De oorlog ter zee
De beurzen in oorlogstijd
LEiDSCH DAGBLAD - Derde Blad
Zaterdag 9 September 1939
KERK- EN SCHOOLNIEUWS
Een Fransche uiteenzetting
Een misplaatste hausse
STOFZUIGERS
51
Het industrie-gebied van
Opper-Silezië
Havas meldt uit Parijs:
Ten aanzien van den oorlogstoestand ter
zee is medegedeeld „Op alle zeeën zijn
de Fransche en Engelsche vloten actief".
Deze eenvoudige en korte zin van het
eenige communiqué, dat gepubliceerd is
over de operaties ter zee, is toch vol
doende, om de enorme taak voor oogen te
roepen, welke ten deel valt aan de ge
allieerde vloten en welke zij sedert bijna
een week zonder ophef maar zeer doel
treffend ten uitvoer leggen.
Het gaat er in de eerste plaats voor de
■beide vloten, die tezamen een enorme
marinemacht vormen, welke nog versterkt
zal worden in de komende maanden t zoo
als men weet behelsde alleen al het En
gelsche vlootprogram tot eind 1940 het in
dienst stellen van één nieuwe eenheid per
weeki om de vrijheid op de zeeën te ver
zekeren tegen de kaapvaart, die door de
Duitsche oppervlakte-schepen of duik
booten wordt gevoerd.
Door de vrijheid ter zee te verzekeren
zullen de geallieerde vloten het mogelijk
maken, dat de industrieele grondstoffen
en voedingsproducten uit de geheele we
reld toevloeien naar de Fransche en En
gelsche havens. Zij zullen de veiligheid
verzekeren van de Engelsche troepen, die
ontscheept worden op het vaste land en
de overtocht der koloniale troepen, die uit
alle deelen der beide onmetelijke Fran
sche en Britsche wereldrijken komen.
Bij deze taak van essentieel belang komt
dan nog de taak Duitschland te berooven
van diezelfde industrieele en voedings
grondstoffen door de Duitsche havens
streng te blokkeeren. Deze dubbele taak
der beide vloten wordt, aldus Havas. groo-
teüjks vergemakkelijkt door de zeer on
gunstige aardrijkskundige ligging van
Duitschland en door de neutraliteit van
Italië en Japan, die op zijn minst moreel
de zware hypotheek opheft op de verbin
dingen in de Middellandsche Zee en die
ten minste gedeeltelijk de eskaders in het
Verre Oosten vrij kan maken.
Zooals men weet zijn de geallieerde es
kaders, die de snelste schepen omvatten
ide Fransche torpedobootjagers houden
het wereldsnelheidsrecord voor oorlogs
schepen! en de linieschepen met de
grootste tonnage en met het zwaarste ge
schut. bovendien nog vóór de crisis ver
sterkt door de vorming van z.g. reserve-
eskaders.
Reeds in de eerste uren der vijandelijk
heden is de blokkade ter zee van Duitsch
land doeltreffend geweest. Duitschland
heeft slechts één enkele uitgang naar de
open zee, de Duitsche Bocht, een soort
venster van slechts 190 K.M. breedte, tus-
schen het eiland Borkum aan de grens der
Nederlandsche territoriale wateren en het
eiland Sylt. Dicht bij dit venster opent,
zich op een soort nauw plein, de Noord
zee, welker schaarsche uitgangen als het
ware afgegrendeld worden dcor dc enorme
Engelsche vloolstrijdkrathten.
Daar is in de eerste p'aats in het Zuid-
Westen het Nauw van Calais, dat slechts
60 K.M. breed is. In den oorlog van 1914—
1916 hebben de geallieerden dezen door
gang nauwlettend en doeltreffend be
waakt en zelfs dwars daaroverheen een
ononderbroken keten gespannen van net
ten en mijnen Geen enkel Duitsch schip,
zelfs geen duikboot kan hopen door het
Nauw van Calais heen te komen.
In het Noorden van het groote Britsche
eiland ligt vervolgens de Penthland Firth,
een nauwe doorgang, bezaaid met rots
achtige eilanden tusschen Kaap Dun-
cansby in Schotland en de eilandengroep
der Orkaden Een tweede doorgang. 100
K.M. breed, ligt Noordelijker tusschen de
Orkaden en de Shetland-eilanden. Beide
doorgangen worden gemakkelijk bewaakt
ar,or patrouilleschepen en lichte eenhe
den.
Een ruimere poort staat nog Noordelijker
open tusschen Unst, het laatste eiland van
de Shetlandgroep en de Noorsche kust
langs een lijn, die uitkomt eenigszins ten
Noorden van de groote Noorsche haven
Bergen. Deze poort echter is op het Noor
den geopend en de schepen, die er door
heen zouden varen, zouden afdrijven naar
de kusten van IJsland, die in alle seizoe
nen gevaarlijk zijn tengevolge van mist
banken en drijvend ijs.
