Het regentschap van Koningin Emma
C
Ho. VM\
79s(e Jaargang
3 September 1938
Aclilsie
i
Hoe Koningin Wilhelmina op haar
taak werd voorbereid
Het leven eener Prinses
Door N. M. Jopikse, wetenschappelijk assistent aan het Koninklijk Huisarchief.
Koning Willem in, Koningin Emma en Prinses Wilhelmina, naar een schilderij van
Herman ten Kate Jr.
Het hart van iederen Nederlander klopt
altijd vlugger, als hij over de Koningin
Moeder of over de Koningin hoort spreken.
Het beeld uit het Regentschap van de beide
Koninginnen, de eene jong, de ander een
kind, is nog niet vervaagd. Er ging een
bijzondere aantrekkingskracht van dit
tweetal uit, dat nimmer naliet op de natie
een grooten indruk te maken.
Hoe moeilijk was de tijd van het Regent
schap vooral voor H. M. de Koningin Re
gentes, die naast Moeder van Koningin
Wilhelmina, ook een Moeder van het Ne-
derlandsche Volk was.
Hard, om ons nu alleen te bepalen tot
de taak van Koningin Emma als Moeder
van haar dochter, moest er gewerkt wor
den oni de kleine Koningin voor de zware
legeeringstaak voor te bereiden. Een korte
tijd van slechts achttien jaren, verminderd
et die van de prilste jeugd, was daar-
oor ter beschikking. In dit tijdsbestek
oest door de Koningin een schat van
errnis vergaard worden om tot een hoo-
en graad van algemeene ontwikkeling te
omen, daarnaast moest Hare Majesteit
et personen van allerlei aard in aanra-
"ing worden gebracht om de noodige men-
henkennis op te doen. En dat alles moest
"eschieden in een achttienjarige periode,
mdat de Nederlandsche grondwet voor
tdrijft, dat de troonopvolger op het acht
tiende jaar den Troon moet bestijgen, in-
lien de Koning voordien is gestorven. Hoe-
eel tijd heeft iemand, die zich weten-
chappelijk kan ontwikkelen, noodig, om
ich ie kunnen voorbereiden voor een ambt,
at hem past?
Zooals leder weet, werd Prinses Wilhel-
ïina op 31 Augustus 1880 in het Paleis
Toordeinde geboren uit het huwelijk van
'oning Willem Hl en Prinses Emma van
raldeck Pyrmont. Groot was de vreugde
n den Koninklijken kring en al spoedig
■erd het Prinsesje het troetelkind van
aar ouders. Nog was het niet te voor-
ien. dat dit kleine ding de troonopvolg-
ter bij uitstek zou zijn, omdat de familie
n dien tijd nog vrij uitgebreid was. Wel
waar was het vorige jaar de Kroonprins
Parijs gestorven, doch 'sKonings twee-
e zoon, Prins Alexander, droeg nu den
itel van Prins van Oranje. Was er door
et overlijden van Kroonprins Willem al
en schaduw op het Koninklijke gezin ge-
allen, spoedig zouden er nieuwe sterfge-
allen volgen. Alle mannelijke telgen uit
et. Huis van Oranje vielen weg: Prins
rederik, een oom des Konings, Prins Hen-
rik, een broeder, en in 1884 ook Prins
'exander. Geen andere Prinsen of Prin-
Jsen uit de directe afstamming van Ko-
ing Willem III waren meer aanwezig, be-
alve het vierjarige Prinsesje Wilhelmina.
rljwel zeker was het toen, dat zij in de
"komst het Koninkrijk der Nederlanden
ou moeten regeeren. Al werd er dus met
'e mogelijkheid van opvolging rekening
«houden, absolute zekerheid werd in 1890
j het overlijden van Koning Willem III
In1 oT in 1884 klein geworden familie
«erschte een gelukkige en prettige steni"
htg. De gezondheid van Moeder en Doch-
r was uitstekend, beiden waaren kern ge-
nd. De Vader had het druk met de
aatazaken, een nierlijden hinderde nem
aarbij zeer. Had hij maar eenigszins tijd,
to bemoeide hij zich met zijn dochtertje,
an wie hij oneindig veel hield. Hoe groot
ks beider vreugde als zij samen met een
1 speelden of met elkaar wandelden
"r de tuinen van Het Loo. Het Prinsesje
on er maar niet genoeg van krijgen tot-
at meestal de Moeder er een einde aan
aakte Bij Koningin Emma concentreer-
e zich de geheele opvoeding van het le-
nslustige Prinsesje. Koning Willem III
to er door groote drukte weinig aan doen
wo werd de Koningin de spil, die de
'ding gaf. Kon de opvoeding aan betere
handen toevertrouwd worden dan Juist
aan de hare?
