Leidse Universiteit
verbeidt met ongeduld haar autonomie
Rectorale oratie van
prof. mr J. C. van Oven
Moskou, Moeso, Madioen
en dr Van Mook
WEERBERICHT
87ste Jaargang
MAANDAG 20 SEPTEMBER
No. 26494
LEIDSCH
DAGBLAD
Directeur: J. W. Henny
Hoofdredactie: B. W Menkhorst en J. Brouwer
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
f3,90 per 3' maanden: 30 cents per week
Telefoon Dir. en Adm.: 25041; Red. 21507
Witte Singel 1, Leiden - Giro no.: 57055
„Salarisverbetering docentencorps noodzakelijk voor
hoger onderwijs en wetenschappelijke stand".
De aftredende rector-magnificus
prof. mr J. C. van Oven.
In tegenwoordigheid van het college van curatoren, de vrijwel voltallige
Academische Senaat, lectoren, privaat-docenten en studenten heeft hedenmid
dag in het groot-auditorium der Universiteit de aftredende rector-magnificus,
prof. mr J. C. van Oven zijn waardigheid en bevoegdheden overgedragen aan
prof. dr C. C. Berg volgens aloude tra ditie in het voorafgaande academische
Jaar secretaris van de Senaat.
IN VOLLE BLOEI.
De rector begon met te constateren,
dat de Leidse Universiteit na de de
pressie der bezettingsjaren in volle bloei
verkeert.
Het is nodig, aldus spr,, dit voorop te
stellen, wanneer hierna gewezen zal
worden op velerlei, dat niet of nog niet
beantwoordt, niet slechts aan het ideaal,
maar zelfs niet aan redelijke wensen.
Met spanning wachten wij daarom de
publicatie der rapporten van de grote
reorganisatiecommissie voor het Hoger
Onderwijs af: komen zij voor de dag,
dan zullen wij zeker de waarheid van
het „zoveel hoofden zoveel zinnen" er
varen. En de hoofden zijn talrijk.
DE BAND ORANJE-LEIDEN.
Sprekende over de troonsafstand van
Koningin Wilhelmina zeide spr De
banden, die ons binden aan "de Leidse
eredoctores van 1925 zijn hecht. Haar
medeleven in ons wel en wee is zeer
innig en in het bijzonder in de jaren
van strijd, die onze Universiteit gevoerd
heeft, was de herinnering aan het door
Haar bij Haar promotie gesproken woord
van vertrouwen in ons, als moeilijke tij
den mochten komen, een bron van
kracht. Wij hebben gepoogd ons Haar
vertrouwen waardig te betonen. Moge
Prinses Wilhelmina der Nederlanden
lang Haar zozeer verdiende rust genie
ten.
Onze weemoed over dit heengaan
wordt getemperd door onze blijdschap
over de troonsbestijging van haar doch
ter, de Leidse alumna en eredoctores
Koningin Juliana. Dat ook Haar hart
warm klopt voor de Leidse civitas, waar
van zij deel uitmaakt, even warm als
ons hart klopt voor Haar dit heeft
2«i bij talloze gelegenheden ten duide
lijkste getoond. Ja er was in de laatste
jaren schier geen academische plechtig
heid van enige betekenis, of Prinses
Juliana woonde haar bij. hetzij officieel
in gezelschap van Haar gemaal, hetzij
zo onopgemerkt mogelijk in de rij Ha-
rer studiegenoten. Het lijdt geen twijfel
of de aloude band tussen Oranie en
Leiden zal door de thans regerende
Vorstin ten krachtigste in stand gehou
den worden. Met diepe ontroering heb
ben wjj Haar warme en edele toespraak
bij Haar inhuldiging aangehoord. De
Leidse Universiteit brengt de Koningin
haar innig gevoelde gelukwens bij
Haar troonsbestijging: moge Haar een
voorsDoeH'«re en langdurige regering be
schoren zijn.