Toch was dit de weg, die eenige Duit
sche kapers gedurende den laatsten oorlog
namen Onmiddellijk daarop is de Brit
sche bewaking daar krachtig Ingezet.
Daarom ook is sedert het begin van de
week de Noordzee, welke de „industrieele
zee" genoemd is, een doode zee geworden.
De diepten, die zelden grooter zijn dan
100 M.. zijn van beide kanten met mijnen
belegd. Over de golven vliegen alleen ver
kenningsvliegtuigen en bombardements
eskaders, terwijl duikbooten door de diepe
doorgangen glippen.
Geen enkel Duitsch schip vaart de Duit
sche bocht uit binnen den blokkadecirkel
en daarbuiten hebben de talrijke vracht
booten en mailschepen van Duitschland.
die verrast zijn door den oorlog, de hoop
volledig opgegeven ooit nog weer de thuis
havens te kunnen bereiken.
In de geheele wereld nemen zij de wijk
naar neutrale havens.
De schejpen, die nog geen neutrale haven
hebben kunnen bereiken worden het een
na het ander door Britsche kruisers opge
spoord Sommige, zooals de ..Inn" geven
er de voorkeur aan de watergangen te
openen. De meeste schepen echter geven
onmiddellijk gevolg aan het waarschu
wingsschot en zijn van meening, dat „voor
hen de oorlog geëindigd is" en leveren hun
schip uit. In dit geval worden de schepen
of wel naar een Engelsche haven gecon-
royeerd of wel tot zinken gebracht, nadat
de opvarenden zijn overgenomen aan boord
van het praaiende schip Eenige Duitsche
eenheden, die op der. Atlantischen Oceaan
zijn gesignaleerd, stellen nog pogingen in
het werk om zich te onttrekken aan de
opsporing der kruisers Dat is o.m het
geval met het groote transatlantische
mailschip, de „Bremen" dat eerst aan het
eind van de vorige week uit New York is
vertrekken. Met alle vuren gedoofd, zwij
gende draadlooze Installaties, moet het
schip op den Atlantischen Oceaan rond
dwalen, trachtend zoo lang mogelijk aan
het fatale praaien te ontkomen. Het is
echter ook mogelijk, dat op voorbeeld van
den Duitschen kruiser, die in 1914 de wijk
nam in een verlaten en moerassige delta
aan de Afrikaansche kust, waar hij zich
maandenlang verborg, de ..Bremen" een
schuilplaats heeft gezocht in een onbe
woonde fjord op IJsland of Groenland.
Geen „formrele" Britsche blokkade
Het Engelsche departement van infor
matie deelt mede, dat Duitschland op het
oogenblik den onbeperkten duikbootoorlog
voert tegen de Engelsche koopvaardij,
even hevig als in 1917. De schepen worden
getorpedeerd zonder eenige waarschuwing
ir. strijd met de regels die door Duitsch
land voor onbepaalden tijd in 1935 zijn
aanvaard. De Duitsche duikbooten moeten
op hun post geweest zijn op de scheep
vaartwegen over den Oceaan, verscheidene
dagen vóór de oorlog uitbrak.
De Engelsche regeering zal harerzijds
alles doen wat in haar vermogen is om den
bona fide neutralen handel te vergemakke
lijken en zij heeft de neutrale regeeringen
reeds er van in kennis gesteld, dat zij
te allen tijde voorstellen van neutrale zijde
in overweging zal nemen. Hoewel de naam
blokakde vaak gebruikt wordt als een ge
makkelijke wijze op de economische oor
logvoering gebaseerd, om de uitoefening
van de belligerentenrechten ter zee aan
te duiden, is geen blokakde In den for-
meelen zin van het woord verklaard.
Maar natuurlijk, aldus het parlement, zul
len schepen geen contrabande kunnen
vervoeren, welke direct of uiteindelijk be
stemd is voor den vijand. Alles zal wor
den gedaan om het onderzoek op de bases,
waar de controle plaats vindt, zoo spoe
dig mogelijk te doen plaats vinden in het
bijzonder wat betreft de schepen die zich
vrijwillig voor het onderzoek ter beschik
king stellen.
