Merkwaardige Leidsche
straffen
VRIJDAG 11 AUGUSTUS 1939
No. 24349
STADSNIEUWS
HET VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
De Bilt
80ste Jaargang
0KCBLAD VOOR LEIDEN EN ÖMSTftÊKEtf
Bureau Noordemdsplein Telefoonnummer* voor
Directie en Administratie 25041 (2 lijnen)
Redactie 21507
Postcheque- en Girodienst no. 57055 Postbus no. 54
Dit nummer bestaat uit DRIE bladen
VACANTIE-ADRES
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DER ADVERTENTIES:
39 cis. per regel voor advertenties uit Lelden en plaatsen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertentles belangrijk
lager tarlel. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd ztjn:
per 3 maanden f. 2.35
per week f.O.Ii
Franco "Ver post f 2.35 per 3 maanden portokosten.
(voor binnenland f. 0.80 per 3 mnd.)
TERAARDEBESTELLING VAN HET
STOFFELIJK OVERSCHOT VAN
DEN HEER H. ZIRKZEE.
Gistermorgen vond onder groote belang
stelling op de begraafplaats Rhfjnhof de
teraardebestelling plaats van het stoffelijk
overschot van wijlen den heer H. Zirk2ee,
in leven rangeerder bij de Ned. Spoorwegen
alhier en bestuurslid van den Centralen
Bond van Spoor-Tram-Ato en van Gend en
Loos personeel, afdeeling Leiden, wlen dezer
dagen tijdens de uitoefening van zijn werk
een ernstig ongeval overkwam en die aan
de bekomen verwondingen is overle
den. Voor het vertrek naar de begraaf
plaats trok de stoet langs het station, waar
te» teeken van rouw de gordijnen waren
neergelaten en de stationschef, de heer
Slebos zich met het personeel hadden op
gesteld. De chef hechtte namens het per
soneel een krans aan de lijkbaar.
Onder de vele aanwezigen merkten
wij o.a. op: de heeren T. Santman. Inspec
teur der Ned. Spoorwegen uit Rotterdam
namens de directie dep N. S. Kuyk, chef
van dienst alhier, R. Hertoge, commies A.
A. Wijnobel, ass. opzichter, Weg en Werken
der N.S., A. A. v. Dam. stationambtenaar,
tollega's en oud collega's alhier, personeel
Van het station Warmond en vele vrienden
en kennissen van den overledene. Vóór den
stoet ging het bestuur van den Centralen
Bond van Spoor-Tram-Ato en Van Gend
en Loos, gevestigd te Utrecht met omfloerst
vaandel. Collega's droegen den overledene
grafwaarts. Toen de kist In de groeve was
nedergelaten, trad de heer T. Santman, in
specteur van de N.S., naar voren, die na
mens de directie een enkel woord sprak.
Het Is ongeveer 19 jaar geleden, dat de over
ledene bij de N.S. In dienst trad. Hij stond
aangeschreven als een Ijverig beambte, vol
plichtsbetrachting en was geacht bij zijn
superieuren. Vervolgens werd het woord ge
voerd door den heer D. Slebos, stations
chef. die namens het geheele personeel den
overledene schetste als een aangenaam ka
meraad. Door zijn goede kameraadschap
zal zijn persoon lang in dankbare herin
nering blijven voortleven. De heer B. Geen
jaar sprak diep ontroerd namens de overi
ge collega's woorden van afscheid. Namens
het hoofdbestuur van den Centralen Bond
van Spoor-Tram-Ato en van Van Gend en
Loos, sprak de heer L. Verbeek uit Rotter
dam. Spr. bracht op deze plaats dank voor
al datgene wat de overledene als afdeellng-
secretaris voor de organisatie heeft ge
daan. Namens de afd. Leiden van den Cen
tralen Bond van Spoor-Tram-Ato personeel
heeft de heer G. Kramer uit Utrecht woor
den te zijner nagedachtenis gesproken en
den overledene geschetst als een goed
vriend.
Hierna werden levende bloemen in het
graf gestrooid, waarna een zwager van den
overledene, de heer J. Blok namens de fa
milie allen dank zegde voor de betoonde
belangstelling.