Na een herdenkingswoord te hebben
gewijd aan de overleden oud-hooglera
ren J. M. Buff in en B D. Eerdmans,
stond spr. een ogenblik stil bij de grote
verdiensten van hen, die in het afge
lopen jaar wegens het bereiken van de
leeftijdsgrens hun ambt moesten neer
leggen, prof dr J. van der Hoeve en
prof. dr W. J. de Haas terwijl prof. mr
R Kranenburg in verband met zijn po
litieke loopbaan het hoogleraarsambt
beëindigJe.
Prof. Van Oven gaf vervolgens een
opsomming van hen, die het docenten
corps kwamen versterken om er daar
na op te wijzen, dat een dergelijke uit
breiding door de instelling van nieuwe
leerstoelen een zeer gelukkig verschijnsel
en dringende noodzakelijkheid is, waar
bij de grote vlucht der wptenschap be
heersing der stof door één hoogleraar
in talloze gevallen niet meer mogelijk is.
AANZIEN VAN HOOGLERAARS
AMBT IN GEVAAR!
Toch, aldus spr., kan ons dit soms de
angst om het hart doen slaan^ een
inflatie in de professorenwereld dreigt
het hoge aanzien waarin ons ambt
staat in gevaar te brengen; en reeds
ziet men soms met verbazing, hoe in
de huidige tijd personen zich tot het
hoogleraarsambt geroepen voelen, die
in vroeger tijden met een privaat-
docentschap ruim tevreden geweest
zouden zijn. Ook dit is een oorlogs
gevolg. maar een gevaar is het onge
twijfeld en niet alleen wegens de
slechte staat van 's lands schatkist,
maar ook ter wille van wetenschap
en standsaanzicn moeten wij in deze
indachtig zijn de aloude waarschu
wing: niets te veel!
Na met grote voldoening melding te
hebben gemaakt van het succesvolle op
treden van pi'of. dr W. E. Hocking als
gasthoogleraar in de wijsbegeerte in het
Kader der Harvard-Leiden Fundatie,
welk optreden werd bekroond met diens
ere-promotie in de ietteren en wijsbe
geerte. bepleitte spr. met klem de aan
stelling van een van rijkswege gesala
rieerde pro-secretaris, aangezien diens
werkzaamheden zodanig zqn uitgegroeid
dat een nieuwe regeling noodzakelijk is.
Wat elders mogelijk is, moet ook in
Leiden kunnen.
SALARISVERBETERING VAN
ACADEMISCHE DOCENTEN
DRINGENDE NOODZAAK.
Sprekende over de oprichting van de
afd. Leiden der Ned. Ver. van Hoog
leraren en Lectoren, welke in het af
gelopen jaar tot stand kwam, zeide
prof. Van Oven, dat salarisverbete
ring der academische docenten drin
gend noodzakelijk is en van het aller
hoogste gewicht voor het heil van het
Hoger Onderwijs en Nederlands we
tenschappelijke stand in deze wereld.
Immers, de essentie der Universiteit is
en was immer en moet blijven déze: de
beste beoefenaars der wetenschap in
een land in staat te stellen door
eigen studie en onderzoek haar ont
wikkeling te bevorderen en de vruchten
van hun studie op de jongere generaties
over te brengen, die aldus hun practisch
werk op wetenschappelijke basis kunnen
uitoefenen of als wetenschapsbeoefe
naars op hun beurt de fakkel aan weer
jongere geslachten overgeven. Daar
voor, is het volstrekt noodzakelijk, dat
het ambt van hoogleraar aantrekkelijk
zij, want is het dit niet, dan zoeken de
besten in het vak elders hun heil.
Ons verlangen is salariëring van de
hoogleraar met maximum-tractement
op gelijke voet als de leden van de
Hoge Raad, en voor de extra-ordinarii
voor wie 't professoraat het hoofdbe
roep is, voor de lectoren, voor de we
tenschappelijke medewerkers die niet
meer in hun leertijd zijn, een betaling
die hun het leven in een intellectueel
milieu mogelijk maakt.