De Britsche regeering heeft contra
bande-controlebases gevestigd in Kirkwall,
Weymouth en de Downs in Engeland, be
nevens in Gibraltar en Haifa. Schepen
met bestemming naar vijandelijk gebied
of havens in neutrale landen, waaruit ge
makkelijk goederen naar vijandelijk gebied
kunnen worden verzonden, wordt drin
gend de raad gegeven, vrijwillig binnen
te loopen in een van de controlebases en
voorzoover het Engeland betreft, bij voor
keur in Weymouth. Wanneer de schepen
hieraan gevolg geven en vastgesteld wordt,
dat zij geen contrabande aan boord heb
ben; kunnen hun passen worden uitge
reikt ter vergemakkelijking van hun reis.
Schepen, die niet vrijwillig een bezoek
brengen aan genoemde bases, zullen er
aan bloot staan naar een dergelijke basis
geleid te worden in gevallen waarin een
behoorlijk onderzoek ter zee niet uitvoer
baar is.
Er wordt een speciale contrabande
commissie gevormd onder voorzitterschap
van lord Finlay.
35 verschillende bekende merken.
Ook in huurkoop.
DE STOFZUIGER-CENTRALE HAGEMAN
HOOIGRACHT
7195
TELEFOON 25955
(Ingez. Med.)
Het industriegebied van Oost-Oppersilezië
is bezet door de Duitsche troepen. Deze
verovering beteekent: een belangrijke uit
breiding van de grondstoffenpositie van
Duitschland. Het bezette gebied is rijk aan
steenkolen, ijzerertsen, zink en lood. Het
bezit bovendien groote ijzer-, staal- en zink-
bedrijven.
Na het plebisciet van 20 Maart 1921 moest
Duitschland aan Polen een steenkolengebied
van 22.000 KM.2 afstaan Daarmede gingen
toen zoowat 3/4 van de kolenproductie van
Oppersilezlë en 17 pet. van die van het
gansche Rijk Ivergeleken met de productie
van 1913) voor Duitschland verloren. Polen
kreeg 53 van de 67 kolenmijnen, 10 van de
15 lood- en zinkmijnen, 22 van de 37 hoog
ovens, 7 van de 10 staalpletterijen, alsook
nog het eenige loodwalswerk van het gewest.
Oost-Oppersilezië is buitengewoon rijk
aan steenkolen. Volgens de „Frankfurter
Zeitung" zouden de voorraden hier niet min
den dan 57 milliard ton bedragen, waarvan
tot nu toe 47 milliard ton op Poolsch gebied
waren gelegen. De kolenvoorziening van
Polen werd hier voor 70 a 90 pet. uit gedekt.
Na Engeland, Duitschland en Frankrijk
bekleedde Polen de vierde plaats op de lijst
der Europeesche kolenproductie. Polen had
in de laatste jaren een kolenproductie van
ongeveer 4 millioen ton, d.i. ongeveer 20 pet.
van de Duitsche productie De gansche zink-
productie van Polen, welke ln 1938 108.000
ton bedroeg, werd in Oppersilezlë gewonnen.
Polen bekleedde de derde plaats op de lijst
der Europeesche zinkproducenten na België
en Duitschland De Poolsche loodproductie
is weliswaar heel wat geringer geweest dan
de Duitsche, maar ook hier was Polen num
mer 3 ln Europa, met een productie, welke
nog grooter was dan die van Frankrijk en
Engeland samen. Ongeveer 65 pet van de
Poolsche productie van ruw ijzer en van
ruw staal, welke in 1938 resp. 880.000 en
1.438.000 ton bedroeg, was afkomstig uit
Oppersilezië.
De jaarlijksche productie van ruw staal
van het veroverde gebied was iets grooter
dan de maandelljksche productie van
Frankrijk en iets geringer dan de maande-
lijksche productie van Engeland en volgens
het genoemde Duitsche blad bewijst deze
verhouding duidelijk, dat Polen niet alleen
niets heeft gedaan voor de ontwikkeling van
dit gebied, maar het zelfs heeft verwaarloosd.
Duitschland, meent het. zal daar heel wat
i anders van terecht brengen, vooral omdat
in dit gebied goed geschoolde arbeiders van
I Duitschen bloede leven.
(Van onzen financieelen medewerker).
Europa heeft den sprong in den afgrond
gewaagd en evenals op politiek gebied zijn
thans ook op economisch en financieel ter
rein gebeurtenissen, die men tot voor kort
nog voor onmogelijk had gehouden, werke
lijkheid geworden. De voor Nederland be
langrijkste feiten op financleel-economisch
gebied zijn, dat de geld-overvloed en hyper
liquiditeit vrijwel plotseling een einde heb
ben genomen, dat een zeer intensieve vlucht
uit vaste rente dragende fondsen en braak
liggend kapitaal in aandeelen plaats vindt
en dat een uitzonderlijke hausse zich in de
goederenmarkt heeft baan gebroken. Het is
ondoenlijk, in dit opzicht dezen volslagen
ommekeer in alle détails en van dag tot dag
te volgen en te recapttuleeren. Doch wel is
het van belang, de groote lijnen in het oog
te houden en daarbij hier en daar vergelij
kingen te trekken met Augustus 1914.
