagen ook wei een
optocht wist samen te stellen. De uit
gebreide stoet, welke die dag van 12 tot
5 uur door Leiden trok en waarin 5
muziekkorpsen medeliepen, werd ge
opend door een detaohement huzaren,
het muziekkorps der Jagers en de ver
eniging „Het zilveren en het metalen
Historisch document
TURF MET ZILVEREN KETTING
In het Leidsch Dagblad van 2
October 1874 lezen wy^dat in de
gemeenteraadszitting van die dag
werd medegedeeld, dat van de heer
J. W. van Wieringen te Breukelen
een geschenk was ontvangen, be
staande uit een turf, waaraan ge
hecht een zilveren ketting met
twee koperen muntstukken met
het wapen der stad Leiden. Vol
gens de overlevering zou deze turf
gevonden zyn in de legerplaats
van een Spaans bevelhebber en
bewaard by een Leidse familie. De
bedoeling van de schenker was,
dat dit document aan het St-ede-
ïyk Museum onzer stad zou wor-
- den afgedragen.
kruis". Na een praalwagen, waarop de
Stedemaagd, volgden de diverse gilden,
waarachter aangesloten de personen,
die ten tijde van het beleg een voor
name rol hebben gespeeld, o.w. de Prins
van Oranje. Voorts reden in de optocht
de rederykers, een allegorische wagen,
bespannen met zes paarden, en voor
stellende het zinnebeeld der bouwkunst,
samengesteld door de leerlingen van
het Genootschap Mathesis Scientiarum
Genitrlx, een aantal werklieden van
Dros en Tieleman en Sanders friet een
wagen, de zeepziedery voorstellende.
Voorts de arbeiders der zoutkeet van
de firma Weyland en De Fremery, van
de Leidse Tapytfabriek, van de firma
Van 't Hooft en Co, van de Bierbrouwe
rij ..De Posthoorn" en van de Sigaren
fabriek G Wilhelmy Damsté. De stoet
werd besloten met een wagen van de
Fruit vereniging, voorstellende de fruit
handel.
„De beste geest en hier laten wy
onze verslaggever anno 1874 wederom
aan het woord heerschte zoowel on
der de deelnemers van den optocht als
by de duizenden en duizenden toe1-
schouwers, en overal zag men de meeste
orde. Alhoewel het weder ongunstiger
weid en de wind en de regen van den
vorlgen dag ketineiyk weder in aan
tocht waren, had de optocht er geluk
kig niet veel van te lyden"
Ongeveer te halfzes had in de Stads
gehoorzaal een diner van 75 couverts
plaats, waaraan ook door de Prinsen
Hendrik en Alexander werd deelgeno
men. Als een curiositeit wordt vermeld,
dat op het menu van dit feestmaal twee
voor zulk eene gelegenheid vreemde
schotels voorkwamen, n.l. hutspot en
pekelharing.
WIND EN REGEN DOEN
ILLUMINATIE MISLUK
KEN.
De illuminatie, wij volgen nog steeds
ons verslag, werd middelerwijl ont
stoken, maar tegeiyk met het vallen
van den avond viel er weder regen
en stak de wind meer en meer op.
Den gcheelen avond bleef het weer
ongestadig; nu eens had men een
hevige windvlaag, dan weder een
stortbui, zoodat men de illuminatie
als mislukt kan beschouwen. Zelfs
de gas-illuminatie was op sommige
plaatsen niet in staat hst tegen den
wind uit tc houden. Alleen „die plaat
sen, welke minder van den wind te
lyden hadden, maakten een' ultzon-
dsring en toonden welk een grootsch
schouwspel Leiden bij gunstig weer
zou hebbon opgeleverd. De feestvie
rende menigte, die zich voor een deel
ln het lokaal Zomerlust te goed deed
aan een buitengewoon volksconcert
met bal k la Strauss, liet zich echter
door niets afschrikken, zoodat'' in
spyt van het slechte weer de leven
digheid op de straten tot ln den laten
avond bleef voortduren.