Dat aan deze eisen thans bij lange
niet is voldaan, is reeds herhaalde
malen bij vervulling van vacatures op
pijnlijke wijze gebleken. Echter, met
grote voldoening vernamen wjj dezer
dagen,dat de rechtmatigheid van ons
verlangen door hen die hier de be
slissing moeten nemen, begint te wor
den erkend.
GROEIEND AANTAL STUDENTEN
SCHEPT MOEILIJKHEDEN.
Het aantal ingeschreven studenten
bedroeg dit jaar 3606, bijna 300 meer
dan in het vorige Jaar, t.w. godgeleerd
heid 205, rechten 635, geneeskunde 1553,
wis- en natuurkunde 532, letteren en
wijsbegeerte 333, rechten en letteren
348.
Is deze groei enerzijds heugelijk, an-
deszijds werpt ze problemen op, want
de universiteit is voor zulk een aan
drang niet geoutilleerd. Vooral de me
dici stellen deze Faculteit voor onover
komelijke moeilijkheden. De oplossing
moge hier niet gevonden worden door,
een numerus clausus, maar door uit
breiding der outillage, want ons volk
groeit snel en het heeft deze medici
brood nodig, terwijl onze overzeese ge
biedsdelen- naar Nederlandse doctoren
snakken. Wij moeten de middelen vin
den om ze op te leiden en goed op te
leiden.
De nieuwe rector-magnificus
prof. dr C. C. Berg.
ONGEWENSTE TOESTANDEN
BIJ JURISTENOPLEIDING
Ten aanzien van de juridische oplei
ding kantte spr. zich tegen hen. die in
plaats van eigen studie de gemakkelijke
weg van africhting door een repetitor
volgen zomede tegen hen, die in 't ge
heel niet aan de universiteit studeren,
de z.g.n. extraneï. Het bestaan o.a. van
een Haagse opleidingsschool voor juris
ten noemde spr. een zeer ernstig ge
vaar voor de beoefening der rechtswe
tenschap en de opleiding op wetenschap
pelijke basis. Een gevaar ook voor de
levensvatbaarheid der Leidse Universi
teit als zij straks autonomie verkregen
zal hebben en een aanzienlijk oedrag
aan collegegelden haar aldus zal ont
gaan. Merkwaardig: tcztifder tijd, dat
men de opleiding van notarissen van
buiten naar binnen de Universiteit gaat
brengen, laat men toe. dat de vorming
van juristen zich buit.n haar voltrekt!
De remedie is volgens spr. te vinden,
vooreerst door de verdere uitbouw van
de werkzaamheid van assistenten, door
intensifiëring van het universitair on
derwijs, het betrekken der instructeurs
die nu als repetitoren zichzelf het bre
vet van bekwaamheid geven binnen de
omlijsting der Universiteit en bovendien
door het verlaten van een beginsel dat
ons allen lief is. maar m.i in de ge
wijzigde omstandigheden niet meer is te
handhaven: het beginsel van art. 133
1.1 H.O.Wvolgens 't welk ieder tot de
examens wordt toegelaten „onverschillig,
waar hij de daarvoor vereiste kundig
heden heeft opgedaan".
Tegen de 33 promoties in de cursus
1946/7 staan er 58 in het afgelopen jaar,
waaronder twee honoris causa. (Prof dr
W. E. Hocking en veldmaarschalk Jan
Chr. Smuts) en drie cum laude, welke
laatste hoger zou geweest zijn indien
niet sommige faculteiten het volgens
spr. betreurenswaardige besluit hadden
genomen om de hoogste graad nimmer
toe te kennen.
