Toeval, of
De Rolandsboog bij
Nonnenwerth
Hoe kleine dingen in het leven van groote
mannen een rol speelden.
Wij zijn in de stad Delft in het midden
der 17e eeuw. Anthonie van Leeuwenhoek,
de zoon van een uitdrager, vindt op een
goeden dag tusschen het rommelzoodje van
zijn vader een glasscherf, die hij zonder
erbij te denken op een stuk stof legt. En
opeens merkt de jongen, dat de stof er
door die scherf gezien heel anders uitziet
dan gewoon. Zijn belangstelling is gewekt
en van dit oogenblik af besteedt Anthonie
ieder oogenblikje van zijn vrijen tijd om
alle mogelijke dingen door glas te bekij
ken. En bovendien slijpt hij stukken glas
met heel veel moeite tot lenzen, die hij
steeds maar weer verbetert. Het is een
wonder: die kalme jongen, die tot dusver
op school maar nauwelijks meekon, is op
eens een fanatiek speurder geworden. Hij
bekijkt door zijn lenzen kleine velletjes van
zijn huid, insecten, haren, bloeddruppels.
En dan zet hij de lenzen aan elkaar: An
thonie heeft den microscoop ontdekt, maar
hij weet nog niet, dat deze ontdekking hem
onsterfelijk zal maken.
Het gelukt hem door zijn microsoop een
tweehonderdzeventigvoudige vergrooting te
verkrijgen. En de menschen vertellen el
kaar. dat Van Leeuwenhoek zichzelf een
zieke tand heeft getrokken en een deeltje
ervan in een waterdruppel onder den mi
croscoop heeft gelegd. En dan.ontdekt
hij een ontzaglijke massa kleine levende
wezentjes, die hij verbluft aan zijn vrien
den laat zien. Opgewonden vertelt hij hun
dan van „die zielige kleine beestjes". Een
glasscherf is het begin geweest van een der
grootste ontdekkingen ter wereld: die van
de wereld van het kleine!
We zijn in Parijs, in het midden van de
19e eeuw. Op tafel in een eenvoudig ka
mertje in het Quartier Latin staat een 1 lf
gevuld glas wijn. De bewoner van het ka
mertje, een jong schilder en scheikundige,
heeft het half uitgedronken en toen ver
geten. Hij komt thuis, ziet het glas en als
hij den inhoud wil weggooien bemerkt hij,
dat er op de wijnr^t een wonderlijk laagje
drijft. Snel schuift hij iets van deze groen
achtige witte massa in een waterdruppel
onder den microscoop en kijkt.Op dit
moment doet hij een groote ontdekking:
hij ziet, dat het beslag bestaat uit een
heele korst van kleine levende wezmiies
Op dit moment doet hij een groote
ontdekking!
en opeens valt hem in, dat zij het moeten
geweest zijn, die den wijn hebben doen ver
zuren. Hij giet iets van het witte laagje
in een frisch glas wijn en ontdekt, dat zich
ook hier een schimmellaagje vormt. De
oorzaak van de gisting is gevonden en nu
volgt nog een veel gewichtiger stap: de
ontdekking van de bacteriën, die ontzag
lijk kleine diertjes, die een gezond mensen
ziek kunnen maken. In een minimum van
tijd is dc naam van den geleerde overal
bekend: Louis Pasteur!
Een schijnbaar onbeteekenend ding: een
restje wijn. dat werd vergeten, was het
begin van een wereldschokkende ontdek
king!
Op 11 Januari 1871 kreeg de jonge
Duitsche dokter Robert Koch een mooi ca
deautje van zijn vrouw. Op zijn verjaar
dag? Neen, zij gaf hem een microscoop om
hem te troosten over een groot offer, dat
hij voor haar gebracht had. Hij had n.l.
Droevige geschiedenis van Roeland
en Hildegonde.