Voordat de Prinsen naar de Residen
tie vertrokken maakten zy per rfytuig
nog een toer door de stad om de ver
sieringen en de illuminatie te zien. Van
die versieringen muntten vooral uit,
die aan het Rynlandsch Huis, de socië
teit Amicitia op de Breestraat, den
steiger der in aanbouw zynde studen
ten-sociëteit, de Academie en de wo
ning van den burgemeester en de wet
houders
VOLKSSPELEN OP DE
BEESTENMARKT.
Terwyi de Zondag bestemd bleef voor
de herdenking in de kerken en de wer
kende leden van de vereniging De
Harmonie een voorstelling in de
Schouwburg gaven, was Dinsdagmid
dag „uitgelokt door liefelyken zonne-
sohyn" een ontelbare menigte op de
Bèestenmarkt byeen ter bijwoning van
de volksspelen. By afwisseling, zo lezen
wy, werd men hier onledig gehouden
met goocheltoeren, mastklimmen, ring
steken, marionettenspel, boegsprietloo-
pen en bollenbijten, terwyi het muziek
korps van het 4e reg. Infanterie zich
nu en dan op den dryvenden tempel
deed hooren. Vreugdeschoten werden
er in menigte gelost. Tevens werd, be
halve aan het Stedeiyk Museum, een
druk bezoek gebracht aan de tentoon
stelling van het model van het gedenk
teeken van Pieter Adrzn. v. d. Werff
in de teekensohool op de Breestraat
naast de Waulsche Kerk. 's Avor.c's
ve' eexigden zich du'.zcnden op Musis
Sacium by gelegenheid van den "aux-
liall en het bal,' In den tuin concerteerde
het Amsterdamsche Parkorkest, terwyl
zioh inmiddels ook het muziekkorps
der schuttery op den drijvenden mu
ziektempel deed hooren. Ten slotte ver
meldt het verslag, dat het afsteken van
het vuurwerk zoo was geregeld, dat alle
toeschouwers het konden zien.O)
De feesteiykheden werden Donder
dag besloten mét een concert ln de
Hooglandsche Kerk. terwyi de illumi
natie, nu echter by gunstige weers
omstandigheden, op Vrydag, 9 October,
nogmaals werd ontstoken.
UITDELING VAN HARING EN
WITTEBROOD, BIER EN
SIGAREN.
Ten slotte nog enkele „losse berich
ten", welke wy hier en daar vergaar
den: aan de bedeelden van het Huis-
zibtenhuis en de verpleegden van het
Minnehuis werd een feestgave, be
staande uit harmg en wittebrood, bier,
sigaren en suiker verstrekt; de drie
hoofdvaandels van de optocht der ver-
GEHEUGENSTOORNIS
OF KATER?
Wy knipten uit ons blad van 6
October 1874, de volgende adver
tentie:
Zondagavond, 4 October, om
streeks 9 uren 1? door my aan
een buffetjuffrouw in een kof
fiehuis in den omtrek van de
Oude Vest een groen doosje af
gegeven, dooh ik weet het huis
niet meer te herinneren. Men
wordt beleefd verzocht het te
zenden aan het Bureel dezer
Courant.
F. H. KISKER.
Commentaar overbodig.
enige fabriek— en trafiekafrbeiders wer
den op 9 October aan het gemeentebe
stuur aangeboden en vervolgens naar
het Sted. Museum De Lakenhal overge
bracht, waar zy als een herinnering
aan het derde eeuwfeest werden be
waard: het H.B, der Leidse Vereniging
tot bevordering van geregeld school
bezoek gaf een kinderfeest in Zomer
lust; een aantal letterkundigen uit
Antwerpen bracht op 3 October een
bezoek aan de stad (Benelux?!); de
burgemeestér,, dr W. C, v. d. Brandeler,
die ook een bezoek bracht aan de voor
malige ambtswoning van burgemeester
Van der Werff aan de Marendorpsche
Achtergracht, werd benoemd tot ridder
ln de.orde van de Ned. Leeuw en de
majoor der schutterij tot officier ln de
orde van de Eikekroon.