Terwijl in Augustus 1914 lange queus zich
voor de banken en spaarbanken verzamel
den, is hiervan ditmaal geen sprake geweest.
Gedeeltelijk is zulks toe te schrijven aan het
feit. dat men wist, dat de banken in staat
waren, aan alle directe opvragen te voldoen.
Niettemin zijn er natuurlijk toch gelden, als
voorzorgsmaatregel, weggetrokken en de
weekstaat der Nederlandsche Bank weer
spiegelt deze ontwikkeling duidelijk in een
scherpe stijging der circulatie tegenover een
belangrijke daling der rentelooze bankiers-
saldi, terwijl aan de andere zijde der balans
de beleediglngen en de wisselportefeullle
sterk in omvang zijn gestegen en de zilver-
voorraad is afgenomen. Er is alle aanleiding,
om een voortzetting dezer ontwikkeling te
verwachten, terwijl daarnaast de eischen
van den Staat haast met den dag grooter
zullen worden. Reeds heeft de Staat zijn
maximum-voorschot bij de Bank opgenomen
en tevens schatkistpapier zoowel bij de Bank
als over de toonbank geplaatst. Wij zullen
derhalve een belangrijke verdere aanzwel
ling der vlottende schuld te zien krijgen.
Doch daarmede zijn wij er nog geenszins.
De fondsen, welke de Staat voor onze mili
taire en economische landsverdediging noo-
dig heeft, zijn van zulk een omvang, dat de
financiering slechts zeer korten tijd in de
geldmarkt kan geschieden.
De staat zal eerlang een beroep op de
kapitaalmarkt moeten doen ten bedrage
van ettelijke honderden milüoenen en
het komt mij voor, dat hier het parool
moet gelden: hoe eerder hoe beter.
Het is immers te verwachten, dat hoe lan
ger men het beroep uitstelt, hoe grooter
gevaar de Staat loopt, tegen zeer ongunstige
voorwaarden te moeten leenen óf als alter
natief met een gedwongen leening voor den
dag te moeten komen. Ik heb de overtui
ging, dat indien de Staat reeds de volgende
week met een 4 leening voor een bedrag
van om en nabij de f. 300 millioen a pari
voor de markt zou verschijnen, deze er zoo
wel om redenen van zuiver financieelen als
van patriottischen aard gemakkelijk zou
ingaan. Het is daarom te hopen, dat de
Staat niet zal dralen om te doen wat voor
zijn financiering noodig is.
De rentestandaard vertoont duidelijk tee
kenen van aantrekken. Wij zien dit in de
discontoverhooglng tot 3 pCt., in het markt-
disconto. dat zich even boven het officieel
disconto beweegt, in de prolongatierente, die
tot over de 4 pCt. is gestegen. Wij zien zulks
vooral ook in de bijzonder sterke daling in
de markt van vaste rente dragende fondsen.
Deze daling heeft Inderdaad bijzondere af
metingen aangenomen, getuige b.v. den koers
van ca. 85 pCt. voor onze even onder pari
uitgegeven 3—3'/, pCt. leening. Zij is eener-
zijds te verklaren, anderzijds echter houdt
zij een ernstige waarschuwing in. Te verkla
ren is zij, omdat het onheil dat zich over
Europa heeft uitgestort en waaraan ook de
neutrale landen moreel, economisch en
financieel zeer zeker niet zullen ontkomen,
in de allereerste plaats tot uitdrukking zal
komen in een ontzaglijke stijging van alle
staatsschulden, een evenredige verarming
der bevolking en een voortdurend verder af
glijden der valuta's. Deze drie financieel-
economische gebeurtenissen zijn even on
vermijdelijk als dat er dooden in den oorlog
zullen vallen Het is dus logisch, dat de
waardevermindering van Europa's staats-
crediet zich weerspiegelt in een liquidatie
van staatsobligaties en een sterke depre
ciatie van het koerspell. Aan den anderen
kant evenwel zij hier een waarschuwing ge
richt (die ik iets verderop nog eens in an
deren vorm moet herhalentegen die Neder
landers, die zonder zeer dringende noodzaak
hun Nederlandsche obligaties op de markt
hebben gegooid of nog zullen gooien. Zij ver
richten hiermede een verre van vaderlands
lievende daad. Ja, zijn in mijn oogen de be
schouwen als défaltisten (om nog een zacht
woord te gebruiken), wier handelwijze niet
scherp genoeg kan worden gelaakt. In deze
tijden moeten wij toch in do allereerste
plaats denken aan het belang van onze
kleine volksgemeenschap en dit belang ver-
elscht een zoo stevig mogelijke handhaving
van ons staatscredlet. Zij die door hun ver-
koopen het koerspeil onzer staatsleeningen
hebben gedrukt, moeten er zich wel bewust
van worden, dat zij zich tevens daardoor zelf
in de vingers snijden, omdat zij door hun
houding de mogelijkheid eener gedwongen
staatsleening tegen voor hen zeer ongunstige
voorwaarden en een sterke belastingverhoo-
ging naderbij brengen.
