STADSNIEUWS
De ontwikkeling van het
armwezen te Leiden
DONDERDAG 2 JUNI 1938
No. 23982
De plaatselijke Armenraad bestaat
25 jaar
DEENSCH WIENERBRQT
HET VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
De Bilt
79ste Jaargang
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Rede van Mr. P. A. van
Toorenburg
Jubileum G. Seydell.
N.V. LEIDSCHE BROODFABRIEK
Dit nummer bestaat uit VIER bladen
EERSTE BLAD
Onbewaakte overwegen eischen steeds
meer slachtoffers
Twee dooden en een ernstig gewonde
verwacht
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DER ADVERTENTIES:
30 cis. per regel voor advertenties uit Lelden en plaatsen waar
agentschappen van ons BLad gevestigd zijn Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertentles belangrijk
lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zijn:
per 3 maanden f.2.35
per week f. 0.1#
Franco per post f. 2;35 per 3 maanden portokosteaj
(voor binnenland f. 0.80 per 3 mnd>|
Ter gelegenheid van het 25-jarig be
staan van den Leidschen Armenraad
heeft de secretaris dezer instelling, mr.
P. A. van Toorenburg, hedenmiddag in
den foyer der Stadsgehoorzaal een rede
uitgesproken over de ontwikkeling van
het armwezen te dezer stede gedurende
deze periode.
Het volgende is er aan ontleend:
Vijfentwintig jaar geleden beleefde Ne
derland een periode van welvaart en over
het algemeen was de werkloosheid gering.
De gemeente Leiden vormde in dit opzicht
geen uitzondering. Doch indien men daar
uit de conclusie zou willen trekken, dat
er weinig armoede werd geleden, dan zou
dat niet juist zijn. Ook naar de opvattingen
van dien tijd werd er armoede geleden door
een groot deel van Leiden's inwoners.
Treurige toestanden
De loonen van de fabrieksarbeiders wa
ren laag. zóó laag, dat het volstrekt geen
uitzondering was als een huisvader te wei
nig verdiende voor het onderhoud van zijn
gezin en de diaconie daarom bljsteunde. De
huizen, waarin deze menschen moesten
wonen waren treurig: ongeveer de helft
van de inwoners woonde In huizen, van
ten, twee of drie vertrekken. Vele daar
van waren gelegen in sloppen, waar dag
licht en frissche lucht nauwelijks te krij
gen waren. Vele huizen waren zóó verwaar
loosd, dat ze krotten moesten heeten. Dik-
vijh woonden de grootste gezinnen in de
kleinste en slechtste hulzen, men had
geen keus: er was woningnood in de lage
huren. De Leidsche fabrieksbevolking leef
de, zeide men, van aardappels, jenever en
pruimtabak.
In deze vijfentwintig jaar, die wij trach
ten te overzien, is ontzaglijk veel ten
goede veranderd.
Er komt verbetering.
De sociale wetgeving gaf den arbeider
in allerlei omstandigheden rechten. De on
gevallenwet van 1901 had een begin ge
maakt In 1913 traden in werking de arti
kelen 369 en 370 van de Invaliditeitswet,
waardoor vele 70-jarigen en ouderen een
ouderdomsrente van f. 2.per week ont
vingen Wat dit voor het armwezen be-
teekende blijkt hieruit dat de Leidsche
Maatschappij van Weldadigheid van de 133
oude Heden die zij steunde, 106 kon afvoe-
tcn In 1919 krijgen we de Invaliditeitswet
en de wet op de vrijwillige ouderdomsver-
tekering, in 1922 wordt de ongevallenver
zekering uitgebreid, in 1929 volgt de ziek
tewet. Wie weet dat er thans te Leiden
meer dan 4600 personen zijn, die krachtens
een der genoemde wetten een rente van
'ijdelijken of blijvenden aard genieten, be
grijpt, dat de bestaanszekerheid van de
arbeidersbevolking is versterkt en dat te
vens de organen van armenzorg niet wei-
big zijn ontlast.
Wat er ter verbetering van de wo
ningtoestanden in deze 25 jaar is ge
schied, is zeldzaam, zoo niet eenig in
de geschiedenis der menschheid. In
Leiden werden ongeveer 500 krotwo
ningen onbewoonbaar verklaard en
ontruimd, en 3600 arbeiderswoningen
werden met overheidssteun gebouwd.