Tot zover onze historische beschrij
ving" over de viering van dit derde
eeuwfeest van Leidens ontzet. Moge er
ln de loop der jaren in de opzet en uit
voering veel zijn veranderd, de geest,
waaruit een en ander is ontsproten, is
onveranderd dezelfde gebleven!
Koninklijk bezoek in 1924 vormde
hoogtepunt
Hoewel de 3 October Vereeniging zelf
in 1949 geen speciaal lustrum viert, is
toch de 3 October feestviering 1949 voor
de 3 October Vereeniging een byzondere
dag aangezien die dag herdacht zal
worden, dat voor 375 jaar een einde
kwam aan het beleg van Lelden.
13 MEI 1886 GEBOORTE
DATUM.
Kerkelyk werd het ontzet van Lelden
op 3 October, of in de kerkdienst voor
of na 3 October steeds herdacht, maar
van een feestviering was geen sprake,
tot dat op 13 Mei 1886 de 3 October
Vereniging opgericht werd met de be
doeling de^e herdenking tot een feest
dag voor Leiden te maken. Op Maandag
4 October 1886 had de eerste viering
van de gedenkdag van Leiden's Ontzet
plaats.
Vermoedeiyk zullen slechts zeer wei
nige Leldenaars van thans zich deze
feestviering herinneren. Wie het pro
gramma van deze eerste feestviering
Bolsot, de dapDere, beleidvolle Zeeuwse
admir.aal. die ziin ..Zeeuwse wolven" wist
te temmen, de Watergeuzen georgani-
c°örd heeft tot een eereeelde zeemacht,
hun heeft aangevoerd oo de wonderbaar
lijke. hoogst bezwaarlijke tocht over de
ond'enten van het ondergelnnen land en
zelf onder de eersten kon ODvaren naar
de Vliet waar ziln Geuzen de eerste la
fenis konden brengen aan dé door nest
en ellen de verzwakte burgers van Lelden.
Na ziln rede werd het monument ont
huld en leerie de Koningin er een krans
bii welk voorbeeld eevolvd werd door de
voorzitters van .Alkmaars ontzet" en de
3 October Vereniging
Van de commissieleden die het monu
ment tot stand hebben gebracht is al
leen ondergetekende nog In leven. De
laatste laren wordt door de 3 October
Verenieme. evenals bii het monument Iter van Lelden. Ere-voorzitter.
ran v d.. Werff. cok hier een krans ge- I N. Brouwer le voorzitter.
al- aan dé erote r-.rtr.nen tM- J J. van Marijk Huiser van Reenen,
:ns het beleg. 2e voorzitter.
W. v d Laan. 1 E. A. O. Was, lé secretaris.
3 October Vereeniging is uitgegaan van
de toenmalige Commissie voor de Volkv
byenkomsten, die vroeger des winters
lezingen organiseerde en muziekuitvoe
ringen gaf voor diegenen die niet ln
staat waren daarvoor veel geld uit. te
geven. De gedachte vond zoveel weer
klank bij de burgerij van Leiden, dat
op deze vergadering de Stadsgehoor
zaal geheel bezet was. Er werd een com
missie benoemd om de plannen nader
uit te werken en in een op 13 Mei 1886
gehouden tweede vergadering werd be
sloten de 3 October Vereniging op te
richten.
HET EERSTE BESTUUR.
Het Bestuur werd als volgt samen
gesteld:
L. M. de Laat de Kanter, Burgemees-
De. sehryver van dit artikel, de
heer E. W. Wlclters Kollandet,
ovenals de heren v. d. Laan en De
Koning gekozen In 1923 en evenals
dezen
„still going strong"!
D. E. C. Knuttel, 2e secretaris.
J. Goedeljee, le penningmeester,
F. H. A. Driessen, 2e penningmeester.
W, A. van Llth.
I. B. Vos
P. J. v, wyngaarden, Praeses Collegii
van het Leidse Studentencorps.
