STADSNIEUWS De ontwikkeling van het armwezen te Leiden DONDERDAG 2 JUNI 1938 No. 23982 De plaatselijke Armenraad bestaat 25 jaar DEENSCH WIENERBRQT HET VOORNAAMSTE NIEUWS VAN HEDEN De Bilt 79ste Jaargang DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN Rede van Mr. P. A. van Toorenburg Jubileum G. Seydell. N.V. LEIDSCHE BROODFABRIEK Dit nummer bestaat uit VIER bladen EERSTE BLAD Onbewaakte overwegen eischen steeds meer slachtoffers Twee dooden en een ernstig gewonde verwacht LEIDSCH DAGBLAD PRIJS DER ADVERTENTIES: 30 cis. per regel voor advertenties uit Lelden en plaatsen waar agentschappen van ons BLad gevestigd zijn Voor alle andere advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertentles belangrijk lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven 10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets. Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor Directie en Administratie 2500 Redactie 1507. Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54. PRIJS DEZER COURANT: Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zijn: per 3 maanden f.2.35 per week f. 0.1# Franco per post f. 2;35 per 3 maanden portokosteaj (voor binnenland f. 0.80 per 3 mnd>| Ter gelegenheid van het 25-jarig be staan van den Leidschen Armenraad heeft de secretaris dezer instelling, mr. P. A. van Toorenburg, hedenmiddag in den foyer der Stadsgehoorzaal een rede uitgesproken over de ontwikkeling van het armwezen te dezer stede gedurende deze periode. Het volgende is er aan ontleend: Vijfentwintig jaar geleden beleefde Ne derland een periode van welvaart en over het algemeen was de werkloosheid gering. De gemeente Leiden vormde in dit opzicht geen uitzondering. Doch indien men daar uit de conclusie zou willen trekken, dat er weinig armoede werd geleden, dan zou dat niet juist zijn. Ook naar de opvattingen van dien tijd werd er armoede geleden door een groot deel van Leiden's inwoners. Treurige toestanden De loonen van de fabrieksarbeiders wa ren laag. zóó laag, dat het volstrekt geen uitzondering was als een huisvader te wei nig verdiende voor het onderhoud van zijn gezin en de diaconie daarom bljsteunde. De huizen, waarin deze menschen moesten wonen waren treurig: ongeveer de helft van de inwoners woonde In huizen, van ten, twee of drie vertrekken. Vele daar van waren gelegen in sloppen, waar dag licht en frissche lucht nauwelijks te krij gen waren. Vele huizen waren zóó verwaar loosd, dat ze krotten moesten heeten. Dik- vijh woonden de grootste gezinnen in de kleinste en slechtste hulzen, men had geen keus: er was woningnood in de lage huren. De Leidsche fabrieksbevolking leef de, zeide men, van aardappels, jenever en pruimtabak. In deze vijfentwintig jaar, die wij trach ten te overzien, is ontzaglijk veel ten goede veranderd. Er komt verbetering. De sociale wetgeving gaf den arbeider in allerlei omstandigheden rechten. De on gevallenwet van 1901 had een begin ge maakt In 1913 traden in werking de arti kelen 369 en 370 van de Invaliditeitswet, waardoor vele 70-jarigen en ouderen een ouderdomsrente van f. 2.per week ont vingen Wat dit voor het armwezen be- teekende blijkt hieruit dat de Leidsche Maatschappij van Weldadigheid van de 133 oude Heden die zij steunde, 106 kon afvoe- tcn In 1919 krijgen we de Invaliditeitswet en de wet op de vrijwillige ouderdomsver- tekering, in 1922 wordt de ongevallenver zekering uitgebreid, in 1929 volgt de ziek tewet. Wie weet dat er thans te Leiden meer dan 4600 personen zijn, die krachtens een der genoemde wetten een rente van 'ijdelijken of blijvenden aard genieten, be grijpt, dat de bestaanszekerheid van de arbeidersbevolking is versterkt en dat te vens de organen van armenzorg niet wei- big zijn ontlast. Wat er ter verbetering van de