Het op initiatief van Leiden tot nieuw
leven geroepen college van de Recto-
res Magnifici der universiteiten tot be
spreking van aangelegenheden die alle
universiteiten regarderen, werd een groot
succes
Uitvoerig stond spr. vervolgens «til bij
de zeer intensieve internationale activi
teit der docenten en studenten om daar
na een opsomming te geven van de on
derscheidingen en andere personalia,
welke leden van de Senaat ten deel vie
len
MEN kan. bezwaarlijk zeggen, dat
de zojuist uit Mcskoif terugge
keerde communistenleider Moeso
er gras over laat groeien. Nauwelijks
enige dagen nadat hij de communis
tische revolutie heeft gepredikt, heeft
hij ze op een uiterst realistische wijze
verwezenlijkt door met zijn aanhan
gers na een kort gevecht het bestuur
van de stad Madioen over te nemen!
De president der Republiek Indone
sië, ir. Soekarno, moge in een radio-
oproep de bevolking hebbéh opgewekt
tot trouw aan de republikeinse zaak
en Moeso hebben verklaard „tot ver
raders des volks", hij staat als
steeds onmachtig tegenover de
ontwikkeling der zaken, logisch ge
volg van het feit, dat het hem sedert
17 Augustus 1945 aan werkelijk gezag
heeft ontbroken, wélke moeite Neder
landse officiële instanties zich ook heb
ben getroost het tegendeel aan te tonen
Het is wel in-drcevig dit te moeten
constateren
Maar met deze constatering zijn de
moeilijkheden niet opgelost. Hce zal
zich de toestand in Midden- en Oost-
Java, waar de communistische invlce-
I den vooralsnog het grootst schijnen te
zijn, in de naaste toekomst ontwik-
kelen? Het is moeilijk op deze vraag
van hier uit een antwoord te geven.
1 Er is waarschijnlijk niemand, noch in
j Den Haag, noch in Batavia, nooh in
Djokja, die precies weet hoe in het
huidige chaotisohe geheel de verhou
dingen liggen. Er is geen sterveling,
die met een redelijke kans op succes
kan voorstellen of Moeso zich in Ma
dioen als communistisch bolwerk zal
kunnen handhaven, of zijn macht groot
genoeg, is om dergelijke staatsgrepen
ook elders toe te passen dan wel of
de Republiek een voldoende concen
tratie van regeringsgetrouwe elemen
ten in het geweer kan rcepen om het
verloren terrein te herwinnen. Maar
één ding heeft de leep der recente
gebeurtenissen toch wel onomstotelijk
bewezen: artikel I van de overeen
komst van Linggadjati, inhoudende de
erkenning dat de Republiek Indonesië
de facto het gezag uitoefent over
Java, Sumatra en Madoera hoe
hebben wij het in vredesnaam kunnen
ondertekenen? is een volslagen
fictie!! En ten tweede zoals wij
in ens hoofdartikel „Verantwoorde
lijkheid!! van Wcensdag j.l. betoog
den: Nederland mag zich niet onttrek
ken aan zijn historische verantwoor
delijkheid jegens zijn land- en rijks
genoten overzee. Met het voorbeeld
van Palestina en Hyderabad ener- en
Vietnam anderzijds voor ogen, is het
duidelijk, dat Nederland zijn eigen lot
zélf moet bepalen en elke oplossing
via Veiligheidsraad of Commissie van
Goede Diensten onder de dxang der
realiteit een utopie is geworden.
Orde, rust en veiligheid dienen met
eigen en voorhanden! midde
len te worden hersteld!
HST bovenstaande biedt ons gerede
lanleiaing om onze mening ken-
)aar te maken ten aanzien van de
toenemende geruchten omtrent een te
verwachten ontslag van dr. Van Mook
als Luitenant-Gouverneur-Generaal.
Wij zijn van het begin af aan geen.
voorstander geweest van de door hem
gevolgde politiek. Nochtans gebiedt
onze objectieve plicht eraan te her-
I innere, dat dr. Van Mook zich onmid-
I deliyk na de Japanse capitulatie met
hand en tand heeft verzet tegen de
positie der Indonesische Republiek als
exponent van een nationalistisch stre
ven voor geheel Indonesië.