Terwijl in Augustus 1914 onze Effecten-
i beurs haar deuren moest sluiten, een steun-
syndicaat onder leiding der Nederlandsche
Bank moest worden gevormd, een morato
rium moest worden ingesteld en na opening
der beurs de leidende aandeelen zeer scherpe
koersverliezen vertoonden, is ditmaal juist
het tegendeel het geval.
De beurs bleef open, van een mora
torium of een steunsyndicaat behoeft
niet te worden gerept, de beurscontrole
op afbraakprijzen in de aandeelenmarkt
bleef werkloos toekijken.omdat in
plaats van een hevige daling een haast
ongekende hausse is ingetreden.
Het waren ook hier weer de verkoopers
van vaste rente dragende fondsen, de be
zitters van braak liggend kapitaal en de
groote categorie van speculanten, die zich
plotseling als wilden op de aandeelenmarkt
hebben geworpen. Men heeft dit trachten
goed te praten, door te verkondigen, dat het
hier een zuivere veiligstelling van kapitaal
gold, dat in oorlogs- en goederenfondsea
zijn toevlucht zocht. Wanneer men den hqp-
del ter beurze van nabij heeft gevolgd, moet
men deze opvatting met kracht bestrijden.
Naast een redelijke omschakeling uit veilig,
heidsoogmerken heeft men een activiteit van
den speculatieven daghandel zich zien ont
plooien, die in deze droeve tijden met geen
ander woord dan walgelijk kan worden be
stempeld. Men wierp zich speciaal op die
fondsen, met name Amerikaansche, van
welke men groote oorlogswinsten verwachtte
en een duidelijk bewijs voor dezen verfoei
lijken speculatieven Inslag was wel. dat toen
de Ver. Staten hun embargo op oorlogs
materiaal bekend maakten, dit bericht onder
de saamgegroepte speculanten met een
Jammerkreet werd begroet.
Doch laat ons thans eens in het kort na
gaan, of deze hausse gerechtvaardigd is. Er
zijn ongetwijfeld vele categorieën van onder
nemingen, die den eersten tijd groote bruto
winsten zullen kunnen binnensleepen. Hier
onder behooren zeer zeker allereerst staal-,
koper- en olieproducenten, de vliegtuig- en
munitiefabrieken, de producenten van voe
dingsmiddelen, van belangrijke grondstof
fen, de scheepvaart. Doch weet iemand,
waartoe deze tweede Europeesche oorlog zal
leiden? Weet iemand, of niet de scheepvaart
en daarmede de toevoer van materiaal,
grondstoffen en levensmiddelen practlsch
zullen moeten worden stopgezet? Weet
iemand of niet daardoor de sterk gestegen
grondstofprljzen weer in elkaar zullen stor
ten, of niet de ontzaglijke verzekeringspre
mies een groot deel der winsten zullen op
slokken? Weet iemand, welk percentage der
plotseling uit dezen oorlogstoestand ge
stampte winsten door de diverse re
geeringen zal worden gekonfiskeerd? En
tenslotte, weet iemand welk een reusachtige
kapitaalvernieting de strijd der Europeesche
volkeren met zich zal meebrengen? Mijn
overtuiging is, dat, al mogen, om ons nu eens
tot ons eigen land te bepalen, onze rubber-,
suiker- en petroleumproducenten uit de
sterke verhooging der respectieve goederen-
prijzen, onze scheepvaart uit de stijging der
vrachttarieven, onze vliegtuig-, munitie- en
oorlogsmateriaalindustrieën uit de groote
toeneming van orders directe aanzienlijke
voordeelen genieten, deze op den duur (en
die duur zal m.l. zeker niet lang zijn) om
de boven opgesomde redenen niet meer ln
het koerspeil tot uitdrukking zullen komen.