Naast de groote liefde voor de ouders
ontwikkelde zich bij de kleine Prinses met
het witte jurkje, de korte kousjes en het
aan de voorzijde tot ponnie geknipte haar,
de liefde voor haar poppen. Het eene kind
zal poppen kapot maken, het andere zal
ze met teederheid omringen; in den laat-
sten zin speelde de Koningin met haar
poppen. Het moedertje kwam bij dit spe
len in het Prinsesje geheel te voorschijn
en „doode" poppen werden daardoor voor
haar ..levende'" poppenkinderen. En dat
die teedere liefde zich voor die poppen ont
wikkelde, lag juist in de bedoeling van
Koningin Emma. Wat kon het Prinsesje
daar in de toekomst veel aan hebben! Ook
werd dit spelen aan het leeren van Fransch
dienstig gemaakt; een Fransche jonge
dame speelde met het Prinsesje en met de
poppen.
De hoofdzaak was dat het Prinsesje een
voudig werd opgevoed. Veel werd er ge
daan om haar naar lichaam en geest ge-
zond te maken. Wandelen en spelen ln de
buitenlucht waren er de hoofdkenmerken
van.
Tot het Prinsesje zes en een half jaar
was duurde de opvoeding al spelende voort.
Reeds eerder was een gouvernante aange
steld, Baronesse van Heemstra, terwijl met
de opleiding een Engelsche van oorsprong.
Miss E. Saxton Winter, werd belast. Voor
al de laatste heeft een zeer grooten in
vloed op de ontwikkeling van Nederlands
Koningin gehad. Miss Winter schreef in
het boekje, dat zij over de Koningin sa
menstelde. over de eerste ontmoeting met j
de vijfjarige Wilhelmina en daarin treft
bijzonder de regel: ,,En de traditioneele
waardigheid èn het geestelijk overwicht
van het Huis van Oranje schenen reeds
hun onuitwischbaren stempel op deze
kleine afstammelinge gezet te hebben". Is
dit gezegde niet ten volle bewaarheid ge
worden?
Ai was er dan een gouvernante, er werd
nog niet aan gedacht het Prinsesje direct
met zware lessen lastig te vallen. De over
gang naar het ernstige onderwijs werd ge
vonden in een kleuter-opleiding, waarin
Fröbelspelletjes, een beetje naaiwerk, het
opplakken van plaatjes, die voor kleine
kinderen in ziekenhuizen bestemd waren,
elkaar afwisselden. Het aardige bij het
naaien was, dat Koningin Emma haar
dochtertje zelf in dit nuttige vak inwijdde.
Maar nog meer nam de Moeder voor haar
rekening; zij onderwees het Prinsesje ook
ln de Bijbelsche geschiedenis, wat zij Ja
renlang heeft voortgezet. Verder werd er
nog niet veel gedaan. Vrijheid en spelen
ln de buitenlucht bleven nu nog de voor
naamste bezigheden van de Prinses. Zij
hoefde ook niet alleen te spelen, al spoe
dig kwamen er andere kinderen, uit hof
houding en diplomatie, bij haar. Zoo dar
telde zij door den tuin van Het Loo en
bezocht daar dikwijls het tuintje, dat de
ouders voor haar hadden laten aanleggen
Er stond een echt chalet in, waaraan later
nog een keuken werd bijgebouwd; de Moe
der was er op gesteld, dat haar Dochter
ook de edele kookkunst verstond. Het ver
blijf in het eigen tuintje, wakkerde bij he:
Prinsesje de liefde voor de natuur aan, dit
de Koningin tot nu toe nog steeds is bij
gebleven. Ook levende have werd op di
stukje eigen grond in hokken onderge
bracht en door het Prinsesje zelf gevoc
óerd. De wortels, die ln den tuin verbouw
werden, dienden voor de vijf pony
Voor hen was er geen plaats in het tuin
tje, zoodat het Prinsesje altijd met d
wortels naar de stallen ging. Dan ware
er nog geiten met roode leidsels, die me
uit wandelen gingen, en wat had da
Prinses Wilhelmina een pret, als de leic
seis werden afgedaan, en de geiten ha:
meesteres door een echt gevecht, dat g;
lukkig altijd goed afliep, voor de hun ver
leende vrijheid, beloonden. Uitstekend kon
het Prinsesje zich met al haar speelgoed
bezig houden. Zij verveelde zich nooit.
