Achter de schermen van
de Rijksmunt
Onze Puzzle-Rubriek
22 Februari 1941
De „industrie" van ons geld
Een wonder-middel
tegen PRBKKEL-hoest!
lODSCH
Thans worden alleen maar kwartjes
en 'centen vervaardigd
AKKER'S Abdijsiroop
Reizen en avonturen van Mijnheer
Prikkeheen
Kruiswoord-
raadsel
Oplossingen vorige
week
fG'si
S'JSfe
(Van een bijzonderen medewerker).
„Het geld, hier uit metaal verkregen,
Zij nooit ten vloek, doch steeds ten zegen".
Aldus staat geschreven boven den hoofd
ingang van het grootsche Rijksmuntgebouw
te Utrecht, dat zich als een donkere stee-
nen kolos aan het einde van den Leidschen
weg verheft. En zoo dikwijls als de wande
laar voorbij gaat en de zwijgende hooge
muren ziet met de getraliede vensters,
vraagt hij zich af, hoe het geld daarbin
nen uit metaal verkregen wordt.
Heerscht ook binnen die sfeer van waar
digheid, die met den uiterlijken gevel in
overeenstemming is, of komt men in een
soort fabriek?
Wie door de uitgebreide machinehallen
en lange gangen gedoold heeft, vraagt zich
af, waar nu eigenlijk zoo oppervlakkig be
zien het verschil ligt met een doodge
wone" ijzer- of andere metaalindustrie. Hier
zingen ook zware machines haar monotoon
dreunend lied, wordt bloedrood gesmolten
metaal als water in smeltvormen gegoten
en zijn in schemerachtige hallen arbeiders
bezig met roodgloeiende metaalplaten.
Maar ergens in een wijde zaal stroomt
het „afgewerkte product" schier eindeloos
uit de muntpersen in metalen bakken: geld
en nog eens geld. De munten hoopen zich
hier opeen tot ware bergen en datgene, wat
door velen als de voleinding aller waarden
wordt bezien schijnt hierwaardeloos.
De arbeiders, die bij dit zeer speciale werk
zijn ingeschakeld, zien het geld dan ook
met heel andere oogen, dan u en ik. Het is
voor hen werkmateriaal geworden zon
der meer. Dit neemt natuurlijk niet weg,
dat niet het element der controle uitge
schakeld kon worden: op weegschalen
wordt nauwkeurig nagegaan, hoeveel me
iaal aan de eene zijde van een zaal bin
nenkomt en hoeveel aan den anderen kant
weer naar buiten gaat.
Naar de Rijksmuntmeester, dr. Van
Reteren ons mededeelde, worden er
momenteel op de Munt alleen maar
centen en kwartjes vervaardigd, aan
gezien aan deze muntsoorten thans de
grootste behoefte bestaat. Per week
maakt men van elke soort ongeveer 1
millioen stuks, die keurig verpakt in
verzegelde zakjes de wereld ingaan om
hun rusteloozén kringloop door de han
den van arbeiders, soldaten, boeren,
huisvrouwen en geleerden te beginnen...
Het is overigens een. zonderlinge aange
legenheid met de behoefte van circulatie,
want deze is zoo onregelmatig, dat er let
terlijk geen touw aan vast is te knoopen.
Het is in deze bijzondere tijden absoluut
ondoenlijk om van tevoren te begroot en,
hoeveel men in een bepaald jaar maken
moet
Op 1 Augustus '40 had men nog een cen-
tenvoorraad van 7.7 millioen stuks.hier
van is thans ..geen cent" meer op de Munt
te vinden. En al heeft men dan ook nog
41/4 millioen halve centen in de kelders
liggen daar heeft men practisch weinig
aan. aangezien het publiek geen halfjes
vraagt. De Munt vormt voor centen het
Centrale Depot en de postkantoren mogen
zich rechtstreeks tot de „fabriek" wenden.
De „grove specie", de stampenningen
<ïe guldens en rijksdaalders dus zijn ver
leden jaar in enorme hoeveelheden aan-
gemunt en gezien het feit, dat de Ned.
Bank in sterkere mate voor papiergeld
zorgt, heeft het. vervaardigen der „blankë
zilverlingen" thans niet plaats.
ZILVERGELD ZONDER ZILVER.
Alvorens u in gedachten mee te ne
men voor een wandeling door het be
drijf. dient in dit verband eerst een
misverstand opgehelderd te worden:
ons zilvergeld heeft met zilver heel
weinig te maken. De pasmunt, bevat
slechtsl/640.000e deel zilver en
de gróve specie iets meer, namelijk
l/720.000e. De rest is koper zonder meer
En denk ook niet, dat de waarde der
metaallegeering zich precies dekt met
de waarde van de muntdit ver
band bestaat evenmin in geen enkel op
zicht.