wo ningtoestanden in deze 25 jaar is ge schied, is zeldzaam, zoo niet eenig in de geschiedenis der menschheid. In Leiden werden ongeveer 500 krotwo ningen onbewoonbaar verklaard en ontruimd, en 3600 arbeiderswoningen werden met overheidssteun gebouwd. Spr. noemt verder o.a. de werkloosheids- 'hzekering, de pandhuiswet en de geld- khieterswet. Aan den eenen kant dus groote vooruitgang, maar daar staat te genover ook groote achteruitgang. De oorlogsjaren üo oorlog bracht voort de nieuwe ar- Men: bedrijven gingen te niet. Russische Wpieren gaven geen rente meer, enkele ;Sïensverzekeringsmaatschappijen konden «tui verplichtingen niet meer nakomen. Jnj weten, dat het buitenland zijn gren en sloot voor Hollandsche producten en r* bat armoede bij boeren en tuinders «et zieh bracht. Talrijke middenstanders Jetden door het gebrek van hun clientèle eegesleept En misschien benauwt ons het arbeidsproces overbodig schijnt te ma ken en tot werkloosheid veroordeelt. De maatschappij is in deze 25 jaar op forsche wijze door elkaar geschud, het ar beidsterrein van de organen van armen zorg onderging groote veranderingen. Hoe hebben zij zich daaronder gehouden? Wij beginnen met ons voor oogen te stel len hoe het 25 jaar geleden gesteld was. Het gemeenteverslag van 1913 bevat de volgende tirade: „In overeenstemming met het beginsel der Armenwet blijft de Armenzorg overge laten aan de kerkelijke en bijzondere lief dadigheid Alleen in bijzondere gevallen, wanneer b.v. door ziekte of afwezigheid van het hoofd het gezin tijdelijk in hulpbehoe venden staat verkeert, wordt van gemeen tewege eenige geldelijke ondersteuning verleend. Overigens wordt door de ge meente voorzien in de geneeskundige hulp waarmede jaarlijks een niet onbelangrijke uitgave gepaard gaat"! Verder blijkt dat de gemeente aan bedee ling nog geen f. 9000 uitgaf. De belangrijkste ondersteunende instel ling was de Ned. Herv. Diaconie, hetgeen b.v. hierin tot uiting komt, dat zij in den eersten Armenraad met drie afgevaardig den vertegenwoordigd was. Haar bedeeling bestond uit geld en brood en 's winters kwam daar soep, turf of steenkolen en stroo bij. Zij ondersteunde meer dan 800 gezinnen en de bedeeling was maar laag. De andere kerkelijke instellingen steun den eveneens voornamelijk in natura. De St. Vincentiusvereeniging had een soep- kokerij. De Geref. Diaconie steunde reeds toen geheel in geld. Onder de bijzondere nstellngen nam de Onder de bijzondere instellingen nam de plaats in, al hield zij zelf zich min of meer afzijdig en verklaarde zij niet leniging van armoede maar voorkoming daarvan ten doel te hebben. Haar werkwijze destijds verschilt in wezen niet van die welke zij ook thans nog volgt. -eS.ro sp UVA Suna^^mtuo ap uaui HM nen van Armenzorg verstaan, dan dient men te weten, dat er in het begin van deze eeuw een groeiend besef van onbevredlgd- Druk bezochte receptie. Gisteren herdacht de heer G. Seydell den dag, waarop hij voor veertig jaar gekozen werd tot secretaris van de kerkelijke kies- vereeniging „De Ned. Herv. Kerk" te dezer stede. Het heeft den jubilaris, die 's-middags ten huize van zijn zoon aan de Houtlaan receptie hield, niet aan belangstelling ont broken. Van vele zijden kwam men hem geluk wenschen. Ook vormden fraaie bloem stukken en schriftelijke en telegrafische felicitaties een duidelijk bewijs in welk een grooten kring het werk van den heer Seydell wordt gewaardeerd. Van hen, die op de receptie blijk van hun belangstelling gaven noemen wij ds. D. Kuil man en ds. J. de Wit, resp. voorzitter en scriba van den kerkeraad der Ned. Herv. gemeente, welk lichaam door hen vertegen woordigd werd. Verder zagen wij dr. J. Rie- mens, die de wijkver. Pniël en ds. M. J. Pun- selie, die de Ver. van Chr. Onderwijs ver