De hausse van deze week kan derhalve niet
stand houden en zal voor een gevoelige
reactie moeten plaats maken Ook hierin ligt
een zeer ernstige waarschuwing voor de tal-
looze vluchtelingen in aandeelen: uit dit
Armageddon zal voor niemand voordeel
vloeien
Er zijn nog zooveel punten, die feitelijk in
dit overzicht zouden moeten worden bespro
ken: de vrij rustige houding der valutamarkt
(na de hevige daling van het pond), de
hausse ln de goud- en goederenmarkten, de
instelling van een strenge Britsche wissel
controle. de heropening der Londensche
beurs, de opheffing der Engelsche contin-
genteerlng, de honderd en een economische
maatregelen, die Minister Steenberghe over
ons land heeft uitgestort en nog zal moeten
uitstorten. Er zal gelegenheid te over zijn,
om de meer gedetailleerde aspecten der
nieuwe oorlogseconomie in mijn volgende
overzichten te behandelen. Slechts twee
punten mogen hier kort nog worden aange
stipt. De fusie tusschen Rotterdamsche
Bankvereeniging en Amsterdamsche Bank,
noodig geoordeeld uit hoofde der over-
liquiditeit, lijkt mij thans geheel overbodig
toeen een faillissement van Mendels
sohn en Co. lijkt vanwege de sterke inzin
king en practische onverkoopbaarheid der
Fransche obligaties onvermijdelijk.
(Nadruk verboden).
PREDIKBEURTEN.
VOOR ZONDAG 10 SEPTEMBER.
Leiden Doopsgez. Gem. Voorm. 10Uur,
ds. ten Cate.
Eglise Wallonne: dix heures et demie. M. R.
Ie Gras. pasteur a Nimèque.
Evang. Luth. Gem.: Voorm. 10% uur, proi.
dr. G. J. Thierry.
Geref. Kerk In H. V. (Patrimonium)Nam. 5
uur. ds. Kroon.
Rem. Geref. Gem Voorm. 10% uur. ds. P.
Eldering van Oegstgeest.
Rozekruisersgenootschap (Z.W. Singel 10G):
Voorm. 10% uur. de heer M. A. Verhoog.
Ver. van Vrijz. Hervormden Volkshuls)V.m.
10% uur. ds. J. P. C. Polderwaart van Naarden.
Vryz. Kinderkerk (Gerecht 10): Nam. half-
één, de heer A. B Bekins.
Vrije Kath. Kerk (Vreewijkstr. 19)Voorm.
10% uur, Gez. Mis.
Geref. Kerk (Hooigracht): Voorm. 10 uur,
ds. Westerink; nam. 5 uur. ds. A. Hordijk van
Loenen a. d. Vecht.
Geref. Kerk (Heerengracht): Voorm. 10 uur,
ds. Weggemans; nam. 5 uur, ds. R. C. Harder.
Geref. Kerk (Oude Vest): \^>orm, 10 urn-, ds.
A. Hordijk; nam. 5 uur, dr. Westerink (Doops-
bedlening).
Geref. Kerk Morschweg. (Evangelisatiegeb.)
Voorm. 10 uur. ds. R C. Harder; nam. 5 uur.
ds. Weggemans.
Hooglandsche Kerk: Voorm. 10% uur, ds. M.
J. Punselie (Jeugddienst).
Aarlandervcen Ned Herv. Kerk: Voorin,
half elf (H. A.), ds. G. Th. v. Beusekom; nam.
geen dienst.
Geref. Kerk: Voorm. halfelf en nam. 7 uur,
ds. H. Moolhuizen.
Alphen aan den Rijn Ned. Herv. Kerk
(Julianastraat)Voorm. 10 uur, ds. Stehouwer;
nam. halfzeven, dr. Scheers.
Hulpkerk Gouwsluis: Nam. halfzeven, de
heer Struis van Vlaai-dingen.
Kniderkerk „Bethel": Voorm. 10 uurr, de heer
N. van Vliet.
Ned. Herv. Kerk (Oudshoornscheweg)V.m.
halfelf. dr. J. P. Cannegieter.
Evangelisatie Hoof t-st raat)Voorm. 10 uur
en nam. halfzeven, de heer Dekker.
Geref. Kerk (Hooftstraat)Voorm. 10 uur (H.
A.) en nam. halfzeven <H. A. en Dankz.), ds.
Hartkamp.
Geref. Kerk (Raadhuisstraat): Voorm. 10 u..
ds. Mulder: nam. 5% uur. ds. Bosch.
Geref. Kerk (De Ruyterstr.): Voorm. 10 uur,
ds. Bosch; nam. 5% uur, ds. Mulder.
Chr. Geref. Kerk (v. Reedestraat)Voorm.
10 en nam. 6 uur, leesdienst
Lokaal van Mandersloostraat: Voorm. half-
tien en nam. 6 uur, de heer Zwoferink van
Ederveen.