Het spreekt vanzelf, dat er aan een be
drijf als De Munt waar in den normalen
tijd ook al onze munten voor Ned. Indië
vervaardigd worden een staf van schei
kundigen voortdurend in de weer is om de
metaallegeeringen te onderzoeken en an
dere experimenten te verrichten.
In het geheel „draaien" er 26 muntper
sen in het trotsche gebouw, waarvoor er
voorloopig 7 voor de centen en 6 voor de
is de vanouds beproefde Akker's Abdij
siroop, daar de werking in hoofdzaak
berust op de geneeskracht van reeds in
oude tijden bekende „genees-kruyden".
Apotheker Dumont heeft daaraan nu ioe-
gevoegd de resultaten der hedendaagsche
wetenschap. Nog meer dan vroeger is nu
het beproefde hoest-geneesmiddel!
7555
(Ingez. Med.)
kwartjes in gebruik genomen zijn. Daar de
„pletterij" nog niet op volle capaciteit
werkt, moet de rest even in reserve blij
ven
Het is een vreemd gezicht in het smelt-
huis tal van tonnetjes met opgesleten In
dische centen te zien, die tientallen van
jaren in onze koloniën gecirculeerd hebben
en nu omgetooverd zullen worden tot
„doodgewone" Hollandsche centen. Maar
dat is een lange en moeilijke weg, waar een
heele staf verschillende vakmenschen aan
te pas komt. In een electrischen hoogfre-
quentoven, die het „liefelijke" tempera
tuurde van 1200 graden produceert, wor
den de Indische kopercenten onder toevoe
ging van tin en zink gesmolten. Als een
fel-lichtende roode straal klokt de vloei
bare massa even later in de smeltkroes en
het duurt maar even, of het „ruwe mate
riaal" is klaar: verschillende staven brons,
die op een wagentje naar eenandere af-
deeling vervoerd worden. In de pletterij
worden deze metaalbrooden gewalst tot
dunne platen, die reeds precies de dikte
van een cent hebben. Bij dit proces wordt
het brons af en toe wat „murw" gemaakt
in het gloeihuis en is ten slotte rijp voor
de ponsmachine. Deze stampt onvermoeid
den heelen dag door en slaat kleine me
taalcirkeltjes uit de plaatzie: men
heeft reeds een cent, al is het dan ook,
dat de munt nog aan twee zijden geheel
glad is. Elders ziet men, hoe uit zilverglan-
zende platen dezelfde „wieltjes" te voor
schijn komen: hier is het kwartje onderweg
naar zijn wording
De volgende etappe leidt weer naar het
gloeihuis, waar de plaatjes in een draaien
de trommel, die in een oven rood gloeiend
wordt verhit, een „goede beurt" krijgen.
Dan worden zij uitgestort aan de andere
zijde van den muur in een speciale afdee-
ling: het blanchement. Dit is om zoo te
zeggen het muntenbad"
In een mengsel van verschillende bijten
de zuren wordt het metaaloxyde verwij
derd: men ziet in een draaiende trommel
een hoeveelheid zwart-geblakerde plaatjes
langzaamaan lichter worden om als zilver
blank te voorschijn te komen. Na het af
drogen gaan de metaalplaatjes over den
loopenden band, waar geroutineerde vingers
de slechte exemplaren verwijderen, die te
rug moeten met het andere afval naar het
smelthuis. Is dit gebeur^ dg/n wordt er aan
de- munten door middel'van een speciale
machine een rand geponst en is alles gereed
voor de groote reis haar de muntzaal. Door
de eene deur gaat een lange stroom vrijwel
122
TeeScenlng van Aart van Ewijk..
Naar J. J. A. Gouverneur,
(Reizen en avonturen van
Mijnheer Prlkkebeen).
Daar staat de arme, kleine man,
Die niet nonmaal meer denken kan,
Hem kwellen droevige gedachten:
Hij denkt aan elndelooze nachten
In d'eenzaamheld der duisternis,
Die vol benauwend onheil ts.
waardelooze gladde metaalplaatjes bin
nenen ginds zijn deze omgetooverd in
bergen centen en kwartjes.
MACHINES „SPUITEN" GELD.