LE1DSCHE AQUARIUM- EN TERRARIUM-
VEREEN. „DE NATUURVRIEND".
Maandelijksche vergadering.
De voorzitter, de heer W. Zwart, opende
op de gebruikelijke wijze. Hierna werd een
geval van massa sterfte behandeld. Om de
zen tijd kan men moeilijk spreken van z.g.
herfstpest. Dr. Koumans die dit geval be
handelde. meende te doen te hebben met
een parasitaire ziekte. Epitheliama papulo-
sum (pokziekte) veroorzaakt door een zeer
kleine, doch zeer gevaarlijke parasiet. De
aangetaste vischjes zijn te herkennen aan
witte vlekken of knobbeltjes op het lichaam
en moeten worden verwijderd. In het aqua
rium te New York past men. aldus dr. Kou
mans. een nieuw middel toe: de vischjes
worden in een bad geplaatst van huishoud
ammoniak, 8 druppels per liter water. 34
maal van 1 minuut om de drie dagen. Ook
Kerosine olie (bak- of raapolie' zou als
bad dienst kunnen doen, n.l. een halve mi
nuut Het bezwaar is echter dat de vlsch
in stroomend brak water van een soortelijk
gewicht 1,013 zou moeten worden geplaatst.
Dr Kouman wees ook nog op de ernst van
het geval en ried aan het aquarium angst-
vallig schoon te houden. Het «is tenslotte
gebleken dat algeheele schoonmaak is ge
boden. Hierna werd besproken of het goed
jz. wekelijks na het schoonmaken, een lepel
keukenzout en een theelepel aluin aan het
aquarium toe te voegen ter voorkoming van
ziekte. Dit wordt door een lid gedaan,
schijnbaar met goed resultaat. De verga
dering was echter van meening, dat derge-
bjke handelingen funeste gevolgen kunnen
hebben. Om zeker te zijn zal hierover dr. de
Jongh worden geraadpleegd.
Hierna werd verslag uitgebracht van de
huiskeuring. Het hoogst aantal punten dat
bereikt kon worden, was 72. De uitslag was:
pr.. J. Gijzeny, zilveren beker en verg.
zuv. nted.: 2e pr„ W-. Zwart, zilv. med.; 3e
PL. J. van Mastrigt, bronzen med.; 4e pr., A.
Slok. bronzen med. en de heeren M. Barke-
Jha, G. Bavelaar, M. J. Hersche, P. v. d. Leek,
L. J. Slootjes en W. P. v. Wijk, diploma. De
keuringscommissie was van meening, dat
een vooruitgang van 30 tot 70% was te con-
stateeren. De voorz. bracht de keuringscom
missie dank voor haar veel omvattend werk.
je meer daar zij zich nog bereid verklaard
hsd. eiken bak met de deelnemerafzonder
lik te bespreken. De deelnemers spoorde
*Pr- aan niet te rusten voordat het hoog-
fk was bereikt. Verder deelde de voorzitter
"mde, dat op 2 September een excursie
Het aantal strafmiddelen
was vroeger veel grooter
dan tegenwoordig.
Het verschil tusschen straffen van vroe
ger en nu is gTOOt. In Nederland zijn er
tegenwoordig drie hoofdstraffen en wel
gevangenisstraf, hechtenis en boete en ver
der een aantal bijkomende straffen. In de
vijftiende en zestiende eeuw werden o.a.
toegepast de doodstraf en lichamelijke
straffen, als het afkappen van de hand,
oogen uitsteken, tong splijten en verdere
gruwelijkheden. De gevangenisstraf kwam
betrekkelijk zelden voor. De bestaande ge
vangenissen waren aUeen maar bewaar
plaatsen voor de misdadigers, die op de
voltrekking van hun vonnis zaten te wach
ten. Wel kwamen er vele andere straffen
voor, welke wij nu niet meer kennen. Een
gedeelte daarvan was uiterst wreed, maar
een ander deel is, in onze oogen, van meer
vroolljken aard en ten deele zelfs van op
voedkundige strekking. Die straffen hadden
echter aüe de bedoeling om anderen af te
schrikken van hun eventueel voornemen
om ook misdaden te gaan plegen. „Anderen
ten exempel" dat was de leus.