Spr. noemt verder o.a. de werkloosheids-
'hzekering, de pandhuiswet en de geld-
khieterswet. Aan den eenen kant dus
groote vooruitgang, maar daar staat te
genover ook groote achteruitgang.
De oorlogsjaren
üo oorlog bracht voort de nieuwe ar-
Men: bedrijven gingen te niet. Russische
Wpieren gaven geen rente meer, enkele
;Sïensverzekeringsmaatschappijen konden
«tui verplichtingen niet meer nakomen.
Jnj weten, dat het buitenland zijn gren
en sloot voor Hollandsche producten en
r* bat armoede bij boeren en tuinders
«et zieh bracht. Talrijke middenstanders
Jetden door het gebrek van hun clientèle
eegesleept En misschien benauwt ons
het arbeidsproces overbodig schijnt te ma
ken en tot werkloosheid veroordeelt.
De maatschappij is in deze 25 jaar op
forsche wijze door elkaar geschud, het ar
beidsterrein van de organen van armen
zorg onderging groote veranderingen. Hoe
hebben zij zich daaronder gehouden?
Wij beginnen met ons voor oogen te stel
len hoe het 25 jaar geleden gesteld was.
Het gemeenteverslag van 1913 bevat de
volgende tirade:
„In overeenstemming met het beginsel
der Armenwet blijft de Armenzorg overge
laten aan de kerkelijke en bijzondere lief
dadigheid Alleen in bijzondere gevallen,
wanneer b.v. door ziekte of afwezigheid van
het hoofd het gezin tijdelijk in hulpbehoe
venden staat verkeert, wordt van gemeen
tewege eenige geldelijke ondersteuning
verleend. Overigens wordt door de ge
meente voorzien in de geneeskundige hulp
waarmede jaarlijks een niet onbelangrijke
uitgave gepaard gaat"!
Verder blijkt dat de gemeente aan bedee
ling nog geen f. 9000 uitgaf.
De belangrijkste ondersteunende instel
ling was de Ned. Herv. Diaconie, hetgeen
b.v. hierin tot uiting komt, dat zij in den
eersten Armenraad met drie afgevaardig
den vertegenwoordigd was. Haar bedeeling
bestond uit geld en brood en 's winters
kwam daar soep, turf of steenkolen en
stroo bij. Zij ondersteunde meer dan 800
gezinnen en de bedeeling was maar laag.
De andere kerkelijke instellingen steun
den eveneens voornamelijk in natura. De
St. Vincentiusvereeniging had een soep-
kokerij. De Geref. Diaconie steunde reeds
toen geheel in geld.
Onder de bijzondere nstellngen nam de
Onder de bijzondere instellingen nam de
plaats in, al hield zij zelf zich min of meer
afzijdig en verklaarde zij niet leniging van
armoede maar voorkoming daarvan ten
doel te hebben. Haar werkwijze destijds
verschilt in wezen niet van die welke zij
ook thans nog volgt.
-eS.ro sp UVA Suna^^mtuo ap uaui HM
nen van Armenzorg verstaan, dan dient
men te weten, dat er in het begin van deze
eeuw een groeiend besef van onbevredlgd-
Druk bezochte receptie.
Gisteren herdacht de heer G. Seydell den
dag, waarop hij voor veertig jaar gekozen
werd tot secretaris van de kerkelijke kies-
vereeniging „De Ned. Herv. Kerk" te dezer
stede.
Het heeft den jubilaris, die 's-middags
ten huize van zijn zoon aan de Houtlaan
receptie hield, niet aan belangstelling ont
broken. Van vele zijden kwam men hem
geluk wenschen. Ook vormden fraaie bloem
stukken en schriftelijke en telegrafische
felicitaties een duidelijk bewijs in welk een
grooten kring het werk van den heer Seydell
wordt gewaardeerd.
Van hen, die op de receptie blijk van hun
belangstelling gaven noemen wij ds. D. Kuil
man en ds. J. de Wit, resp. voorzitter en
scriba van den kerkeraad der Ned. Herv.
gemeente, welk lichaam door hen vertegen
woordigd werd. Verder zagen wij dr. J. Rie-
mens, die de wijkver. Pniël en ds. M. J. Pun-
selie, die de Ver. van Chr. Onderwijs ver
tegenwoordigden, van welke beide vereeni-
gingen de jubilaris bestuurslid is.
Voorts merkten wij nog op ds. J. C. van
Apeldoorn, de heeren P. J. Fontein en dr.