tegenwoordigden, van welke beide vereeni- gingen de jubilaris bestuurslid is. Voorts merkten wij nog op ds. J. C. van Apeldoorn, de heeren P. J. Fontein en dr. Lourens Bosch, beiden bestuurslid van de Ver. voor Chr. Onderwijs, den heer J. F. de Heer voor de kiesver. Evangelie en Belijde nis, den heer H. Filippo W.Fzn., secretaris van de Gemeente-Commissie en den heer v. d. Baan, schoolhoofd. Na afloop van deze receptie vond in ..Den Vergulden Turk" een intiem diner plaats, waaraan o.m. aanzaten de bestuursleden van de kiesver. „De Ned. Herv. Kerk". Hedenavond vindt in het gebouw „Natha- Een delicatesse van de hoogste orde 5 ets. per stuk. HOOGFIJN VAN SMAAK. MARE 1 LEIDEN TELEF. 36. 2215 (Ingez. Med.> G. Seydell. naël" de huldiging plaats vanwege de kies- vereeniging, waarvan de heer Seydell mo menteel veertig jaar secretaris is. heid met den staat van het armwezen was. De herziening van de Armenwet is daarvan een teeken. Die onbevredigdheid heeft twee reeksen van gevolgen gehad: de eerste reeks is: bezinning, reorganisatie, ingrij pende verbetering, waartoe de nieuwe Ar menraad mede een krachtigen stoot heeft gegeven. De andere reeks van gevolgen is: het stre ven om groepen van noodlijdenden te hel pen buiten de organen van armenzorg om. Deze hulp wil zich geen armenzorg noemen ook al is zij in wezen niet anders. Dit stre ven openbaart zich dadelijk met het uit breken van den oorlog in de stichting van het Koninklijk Nationaal Steun-Comité 1914, dat op groote schaal de nood van hen, die door den oorlog in gebrek kwamen ge lenigd heeft. In 1919 wordt het geliqui deerd en de regeering treft maatregelen om de invalide arbeiders, die door het comité gesteund werden, nu te helpen met de werkloosheidsverzekering. Een groote uitbreiding van het aantal verzekerden wordt min of meer geforceerd. Het loopt uit op de steunverleening d.w.z. steun voor rekening van Rijk en Gemeente voor de verzekerde arbeiders, als hun rechten uit de verzekering zijn uitgeput. Deze be- hei a*n tonde Terwijl onder „Gemengd Nieuws" melding wordt gemaakt van een ongeluk dat gisteren plaats vond op een onbewaakten overweg bij Gilze, waarbij twee menschen om het leven zijn gekomen, bereiken ons heden middag reeds weer berichten van twee an dere soortgelijke ongelukken, die nog eens twee dooden hebben opgeëischt. Hedenochtend om tien uur is name lijk op den onbewaakten overweg op den Waalbandijk bij Waardenburg (G.) in de spoorlijn Utrecht's-Hertogen- bosch een ledige vrachtauto, waarin zich drie personen bevonden, door een losse stroomlijnlocomotief gegrepen en totaal vernield. De bestuurder, de 20-jarige J. D. Kamerbeek uit Utrecht, werd met het voertuig over tweehonderd meter mee gesleurd, waarna de locomotief tot stil stand kwam. Hij bleek zwaar te zijn ge wond en is tengevolge van een schedel- basisfractuur overleden. De beide andere inzittenden werden uit den wagen geslingerd. De 22-jarige P. Rovers uit 's-Hertogenbosch, die achter in den bak van de auto had ge zeten. heeft een ernstige hersenschud ding gekregen. Het derde slachtoffer is de 15-jarige M. A. de Bruin uit Utrecht, die slechts een lichte hoofdwonde kreeg en ver moedelijk vanmiddag reeds uit het Groot Rommel's Gasthuis zal worden ontslagen. Dokter Kielstra uit Waardenburg heeft de aan ^eest\ dat wiJ' &een einde meer zie." eerste hulo verleend. c crjsis, dat de steeds voortschrij- Het uitzicht bij den overweg is volkomen mechanisatie steeds meerderen voor i vrij. Dit neemt evenwel niet weg, dat dit punt zeer gevaarlijk is. In twee maanden tijd hebben zich thans reeds drie ongeluk ken met auto's op dezen overweg voorge daan. In de vorige twee gevallen werden de voertuigen vernield, doch de inzittenden wisten er toen tijdig uit te springen. De burgemeester