„Stantvastigh is gheblevea
imyn hart in teghemspoet
Geef Neerland aan Oranje iveer.
„Dat ick mack wederkeeren
in mynen regiment"
kenmale besteedde aan de problemen,
die de verhoudingen der Rijksdelen ra
ken en aan het feit, dat zij in geen
harer toespraken tot het gehele volk
naliet, aparte aandacht te schenken
aan de Rijksgenoten overzee.
Eind Mei 1927 schonk de in die jaren
eiel voortschrijdende techniek een nieu
we mogelijkheid tot direct contact tus
sen Vorstenhuis en overzeese gebieden.
Koningin Wilhelmina opende met een
woord tot Oost en West de radiover
binding tussen moederland en „kolo
niën", woorden die zouden worden ge
volgd door talloze Koninklijke woorden,
welke meer dan iets anders de banden
tussen de Rijksdelen, somstijds zoals
DINSDAG 24 AUGUSTUS
pening en de regeling der economische
moeilijkheden. Als eerste staatshoofd
antwoordde onze Koningin, ditmaal niet
in door haar adviseurs gekozen, doch
persoonlijk gestelde bewoordingen: „Het
volk uit naam waarvan ik spreek ver
afschuwt de oorlog. Het zou natuurlijk
een aanval weerstaan, maar het ver
afschuwt de oorlog. Evenzeer als het
uittarting en aanval tussen burgers ver
oordeelt. veroordeelt het uittarting en
aanval tussen volken. Het meent dat de
tijden zijn aangebroken voor de volke
rengemeenschap om door daden te to
nen. dat zij vastbesloten is te breken
met het recht van de sterkste als haar
eventuele hoogste norm. Vreedzame re-
Aankomst van het Koninklijk Gezin te Canada in 1942.
thans door politieke verwikkelingen ont
wricht, zouden versterken. Van haar
belangstelling voor en medeleven met
de overzeese gebiedsdelen getuigde in
1931 ook haar bezoek aan de koloniale
tentoonstelling te Parijs.
ZWAARDERE LASTEN,
SOMBERDER UITZICHT.
Na het jaar 1927 echter groeiden dc
zorgen van ons volk en daarmee de
lasten, die reeds fcö zwaar op de Ko
ningin drukten. In huiselijk opzicht
waren de Koningin evenwel nog en
kele zonnige jaren gegeven. De vie
ring van de zeventigste verjaardag
van Koningin-Moeder Emma op 2
Augustus 1928 werd uitgesteld tot 7
Januari 1929, waarop zij vijftig Jaar
Op 20 Maart 1934 slaat de dood toe.
Koningin-Moeder Emma. die dat jaar ten Paleize Soestdijk nog een de-
filee mocht gadeslaan bij haar 75ste verjaardag, vat in Maart een lichte
bronchitis, die niet ten onrechte ongerustheid in den lande ver
wekt Op 20 Maart redigeert de Koningin de tekst voor de voor haar per
soonlijk moeilijkste bekendmaking harer regering: „Het heeft God be
haagd mijn beminde moeder na een kort ziekbed tot zich te roepen. zy is
hedenmorgen zacht ingeslapen. Het Is met diepe droefheid, dat ik daarvan
kennis geef".
Heel ons volk weet, welk een diepe smart dit overlijden voor onze Vorstin
is geweest: een afscheid van haar, die haar bereid had gemaakt voor haar
levenstaak en tezelfdertijd een moeder was geweest, die haar steunde ook
in het dragen van de zware lasten, welke die taak oplegde.
Wéér wordt het eenzaam
geling is de uitsluitende methode om
nationale geschillen te beslechten. Mij
is geen reden bekend, waarom vreed
zame regeling niet de uitsluitende me
thode zou zijn om internationale ge
schillen te beslechten".
Toen aan de Koningin op 6 Augustus
1942 in het Witte Huis te Washington
tijdens een persconferentie gevraagd
werd, of zij na de oorlog weer pacifiste
zou zijn, herinnerde zij aan dit ant
woord, dat in die dagen meer dan ooit
gold: Mijn volk zou een aanval weer
staan maar het verafschuwt de oorlog!