Lourens Bosch, beiden bestuurslid van de
Ver. voor Chr. Onderwijs, den heer J. F. de
Heer voor de kiesver. Evangelie en Belijde
nis, den heer H. Filippo W.Fzn., secretaris
van de Gemeente-Commissie en den heer
v. d. Baan, schoolhoofd.
Na afloop van deze receptie vond in ..Den
Vergulden Turk" een intiem diner plaats,
waaraan o.m. aanzaten de bestuursleden
van de kiesver. „De Ned. Herv. Kerk".
Hedenavond vindt in het gebouw „Natha-
Een delicatesse van de hoogste orde
5 ets. per stuk.
HOOGFIJN VAN SMAAK.
MARE 1 LEIDEN TELEF. 36.
2215 (Ingez. Med.>
G. Seydell.
naël" de huldiging plaats vanwege de kies-
vereeniging, waarvan de heer Seydell mo
menteel veertig jaar secretaris is.
heid met den staat van het armwezen was.
De herziening van de Armenwet is daarvan
een teeken. Die onbevredigdheid heeft twee
reeksen van gevolgen gehad: de eerste
reeks is: bezinning, reorganisatie, ingrij
pende verbetering, waartoe de nieuwe Ar
menraad mede een krachtigen stoot heeft
gegeven.
De andere reeks van gevolgen is: het stre
ven om groepen van noodlijdenden te hel
pen buiten de organen van armenzorg om.
Deze hulp wil zich geen armenzorg noemen
ook al is zij in wezen niet anders. Dit stre
ven openbaart zich dadelijk met het uit
breken van den oorlog in de stichting van
het Koninklijk Nationaal Steun-Comité
1914, dat op groote schaal de nood van hen,
die door den oorlog in gebrek kwamen ge
lenigd heeft. In 1919 wordt het geliqui
deerd en de regeering treft maatregelen
om de invalide arbeiders, die door het
comité gesteund werden, nu te helpen met
de werkloosheidsverzekering. Een groote
uitbreiding van het aantal verzekerden
wordt min of meer geforceerd. Het loopt
uit op de steunverleening d.w.z. steun voor
rekening van Rijk en Gemeente voor de
verzekerde arbeiders, als hun rechten uit
de verzekering zijn uitgeput. Deze be-
hei
a*n
tonde
Terwijl onder „Gemengd Nieuws" melding
wordt gemaakt van een ongeluk dat gisteren
plaats vond op een onbewaakten overweg
bij Gilze, waarbij twee menschen om het
leven zijn gekomen, bereiken ons heden
middag reeds weer berichten van twee an
dere soortgelijke ongelukken, die nog eens
twee dooden hebben opgeëischt.
Hedenochtend om tien uur is name
lijk op den onbewaakten overweg op
den Waalbandijk bij Waardenburg (G.)
in de spoorlijn Utrecht's-Hertogen-
bosch een ledige vrachtauto, waarin
zich drie personen bevonden, door een
losse stroomlijnlocomotief gegrepen en
totaal vernield.
De bestuurder, de 20-jarige J. D.
Kamerbeek uit Utrecht, werd met het
voertuig over tweehonderd meter mee
gesleurd, waarna de locomotief tot stil
stand kwam. Hij bleek zwaar te zijn ge
wond en is tengevolge van een schedel-
basisfractuur overleden.
De beide andere inzittenden werden
uit den wagen geslingerd. De 22-jarige
P. Rovers uit 's-Hertogenbosch, die
achter in den bak van de auto had ge
zeten. heeft een ernstige hersenschud
ding gekregen.
Het derde slachtoffer is de 15-jarige
M. A. de Bruin uit Utrecht, die slechts
een lichte hoofdwonde kreeg en ver
moedelijk vanmiddag reeds uit het
Groot Rommel's Gasthuis zal worden
ontslagen.
Dokter Kielstra uit Waardenburg heeft de
aan ^eest\ dat wiJ' &een einde meer zie." eerste hulo verleend.
c crjsis, dat de steeds voortschrij- Het uitzicht bij den overweg is volkomen
mechanisatie steeds meerderen voor i vrij. Dit neemt evenwel niet weg, dat dit
punt zeer gevaarlijk is. In twee maanden
tijd hebben zich thans reeds drie ongeluk
ken met auto's op dezen overweg voorge
daan. In de vorige twee gevallen werden de
voertuigen vernield, doch de inzittenden
wisten er toen tijdig uit te springen. De
burgemeester van Waardenburg heeft na
het tweede ongeluk bij de Spoorwegen op
verbetering van de situatie ter plaatse aan
gedrongen.
