dsie Jaargang
LESDSCH DAGBLAD, Woensdag 19 October 1938
Derde Blad
No. 24099
Het Kerkgebouw
der Doopsgezinde Gemeente
PARLEMENTAIR OVERZICHT
OLIJFOLIE VOOR DE TEINT DER JEUGD
KV
vr 12
ill
Wegen verbeteringen
Zuid-Holland
in
BENDER
ZUID-HOLLAND
Herdenkingsboekje bij
het 300-jarig bestaan
Dagbladreclame
is niet te vervangen
m MEE AAN DE PALMOLIVE VOSSENJACHT!
-Förster's
kleine piano
„Pianetto"
BESTEDING DERGELDEN
UITHETVERKEERSFONDS
19 3 9
Een der illustraties: Interieur van de oude kerk.
Ter gelegenheid van de herdenking van
de stichting vóór 300 jaar van het Kerk
gebouw der Doopsgezinde Gemeente in de
pieterskerkstraat alhier is bij de drukkerij
.luctor et Emergo' een boekje uitgegeven
„Een en ander uit de geschiedenis der
Doopsgezinde Gemeente te Leiden", waarin
een overzicht wordt gegeven van de stich
ting en geschiedenis van het kerkgebouw.
Wij ontleenen er het volgende aan:
„De stigting van deze kerk is geschied in
't Jaar 1638 als blijkt uit de Notitje der
Ledematen die daartoe hebben gecontri
bueerd". aldus een aanteekening vóór in
het Resolutiezoek der Waterlandsche Ge
meente 11670—1701).
Inderdaad is in ons archief onder meer
bewaard gebleven een schepenbrief van 2
Juli 1638. waarin Hendrik van der Stock
verklaart verkocht te hebben aan Jacques
Viane ten behoeve van de Duitsche en
ffalsche Gemeente, die men noemt de
Waterlanders, een stuk erfs gelegen achter
de huizing van den verkooper, vanouds
genaamd Lokhorst en rechts nevens de
huizing, waar de genoemde Waterlandsche
Gemeente, tot malkanders stichting verga
dering houdt.
Het zooeven genoemde Lokhorst, op welks
terreinen onze kerk werd gebouwd, bevond
zich in het oudste gedeelte der stad. Leiden
was in de middeleeuwen een groot-grafelijk
bezit. Het is bekend, dat de Graven van
Holland hier veel vertoefden en daartoe
een huis en hof bouwden op hun goederen,
het z.g. Gravenhof,
In het midden der 15e eeuw kwam de
Gravenhof in het bezit van de in Leiden
gevestigde tak der Utrechtsche familie
Lokhorst, die er zijn naam aan heeft ge
geven De familie van Veen, waaruit ver
schillende burgemeesters gesproten zijn,
kocht de bezitting in 1560. In de daarop
volgende periode werden de grachten ge
dempt en een nieuwe straat aangelegd.
Omstreeks 1600 werd door mr. Simon van
Veen tenslotte het grachtgedeelte Pieters-
kerkstraat gedempt. Voordien bereikte men
de Lokhorst vanaf dezen kant met een
brug.
Na zijn dood werd een groot gedeelte van
de gebouwen en terreinen van de Lokhorst
verkocht aan Paulus Stock (1612). De acte,
die hierop betrekking heeft, is het oudste
document uit ons archief. Het volgend jaar
verkoopt deze Paulus Stock weer aan Eg-
bert Jansz., timmerman, Christiaan van de
Walle, Jan Muiier en Joost Casier „voor de
Vereenichde Gemeente, genaempt duytsche,
vryessche. waterlandtsche, so wel walen, als
andre" een huizing en erf, met een ruim,
onbetimmerd voorerf, staande en gelegen
aan de westzijde van de Pieterskerkstraat,
welke partij dus een gedeelte was van het
vroegere Huis Lokhorst teneinde daar hare
kerk te hebben". Door dezen koop kregen
de Doopsgezinden dus vasten voet op
's Gravenhof en werd de grondslag gelegd
voor den bouw van het kerkgebouw dat nu
reeds 300 jaar heeft stand gehouden.