Heer Roeland van Angers, de eerste van
de paladijnen van keizer Karei den Groote,
had een hekel aan het weelderige leven aan
hefr hof en verzocht daarom zijn keizer ver
lof, een reis door Frankenland te maken.
Slechts door enkele schildknapen verge
zeld. verliet Roeland het paleis aan de Seine
en sloeg de richting in naar het Oosten. Hij
reed door de Vogezen, kwam aan den Rijn
en trok stroomafwaarts tot waar hooge
bergen de ruischende rivier omsluiten. In
het Zevengebergte zag hij eindelijk de muren
en tuinen van een ridderslot.
„Daar boven zal ik een nachtverblijf
vragen", besloot Roeland. Hij roeide in een
bootje den Rijn over, maakte zich bekend
en werd door den eigenaar van het kasteel
de Drakenburcht, graaf Heribert, zeer hof
felijk ontvangen. Den volgenden morgen
stelde de graaf zijn dochter Hildegonde aan
den ridder voor en reeds op dit oogenblik
voelden beiden, dat de liefde in hun harten
was ontvlamd en hen had verbonden voor
het geheele leven.
Gaarne vertrouwde graaf Heribert zijn
dochter aan den gevierden paladijn toe. In
het vooruitzicht van een gelukkige toekomst
liet hij voor hen een burcht bouwen op den
rots tegenover den Drakenburcht: den Ro-
landsburcht. En dagelijks stond het ver
loofde paar op het terras van den Draken
burcht en keek naar den overkant, waar
gestadig de muren omhoog rezen. Reeds was
de dag van de bruiloft vastgesteld, toen een
bode. gezeten op een met schuim overdekt
paard, op den Drakenburcht, verscheen. De
afgevaardigde kwam van den keizer uit
Worms en berichtte, dat de vorst ridder
zijn zinnen er op gezet om scheepsdokter
te worden, maar om harentw.lle liet* hij
het mooie, avontuurlijke plan varen en
bleef thuis. Al zijn vrijen tijd besteedt
Koch nu aan onderzoekingen. Pasteur op
perde reeds het denkbeeld, dat de ziekten
zouden ontstaan door bacteriën, doch nie
mand heeft nog ooit de verwekkers van
bepaalde ziekten gezien. Maar eens op een
dag onderzoekt hij een deeltje van de milt
van een dier. dat aan miltvuur gestorven is.
Ja, er vertoonen zich onder zijn micro
scoop kleine staafjes, ze worden grooter. ze
bewegen zich: Robert Koch heeft de milt
vuurbacterie ontdekt!
En nu gaat hij verder: hij w 1 steeds meer
ziekteverwekkers vinden. Het toeval komt
ook hem te hulp. In het laboratorium is
een gekookte aardappel blijven liggen. Als
Koch hem vindt, vertoont hij talrijke bonte
plekken, blauw, rood en groen gekleurd. Hij
onderzoekt ze en ontdekt een heele wereld
van microben, evenveel soorten als er kleu
ren zijn. De aardappel brengt Koch op de
gedachte, bacteriën in zoogenaamde cul
tures te kweeken. En dan doet hij in het
jaar 1882 zijn groote ontdekking: de tuber
kelbacil, de verwekker van d e vreeseliike
ziekte de tuberculose, vertoont zich onder
zijn microscoop. Als het eenmaal zoover is.
nemen de doctoren over de geheele wereld
hun maatregelen en door systematische
bestrijding gelukt het, millioenen menschen
het leven te redden!
Toeval ofhoogere bestiering? Hier
hebben we te maken met kleine dingen,
die in het leven van groote mannen een
rol hebben gespeeld. Wij allen hebben wel
tientallen keeren een stukje glas op een
tafelkleed zien liggen, een restje wijn in
een glas zien staan of een groen schimmel
laagje gezien op een vergeten korst brood
of kaas. We hebben ook wel eens opge
merkt. hoe raar een aardappel er gaat uit
zien als we hem laten liggen!