Het gevaar van den overweg wordt,
zooals gezegd, niet door gebrek aan vol
doende uitzicht veroorzaakt, maar door
dat de overgang op een hoogte en in
een bocht ligt, waardoor het meermalen
voorkomt, dat de motoren der passee-
rende auto's juist op de spoorrails af
slaan, zoodat zij niet tijdig meer weg
kunnen komen, indien een trein nadert.
Ook was de overweg zelf te smal, doch
na het verzoek van den burgemeester
wordt daarin op het oogenblik verbete
ring gebracht. Verder zyn er eenige
groote rood-wit geschilderde hekken
geplaatst.
Te Breukelen is vanmorgen de 47-jar.
ongehuwde veehouder C. Kemp, toen hij
van het melken zich terug naar huis
begaf, op den bij blokpost 5 gelegen
onbewaakten overweg door een uit de
richting Utrecht komenden diescltrein
gegrepen en gedood.
Het uitzicht daar ter plaatse is goed, zoo
dat men veronderstelt, dat het ongeluk aan
onoplettendheid te wijten is.
De machinist heeft geen erg gehad in de
aanrijding. De trein reed met onverminder
de vaart door.
Eerst na het passeeren van den diesel
bemerkte men het zwaar verminkte lijk op
de spoorlijn.
moeienis voert te Leiden in 1924 tot het
instellen van den Gem. Dienst voor Sociale
Zaken belast met de controle op de werk
loosheidsverzekering, met de arbeidsbemid
deling, met den steun aan de valide geor
ganiseerde werkloozen, en met de werk
verschaffing, later ook met den steun aan
de valide ongeorganiseerde werkloozen.
Hoe belangrijk dit is geworden blijkt
hieruit, dat in 1936 aan steun anderhalf
maal zooveel werd uitgekeerd als de totale
onderstand van de armenzorg organen.
In de jaren 1932 tot en met 1936 verleen
de het Crisis-Comité allerlei hulp aan
crisisslachtoffers.
De ontwikkeling der Armenzorg.
Wij komen nu tot de ontwikkeling der
eigenlijke armenzorg-organen. In de eerste
plaats treft de geweldige groei van de over-
heldsarmenzorg
Het aantal ondersteunden van Burge
meester en Wethouders in 1913 nog geen
200, steeg gestadig. Bij de samenstelling
van den Armenraad in zijn tweede periode
is het bedrag, dat het gemeentebestuur be
steedt reeds uitgekomen boven dat van de
Ned. Herv. Diaconie.
In het voorjaar van 1918 wordt het B. en
W. te machtig al deze onderstand zelf te
behandelen en stellen zij een Commissie
voor Burgerlijke Armenzorg in. welke twee
jaar later plaats maakt voor het Burgerlijk
Armbestuur. In 1930 wordt de naam ver
anderd in Maatschappelijk Hulpbetoon.
De omvang van het werk blijkt hieruit,
dat M. H. in 1936 ongeveer 6 maal zooveel
uitgaf als alle kerkelijke en particuliere
instellingen met elkaar.
Tot de burgerlijke armenzorg behoort de
zgn. geneeskundige armenzorg. Deze wordt
in Leiden sedert 1921 behartigd door den
Gem. Geneeskundigen- en Gezondheids
dienst. Zooals in de meeste plaatsen van
ons land heeft ook hier deze tak van arbeid
zich ontwikkeld tot een zaak van volks-
hygiëne.
Hoeveel er in deze 25 jaar is veranderd
als gevolg van de betere hygiënische zorg,
in combinatie met al de sociale maatrege
len wordt treffend geïllustreerd door de
cijfers der zuigelingensterfte. In 1913 stier
ven te Leiden van de 1000 zuigelngen be
neden het jaar 75, in 1936 was dat terug-
geloopen tot 15 per 1000.
De kerkelijke armenzorg vertoont in 1913
en volgende jaren duidelijk een bezinning
en reorganisatie.
De Ned. Herv. Diaconie schaft de stroo-
bedeeling af. ze hief haar bakkerij op,
brood- en soepdeeling werden vervangen
door steun in geld. De methoden van ver
gaderen en van ultdeeling der gaven wer
den radicaal veranderd om een einde te
maken aan het wachten in lange rijen dat
aan de hulp der diaconie dat massale en
neerdrukkende karakter had gegeven. Het
aantal ondersteunden werd duchtig inge
krompen, waarbij de steun aan de over blij
venden werd verhoogd.