De Waterlandsche Gemeente had voor
dien haar vergaderplaats gehad op de
Oude Varkenmarkt, vroeger het Zand ge-
beeten. Van Mieris spreekt van .,in het
koordeinde, omtrent de Wittepoort". Nadat
de Gemeente in 1634 eigenares was gewor
den van een huis en erf aan den noordkant
tan haar eigen terrein gelegen, tegen een
iaariijksche lijfrente van 20 gulden en op
2 Juli 1,638 van Hendrik van der Stock ge
kocht had het bovengenoemde terrein aan
den zuidkant, kon tot den bouw van een
echte kerk besloten worden. Nog hetzelfde
laar werd hiermede een aanvang gemaakt.
Hoe voorzichtig het Stadsbestuur was,
blijkt wel uit de beschikking van 1 Septem
ber 1638: De Burgemeesters ende regierders
deser stede verstaen hebbende dat bii den
Mennosgesinden aen de Westsijde van de
r'etevskerck strate vergrote ende vernieut
wert hare predicplaatse, ende dat deseive
daerinne hebben doen stellen aen de sijde
'an voors, kerckstrate open vacke omme
daerinne te stellen de glasen, opte maniere
van kerekglasen, hebben de Burgemeesteren
Vdornt tselve nijet goetvindende, Daniel
Matheusz van Strichtenhuysen. den tim
merman van den voors Mennosgesinden
aengeseyt ende gelast, datse de voorsz.
r^.ken.Dit plan moge al of niet wer-
d-u j bea'aan hebben, men ziet hieruit,
ot de Stad aan den regel, dat een kerk
gebouw van een Dissentergemeenschap van
nv>nlaat ar n'e' zichtbaar of opvallend
Me *in' dbreng de hand wilde houden
noemt kerken als de onze dan ook
schuilkerken.
1646 volgt nog de verkoop door Hen
drik Stock aan de Gemeente van twee erven
en woningen, achter haar kerk aan de Pie
terskerkstraat gelegen, terwijl in 1648 van
de erfgenamen nog een huis werd aange
kocht. Nadien komen geen belangrijke aan-
koopen meer voor. Men had toen voldoenden
grond om de kerk uit te breiden met het
gedeelte onder het lagere dak en dus op
haar tegenwoordige grootte te brengen.
Het voorgebouw met gevel werd in 1823
verbouwd; de aardige trapgeveltjes van de
kosterswonihg en van het aan de Gemeente
toebehoorende en door haar verhuurde
Fransche Koffiehuis werden gesloopt. Het
koffiehuis stond gedeeltelijk op terrein, dat
nu door de Gemeenteschool bezet wordt,
geheel aan de zuidzijde. De afbraak en een
stuk grond werden verkocht en van de op
brengst daarvan de bouw bekostigd. Sinds
dien staat er het sobere en toch karakte
ristieke geveltje, met één ingang in het
midden dat wij nu nog kennen.
In 1856 werden het plaatsje achter de
kosterswoning en het voorportaal overdekt.
Het inwendige der kerk werd het laatst
gewijzigd in 1859/60 Vóór dien tijd stond
de preekstoel reeds op de tegenwoordige
plaats, maar de diakenbanken bevonden
zich aan weerszijden daarvan langs den
muur terwijl bij den bouw van 1648 onder
het laagste dak een galerij was aange
bracht. Het orgel stond toen aan de west
zijde, tegenover den ingang.
De kerk kreeg dus in 1860 haar tegen
woordig aanzien. De belangrijkste verande
ring was, dat de galerij werd afgebroken
Deze was altijd voor de mannen bestemd
geweest. Zij bereikten deze verheven plaats
langs een apart gangetje van de slraat af
en vervolgens langs een steenen trap. In de
kast in het voorportaal kan men heden ten
dage nog eenige treden van deze trap zien
De deuren werden bii die gelegenheid ver
breed, om den dubbelen stroom kerkgangers
te kunnen binnenlaten
De kerkekamer is verbouwd en verfraaid
in het jaar 1869. De kleine kamer werd toen
aan de groote verbonden. Na 1869 heeft aan
kerk, noch aan voorgebouw eenige verbou
wing plaatsgehad
De tegenwoordige stoelen dateeren uit
1842. In 1860 werden voor de mannen ban
ken rondom gebouwd en kwamen de stoelen
in het midden te staan.