Van de vele honderden terechtstellingen,
welke ook in Lelden hebben plaats gehad,
willen we hieronder enkele vermelden.
Allereerst dan het te pronk stellen. Die
straf heeft vele honderden jaren bestaan;
vooral voor de jeugd was het een steeds
wederkeerende bron van genot om vrij te
schelden en te schimpen tegen den boos
doener, die, dikwijls behangen met attri
buten, welke den aard van zijn-misdrijf
moesten aangeven, urenlang op het scha
vot moest staan. Zoo bepaalde het privi
lege van 1501, dat allen, die zich door af
stand van hun boedel van hun schulden
wilden bevrijden, in de stad moesten ko
men „ende voor 't Stadhuys aldaer te staen,
in sijn onderste kleed, drie dagen achter
eenvolgende, op een plaetse hoogh sijnde
drie of vier trappen, elcken dagh een uyre.
te weeten van half twaelven tot half een
uyren op de middagh" (Dit trapje is ook bij
de restauratie van den gevel intact geble
ven Red. L. D.).
Eerst in 1671 werd deze bepaling inge
trokken. Als in zoovele andere steden werd
ook in Leiden de straf voor het Stadhuis
voltrokken. Daar was genoeg ruimte, dat
ieder, die het wilde, zijn hart aan het
schouwspel kon ophalen. Daar stond in 1531
Lijsbeth Ewoudsd. „hebbende om haren
hals zekere wollen en wollen garens". De
toeschouwers konden daaruit afleiden, dat
Lijsbeth gestolen wollen goederen geheeld
had. In het zelfde jaar werd Dirck Claesz.
gestraft; hij had bij een zijner vijanden de
ruiten ingegooid en werd nu de heele stad
rondgeleid, „om desvoirsz. dirck claesz hals
ende lijve gehangen veel ende verscheyden
stucken van glaes".
Hoe verachtelijk en vernederend de straf
van te pronksteiling was, kan de volgende
geschiedenis ons leeren. In het jaar 1582
beval „onsen genadigen Heer den Hertoge
van OistenrycK, Grave van Hollant, Zeelant
ende Vrieslant een wapeninge en heervairt
te doen opten viand"; ook enkele burgers
uit de stad Leiden werden opgeroepen om
ten strijde te trekken tegen Utrecht en
Amersfoort! Leden van de vroedschap, het
gerecht en andere „gemeentemannen" wer
den bij klokgelui opgeroepen: gezamenlijk
trok men op reis onder leiding van een
Kapitein, waarbij het strenge consigne gold,
dat zonder verlof van dezen niemand mocht
achterblijven of verdwijnen Willem en
Wollebrandt Jansz. deserteerden echter,
kregen berouw en meldden zich enkele da
gen later wederom bij hun kapitein, die hun
mededeelde, dat zij hun lijf en hun goede
ren beide verbeurd hadden, maar dat hij de
boosdoeners gaarne in de gelegenheid wilde
stellen eerst de heervaart mede te maken,
waarna dan misschien een zachter vonnis
zou worden geveld in verband met hun be
toonden moed. En zoo luidde dan het von
nis na hun terugkeer ln hun vaderstad, dat
zij voor het stadhuis tusschen het volk
moesten staan, blootshoofds, met een ont
bloot zwaard in de hand, terwijl zij luid
keels moesten vertellen, dat zij zich bij de
heervaart zoo gedragen hadden, dat zij hun
lijf en goederen verbeurd hadden, maar dat
de overheid uit gratie en genade dat ver
geven had. Maar het Leidsche Gerecht was
het met deze zware straf niet eens, en, meer
genegen tot ontferming dan tot gestreng
heid. werden beiden veroordeeld een bede
vaart te maken naar „Sinte Pieters ende
Pauwels te Romen, ende aldair hare biechte
te spreken; ende sullen van der voirs. bede-
vairt een goet betoech senden" Dat betee-
kende dat een vooraanstaand kerkelijk heer
te Rome hun een brief medegaf, waarin
verklaard werd, dat zij beiden hun boete
aldaar voldaan hadden.