van Waardenburg heeft na het tweede ongeluk bij de Spoorwegen op verbetering van de situatie ter plaatse aan gedrongen. Het gevaar van den overweg wordt, zooals gezegd, niet door gebrek aan vol doende uitzicht veroorzaakt, maar door dat de overgang op een hoogte en in een bocht ligt, waardoor het meermalen voorkomt, dat de motoren der passee- rende auto's juist op de spoorrails af slaan, zoodat zij niet tijdig meer weg kunnen komen, indien een trein nadert. Ook was de overweg zelf te smal, doch na het verzoek van den burgemeester wordt daarin op het oogenblik verbete ring gebracht. Verder zyn er eenige groote rood-wit geschilderde hekken geplaatst. Te Breukelen is vanmorgen de 47-jar. ongehuwde veehouder C. Kemp, toen hij van het melken zich terug naar huis begaf, op den bij blokpost 5 gelegen onbewaakten overweg door een uit de richting Utrecht komenden diescltrein gegrepen en gedood. Het uitzicht daar ter plaatse is goed, zoo dat men veronderstelt, dat het ongeluk aan onoplettendheid te wijten is. De machinist heeft geen erg gehad in de aanrijding. De trein reed met onverminder de vaart door. Eerst na het passeeren van den diesel bemerkte men het zwaar verminkte lijk op de spoorlijn. moeienis voert te Leiden in 1924 tot het instellen van den Gem. Dienst voor Sociale Zaken belast met de controle op de werk loosheidsverzekering, met de arbeidsbemid deling, met den steun aan de valide geor ganiseerde werkloozen, en met de werk verschaffing, later ook met den steun aan de valide ongeorganiseerde werkloozen. Hoe belangrijk dit is geworden blijkt hieruit, dat in 1936 aan steun anderhalf maal zooveel werd uitgekeerd als de totale onderstand van de armenzorg organen. In de jaren 1932 tot en met 1936 verleen de het Crisis-Comité allerlei hulp aan crisisslachtoffers. De ontwikkeling der Armenzorg. Wij komen nu tot de ontwikkeling der eigenlijke armenzorg-organen. In de eerste plaats treft de geweldige groei van de over- heldsarmenzorg Het aantal ondersteunden van Burge meester en Wethouders in 1913 nog geen 200, steeg gestadig. Bij de samenstelling van den Armenraad in zijn tweede periode is het bedrag, dat het gemeentebestuur be steedt reeds uitgekomen boven dat van de Ned. Herv. Diaconie. In het voorjaar van 1918 wordt het B. en W. te machtig al deze onderstand zelf te behandelen en stellen zij een Commissie voor Burgerlijke Armenzorg in. welke twee jaar later plaats maakt voor het Burgerlijk Armbestuur. In 1930 wordt de naam ver anderd in Maatschappelijk Hulpbetoon. De omvang van het werk blijkt hieruit, dat M. H. in 1936 ongeveer 6 maal zooveel uitgaf als alle kerkelijke en particuliere instellingen met elkaar. Tot de burgerlijke armenzorg behoort de zgn. geneeskundige armenzorg. Deze wordt in Leiden sedert 1921 behartigd door den Gem. Geneeskundigen- en Gezondheids dienst. Zooals in de meeste plaatsen van ons land heeft ook hier deze tak van arbeid zich ontwikkeld tot een zaak van volks- hygiëne. Hoeveel er in deze 25 jaar is veranderd als gevolg van de betere hygiënische zorg, in combinatie met al de sociale maatrege len wordt treffend geïllustreerd door de cijfers der zuigelingensterfte. In 1913 stier ven te Leiden van de 1000 zuigelngen be neden het jaar 75, in 1936 was dat terug- geloopen tot 15 per 1000. De kerkelijke armenzorg vertoont in 1913 en volgende jaren duidelijk een bezinning en reorganisatie. De Ned. Herv. Diaconie schaft de stroo- bedeeling af. ze hief haar bakkerij op, brood- en soepdeeling werden vervangen door steun in geld. De methoden van ver gaderen en van ultdeeling der gaven wer den radicaal veranderd om een einde te maken aan het wachten in lange rijen dat aan de hulp der diaconie dat massale en neerdrukkende karakter had gegeven. Het aantal ondersteunden