Martha-Stichting: Voorm. 10 uur, ds. Meyer.
Aalsmeer Ned. Herv. Kerk: Dorp. 10 uur,
ds. Y. Alkema en 6 uur. ds. H. v. d. Linde.
Ned. Herv. Kerk. Oost: 10 uur. ds. H. v. d.
Linde en nam. 6 uur. ds. Y Alkema.
Geref. Kerk: Voorm. 10 en nam. 5 uur. ds.
Knoppersen.
Chr. Geref. Kerk: Voorm. 10 en nam. 6 uur.
preeklezen.
Doopsgez. Kerk: Voorm. 10 uur. ds. J. G.
Frerichs van Haarlem.
Katwijk a. d. Rijn «Verbeterde opgave):
Geref. Kerk: Voorm. halftlen. cand. W. C.
Veltkamp van Katwijk aan Zee; nam. 5 uur,
prof. dr. K. Schilder van Kampen.
Katwijk-aan-Zee Geref. Kerk: Voorm. 10
uur, ds. Metering, van Katwijk a. d. Rijn:
nam. 6 uur. ds. Veltkamp.
Koudekerk: Ned. Herv. Kerk: Voorm. 10 nam
6% uur, ds. Van Blnsbergen.
Geref. Kerk: Voorm. 10 en nam. 7 uur (H.A.
en Dankz.), ds. Haspers.
Leiderdorp Ned. Herv. Kerk: Voorm. 10
uur. ds. J. Koopmans; nam .6% uur. ds Stree-
der.
Kinderkerk: Voorm. 10% uur. de heer C.
Corts.
Geref. Kerk: Voorm. 9% en nam. 6% uur.
ds. Dijk.
Leimuldcn Ned. Herv. Kerk: Nam. 3 uur
(Bed. H. D.). ds. De Vree van Rijnzaterwoude
Geref. Kerk: Voorm 10% uur. leesdienst;
nam. 3% uur. ds. Aalders.
Lisse Ned. Herv. Gem.: Voorm. 10 uur, ds.
Eerhardt van Hillegom. bevestiging ds J. Th
v. Veene; nam. 2.30 uur, ds. J. Th. van Veene
intrede.
Geref. Kerk: Voorm. halftlen en nam. 4 uur.
dr. Th. Ruys Jr.
Chr. Geref. Kerk: Voorm. 10 en nam. 5 uur,
ds. Ponstein.
Geref. Gem.: Voorm. halftlen en nam. 4 uur,
leesdienst.
Oud-Geref. Gem.: Voorm. halftlen en nam.
halfdrie. leesdienst.
Nieuwkoop Ned. Herv. Kerk: Voorm. 10
uur. de heer Siderius uit Katwijk.
Rem. Kerk: Voorm. 10 uur. candidaat H .de
Wijs uit Utrecht.
Geref. Kerk: Voorm. 10 uur, ds. Aalders uit
Leimuiden en nam. halfacht, leesdienst.
Noordwijk-Binncn Ned. Herv. Kerk: V.m.
10 uur ds. v. d, Staaij, veldprediker.
Ger. Kerk: Voorm. 10 uur en nam. half zes.
ds. H. B. Visser.
Noordwijk-aan-Zee Ned. Herv. Kerk: V.m.
10 uur. ds. Spliethoff, veldprediker.
Ger. Kerk: Voorm. 10 uur en nam. 5 uur,
ds. B. Bouma.
Geref. Kerk In H V. (Egb. de Grootstr.):
Voorm. 10 uur. ds. Kroon.
Oegstgeest Geref. Kerk: Voorm. 10 en nm.
5% uur, ds. Eringa.
Gem. Gods (Geversstr. 13): Dienst te 10 uur
voorm. en 3 en 8 uur nam.
Oude-Wetering Ned. Herv. Kerk: Voorm.
10% uur. ds. Geerllng.
Geref. Kerk: Voorm. 10% en nam. 5 uur, ds.
v. d. Bos.
Rem. Kerk: Voorm. 10% uur. ds. Heyn.
Rijnzaterwoude Ned. Herv. Kerk: Voorm.
halfelf, ds. De Vree.
Chr. Geref. Kerk. Voorm. 10% en nam. 7
uur, leesdienst.
RUnsburg Ncd Herv. Kerk: Voorm. half
tlen. ds. Van Niftrik; nam. 5 uur. de heer De
Hoop.
Kerkzaal: Voorm. halftlen, de heer De Hoop;
nam. 5 uur. ds. Van Niftrik.
Ger. Kerk (Rapenburg): Voorm. halftlen en
nam. 6 uur. ds. Van der Loo <H. A.).