Het jubileum van 1933, over welks
feestelijke^ viering wij schreven, zou
slechts vijf jaar later door het veer
tigjarig regeringsjubileum worden ge
volgd. Vijf jaren, waarin het beeld
van het Koninklijk Huis volledig ver
anderde, waarin de verbondenheid
tussen volk en Vorstin aan diepte
won, waarin het beeld van Europa en
de wereld scherper werd en van wan
orde overging in de zekerheid van een
naderende wereldramp
I1IIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIII1I1IIII1IIIII1I1IIIII111IIIIIIIIIIII1IIIIIIIIIIIII1IIII1IIIIIII1III1IIIIIIIIIIIIIIIIII1IM
„Als een volk samen in gedachten te
staan om dat sterfbed doet een heel
bijzondere en hechte onderlinge band
ontstaan en verlevendigt op zo bijzon
dere wijze ons aller saamhorigheidsge
voel". Zelfs op dit moment van diepe
smart wist Koningin Wilhelmina in
haar woorden van dank na de door
tienduizenden bijgewoonde begrafenis
haar volk te vinden, het hart van dat
volk bovenal, dat juist in deze 'dagen
weer dichter naar het Oranjehuis neig
de. Was het die voor ons volk bescha
mende zorg, die zij zelfs in die moei
lijke stonde aan aller welzijn besteedde,
die dit moment tot een innerlijke om
mekeer maakte in de tot dat ogenblik
dalende lijn der aanhankelijkheid?
Ternauwernood had de droeve len
te voor de volle zomer plaats gemaakt,
of de dood velde een nieuwe slag:
eind Juni werd Prins Hendrik onwel
tijdens een vergadering van het Rode
Kruis in Den Haag. De Koningin
spoedde zich uit Zwitserland terug,
doch de toestand werd niet zo_ ernstig
geacht, dat ook Prinses Juliana haar
verblijf buitenslands behoefde af te
breken. Pas op 3 Juli werd zij telegra
fisch teruggeroepen uit Engeland:
haar vader was overleden. De Koning
in wachtte haar op in Hoek van Hol
land om haar te steunen bij die droe
ve gang naar het doodsbed van haar
geliefde vader.
Koninginnedag van dat jaar werd niet
gevierd, slechts herdacht. Gebukt on
der twee zware persoonlijke verliezen
had Koningin Wilhelmina eenzaamheid
buitenslands gezocht, vanwaar echter
onrustbarende berichten tot ons volk
doordrongen over overgrote vermoeid
heid. De onuitgesproken vrees, die zich
van ons volk meester maakte, werd ge
lukkig niet bewaarheid, hoewel zij niet
ongegrond was.
Doch Holland ging gebukt onder een
zorg.
Nogmaals werd het eenzaam rond de
troon. Een eenzaamheid, die vreemd ge
noeg eigenlijk reeds jaren werd gevoeld,
doch eerst thans begrepen. Wederom
was het immers niet eenzaam rond de
troon toen Prinses Wilhelmina geboren
werd? besefte het Nederlandse volk,
welk een wankel bezit het koesterde in
de dynastie. Twee vrouwen bewaren de
troon. Blijft Oranje voor Holland behou
den?
Holland bad er om en herstelde m
deze vraag de eenheid rond de troon.
1935 bracht reizen van de eenzame
Koningin naar België en de Schotse
Hooglanden, vergezeld van Prinses Ju
liana wijdde zil zich aan de schilder
kunst in Mittelbergheim in Juli 1936,
dezelfde maand waarin zij de Hertog
van Kent op bet Loo ontving.
VREUGDE KEERT STORMACHTIG
WEER IN ORANJE.
En dan opeens: 8 September 1936.
Onvergetelijke datum voor allen, die
Holland en Oranje liefhebben.