De katheder voor den voorlezer-voorzan
ger. die voor den preekstoel stond, is sinds
die functie werd opgeheven, naar achteren
verbannen.
Het valt te betreuren, dat bij de verbou
wing de koperen kronen, die tot dien tijd
de kaarsen voor de verlichting hadden ge
dragen. werden verkocht.
De tegenwoordige kronen dateeren uit
het jaar 1905: zij dienden oorspronkelijk
voor gasverlichting en zijn in 1928 voor
electrisch licht ingericht.
Dc verwarming was tijdenlang een groot
probleem: een ieder kon zich in den winter
van een stoof met een kooltje vuur voor
zien. Deze kooltjes werden klaargemaakt in
het hokje dat nu als garderobe dienst doet.
In 1860 heeft men buizen door de kerk ge
legd onder roosters welke men nu nog kan
zien. Dit prototype van centrale verwar
ming door middel van warm water, voldeed
niet. Na een verbetering in 1873. ging men
in 1895 er toe over de kerk te verwarmen
met twee groote gaskachels, die ter zijde
van den preekstoel stonden. Hier waren
echter bezwaren aan verbonden. Besloten
werd daarom in de vier hoeken der kerk
een gaskachel te plaatsen. De tegenwoor
dige centrale verwarming dateert van 1913.
De kachel hiervan, nog in 1929 ver
nieuwd en met grootere capaciteit, staat
in den uitbouw aan den zuidkant, de her
haalde malen verbouwde, vroegere opslag
plaats voor turf.
Ons orgel dateert van 1774. Het was een
geschenk van den eerst onbekenden gever,
die later de heer H. Otto van Outgaarden
bleek te zijn Bij deze gift had hij de con
ditie gesteld: .dat alle overtollige weelde
vermeden en het deftige jn acht genomen
moest worden" Op Zondag 2 October 1774
werd het orgel plechtig in gebruik genomen
bij welke gelegenheid de psalmberijming
van 1773 werd ingevoerd. Later schonk de
zelfde gever nog f. 2000 om uit de rente
daarvan het orgel te onderhouden.
In 1805 had het orgel een grondige her-
stel'ing noodig. Gelukkig is deze eenigszins
vertraagd zoodat er nog geen begin mee
was gemaakt, toen door de bekende Ramp
van Leiden op 12 Januari 1807 het orgel ge
heel onbruikbaar was geworden Het herstel
werd toen direc' ter hand genomen en op
1 December 1807 was het werk voltooid.
Behoudens nog enkele verbeteringen heeft
het orgel na 1807 geen veranderingen meer
ondergaan Alleen zij nog vermeld dat in
1936 werd overgegaan tot het elec'risch
aandrfjven van den blaasbalg zoodat de
functie van orgeltrapper toen is komen te
1 vervallen.
Tweede Kamer.
PROLOOG. - OVER VERSCHIL
LENDE WETSONTWERPEN,
(Van onzen parlementairen medewerker).
Wij zijn begonnen. Zooals steeds, in het
najaar, met een aantal wetsontwerpen aLs
proloog tot het begrootings-debat.
Straks komt er nog een korte pauze, maar
dan (begin November ongeveer) volgt de
parlementaire race tot Kerstmis.
Het ligt heelemaal in de lijn en in den
geest van den tijd, dat we aanvingen met
militaire uitgaven. Voor de eerste maal is
dit jaar. op grond van de jongste wijziging
der Dienstplichtwet, het contingent uitge
breid en de eerste oefentijd verlengd. De
kosten hiervan waren nog niet in de De
fensie-begrooting opgenomen: het gisteren
behandelde heeft ten doel, de begrooting
met die kosten te verhoogen. De gewone
uitgaven worden aldus verhoogd met. onge
veer 9</i millioen gulden, terwijl op de re
kening van den kapit-aaldienst een bedrag
van 22 millioen wordt gebracht voor kazer
nebouw.