Voordeelig voor de stad was het opleggen
van een steenboete. De veroordeelde moest
bij een kerk, muur of openbaar gebouw een
aantal steenen en kalk brengen en tevens
het gebrachte ter plaatse inmetselen. Deze
straf werd vooral toegepast ln den tijd, dat
de houten huizen werden omgebouwd in
steenen gebouwen. Zoo bepaalde het Keur
boek. dat wie in den broedtijd vogels op
het nest ving met strikken of netten, vier
duizend steenen verbeurde, welke bestemd
waren voor den stadsmuur; later raakte dit
gebruik uit den tijd en werd de steenboete
vervangen door een gewone geldboete.
Wilde men een delinquent gaarne geheel
kwijt, dan was de goedkoopste straf de ver
banning; de overheid behoefde dan geen
kosten meer te maken. AI naar gelang van
de zwaarte van het misdrijf werd men res
pectievelijk gebannen uit de stad, uit Rijn
land of uit Holland, Zeeland en Friesland
Dat laatste overkwam onder meer Herber
van Erkel, een soort beroepsoplichter. Hij
vertelde aan wie het wilde weten, dat hij
heer van Arkel was; in 1445 kwam hij te
Leiden met de alarmeerende boodschap,
dat er spoedig een overval op die stad zou
worden gepleegd. Voorgeleid voor burge-
meesteren en schepenen herhaalde hij zijn
verhaal, dat spoedig geheel op onwaarheid
bleek te berusten. Toen nu uitkwam, dat
hij bovendien aan het Engelsche Hof over
den Landsheer zeer onbehoorlijk gesproken
had en hij steeds meer „logentalen en bou-
veriën'' opdiende, onder meer dat hij twee
jaar senator van Rome was geweest, ..soe
wysen ende bannen dairomme die stede
houder en Raldsluyden Herber van Erkel
of hoe hy genoemt mach wesen uyten lan
den van Hollant, Zeelant ende Vrieslant".
Toch was het nog wel mogelijk door de
mazen van het net heen te komen en het
verboden gebied te betreden. Toen in 1508
de aanzienlijke Leidenaar Grebbe met
vrouw en dochter een ritje per wagen
maakte bulten Leiden, werd zijn wagen
aangehouden door den edelman Gerrit van
Raephorst, die het op het knappe dertien
jarige dochtertje gemunt had en ook kans
zag het meisje te schaken. Ondanks alle
aangewende pogingen waren de ouders niet
in staat het meisje te verlossen uit de han
den van haar schaker. Raephorst werd daar
op gebannen uit Holland, Zeeland en Fries
land. Toen hij vernam, dat zijn moeder
overleden was, kwam hij toch te paard Lei
den binnen, door de straten stormend met
een gespannen boog ln de hand. Hij hield
stil voor het huis van zijn gestorven moe
der, ging binnen, las zijn devotie en reed
toen weer uit het verboden gebied.
In latere eeuwen veranderen de straffen
geheel van karakter. Zoo neemt in de zeven
tiende eeuw de geeseling een groote plaats
in. welke meestentijds gepaard ging met
verbanning. In 1685 werden vooral hei-
dinnen aan deze straf onderworpen; hei-
dinnen, dat was in dien tijd de naam voor
de zigeunervrouwen, die in alle provinciën
zeer gehaat waren. De talrijke uitgevaar
digde plakkaten mochten niet baten en nu
werden deze zwervende mannen en vrou
wen overal opgepakt, gegeeseld. gebrand
merkt en daarna verbannen. Maar het
blijft de vraag, of deze behandeling werke
lijk succes opleverde. Want waar moesten
deze zwervers, die nergens geduld werden,
tenslotte heen?
Allerlei meer symbolische straffen komen
ook nog in de zeventiende en zelfs in de
achttiende eeuw voor. In plaats van met
den strop gehangen te worden, moest de
gevangene met den strop om den hals een
veroordeeling van anderen bijwonen, om
hem er goed aan te herinneren, dat hij
eigenlijk ook daar aan de galg moest han
gen, maar dat ditmaal genade voor recht
had gegolden.