Prinses Juliana verloofd! Spontaan
brak een jubel los, die een even on
verwacht huldebetoon aan het Oran-
Zelden werden de doffe berusting en het hartstochtelijk verlangen van het
Nederlandse Volk in de sombere tijd na het vertrek van de Koninklijke Familie-
uit onze gemeenschap in de Meidagen van 1940 eenvoudiger en treffender geken
schetst dan door de hofprediker ds W. L. Welter, die de terugkeer van Oranje niet
heeft mogen beleven, doch zijn gevoelens onder Duitse bezetting in de volgende
verzen neerlegde:
Zoals weinig landgenoten Koningin
Wilhelmina ooit' hebben aanschouwd:
fietsend door de lanen van een
van Haar landgoederen.
geleden te Arolsen in het huwelijk
trad met Koning Willem III. Dank
baar getuigde Holland die dag van zijn
lieidc voor haar, die dc eenzaamheid
van Oranje kwam breken. Nog één
maal zou nadien het Nederlandse volk
de vier vertrouwde leden van het
Oranjehuis tezamen toejuichen, dan
zal de dood het Paleis binnentreden.
Het is als voorvoelde Koningin Wil
helmina de donkere jaren welke komen.
Haar radio-Kerstgroet in 1931, door
drenkt van Godsvertrouwen, zeide dat
de „Christelijke liefde ons bekwaamt
mede te arbeiden aan het plan, dat
Gods liefde voor ieder onzer persoonlijk
heeft bepaald en dat ondanks alle stor
men en beproevingen, welke in deze we
reld ons deel mochten zijn, rustig zijn
voltooiing tegemoet gaat".
In April 1933 vonden luisterrijke vie
ringen plaats van het vierde eeuwfeest
van Willem de Zwijger's geboortedag.
Op 9 September, van dat jaar deelden
tienduizenden in de hulde, welke ons
volk bracht aan de Vorstin, die 35 jaar
de troon had bezet. In haar dankwoord
sprak zij de woorden uit, welke zij later
in haar Londense ballingschap zo dik
wijls als leiddraad voor haar toespra
ken zou gebruiken: „Wij willen onszelf
znn en blijven".
Ook gewaagde zij in die rede van
onze roeping tegenover het grote gezin
der volkeren, welke woorden herinne- j
ringen wakker riepen aan het antwoord,
dat zij enkele maanden tevoren gaf aan
Presldenj Roosevelt van de Verenigde
Staten, die ter gelegenheid van de eco-
nomische wereldconferentie te Londen j
de mening van alle staatshoofden had
gevraagd omtrent de algemene ontwa- I
Neen, 't was geen vlucht die
U deed gaan.
Maar volgen waar God riep;
'k Vraag niet, wat in U is doorstaan.
Een strijd, hoe zwaar, hoe diep.
Wij knielen naast en met
U neer,
Tot God den blik, dc hand;
Geef Neerland aan Oranje weer.
Oranje aan Nederland.
En home dan wat komen mag.
We aanbidden, zwijgen stil.
Dc nacht zij zwart, omfloerst
de dag,
Geschiede, Heer, Uw will
iiiiiiiiiiiiiiiijiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
jehuis vormde, als de gebcurtenfs zel
ve voor Holland kwam.
Prins Bernhard, Benno al spoedig en
maar voor kort. Prins Bernhard van
Lippe Biesterfeld. Op 7 September 1936
een in Nederland op een enkele Ko
ninklijke uitzondering na onbekende
naam. Een der populairste namen op
de achtste September, Stormenderhand
veroverde de sportieve Prins aller har
ten. Reeds enkele maanden later, 7 Ja
nuari dezelfde datum waarop Prin
ses Emma van Waldeck Pyrmont in de
echt werd verbonden met Willem III in
1879 van het jaar 1937 werd in Den
Haag in grote luister en vreugde het
huwelijk voltrokken. Het huwelijk dat
Oranje weer hecht in ons volk zou ver
ankeren.