De Kamer gevoelde geen behoefte over
dit ontwerp te debatteeren. Trouwens, er
zijn na de indiening er van nog heel wat
meer uitgaven van militairen aard gevolgd,
die later aan de orde komen.
Het ontwerp werd goedgekeurd.
Iets langer stonden we stil bij het wets
voorstel, dat machtiging vraagt tot het
sluiten van een nieuwe overeenkomst met
de Bataafsche Petroleum-Maatschappij
voor de opsporing en ontginning van aard
olie enz in een terrein, naar schatting
groot 806.000 hectaren, en gelegen in de
noordelijke kustvlakte van West-Java, Bij
dit ontwerp kwamen de gebruikelijke be-
toogen, die aan staats-expioitatie de voor
keur geven boven concessies aan particu
lieren; het waren de heeren Stokvis en
Effendi, die er ons op vergastten. Niet ten
onrechte gaf Minister Welter in zijn ant
woord te kennen, dat er omtrent de vraag
staatsexploitatie of niet geen nieuwe ge
zichtspunten meer geopend kunnen wor
den; hij wilde niet verklaren, dat nooit tot
Staatsexploitatie moet of zal worden over
gegaan, maar bij dubieuze terreinen, als
het hier geldt, waar heel wat voorbereiding
voor noodig is, verdienen concessies de
voorkeur. Over de olie-rijkdommen en olie
reserves van Indië wilde de Minister zich,
op gronden van landsbelang, niet uitlaten;
de sprekers hadden er naar geïnformeerd.
Wel stelde hij nog in het licht, dat de tech
niek veel verbeterd is, zoodat er thans meer
olie uit den grond gehaald kan worden dan
vroeger.
Met 53 tegen 23 stemmen (socialisten,
communisten en christen-democraten)
werd het ontwerp aangenomen.
Nog eenige andere wetsvoorstellen, op
Indië betrekking hebbend, werden goedge
keurd, waaronder één tot verlaging van het
invoerrecht, op couranten-papier. Bij dit
laatste stelde de Minister, naar aanleiding
van een opmesking van den heer Effendi,
in het licht, dat niet alleen de Nederland-
sche. maar ook de inheemsche pers (er zijn
in Indië liefst 400 inheemsche bladen!)
van de verlaging zal profiteeren.
Het ontwerp tot wijziging der Onge
vallenwet en der Land- en Tuinbouw-On-
gevallenwet, ten doel hebbend deze wetten
te doen aansluiten aan het Verdrag van
Genève inzake schadeloosstelling voor be
roepsziekten, lokte eveneens eenig debat
uit, waarbij de Minister van Sociale Zaken
verklaarde niet te kunnen voldoen aan het
verlangen van enkele sprekers, om de lijst
van beroepsziekten nog verder uit te brei
den; men mag op die lijst alleen werke
lijke, specifieke beroepsziekten plaatsen.
Toch deed, bij de behandeling der arti
kelen, mevr. De VriesBruins een poging,
om voor het verplegend personeel in zie
kenhuizen en sanatoria de tuberculose ais
beroepsziekte opgenomen te krijgen, maar
na eenige debat trok zij het desbetreffend
amendement weer in, nadat de Minister
verklaard had, dit punt nog eens in onder
zoek te zullen nemen. Waarop ook dit ont
werp werd aangenomen.
Een min of meer eigenaardig ontwerp is
dat, waarbij staatsgronden op het eiland
Tiengemeten worden verkocht aan de
naamlooze vennootschap van dien naam.
Het zijn de gronden, waarop vroeger een
quarantaine-plaats en een marine-inrich
ting waren gevestigd, doch die Defensie nu
niet meer noodig heeft; daarom wil de Re
geering grond en gebouwen voor f. 5000
verkoopen aan genoemde vennootschap, dit
ook de aangrenzende landerijen in bezit
heeft. Maar de heeren Tjalma en Wende-
laar hebben den verkoop ontraden, omdat
de mogelijkheid niet is uitgesloten, dat
Defensie in de toekomst die gronden toch
nog wel eens noodig zou kunnen hebben.