Ook thans nog Is de Burgemeester van
Leiden ere-voorzitter, terwijl van de op
richting af ook steeds de Praeses Col
legii van het LS.C. deel heeft uitge
maakt van het Bestuur.
DE FEESTVIERING VAN 1886.
De eerste herdenking bestond uit ko
raalmuziek door het muziekkorps der
dienstdoende Schuttery op de Stadhuis-
torèn Om 10 uur bespeling van het Ca
rillon en springen van de fontein. Om
9 uur uitdeling van haring en witte
brood. Het brood en de haring werd
uitgedeeld in het Waaggebouw, uitslui
tend aan vrouwen, terwyi in het gebouw
der Vereniging „Nut en Genoegen" aan
de Pieterskerkgracht aan de mannen
sigaren werden uitgedeeld en bonnen
voor bier. In latere Jaren werd aan de
mannon bier en tabak uitgereikt, waar-
by gevoegd werd een speciale 3 October-
pjjp, welke speciaal in Gouda gemaakt
werd en waarop voorkwamen het Leidse
wapen en het standbeeld van Van der
Werff. Hlermde was de ochtendfeest-
vierlng ten einde.
Des middags om 1 uur begon het
hoofdnummer der feestviering, n.l. een
optocht van stedeiyke verenigingen met
hare banieren. Aan deze optocht namen
24 verenigingen deel met de muziek
corpsen van hot 4e Regiment Infanterie
en de Schuttery.
De optocht werd, evenals thans nog,
geopend door het Bestuur van de 3 Oc
tober Vereeniging in rytuigen. Op ver
schillende plaatsen werd halt gehouden
en werden vaderlandse liederen gezon
gen.
BESTUUR GING UIT
SPELEVAREN!
Gekomen aan de Steenschuur tegen
over het standbeeld van Van der Werff
stapte het Bestuur uit de rytuigen ln
een met vlaggendoek versierde schuit en
voer naar de overkant! Daar begaf het
zich aan land en legde de voorzitter een
krans aan de voet van het standbeeld
van Van der Werff. Aan de ene zyde
van het standbeeld stonden opgesteld
de meisjes van de Burgerschool, en aan
de andere zyde de leerlingen van het
Gymnasium. Nadat door deze meisjes
en jongens het Wilhelmus gezongen was
en de .Hymne voor het Vaderland", die
ook thans nog ieder jaar by de Ko
raalmuziek ten gehore wordt gebracht,
stapte het Bestuur weer ln de schuit,
stak het water over en besteeg op de
Steenschuur weer de rytuigen, Aange
komen bU het Stadhuis, werd het Be
stuur ontvangen door het Gemeente
bestuur van Leiden en door de Burge-
mee.ster toegesproken, waarna de op
tocht verder ging om langs een omweg
bij het Verenigingsgebouw „Nut en
Genoegen" te worden ontbonden.
BEPERKT AVONDFEEST
L/aiwp volgde het avondfeest, dat be
stond uit. concerten, waarvan een gege
ven werd ln de tuin van „Zomerzorg"
en één in de tuin van het daarnaast ge
lepen Zomerlust", terwijl op het
Schuttersveld ook een coneert gegeven
werd. Van een kermis op het Schutters
veld was toon nog geen sprake, Om 9
De eerste voorzitter, de heer N, Brouwer
(1885—1919),
uur werd een pauze gehouden en Werd
op hot Schuttersveld een uit 10 num
mers bestaand vuurwerk afgestoken.
Daarna werd het concert in de tuin
van „Zomerzorg" weer voortgezet. Dit
eindigde om half elf en de Leldenaars
gingen naar huis, buitengewoon vol
daan over deze schitterend geslaagde
uitvoering.