Maar er was ook zoo'n overvloed van alles;
de Koninklijke ouders wisten wel, dat dit
alles heel gauw zou zijn afgeloopen en,
was het maar eenigszins mogelijk, dan
werden de wenschen van hun dierbare
kleine direct ingewilligd.
Maar aan alle jeugdpret komt eens een
einde en het Prinsesje moest worden inge
wijd in de geheimen van maatschappij en
staat.
Koningin Emma iiad z®lf het program
ma van onderwijs uitgekozen. Hoe goed
was het gezien de opleiding te nemen, die
ieder Nederlandsch kind krijgt; de gewone
lagere schoolmethode Aan den onderwij
zer moesten natuurlijk hooge eischen ge
steld worden en daarom werd de heer
Gediking, het hoofd van een Openbare
Lagere School, daarvoor uitgekozen. De
leerlinge toonde groote ambitie in haar
echte schoollokaal met het bord. de bank
en alles wat ock in een gewoon leslokaal
aanwezig is. Schrijven, lezen en rekenen
wisselden elkaar af. Later werden deze
vakken uitgebreid met algemeene kennis,
vragen, vormleer, aardrijkskunde en na
tuurlijke historie. De hesr Gediking ver
telde verhalen uit de geschiedenis, die de
Prinses dan eenige dagen later moest na
vertellen. En hierbij openbaarde het zich,
dat deze nazaat der Granje's een uitste
kend geheugen had; de verhaaltjes wer
den in de grootste perfectie terugverteld.
Nu moeten de lezers niet denken, dat de
heele dag al direct met lessen gevuld was.
O neen. in den beginne was er alleen
's ochtends maar een half uur les, later
werd dit uitgebreid met tweemaal een half
uur en weer iets later tot driemaal een
half uur. De heer Gediking was over zijn
leerlinge buitengewoon tevreden. Ze leer
de makkelijk en was zeer leergierig.
AI zou Prinses Wilhelmina in de toe
komst een groote taak te vervullen
krijgen en een uitzonderlijke positie
boven alle andere menschen, nu werd
zij als ieder ander kind behandeld. Was
het werk onvoldoende, daii werd het
overgemaakt, had zij het beter kunnen
maken, dan werd er op gewezen. Werk
dat in orde was, werd beloond. Veel
wilde het Prinsesje altijd weten. Wist
ook de onderwijzer het antwoord op
een vraag niet. wat wel een6 voor
kwam, dan werd zoolang gezocht, tot
dat het gevonden was. Was er geen
antwoord te vinden, dan werd dit ook
gezegd. Zoo weet Hare Majesteit mis
schien tot op dit oogenblik nog niet,
hoe het hondje van Prins Willem I
heette.
Nauwelijks waren de lessen aangevangen
of de poppen kregen op hun beurt les van
hun jeugdige Moeder en ook zij werden
met dezelfde gestrengheid behandeld
als Moeder zelf. Maar al spoedig
werd de tijd voor de poppen minder en
een gouvernante werd over hen aangesteld.
Deze gouvernante-pop kwam uit Parijs,
had schitterende kleertjes, naar de mode
van dien tijd, aan, maar voldeed ten slotte
niet, zoodat een nieuwe gouvernante aan
gesteld moest worden.
I
Kon,ngin Wilhelmina op 16-jarigen leeftijd, naar een schilderij van Eerelman,
geschilderd ln 1895,
Zoo verliep de tijd met onderwijs, spelen
en wandelen. Het gezin vertoefde nu eens
in Den Haag. veel op Het Loo en ook wel
eens op Palels Soestdijk. In 1888 vertrok
de kleine familie naar Het Loo, waar ze
met een enkele korte tusschenpooze, twee
jaren achter elkaar zou blijven. 'sKonings
gezondheid werd steeds slechter. Een in
storting kwam. maar Zijne Majesteit her
stelde weer. totdat in November 1890 de
toestand bedenkelijk werd. Op 20 Novem
ber was het noodig, dat Koningin Emma,
die haar gemaal liefderijk had verpleegd,
zoo zelfs dat de doctoren vreesden dat het
voor haar gezondheid te veel zou zijn, het
Regentschap op zich nam. Drie dagen la
ter overleed Koning Willem ni. Twee in
het zwart gekleede vrouwen bleven over,
een beeld, dat zich op ongeveer overeen
komstige wijze meer dan eens in onze
Oranje-geschiedenis heeft voorgedaan.