Minister de Wilde stemde toe dat Defensie
natuurlijk niet kon zeggen: we zullen ze
nooit meer noodig hebben; hij liet de be
slissing aan de Kamer, die het ontwerp
met 42 tegen 39 stemmen heeft goedge
keurd. Het scheeide dus niet veel. De koop
prijs is niet hoog, maar de Minister verze
kerde dat hij hoog genoeg is.
Het ontwerp tot wijziging der Tabakswet
bedoelt deze wet op verschillende punten
te verbeteren, van welke gelegenheid ver
schillende afgevaardigden gebruik maak
ten, om hun wenschen op dit gebied te
uiten, waarbij op den voorgrond stonden
die inzake een betere en billijker regeling
voor de kleinere bedrijven en inzake de
opheffing van het invoerrecht op sigaret
ten-papier. Maar Minister de Wilde heeft
in het licht gesteld, dat dit ontwerp slechts
een bepaalde en beperkte strekking heeft
(o.a. tot scheiding van groot- en kleinbe
drijf i en dat dit moment niet geschikt is,
om het bedrijf als zoodanig te saneeren.
Hij gaf toe, dat deze bedrijven nog al be
last zijn, maar de fiscus heeft nu eenmaal
veel geld noodig en het publiek kan goed-
koopë rook-artikelen koopen en doet dit
dpn ook. Intussclien deelde de Minister
mede dat een ontwerp inzake het invoer
recht op sigaretten-papier spoedig zal in-
i komen.
Het ontwerp is met groote meerderheid
(60/3, fascisten tegen) aangenomen.
Zoo ging er gisteren heel wat onder den
hamer door, na korte, zakelijke, maar niet
erg belangrijke discussies.
WILT U ER
GRAAG
JONG UIT
ZIEN
GEBRUIK DAN
S MORGENS EN
*S AVONDS
PALMOLIVE. DE
OLIJFOLIE-ZEEP
Olijfolie is het beste,
dat de natuur heeft
voortgebracht om
de huid zachter en
mooier te maken.
Daarom gebruiken
duizenden vrouwen
Palmolive, de zeep
bereid met olijfolie,
die de teint der jeugd
behoudt
Dit is alles wat U te doen heeft
Maak deze zin af Ik geef de voorkeur aan Palmolive-zeep om-
dal (maximum 30 woorden). Lees hierboven de gegevens
over Palmolive-zecp. Dat maakt het U gemakkelijk 1
Stuur Uw inzending met vijf zwarte Palmolive-band-
jes aan Palmolive, Postbus 635, Amslcrdam-C.
ELKE WEEK 30GROOTE PRIJZEN.
Elke dag eert zilvervos (of f. 100.-).
een BURGERS E.N.R. rijwiel, model
S.K. met Torpedonaaf, jas-beschermer, electr.
verlichting voor en achter en controlelicht.
Waarde f. 60.* (of f. 45.- in contanten);
A autopeds met ballonbanden.
HAAL VANDAAG UW
INSCHRIjF-FORMULIER.
1498
(ïngez. Med.)
Op de Verkeersfondsbegrooting voor 193$
is op den Gewonen Dienst en Kapitaal-
dienst te zamen een bedrag van ongeveer
141/4 millioen gulden uitgetrokken voor
werken aan rijkswegen en -bruggen in de
provincie Zuid-Holland, schrijft de K.N.A.C.
In dit bedrag zijn begrepen:
f. 226.000 voor onderhoud van rijksplan-
wegen; f. 77.000 voor onderhoud van overi
ge rijkswegen en f. 41.000 voor onderhoud
en varbetering van de tramweghavens op
de eilanden en van de overbrugging van de
Oude Maas te Spijkenlsse.