Inmiddels hadden ook andere plich
ten dan die rondom het jonge gezins
geluk, de Koningin in het volle licht der
Nederlandse gemeenschap gesteld. Tal
rijke malen trad zij temidden van ons
volk, één enkele gebeurtenis slechts wil
len wij releveren. Op 3 Oct. 1936 be
zocht de Landsvrouwe Schiedam om
officieren en manschappen van de die
dag door de marine over te nemen nieu
we kruiser „De Ruyter" toe te spreken:
„Ik besluit met de wens, dat het dit
schip beschoren zal zijn de eer van on
ze driekleur op alle zeeën hoog te hou
den". Ruim vijf jaar later zou aan boord
van dit schip door Doorman het trotse
bevel worden gegeven „Ik val aan, volg
mij", om in de golven van de Javazee de
naam van onze marine voor lange tijd
in de historie te boekstaven door een
•heldhaftige strijd en ondergang.
Rondom ons land groeide de verwar
ring en daarmede de dreiging en de
Koningin bepleitte broederschap en een
heid bij de opening van de Wereldjam
boree in de zomer van 1937 te Vogelen
zang.
EEN NIEUWE ORANJE-GENERATIE.
Jubelend hoorde ons volk op 31 Ja
nuari 1938 het bericht van de geboor
te van Prinses Beatrix, kleindochter
van Koningin Wilhelmina die in Sép-
tember van dat jaar, ondanks de don
kere tijden, haar veertig-jarig rege
ringsjubileum temidden van een dank
baar volk herdacht. Wy schreven
reeds: in de vyf jaren die aan dit re
geringsjubileum vooraf gingen, zou
het beeld van het Koninklijk Huis
volledig veranderen. Vyf jaar voorheen
waren daar Koning-Moeder Emma,
Koningin Wilhelmina, Prins Hendrik
en Prinses Juliana. In 1938 was Ko-
yingln Wilhelmina, die moeder en
echtgenoot verloor, moeder van twee
kinderen en grootmoeder van de jong
ste loot aan de Oranjestam. Ook het
wereldbeeld was veranderd: er was de
zekerheid van een rampzalige toe
komst, al juichte de mensheid om de
ending van directe chaos door het
aèlyke accoord van München,
ar de vrijheid het hoofd boog voor
do tyrannic.
In 1938 sprak de Koningin een per
soonlijk woord over de door haar zo
sterk gesteunde en gestimuleerde gees
telijke en morele herbewapening, waar
bij zij vaststelde dat vrees voor afbraak
moest worden omgezet in wil tot op
bouw. Een wil tot opbouw welke zo sterk
bleek uit de oproep, die zij tezamen met
Koning Leopold van België korte tijd
later deed voor behoud van de wereld
vrede. In November 1938 bezocht Leo
pold ons Hof, zes maanden later ver
toefde Koningin Wilhelmina enkele da
gen in België. Nog éénmaal Juichte ons
volk rond de troon: op 5 Augustus 1939
werd Prinses Irene geboren.
DE TEERLING IS GEWORPEN.
Het einde van die maand reeds wist
de wereld het: het mensdom moet nog
maals buigen onder het Juk van een
verwoestende oorlog. Enkele dagen voor
het fatale moment werd in ons land de
mobilisatie afgekondigd: 29 Aug. 1939.
Ons land berustte in neutraliteit. Die
zelfde dag lan
ceerden Koningin
Wilhelmina en Ko
ning Leopold hun
eerste „aanbod van
goede diensten"
voor het bewaren
van de vrede, in
November van dat
jaar herhaald, toen
het conflict het
eerste stadium had
doorlopen. Het
aanbod onderging
het lot, dat wij ons
thans van „goede
diensten" zozeer als
onvermijdelijk be
wust zijn: waar be
langen botsen in
uiterste consequen
tie, verliest de rede
haar kracht.
Troosteloos doch
tevens sprekend
van het licht was
de Koninklijke
Kerstboodschap
van dat Jaar. Eens
gezindheid, taaie
volharding vroeg
zij van ons volk.