Ger. Kerk Voorhouterweg)Voorm. halftlen
en nam. 6 uur, ds. Poot (H. A.).
Chr. Ger. Kerk: Voorm. halftlen en nam. 5
uur. ds. Prins van Nijmegen.
Ter-Aar Ned. Herv. Kerk: Voorm. halfelf,
preeklezen: nam. halfeacht, ds. Van Beusekom.
van Aarlanderveen.
Geref. Kerk: Voorm .halfelf en nam. half
acht, ds. Warner.
Valkenburg Ned. Herv. Kerk: Voorm. 10
uur en nam. halfzeven, ds. Veldkamp.
Voorschoten Ned. Herv. Gem.: Voorm. 10
uur en nam. 5 uur, ds. H. P. Fortgens.
Geref. Kerk: Voorm. 10 uur en nam. 5 uur,
ds. J. C. Houtzagers.
Wassenaar Geref. Kerk (Hulpkerk Prince-
haven) Voorm. 10 uur, cand. J. G. Marseille,
van Den Haag: nam. 5 uur. ds. Feringa.
Geref. Kerk (Bloemcamplaan)Voorm 10 u.,
ds. Feringa; nam. 5 uur, cand. J. G. Marseille.
Woubruggc Ned. Herv. Kerk: Voorm. 10
en nam. 7 uur. ds. Doornenbal.
Geref. Kerk: Voorm. 10 en nam. 7 uur, ds.
Dronkert.
Zevenhoven Chr. Geref. Kerk (Polder):
Voorm. 10% en nam. 7% uur, leesdienst.
NED. HERV. KERK.
Beroepen te Deil en Enspijk: W. B. A. Smits
te Zutphen; te Schaarsbergen: J. H. Wessel te
Burum.
CHR. GEREF. KERK.
Tweetal te Harderwijk M. Baan te Bussum ert
H. Visser te Dordrecht.
DOOPSGEZ. BROEDERSCHAP.
Beroepen te Bussum O. T. Hylkema te Almelo.
GEREF. KERKEN.
Beropen te Heemse (Ov.), als hulppred., J. J.
van Wagenlngen tc Den Haag: te Kockengen:
W. Verwoerd. cand. en hulppred. te Ommen.
My. Nederland CHR. HUYGENS. 7 Sept. van
Colombo -*■ POELAU TELLO, ultr., 7 Sept.
te Belawan TABINTA, thulsr8 Sept. te
Belawan MARNIX VAN ST. ALDEGON-
DE, thulsr.. 8 Sept. v. Singapore ORANJE
ultr., 8 Sept. 's avonds ter hoogte van de
Canarische Eilanden.
Rolt. Lloyd BANTAM, 8 Sept, van R'dam te
Batavia KOTA INTEN, 8 Sept. van Ba
tavia naar R'dam.
HollandAmerika Lijn BILDERDIJK,
thulsr., pass. 8 Sept. Scilly.
My. Oceaan POLYPHEMUS. Java n. Amst.,
6 Sept. te Belawan.
Kon. Ncd. Stoomboot My. STELLA. 8 Sept.
van Amsterdam vla Rotterdam naar Alexan
dre.
HollandAmerika Lyn BEEMSTERDIJK. 7
Sept. van Baltimore te Norfolk DAM-
STERDIJK, ultr., was 6 Sept. 200 mylen W.
van Lizard.
Diverse Stooravaartberichten PRINS FRE-
DERIK HENDRIK, naar R'dam. pass. 7 Sept.
Belle Isle HENRICA. m.s.. Faro n. Ant
werpen. 6 Sept. te Oporto ETHAN ALLEN,
31 Aug. van New-Orleans naar R'dam
PATRICK HENRY. 1 Sept. v. Corpus Christi
naar R'dam SYROS, 1 Sept. van Corpus
Christi naar R'dam EXPRESS. m.s..
Sept. van Londen te R'dam TRITO. 8 Sept.
van Londen te R'da m— TRITO. 8 Sept. te
R'dam BLACK TERN. R'dam n. New-York
8 Sept. uit den N. Waterweg OISE. 8
Sept. van Amst. n. Mlddelharnis DENE»,
m.s.. 8 Sept. van Amst. naar Mlddelharnis
FLYING WELSMAN, m.s.. 7 Sept. van
Antwerpen naar R'dam (gaat binnendoor)
IRIS, m.s., 8 Sept. van Londen te Vlissin^n
ALKO. m.s., 8 Sept. te Antwerpen ®k.yT
BANT, m.s.. 8 Sept, van Shoreham te
ORANJE, m.s.. 8 Sept. van Goole te Am
sterdam NEERLANDIA, m.s. .8 Sept. te
Amsterdam.
2—3