werd duchtig inge krompen, waarbij de steun aan de over blij venden werd verhoogd. Spr geeft dan enkele cijfers, die de be- teekenis van de kerkelijke instellingen als geheel genomen illustreeren. Vijf en twintig jaar geleden gaven de kerkelijke instellingen te zamen f. 76.000 aan ondersteuning uit, thans f 95.000, dat is een vermeerdering van 25 pCt. Neemt men in aanmerking, dat de be volking van Leiden ongeveer met hetzelfde percentage is gestegen, dan blijkt, dat deze instellingen zich op hetzelfde peil hebben gehandhaafd. Betreffende de particuliere instellingen zijn de cijfers niet zonder meer vergelijk baar; maar ook hiervan kan men zeggen, dat zij zich gehandhaafd hebben. Dit alles betreft uitsluitend de gewone ondersteuning. Spr. moet weerstand bieden aan de verzoeking om de ontwikkeling van de gestichtszorg na te gaan. de werkver schaffing, de specialisatie in het armwezen, zooals deze ook in onze stad tot uiting BINNENLAND. Een deskundig pleidooi voor Leiderdorp als centrale luchthaven (2e Blad). Ons parlementair overzicht (3e Blad). De wijziging van de electriciteitswet (4e BI.) Verzachting der omzetbelasting; memorie van antwoord aan de Tweede Kamer (3e Blad). Ernstige schietpartij te Ruwiel, in Utrecht (Gemengd, 4e Blad). Twee dooden op onbewaakten overweg te Gilze (Gemengd, 4e Blad). Opgericht is de „N.Y. Nederlandsche Maat schappij voor Nieuw-Guinea" (Laatste Berichten, le Blad). BUITENLAND. Wil Engeland bemiddelen in Spanje? (3eBI.) De Fransch-Turksche controversen in het sandsjak (Buitenland, le Blad). Rede van graaf Ciano (Buitenland, le Blad). Het nieuwe incident te Eger (Buitenland, le Blad). ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN EERSTE BLAD. Aanvankelijk zal het weer ten onzent onder invloed van de pas sage van een rug van hooge druk king opklaren, met afnemenden wind. Onder invloed van de Oceaan-depressie is morgen in den loop van den dag weer toe nemende bewolking te wachten, met in den namiddag kans op regen. Gisteravond is aan alle posten geseind: „Wordt verwacht storm uit het Zuidwesten met ruimenden wind." komt in de zorg voor allerlei bijzondere categorieën, bijv. blinden, zwakke en zie kelijke personen, geestelijk misdeelden Het is echter noodig nog in het bijzonder aandacht te wijden aan het instituut, welks 25-jarig bestaan wij heden gedenken. De stichting van den Armenraad. Het instituut Armenraad is een schep ping van den wetgever van 1912. In eenige groote en middelgroote steden van ons land waren uit den drang der practijk commissies tot stand gekomen, om de sa menwerking op het terrein van de armen zorg te bevorderen. Hieraan verleende de wetgever een officieel cachet en hij gaf aan die nieuwe officieele lichamen eenige bevoegdheden. Die bevoegdheden lieten de zelfstandig heid der instellingen van weldadigheid on gerept. Dit was het groote punt, waar de strijd in de jaren van voorbereiding om was gegaan. Men beschouwde in het begin dezer eeuw het gemis aan samenwerking op het gebied van de armenzorg als een van de grootste euvelen. Twee dingen wist men zeker er werd veel armoede geleden en er werd veel gegeven en geholpen. Maar verder tastte men in het duister. Men had geen overzicht, noch van den omvang der armoede, noch van den omvang der hulp Hoe zou men orde schep pen in dezen chaos? Voor de hand lag deze oplossing: dat de instellingen van welda digheid verplicht werden tot het geven van opening van zaken aan de overheid. Daar tegen rees evenwel zooveel bezwaar, dat dit plan geen kans op succes had. Toen heeft d° wptgever hef becroefd met hec schepten van organen van samen werking. waar*« alle kerkelijke en bijz. lichamen volkomen vrij werden gelaten om

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1938 | | pagina 1