Men ziet uit het bovenstaande, welk een
veelheid van straffen onze voorouders ter
beschikking hadden en hoe zij er ruim
schoots gebruik van maakten.
Mr. J. M. FUCHS.
EERSTE BLAD
BINNENLAND.
Verklaring van jhr. mr. D. J. de Geer; geen
partijpolitiek. (Laatste Berichten le BI.)
Een afgrijselijke misdaad te Terschuur; ver
minkt vrouwenlijk in een koffer ge
vonden. (3e Blad.)
De firma Mendelssohn en Co. te Amsterdam
vraagt surséance van betaling aan.
(Laatste Berichten, le Blad.)
AMSTERDAMSCHE BEURS.
Kalme handel Gedrukte markt
Kleine reactie Amerikanen lager
Ned. Staatsfondsen ongeveer prijs
houdend.
BUITENLAND.
Forster's rede brengt geen wijziging in den
toestand te Danzig. (Buitenland, le BI.)
De ontmoeting Ciano—von Ribbentrop.
(Buitenland, le Blad)
Spoedige hervatting der Japansch-Britsche
besprekingen. (Buitenland, le Blad)
Waarschuwing van Roosevelt tegen conser
vatieven. (Buitenland, le Blad)
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
wordt gehouden naar de tentoonstelling te
Rotterdam van de vereenigingen Aquo-
Terra Noord, Oost en West met medewer
king van het Instituut Océanographique te
Monaco en de Rotterdamsche Diergaarde.
Verder is er Maandagavond 7 uur een ex
cursie naar den Hortus Botanicus voor le
den met hun dames en Zaterdag halvier
excursie naar Vlerks planten- en siervisch-
kweekerijen te Voorburg. Na afdoen van de
verdere huishoudelijke zaken en het ballo
teeren van twee nieuwe leden, sloot de voor
zitter deze vergadering.
MEER STOPTREINEN TUSSCHEN
DEN HAAG EN HAARLEM.
Bij de eerstvolgende dienstregeling.
Van vele zijden in den wijden omtrek,
zoowel van overheidswege als door particu
lieren, is bij den aanvang van de nieuwe
zomerdienstregeling der Ned. Spoorwegen
in Mei j.l. bij de directie der Ned. Spoor
wegen aangedrongen op een vergrooting
van het aantal stoptreinen tusschen Den
Haag en Haarlem v.v. Gelijk bekend immers
bleken bij de invoering van den zomerdienst
diverse treinen aan de kleinere stations
tusschen die steden niet meer te stoppen,
hetgeen aan velen een groot ongerief ver
oorzaakte.
Van bevoegde zijde vernemen wij thans,
dat het in het voornemen van de directie
der Ned. Spoorwegen ligt, bij de a.s. win-
terdienstregeling, ingaande 8 October, aan
de bezwaren tegen de bestaande regeling
der stoptreinen tusschen Den Haag H.S. en
Haarlem v.v. grootendeels tegemoet te
komen.
HANDELSREGISTER
KAMER VAN KOOPHANDEL.
Wijziging: N.V. Wijnkooperij, Distilleer
derij en Likeurstokerij „De Condor" v.h. W.
Schudel en Co., Papenstraat. 2, Leiden.
Uittredende commissarissen W. Eigeman en
mevr. E. G. M. Schudel-Liotard. Uittredend
procuratiehouder F. A. W. Schudel. Nieuwe
directeur F. A. W. Schudel, Leiderdorp.
Nieuwe gedelegeerde commlssaresse mevr.
E. G. M. Schudel-Liotard, Leiden.
HET EEUWFEEST DER NED. SPOOR
WEGEN.
De versiering van het station.
De versiering van het station alhier,
waarmede 16 Augustus a.s. een aanvang
gemaakt zal worden, zal geheel in het tee
ken van het eeuwfeest der Ned. Spoorwegen
staan. Boven den uitgang van het station
zal aan de eene zijde een model van een
locomotief aangebracht worden uit het jaar
1839, welke den eersten trein van Amster
dam naar Haarlem vervoerde, terwijl aan
de andere zijde een model van de nieuw
gestroomlijnde Diesel trein 1939 zal ver
rijzen.