Evenals verleden jaar is het grootste be
drag beschikbaar gesteld voor den tunnel
bouw te Rotterdam, n.l. f. 3.000.000. De gel
den voor dit werk worden door het Rijk
tijdelijk verleend en wel tot een bedrag ge
lijk aan de kosten van de t.z.t. beoosten
Rotterdam te bouwen brug.
Op de begrooting komen o.a. de volgende
posten voor:
1. f. 250.000 voor verbreeding van hetweg-
vak Den Deyl-Haagsche Schouw.
2 f. 10.000 voor verbetering van den ver-
keerstoestand bij het viaduct te Wasse
naar.
3. f. 90.000 voor den aanleg van parkeer
plaatsen langs den rijksplan weg Den
Haag-Amsterdam.
4. f. 240.000 voor grondaankoop en verbe
teringen van den weg LeidenBode
graven.
5. f. 30.000 voor verbeteringen aan den weg
Bodegraven-Harmeien.
6. f. 50.000 voor verbetering van het weg-
vak Boonsweg-Reedijk.
7. f. 300.000 als bijdrage in de verbetering
van den provincialen weg Noordwijk-
Wassenaar en den aanleg van een nieu
wen weg Wassenaar-Scheveningen.
8. f. 188.000 voor verbetering van den weg
Loosduinen-Naaldwijk.
9. f. 20.000 voor verbeteringen van den
weg Loosduinen-Monster.
10. f. 10.000 voor de verbetering van en
aanleg van parkeerplaatsen langs den j
rijksweg Haarlem-Sassenheim ('s-Gra- j
venhage).
11. f. 100.000 als bijdrage voor de verbete
ring van de verbinding van den weg
weg 's-Gravenhage-Utrecht met Sche-
veningen.
12. f. 1.225.000 voor grondaankoop en begin
van aanleg van den weg beoosten Lei-
den.
13. f. 125.000 als bijdrage voor den tunnel
te Gouda.
14. f. 115.000 voor verbetering en verbree- j
ding van den rijksweg R'dam-Gouda.
15. f. 160.000 voor voltooiing van den toe
gangsweg naar Gouda.
16. f. 95.000 voor voortzetting van aanlegen
afwerking van het in Zuid-Holland ge
legen gedeelte van den nieuwen weg
's-Gravenhage-Utrecht.
17. f. 1.000.000 voor voortzetting van aan
leg en afwerking van den nieuwen weg
Maasdijk-Rotterdam.
18. f. 1.162.000 voor voortzetting van aan
leg van den nieuwen weg Rotterdam-
Gorinchem.
19. f. 350.000 voor de voltooiing van de
tweede rijbaan van den weg Rotter
dam-Zwijndrecht.
20. f. 50.000 voor voltooiing van het in Z.-
Holland gelegen gedeelte van den nieu
wen weg Sassenheim-Amsterdam.
21. f. 110.000 voor verbeteringen aan den
weg 's-Gravenhage-Rotterdam.
22. f. 600.000 voor vernieuwing van de
Hoornbrug.
23. f. 400.000 voor grondaankoop voor en
aanleg van den verbindingsweg langs
Ypenburg.
24. f. 545.000 voor grondaankoop en uit
voering van werken voor den verbin
dingsweg De Vink-Oegstgeest.
25. f, 250.000 als bijdrage voor den Noorde
lijken Rondweg te Rotterdam.
26. I. 20.000 voor aanbrengen van klinker
bestrating op de kanaalwegen van het
Zederikkanaal.
27. f. 450.000 voor de brug over den Hol-
landschen IJssel te Krimpen.
28. f. 3.000.000 voor de tunnel te Rotterdam
29. f. 100.000 voor een nieuw wegvak Dor-
drecht-Moerdijkbrug.
30. f. 170.000 voor de brug te Dordrecht.
31 f. 660.000 voor de brug over de Noord
te Hendrik-Ido-Ambacht.
32. f. 1.200.000 voor de brug te Gorinchem.
'n klasse apart
Volle 7'/3 octaaf toon-omvang.
Normale repetitie-mechaniek en
speelaard, 'n Juweel van toonschoonheid.
A'dam - Rotterdam - Arnhem - Breda
15-16 (Ingea. Moa.i
v/'