Ja, maar wij hebben bij d t alles hoog
stens gedacht: „Bah, wat vies!" Om van
kleine dingen groot profijt te trekken, om
onbeteekende gebeurtenissen om te werken
tot sensationeele ontdekkingen, daarvoor
moet men een Leeuwenhoek, een Pasteur,
een Robert Koch zijn!
We leven temidden van wonderen, maar
slechts een enkel bevoorrecht mensch on
der ons vermag hierin door te dringen en
een klein deurtje te openen, waardoor een
bewonderende menschheid verbaasd en
dankbaar binnenkijkt.
Roeland opriep tot een kruistocht tegen
Mooren in Spanje.
En Roeland, hoewel zuchtende, ,geh«
zaamde
Na tal van overwinningen op de Sa«
nen te hebben bevochten, werd Roelan
kleine achterhoede van het hoofdleger
gesneden en ln de nauwe pas van Ronce
door een overmacht van Mooren aan;
vallen.
Om hem heen woedde een verbitla
strijd en ook hijzelf werd door een lar
steek getrof fen
Overal in de heele wereld wekte de tijdii
van Roeland's dood groote droefheid.
en wel het meest op den Drakenburcht.
Een week lang sloot de lieftallige Hild
gonde zich in haar kamertje op, dan tr
zij bleek maar vastberaden het vertrek v
haar vader binnen en deelde hem het t
sluit mee. dat in haar ziel gerijpt was. I
vóór er een maand verstreken was, vies
de gouden lokken van Hildegonde's hoolc
en werd zij door een heilige gelofte or.c
de nonnen opgenomen. Vóór eeuwig ai
God gebonden en voor de wereld geste
ven
Maanden waren sedertdien verstreka
Op den heuvel tegenover den Drakenhuid
hield een ridder met zijn gevolg stil. Koi
geleden was hij uit liet Zuiden terugge
keerd, waar hij in de armoedige hut va
een herder maandenlang met den doo
worstelde. Maar tenslotte 'behaalde Roland
krachtig gestel de overwinning.
Hij stond stil en staarde naar den ova
kant, waar de Drakenburcht zich verheli
„Hildegonde" fluisterde hijen enkel
minuten later sloot hij reeds den burcht
heer Heribert in zijn sterke ai-men.
„Waar Is zij? Dood?" vroeg hij stamelend
Treurig keek graaf Heribert hem aan
„Hildegonde is de bruid des hemels". E
overmand door smart verborg Roeland he
hoofd ln de handen
Tegen het aanbreken van den dag verlie
hij den burcht. Zijn wapenrusting had hi
voor altijd afgelegd, want alle begeert!
naar roem was in hem gestorven. Dag aai
dag zat hij daarboven aan een venstei
vanwaar hij het groene eiland met hel
klooster kon zien. Hij zag Hildegonde dage
Dag aan dag, zat hij daarboven aan
een venster.
lijks met de normen in den kloostertuin
wandelen. Soms scheen het hem, of ze zich
groetend boog, en dan werd het bleeke ge
zicht van den ridder door het avondrood
van het oude, stralende geluk verlicht.
Maar op een dag verscheen de geliefde
niet in den tuin: klagend klonk het doods-
klokje op het stille eiland
De herfst kwam en dorre bladeren woeien
over het graf van zuster Hildegonde. En
nog altijd zat Roeland daar boven en
tuurde urenlang naar het eiland. Zoo vond
hem op een dag zijn trouwe schildknaap
levenloos, het gebroken oog nog gericht
naar de plaats, waar de verloren geliefde
rustte
Vele eeuwen zijn sindsdien verstreken en
de Roelandsburcht is in puin gevallen,
evenals de trotsche Drakenburcht. Een
halve eeuw geleden stortte in een storm-
acht/igen winternacht de laatste boog van
den Roelandsburcht ineen, maar ze werd
weer opgebouwd en nog heden ben dage
prijkt de Rolandsboog op de steile rots
boven het eiland Nonnenwerth.