De versiering zal geschieden onder lei
ding van den heer W. van Duyn, opzichter
le klas weg en werken, en den heer A. A.
Wijnnobel, assistent-opzichter.
MILITARIA.
Bij Kon. Besluit van 12 Juli is benoemd
en aangesteld tot res. tweede luitenant bij
het 4e Reg. Infanterie de vaandrig A. E. J
Schlosmacher van dat regiment.
Aan den dpi. sergeant L. Jongste is door
den minister van defensie vergund om als
sergeant-capitulant bij het 4e Reg. Infan
terie onder de wapenen te komen met in
gang van 10 Aug. 1939.
De dpi. korporaals G. H. J. de Veth en H.
Broos van het 4e Regiment Infanterie zijn
met ingang van 11 Augustus 1939 aange
steld tot dpi. sergeant titulair.
Door den commandant der le divisie zijn
de sergeanten-capitulant H. v. d. Kooy van
het Reg. Grenadiers en L. v. Montfoort van
het Reg. Jagers overgeplaatst bij het 4e
Reg. Infanterie.
RIJKSPOSTSPAARBANK.
Aan het kantoor der posterijen te Leiden
werd in den loop der maand Juli 1939 op
spaarbankboekjes ingelegd f. 264.163,07 en
terugbetaald f. 274.613,29. Derhalve minder
ingelegd dan terugbetaald f. 10.450.22. Het
aantal nieuw uitgegeven boekjes bedroeg
209.
CHRISTELIJK MILITAIR TEHUIS.
Ter gelegenheid der geboorte van Prinses
Irene werd gisteren een ontspanningsavond
gegeven in het Christelijk Militair Tehuis
aan den Morschweg.
De heer Questro opende dezen avond bij
afwezigheid van den voorzitter wegens va
cantie, met een woord van hartelijk wel
kom en memoreerde de blijdschap van het
gansche land en volk over de geboorte van
van het Prinsesje.
Het Leidsch Salonorkest onder leiding
van den heer J. Plu verleende zijn zeer ge
waardeerde medewerking.
De heer Questroo las eenige herinnerin
gen voor uit de mobilisatiejaren, ernst en
luim, terwijl de dienstplichtige Faas de
clameerde. waarmede hij veel succes had.
De avond werd besloten met het staande
zingen van den Avondzang.
verwacht
Voor het Zuid-Oosten: Vooral
aanvankelijk regen. Betrokken tot
zwaarbewolkt, later brekende be
wolking. Koeler. Zwakke tot ma
tige Zuidelijke tot Westelijke wind.
Voor het Noord-WTesten: Regen
buien. Gedeeltelijk bewolkt. Weinig
verandering in temperatuur.
Zwakke tot matige Zuid-Westelijke
tot Westelijke wind.
De heer B. P. Liese alhier is geslaagd
voor het examen nijverheidonderwijs akte
NI (natuurkunde en mechanica).
Onze stadgenoot, de heer A. van der
Heyden. architect, is door de Centrale Ver-
eeniging „Opbouw Drente" benoemd als
deskundige in een commissie, welke tot
taak heeft een algemeen onderzoek in te
stellen naar de woningtoestanden in die
provincie.
De wethouder van fabricage^ de heer
Jac. Wilbrink, is verhinderd op 12 en 19
Augustus spreekuur te houden.
Bij Koninklijk besluit van 8 Aug. 1939
is tijdelijk benoemd tot leeraar aan de R.
H. B. S. te Brielle dr. A. M. van der Giezen,
thans tijdelijk leeraar aan het gemeente
lijk gymnasium alhier.
Vergeet niet vóór Uw vacantie onderstaand biljet aan ons toe te jenden
Ondergetee ke nde
week
kwartaal
No.
abonne
wonende (straat).
wenscht het „LEIDSCH DAGBLAD" vanaf
opgezonden te hebben aan onderstaand adrest
tegen vergoeding van benoodigde portokosten.