In overeenstemming met zijn per
soonlijke Stuw-opvattingen en zijn
j ambtelijke verhouding tot de toenma
lige rcoms-rode coalitie heeft hij er
vervolgens toe medegewerkt mede
i door de beheersing van het voorüch-
1 tingsapparaat om aan de Repu
bliek een veel groter politieke beteke
nis toe te kennen dan zij in werke
lijkheid bezat. Totdat zijn zin voor de
realiteit zegevierde over zijn idealisme
en dat van zijn rechtstreekse superieu
ren, prof. Logemann en minister
Jonkman. Van dat moment af, is hij
zijn eigen gang gegaan. Hij heeft be
slissingen genomen, welke nauwelijks
verenigbaar waren te noemen met het
toenmalige regeringsbeleid, beslissin
gen, welke hem enige malen tot aan
de grens van zijn ontslag hebben ge
leld. Maar door de onbetwistbare
kracht van zijn persoonlijkheid heeft
ar. Van Mook zulks telkenmale weten
te voorkomen en wat hij op Java in
eerste instantie bedierf, maakte hij
gced door zijn voortreffelijk werk voor
de organisatie der Buitengewesten. De
oveeenkomsten van Malino, Denpasar
en Pangkalpinang droegen het stem
pel Vaii zijn sterke persoonlijkheid en
wanneer binenkort de Ver. Staten van
Indonesië tot stand zullen komen, is
dat vcor een zeer belangrijk deel te
danken aan de diplomatieke gaven en
grondige Indië-kennis, welke dr. Van
Mook in zioh verenigt.
ONDER deze omstandigheden ach
ten wij een ontslag van dr. Van
Mook niet verantwoord. In de
eerste plaats zou zulks ongetwijfeld een
hoogst ongunstige weerklank vinden
bij de federale staten, welker con
centratie onder zijn leiding is tot
stand gekomen. En in de tweede
plaats is er moeilijk een andere fi
guur aan te wijzen, die de gecompli
ceerde toestanden en verhoudingen in
het huidige Indonesië in dezelfde
mate kent en beheerst als hij. Met
volledige waardering voor hetgeen dr.
Beel en ir. Neher in het verleden voor
de wederopbouw van de Nederlandse
Staat hebben gepresteerd, moge toch
aan dr Van Mook de eervolle taak zijn
voorbehouden om de verwezenlijking
der Nederlands-Indonesische Unie, al
dan niet impliciet de Republiek In
donesië, tot stand te brengen.
HM. Koningin Juliana deed Zaterdagmiddag Haar officiële intocht in Den Haag. Na aankomst in het Paleis
koordeinde verschenen H.M. en Z.K.H. Prins Bernhard en de Prinsesjes met de burgemeester van Den Haag, Mr
Visser, op het balcon.
DE VERHOUDING TOT
DUITSLAND.
Ten aanzien van de intellectuele sa
menwerking met Duitsland werd ge
poogd tot een gedragslijn te komen .ge
legen tussen algehele afzijdigheid en
principieel herstel van contact, een lijn.
te volgen zowel door universitaire instel
lingen als zodanig als door individuele
hoogleraren en wetenschappelijke mede
werkers. ®en Senaatsvergadering werd
uitsluitend aan dit probleem gewiid:
edoch met negatief resultaat. Slechts
werd een commissie van advies in het
leven geroepen, tot welke Individuele
hoogleraren zich in voorkomende geval
len om raad kunnen wenden, ten einde
althans enigermate tot eenvormig op
treden te geraken.
Na de staatsgreep in Tsjecho-Slowa-
küe werd in overleg met de regering,
met de zuster-universltelten en -hoee-
scholen. in overleg ook met het Consi
lium der Civitas een Universitair Asvl-
fonds gevormd, bestemd tot hulp bii 't
vinden van levensonderhoud en bij
voortzettine van ^tudie aan een Neder
landse Universiteit, voor alle studenten
niet alleen Tsjechen die in ons
land toevlucht zoeken na uitgeweken te
ziin uit hun land wegens geweMri«»dige
aantastine der universitaire vrijheid
GEDENKTEKEN VOOR GEVALLEN
LEIDSE ACADEMIE-BURGERS.