Koningin Wil
helmina zou zich
niet meer tot haar
volk richten, aleer
haar woorden ge
dragen zouden
worden door krijgs
rumoer als ouver
ture van vijf Jaren
donkere nacht....
Moeder en Dochter,
Een vlammend protest en een beroep op ieders plichtsbetrachting
..met de innerlijke rust en overgave waartoe een rein geweten in staat
stelt" behelst de proclamatie van Koningin Wilhelmina aan haar volk
op die gedenkwaardige tiende Mei 1940. uitgevaardigd terwijl het
Duitse geschut reeds op Hollands bodem dreunt, terwijl de gekruiste
grijze vogels over onze akkers scheren, terwijl de voorposten der
tyrannic in alle hoeken van ons land neerdwarfelen uit de heldere
voorjaarslucht, terwijl van Noord tot Zuid en Oost tot West de eerste
Hollandse militairen en burgers sneuvelen in naam der gerechtigheid
voor Koningin en vaderland. Als een bandjir stort zich die morgen het
wereldwijde en eeuwenoude conflict tussen vrijheid en dwingelandij,
dat wij nationaal schenen tc hebben opgelost, over ons land. en het zal
vijf bittere jaren duren alvorens de stroom is beteugeld en de dijken
gedicht. Zelfs dan nog zal liet troebele water over het verwoeste land
der volkswelvaart in geen generaties zijn weggevloeid.
Als een rots staat in die jaren Oranje, in ballingschap doch te
midden van ons volk tevens, in onze harten en in onze huiskamers waar
de vrijheid leeft. Wanneer de Koningin spreekt sluiten wij deuren en
gordijnen. Dan vertoeft zij in ons midden, in de vertrouwde familie
kring. in dc nauwe grenzen van het eenzame schuilhol, in de broeinesten
van het opbloeiend verzet
In 1S74 klonken bij het derde eeuwfeest van Leidens ontzet de
woorden ..Wat Nederland en Oranje hecht is niet een verdrag, niet een
gelofte, niet een eed, het is dankbaarheid en liefde. Zij zijn niet ver
bonden. want wat verbonden is kan worden losgemaakt; zij zijn één;
om ze van elkaar te scheiden zou men ze vaneen moeten scheuren".
Vaneenscheurendc Duitse horden en huichelarij hebben dat
niet vermocht
Vastberaden en onwankelbaar
Reeds de tweede dag van de oorlog
nam het kabinet het besluit H.M. een
vertrek uit de sinds de eerste oorlogs
uren bedreigde residentie te advise-
5 Augustus 1942
H.M. wordt door President Roosevelt en zijn echtgenote
te Washington ontvangen
Koningin Wilhelmina vertoefde in de zomer van 1916 enige maanden in Kat
wijk aan Zee, waar zij de villa Duinlust betrok. De 7-jarige Juliana vergezelde
haar moeder en welhaast iedere dag
konden de Katwijkers het Prinsesje met
haar ponny naar 't strand zien rijden.
Bij hun aankomst in Katwijk werd de
hoge gasten een hartelijke huldiging
bereid, waarbij vooral de jeugd zich niet
onbetuigd liet. Uit dankbaarheid beloof
de de Koningin de Katwfjkse kinderen
reeds bij haar ontvangst een aangename
feestdag, die zij hun gedurende haar
verblijf in de badplaats zou aanbieden.
Niet alleen de jeugd echter, ook bijna
alle ouderen van de Katwfjkse bevolking
en uit de omgeving verzamelden zich
Dinsdagochtend 25 Juli op het strand
nabij de speciaal voor de Koningin en
Prinses gebouwde eretribune. Vele Kat
wijkers, die indertijd tot de schooljeugd
behoorden en deelnamen aan de zang-
hulde, deelden in de tractatie en de an
dere verstrooiingen, zullen zioh het en
thousiasme hernneren, waarmee zij deze
dag als gasten van de Koningin van hun
liefde voor het Oranjehuis hebben blyk
gegeven.