De grote moeilykheid was voor het
Bestuur en dat is dit nog! oin in
het middagfeest variatie te brengen. Wy
herinneren ons nog: optocht van ver
sierde peurschultjes door de grachten
van Lelden. Ringrijdery op versierde
sjezen op de Breestraat. Sportuitvoerin-
gen en rèclameoptochten. In het pro
gramma der tegenwoordige feestvierin
gen staan al de middagfeesten vermeld-
In latere jaren werd een schuchtere
poging gedaan op 3 October een kermis
te houden, nadat de Leidse Kermis, die
altijd ln de zomer gehouden werd. In
1911 werd afgeschaft
De koraalmuziek. die thans des mor
gens in het Van der Werffpark wordt
uitgevoerd, werd vroeger gehouden in de
tuin van het tegenwoordige Kamerlingh
Onnes Laboratorium. Hoewel natuurlijk
deze koraalmuziek by het standbeeld
van Van der Werff op haar plaats is.
klonk de muziek in de tuin van het
Kamerlingh Onnes Laboratorium veel
beter, aangezien door de gevel van dit
gebouw het geluid veel beter weerkaatst
werd.
HET HOOGTEPUNT VAN 1924.
Het hoogtepunt van de feestvieringen
werd bereikt in 1924 ter gelegenheid van
de 350-Jarige herdenking van het Ont
zet toen Hare Majesteit Koningin Wil-
helmina en Zijne Koninklyke Hoogheid
Prins Hendrik des morgens reeds om
8.10 te Leiden arriveerden en de gehele
feestviering bywoonden tot des middags
4 uur. Ter gelegenheid van deze feest
viering werd des middags om 3 uur een
schitterend geslaagd openluchtspel,
voorstellende De Vrede van Ryswyk met
„Ballet d'Orange" opgevoerd op het
terrein aan de Zoeterwoudse Singel,
terwyi om 11.30 des morgens door Hare
Majesteit de Koningin het monument in
het Plantsoen werd onthuld.
Het was des morgens buitengewoon
slecht weer. De ene regenbul volgde op
de andere, maar toen de Vorstelijka Per
sonen des middags aankwamen op het
terrein by de Zoeterwoudse Singel, brak
de zon door. De regen had plaats ge
maakt voor het prachtigste weer dat
het Bestuur had kunnen wensen!
Na deze feestviering had op 4 Octo
ber nog een grote optocht plaats, voor
stellende „De Gouden Eeuw".
Over de feestvieringen van de latere
jaren behoeft hier niet veel gezegd te
worden, aangezien de meeste lezers deze
zich nog zeer goed herinneren.
Door de grote durf en energie, welke
de thans afgetreden voorzitter der Op
tochtcommissie in de laatste tientallen
jaren aan de dag heeft gelegd, hebben
de 3 Octoberfeesten niet allen ln Leiden
en omgeving, maar door het gehele
land, ja zelfs ln het buitenland, grote
bekendheid gekregen als slechts weinige
feesten verworven hebben.
Rest nog te vermelden dat de vereni
ging sedert hare oprichting in 1886
slechts drie voorzitters heeft gehad t.w.
de heren N. Brouwer (18851919), W.
van Rossum du Chattel (1919—1923) en
W. van der Laan (1923heden). (Van
degenen, die tcgelyk met de heer VaTi
der Laan in het bestuur werden geko
zen, hebben daarin thans nog zitting
de secretaris, de heer E, W. Wichers
Rollandet, de ex-penningmeester, de
heer P Boot en de ex-voorzitter der
Optochtcommissie, de heer Bernard de
Koning, die dus allen hun zilveren ju
bileum als bestuurslid reeds achter de
rug hebben. Red. „L.D,">.
Het zal moeilijk zijn de feesten te
houden op een peil als ln de laatste
jaren bereikt Is. maar het Bestuur
zal hiertoe alle krachten Inspannen,
gedragen als het zich weet. door de
sympathie van het overgrote gedeelte
van de Leidse Burgerij. Moge de
Leidse Burgrry van deze svmn.ithle
bllik geven door zioh ln nóg grotere
getale dan thans het geval ls. als lid
bij de 3 October Vereeniging aan t»
sluiten!
E. W Wichers Rollandet,
Geeretarls 3 October Vereen.