Het gedenkteken voor de in de oorlog
gevallen Leidse academie-bureers kwam
ook dit jaar nog niet tot stand.
Het ligt in het voornemen in het
groot-auditorium ter weerszijden
van het snreekgestoelte een tweetal
gcglasschilderde ramen aan te bren
gen vo'eens een ontwerp van de
glasschilder Boermeester.
Edochde kosten zullen hooe zijn
en een commissie is samengesteld voor
het uitdenken van de middelen, om de
benodigde gelden te vinden.
Achtereenvolgens besprak prof Van
Oven. daarna de zuivering van studenten,
H.M. Koningin Juliana deed Zaterdagmiddag Haar officiële intocht in Den
Haag. H.M. met Z.K.H. Prins Bernhard en Prinses Beatrix in de crème calèche
op weg naar het Paleis Noordeinde.
de viering van de Dies Natalis met
daaraan gepaard gaande alumni-dagen
en de prijzenswaardige activiteit der
Civitas Academica en het Academisch
Kunstcentrum en Studium Generale.
VERPLICHT STUDIUM
GENERALE?
Ten aanzien van dit laatste stelde
spr. de vraag of men in de toekomst
het S. G. al dan niet verplicht zal ma
ken en als els zal stellen voor de toe
lating tot vak-examens. Dit zou een
belangrijke versterking der Civitas-ge-
dachte zijn, doch anderzijds een aan
tasting der libertas discendi. een dwang
jegens studenten tot datgene wat zij
niet uit belangstelling willen doen.
Na een belangrijke verbouwing van
de Universiteitsbibliotheek te hebben
aangekondigd, gewaaede spr. met vol
doening van de prettige verstandhou
ding met de studentencorpora en van
de manifestaties van het studentenle
ven. zomede van de aangename samen
werking met het college van curatoren,
al blijft spr. principiële bezwaren koes
teren jegens dit college als beheers
instituut. De Leidse Universiteit, die
zich niet zonder eer en succes tegen
de Duitse verdrukking verzette, behoeft
niet aan een leidband te worden ge
houden.
Een grondige herziening dezer ver-
houdine ware ook daarom gewenst om
dat het tegenwoordig systeem van
samenwerking zeer weinig efficiënt en
soepel werkt, mede door gebrek aan
persoonlijk contact tussen curatoren en
Senaatsbestuur.
Ten slotte droeg spr. de rectorale
waardigheid over aan prof. dr C. C.
Berg met de rituele woorden;
„Salve Rector iterumque Salve".
(„Heil U, Rector, nogmaals hell"). I
De abonnementsprijzen der
dagbladen worden verhoogd
..De enorme stüeinR der prijzen van
de grondstoffen voor de papierindustrie,
welke moeten worden geïmporteerd,
heeft noodzakelijkerwijze een grote stij
ging van de prijzen van het couranten
papier ten gevolge gehad.
In verband hiermede en mede in ver
band met andere kostprysverhogende
factoren, zullen de prijzen der dagbl?fl"n
in Nederland met ingang van de 1ste
October a.s. met goedkeuring van het
Directoraat-Generaal van de Prijzen,
worden verhoogd.
Met ingang van gemelde datum zal de
"*rii«5 van dit blad zijn: f. 4.15 per kwar
taal of 32 ct. per week".
WISSELENDE BEWOLKING.
Oe Bilt verwacht tot morgenavond:
Wisselende bewolking met enkele ver
spreid optredende lichte regenbuien.
Kouder des nachts, overdag ongeveer
dezelfde temperatuur als vandaag.
21 SEPTEMBER.
Zon op: 6.24 uur; onder: 18.42 uur.
Maan op: 19.41 uur: onder: 9 35 uur.
Hoogwater te Katwijk te 5.18 es
17.35 uur.
Dit nummer bestaat uit
paar'^'s