De muntzaal! Hier dreunen grootsche
machines met machtige vliegwielen en
wordt den heelen dag achter een groote
weegschaal nauwkeurig gewogen, terwijl
rondom het geld zoo maar uit de machines
„spuit". Men sjouwt met bakken en em
mers: hier zijn kapitalen bijeen, maar toch
heerscht er de rustige sfeer van het wer-
HORIZONTAAL
1. Finsch heldendicht
8. geboorteland
15. onbuigzaam
16 deel van het been
weg met boomen
19 persoonlijk voor
naamwoord
21. begin
22. rivier in Italië
23. overheidsbedrijf
24. bevel
meisjesnaam
27. kleedingstuk
29. Europeaan
30. voegwoord
31. pal
33. aanhechtplaats
35 landbouwwerktuig
36. meisjesnaam
37. individu
t. handelscompagnie
i. geestelijke
41 verdampt water
43. precies
46. duw
47. bijbelsche naam
49. loot
50. deel van het hoofd
52. pas
54. Europeesche
hoofdstad
56. jongensnaam
57. onderbreek
58. militair
59. schiereiland in
West-Pruisen
6"). stralend, zonnig
62. boom
64. loot
65. bijwoord
61 plaats in Gelder
land
68. voorzetsel
70. dwaas
71. meisjesnaam
73. meisjesnaam
75. meisjesnaam
77. klein deeltje
78. taart
30- jongensnaam
81. inham
83, orde, voorschrift
8-5. muzieknoot
86. deel van het
lichaam
87. oogenblik
88. deel van een boom
90. zot
91. schreeuw
92. titel
Plat vaartuig
f7 voedingsmiddel
Europeesch land
WO. vliegveld-in Neder-
land
101 '•an wij zend voor-
im naair-woord
04. met veel lawaai
V larve
VERTICAAL
tentenkamp
den lezer heil
soort gravure
4- familielid
'Nadruk verbodenl
5. Japansch staats
man
6. leering
7. voorvoegsel, dat
„tegen" beteekent
8. meisjesnaam
9. stem van bepaalde
hoogte
10. jongensnaam
11. deel van de mast
12. zegelmateriaal
13. meisjesnaam
14. over het algemeer
17. officieel grond-
register
20. vulkaan
22. bepaald lichaams
weefsel
24. diepe rust
25. hauweiyks
27. bekend Italiaansch
schrijver
28. harde knal
31. dier
32. voorzetsel
33. ongebonden
34. vleeschsoort
40. controleeren, na-
gaan
42. niet gelijkmatig
44. door overlijding in
bezit krijgen
45. kweeking
47. nonsens
48. rivier in Frankrijk
50. oorlogswapen
51. voorvoegsel, dat
„tusschen" betee
kent
53. spoedig
HORIZONTAAL
1. too venaar
8. verkennen
.16. marine
-17. m.v.
19. gareel
20. s. 1.
22. koek
23. veil
25. pand
26. we
27. ter
29. St.
30. teleen
32. N. S,
33. tor
34. Amor
36, standrecht
39. roes
40. motor
42. teer
43. doolt
44. Ees
45. Eger
47. n.n.
48. anti
49. mee
1. testament
2. om
3. vak
4. Eros
5. niets
Ank
ae
eg
10. rap
11. krant
12. eens
13. Ned.
14. NL.
15. niersteen
17. melden
18. vieren
21. lemoen
23. vent
24. leer
26. woelen
28. rots
30. t.a.
31. n.c. fnostro
conto)
33. toom
35. ro
37. tóer
7.
50. n.n.
51. R.K.
52. rap
54. bad
55. V.S.
57.. ne
58. boek
60. Dommel
63. rats
65. bonnen
67. sein
68. banaan
70donker
71. telg
72. orkaan
74. Nias
75. bestek
77. Elli
79. os
81. eun.
82. sen
83. lap
85. et
86. Br.
87. ets
89. elan
VERTICAAL
38. hand
39. ro
41. rekenka
mer
43. divan
kleed
46. rad
48. aal
51. Ronnie
53. posten
54. bengel
56. staalt
58. boon
59. Kees
61. mees
62. milt
63. rare
64. saai
65. b. d.
66. nr.
68. B.O.
69. n.n.
73. boekanier
75. Ben
76. kam
78. brandweer
80. statie
90. m. c.
(mlo conto)
92. mare
93. Lea
94. kater
96. gaar
98. doorn
100. atol
101. moord
dadig
105. dood
106: Nia
107. Co.
108. moraal
109. R.M.
111. duw
112. ie
113. dolk
115. Sint
116. moot
118. we
119. nadeel
121. ds.
122. handig
124. rentenier
125. kandelaar
82. sago
84. pari
86. berouw
88. Stoa
90, Madrid
91. cadans
93. lood
95. el
96. gros
97. raat
99. O.D.
101. molen
102. om
103. D.L.
104. grond
107. code
110. mode
113. dat
114. kei
116. man
117. til
119. n.n.