Deze 'foto herinnert aan de onvergete
lijke dag, nu 32 jaar geleden. H.M. en
de Prinses tezamen met de toenmalige
burgemeester van Katwijk, mr J. H. de
Waal Malefijt, bij de onthaalde jeugdige
schare Katwijkers.
ren, indien mogelijk naar Zeeuws Vlaan
deren. anders naar Engeland. Prinses
Juliana was reeds ter veiligstelling van
de Oranjedynastie met de kleine Prin
sesjes de Noordzee overgestoken om kor
te tyd later naar het gastvrije Canada
door te reizen. Eerst Maandag 13 Mei
gaf de Koningin gehoor aan de aan
drang tot vertrek door van Hoek van
Holland, nadat Zeeland onbereikbaar
Ti?n!5ör?P eue" Enge^e torpedojager'haar
Londense ballingschap tegemoet te va
ren. Prins Bernhard, die haar vergezel
de, vertrok weer naar Zeeland om zich
bij de troepen, die daar weer
alf ,boden' zelfs na de capitulatie van
Winkelman.
Wanneer wij leven en beleid van Ko
ningin Wilhelmina gedurende haar
Londense periode overzien, dan past al
lereerst de erkenning, dat zy ook onder
die uitzonderlijke omstandigheden
met een regeringsapparaat op eigen
kracht steunend en gescheiden van het
anders door het parlement voortduren
de controlerende volk ten volle heeft
begrepen en gerespecteerd, dat haar
troon rustte op het beginsel van de con
stitutionele monarchie. Nu wij weten
dat maar al te zeer de verleidingen tot
een zelfstandig en oligarchisch beleid
te groot bleken voor de kleine Holland
se kolonie, die zich voor een te omvang
rijke regeringstaak gesteld zag, kunnen
wij in het goede voorbeeld van onze
Landsvrouwe tot handhaving van de
nationale deugden ener waariyke de
mocratie een van haar grootste verdien
sten van die tijd zien.
„Twee trekken", aldus oud-minister
J. v. d. Tempel in zfjn boek NEDER
LAND IN LONDEN, „overwegen in het
beeld van de Koningin in ballingschap:
Haar vastberadenheid en onwankelbare
standvastigheid in de beproeving, èn
haar intens medeleven met het lfjden
van het Nederlandse volk". Hoe kon het
derhalve anders, of zy maakte er haar
gewoonte van. direct en persoonlijk con
tact te onderhouden met de Engeland
vaarders. de vastberadenen die haar
mogeiykheden boden tot uiting van dit
medeleven, zy liet hen tot zich komen
om inlichtingen te verstrekken over de
toestanden in het vaderland. Waarde
volle inlichtingen en een gebaar dat
dankbaarheid oogstte, doch tevens in
sommige kringen de vraag deed ryzen
of niet daardoor het gevaar ontstond,
dat de ontwikkeling van de staatkun
dige en maatschappeiyke denkbeelden
van het Nederlandse volk te eenzijdig
zou worden belicht. Maar al te zeer be
seffen wy thans, welk een gering deel
van ons volk vooraan stond in de ver
zetsstrijd en welk een gering deel daar
van èn de koelbloedigste avonturiers
de weg naar Londen vonden, gin
genen voltooiden.
Naast die daardoor onvermijdelijk
eenzijdige voorlichting van de hoog
ste kringen in Londen, ontwikkelde
zich een begrijpelijke fanatieke ver
ering voor de Vorstin In de kleine, van
het volk gesoheiden en vrygevochten
kolonie. Gevaarlijke, van sentiment
overladen sfeer, waarin Hollands toe
komst werd geprojecteerd, wczenljjk
verschillend van de nuchtere en har
de zakelijkheid, waarin ons volk na de
bevrijding die toekomst moest bou
wen! Wij ziin onze Landsvrouwe da«k
verschuldigd voor de vastberadenheid,
3—2