Naast de leerkamer bracht de Koningin
Regentes het Koninginnetje nu ook met
haar volk ln aanraking. Te veel van het
goede is echter ook niet goed, daarom wer
den ieder jaar slechts twee provinciën be
zocht. Heel populair werden de belde Ko-
ninginnep op deze tochten. Steeds werd
de band tusschen de jongste Oranje-telg
en het Nederlandsche Volk nauwer aan
gehaald. Ook de Koningin Regentes werd
zeer hooggeschat. Was zij niet een Prin
ses uit het buitenland, die zich op uitste
kende wijze met de Nederlanders ver
stond! En dan haar innemende vriende
lijkheid, die nimmer naliet grooten indruk
te maken!
Het eerste officieele bezoek van Konin
gin Wilhelmina, in gezelschap van haar
Koninklijke Moeder vond plaats toen zij
twaalf jaar oud was. Het gold hier een
contra-bezoek aan den Duitschen Keizer
Wilhelm II. Een heerlijke tijd werd in
Berlijn doorgebracht, waar het Koningin
netje heel prettig met haar Duitsche neef
jes speelde. Koningin Emma was bij alle
officieele gelegenheden tegenwoordig, haar
dochter ook wel eens, doch niet altijd.
Vooral de parades vond de dochter erg
mooi. Op een ochtend zag zij haar neefje,
die jonger was dan zij. met de troepen,
in gToot tenue, meemarcheeren. Dit maak
te een kolossalen indruk en 's middags
moest het door alle kinderen nagedaan
worden. Miss Winter werd de Koningin
en de echte Koningin tooide zich met een
soldatenmuts en een degen, waarop de
troep in een flinken paradepas voorbij
marcheerde. Plotseling vroeg de jonge
Koningin aan haar neefje, waarom hij zijn
mooie parade-uniform van dien morgen
niet had aangetrokken. De jongen schrok
er van' ..Meine Uniform zum Spielen?"..
.Heute Morgen war es Ernst",Zum
Spielen kann ich sie doch nicht tragen.
das 1st unmöglich."
En bulten dit alles ging het onderwijs
met gelijken tred voort. Van overladenheid
van het progTamma was geen sprake, maar
toch kwam nu de tijd nader dat Koningin
Wilhelmina haar poppen moest gaan ver
laten. Dit zal wel wat tranen gekost heb
ben, maar ten slotte werd een oplossing
gevonden en een groote kast door Konin
gin Emma besteld, waarin de lievelingen
keurig gerangschikt werden opgeborgen
en nog zijn.
Hoe was nu de dagindeeling? Om half
zeven werd opgestaan, ontbeten en daar
na was er tot elf uur les. Dan werd of te
paard, of ln een rijtuig met haar Moeder
uitgereden, waarna het noenmaal werd
gebruikt. Daarna volgden weer lessen met
tot slot een flinke wandeling. Bij thuis
komst werd thee gedronken en om half
zeven gedineerd. Hierna werden dan nog
onder leiding van Miss Winter, die ook
alle lessen bijwoonde, de vakken van den
volgenden dag voorbereid tot het tijd was
om naar bed te gaan.
Langzaam aan werden de vakken, die
aan de Prinses gedoceerd werden uitge
breid. In 1889 werd een begin gemaakt met
de Vaderlandsche geschiedenis Dit vak
werd tot 1890 door den heer Gediking ge
doceerd. maar daarna overgedragen aan
Dr. Salverda de Grave, die het Prinsesje
moest voorbereiden op het hooger onder
wijs. In 1889 was deze reeds belast met de
Fransche taal. voornamelijk lezen, schrij
ven en spraakkunst. De bedoeling van
Koningin Emma was steeds kalm te be
rinnen om een deugdelijken grondslag te
leggen Pas ln 1895 èn 1896 werd door Dr.
Salverda de Grave een aanvang gemaakt
net de Fransche letterkunde. Ook Neder-
nndsche taal en letterkunde, door den heer
Gediking voorbereid, werden door hem
aderwzen. Eveneens de aardrijkskunde,
vaarmede in 1888 een aanvang was ge
laakt. werd door hem overgenomen In
192 kwam natuurkunde op het program-
na. wat door den heer Gediking werd
voorbereid en in 1892 overgenomen werd
boor Dr. Van der Stadt Om h»t ael^erde
Het in den tuin van Het Loo gebouwde cnalet, waar Prinses Wilhelmina als kind te kunnen toepassen, werd een natuur-
speeldekunde-lokaal ingericht. Dr. Kossmannuit