120. Ie
122. ha
123. ga
54. voorzetsel
55. tennisterm
56. gang
59. andere naam voor
de politie
61. hoog. marine
officier
63. koekje
65. maand
66. deel van het been
68. iedereen
69. iemand van be
paald ras
71. storing in de
ademhaling
72. vaartuig
73. hulde
74. hooge oefkaart
76. bloedvat
79. jongensnaam
82. van een
84. militaire wacht
88. pas
89. haven wal
93. deelgenoot
94. schrijf artikel
95. onbepaald voor
naamwoord
96. idioot
93. voegwoord
99. muzieknoot
102. voertuig
103. legeronderdeel
kenmen schijnt het amper nog te
merken, dat men aan „molooh geld" het
leven schenkt.
Zoo'n muntpers moge een koloseaal
gevaarte zijn ln feite komt het
slechts aan op twee betrekkelijk nietige
onderdeelen. En dit zijn de stempels,
waarin men de twee kanten van den
cent in het negatieve gegraveerd, her
kent. Daar komt een schoon plaatje
aan: met kracht grijpt de machine het
metaal tusschen de stempels, drukt
even.... en de cent Is klaar. En ginds
spuwen de machines maar kwartjes.
voor 1000, 10.000, 100.000 gulden kwar
tjeshet gaat maar door. Maar denk
niet, dat hier Iets te loor gaat: zelfs
het vuil van den vloer en het roet uit
den schoorsteen wordt bewaard en later
weer onderzocht om het zilver er weer
uit te halen. Men gooit hier geen geld
weg! Iedere muntpers krijgt 100 200
K.G. plaatjes per keer toegewogen en
moet die hoeveelheid op de gram af aan
„geld" weer terug brengen. Dat is ln
het kort het systeem der interne con
trole.
Het zou misschien nog een Imponeeren
der gezicht geweest zijn om in plaats van
centen zoo'n overweldigenden stroom rijks
daalders ln de diverse bakken te zien glij
den ofgouden tientjes. Maar het zal
wel lang duren, voordat de gouden munten
hier weer aangemaakt worden voor het
laatst werd in 1933 voor 24 millioen aan
gouden tientjes vervaardigd. En sedert de
zen tijd verliet geen enkele gouden munt
meer de pers en zijn deze tientjes al ver
over hun eigen waarde heen. Nog zeldza
mer zijn de gouden vijfjes, die in het heele
bestaan van de Munt maar één keer ver
vaardigd werden en stellig ook wel nooit
meer op het programma zulen terugkeeren.
Terloops kan ook nog verteld worden, dat
men op De Munt ook de belastingplaatjes
vervaardigt: ergens in een aparte af dee
ling stroomen de bekende gele stukjes
metaal rusteloos uit een speciale machine.
Of eigenlijk is dit niet heelemaal juist: de
plaatjes komen kant en klaar, in doosjes
van 50 stuks verpakt met een groene pa
pierstrook eromheen, te voorschijn....
Verleden jaar moesten er voor fietsrij
dend Nederland 3,666 millioen plaatjes ge
leverd worden en het spreekt vanzelf, dat
de machine in verband met dit enorme
aantal „vroeg in het seizoen" gaat loopen.
Thans wordt reeds onder hoogdruk gewerkt
aan het plaatje '41/'42, waarvan men er
3,8 millioen noodig heeft
Nu we het toch over zaken hebben, die
de munt zoo „nevenbij" maakt, kunnen we
ook nog het vervaardigen van speciale me
dailles, alsmede van gas- en electriciteits-
penningen hebben. Van deze laatste huise
lijke muntsoort heeft Amsterdam er thans
maar eventjes 2 millioen besteld....
In de expeditieafdeeling staan tal van
linnen verzegelde zakjes gereed voor ver
zending. In leder zakje zooveel centen en
zooveel kwartjes. Ook hier wordt nauwkeu
rig gewogen en gecontroleerdeen auto
matische telinstallatie is steeds in werking.
Soms wordt het geld ook wel eens met een
boot meegegeven ter verzending, maar dik
wijls belast de post zich met het verder
transporteeren
Hier eindigt dus de wordingsgang van het
geld om het „groote avontuur" onder de
menschen te beginnen. En wanneer al die
gloednieuwe kwartjes en centen van thans
over tientallen van jaren weer afgesleten
zijn. worden zij zooveel mogelijk uit de cir
culatie genomen en begint het heele proces
weer bij den smeltoven
3—2