Spr geeft dan enkele cijfers, die de be-
teekenis van de kerkelijke instellingen als
geheel genomen illustreeren.
Vijf en twintig jaar geleden gaven de
kerkelijke instellingen te zamen f. 76.000
aan ondersteuning uit, thans f 95.000, dat
is een vermeerdering van 25 pCt.
Neemt men in aanmerking, dat de be
volking van Leiden ongeveer met hetzelfde
percentage is gestegen, dan blijkt, dat deze
instellingen zich op hetzelfde peil hebben
gehandhaafd.
Betreffende de particuliere instellingen
zijn de cijfers niet zonder meer vergelijk
baar; maar ook hiervan kan men zeggen,
dat zij zich gehandhaafd hebben.
Dit alles betreft uitsluitend de gewone
ondersteuning. Spr. moet weerstand bieden
aan de verzoeking om de ontwikkeling van
de gestichtszorg na te gaan. de werkver
schaffing, de specialisatie in het armwezen,
zooals deze ook in onze stad tot uiting
BINNENLAND.
Een deskundig pleidooi voor Leiderdorp als
centrale luchthaven (2e Blad).
Ons parlementair overzicht (3e Blad).
De wijziging van de electriciteitswet (4e BI.)
Verzachting der omzetbelasting; memorie
van antwoord aan de Tweede Kamer
(3e Blad).
Ernstige schietpartij te Ruwiel, in Utrecht
(Gemengd, 4e Blad).
Twee dooden op onbewaakten overweg te
Gilze (Gemengd, 4e Blad).
Opgericht is de „N.Y. Nederlandsche Maat
schappij voor Nieuw-Guinea" (Laatste
Berichten, le Blad).
BUITENLAND.
Wil Engeland bemiddelen in Spanje? (3eBI.)
De Fransch-Turksche controversen in het
sandsjak (Buitenland, le Blad).
Rede van graaf Ciano (Buitenland, le Blad).
Het nieuwe incident te Eger (Buitenland,
le Blad).
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
Aanvankelijk zal het weer ten
onzent onder invloed van de pas
sage van een rug van hooge druk
king opklaren, met afnemenden
wind. Onder invloed van de
Oceaan-depressie is morgen in
den loop van den dag weer toe
nemende bewolking te wachten,
met in den namiddag kans op
regen.
Gisteravond is aan alle posten
geseind:
„Wordt verwacht storm uit
het Zuidwesten met ruimenden
wind."
komt in de zorg voor allerlei bijzondere
categorieën, bijv. blinden, zwakke en zie
kelijke personen, geestelijk misdeelden
Het is echter noodig nog in het bijzonder
aandacht te wijden aan het instituut, welks
25-jarig bestaan wij heden gedenken.
De stichting van den
Armenraad.
Het instituut Armenraad is een schep
ping van den wetgever van 1912. In eenige
groote en middelgroote steden van ons
land waren uit den drang der practijk
commissies tot stand gekomen, om de sa
menwerking op het terrein van de armen
zorg te bevorderen. Hieraan verleende de
wetgever een officieel cachet en hij gaf
aan die nieuwe officieele lichamen eenige
bevoegdheden.
Die bevoegdheden lieten de zelfstandig
heid der instellingen van weldadigheid on
gerept. Dit was het groote punt, waar de
strijd in de jaren van voorbereiding om
was gegaan. Men beschouwde in het begin
dezer eeuw het gemis aan samenwerking
op het gebied van de armenzorg als een
van de grootste euvelen.
Twee dingen wist men zeker er werd veel
armoede geleden en er werd veel gegeven
en geholpen. Maar verder tastte men in het
duister. Men had geen overzicht, noch van
den omvang der armoede, noch van den
omvang der hulp Hoe zou men orde schep
pen in dezen chaos? Voor de hand lag deze
oplossing: dat de instellingen van welda
digheid verplicht werden tot het geven van
opening van zaken aan de overheid. Daar
tegen rees evenwel zooveel bezwaar, dat
dit plan geen kans op succes had.
Toen heeft d° wptgever hef becroefd
met hec schepten van organen van samen
werking. waar*« alle kerkelijke en bijz.
lichamen volkomen vrij werden gelaten om