STADSNIEUWS
Polen stelt Lithauen een
ultimatum
VRIJDAG 18 MAART 1938
No. 23920
Onze Kinderkrant
Een termijn van 48 uur
HET VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
De Bilt
79 ste Jaargang
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Leidsche Vereeniging
van Industriëelen
Dit nummer bestaat uit ZES bladen
EERSTE BLAD
verwacht:
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DER ADVERTENTIES:
3D ets. per regel voor advertenties uit Leiden en plaatsen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertenties belangrijk
lager tarlel. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zljnr
per 3 maanden f. 2.35
per week /ï?f.0.18
Franco per post f. 2:35 per maanden 4- portokosten.
(voor binnenland f. 0.30 per 3 msdJ
Onze wekelijksche Kinderkrant is dit
maal reeds in het Blad van heden opge
nomen.
De oplossingen der raadsels en de cor
respondentie kunnen evenwel op de ge
wone wijze, dus tot Dinsdagmorgen 9 uur
worden ingezonden aan ons Bureau of
rechtstreeks aan de Raadseltante, Was-
straat 5, alhier.
Voordracht van prof. mr. A. N. Molenaar.
LAATSTE RESIDENTIE-ORKEST.
Carl Flesch (viool)*
Georg Szell (dirigent).
75 jaar geleden verzochten Leid
sche fabrikanten wettelijke rege
ling van den kinderarbeid.
De Leidsche Vereeniging van Industri-
eelen heeft gisteravond in de bovenzaal
der sociëteit „Amicitia" een algemeene
ledenvergadering gehouden, waarin her
dacht werd de omstandigheid, dat 75 jaar
geleden een 32-tal Leidsche fabrikanten
zich tot den Koning wendde, met het ver
zoek het arbeiden van kinderen in fabrie-
Seti te regelen.
Prof mr A. N. Molenaar gaf een korte
uiteenzetting van de pogingen, die reeds in
de eerste helft van. de vorige eeuw werden
gedaan om tot een beperkine van den
kinderarbeid te geraken. In het bijzonder
wees 'hij op de belangstelling, die dit
raasstuk in Leiden had gehad. Het ant
woord van de Kamer van Koophandel in
betrekking tot de enquête van 1841. de
pogingen van de Nederlandsche Maatschap
pij tot bevordering van Nijverheid, in 1853
en 1891, en het aandeel, dat het Departe
ment Leiden daarin had. werden bespro
ken en van eenige commentaren voorzien.
De specifieke Leidsche belangstelling voor
het vraagstuk kswam tot uiting in een
uitsluitend uit Leidenaars bestaande com
missie, die de Nederlandsche Maatschappij
ter bevordering van Nijverheid, ter voor
bereiding van het adres van 1861. instelde.
Naast die pogingen publiceerde de Leidsche
lakenfabrikant., mr. Samuel le Poole. arti
kelen in „De Economist" om op de drui
sende noodzakelijkheid van een ingrijpen
van de overheid te wijzen. Het moet dan
ook aan zijn initiatief en stuwkracht wor
den toegeschreven, dat, zooals het Leidsche
Dagblad van die dogen schreef, „een 30-tal
'abrikanten, waaronder de aanzienlijkste
firma's", een adres te dezer zake tot den
Koning richtte. Tal van ook nu nog in
Leiden welbekende fabrikantennamen ko
men onder dit adres voor en het was aan
leiding voor een allereerste bespreking over
dit gewichtige onderwerp in de Tweede
Kamer der Staten-Generaal. Spr. stelde in
het licht, dat weliswaar niet alleen uit
Leidschen kring op het tegengaan van dit
croobe sociale euvel werd gewezen, maar
dat toch de actie van de Leidsche fabrikan
ten een belangrijk hoofdstuk in de zich
traag ontwikkelende geschiedenis in de
beperking van den kinderarbeid inneemt.
In den loop van zijn rede vond de heer
Molenaar nog gelegenheid op de sociale
toestanden in het Leiden van dien tijd te
rijzen. Naast onbegrijpelijke onderschatting
'an de nadeelen van slechte sociale toe-
Manden. kon spreker wijzen op het onver
poosd streven van den reeds genoemden
mr Samuel le Poole. op de kwaliteit van
Let brood uit de fabriek van de firma
Krantz, dat zeer gunstig afstak bii dat der
andere broodfabrieken en op het goede
indicium, dat de ingenieur van het Stoom
wezen. de heer de Vries Robbé over den
Wdschen grossier in manufacturen, den
neer H. Zaalberg, uitbracht.
Zou de Minister van Binnenlandsche Za
ken dit werd in 1860 geschreven tot
net instellen van een arbeidsinspectie over-
Man. dan zou de heer de Vries Rob'oé
keen beteren candidaat weten dan den
tenoemden heer Zaalberg.
.Zoo stond spreker bij verschillende ty-
msohe Leidsche toestanden stil om tot slot
U Od te wijzen, hoe terecht prof. Diepen
horst in zijin Nederlandsche Arbeiderswet
geving er op wijst, dat het Leidsche initia
te! van 1863, tegelijkertijd ook door Twen-fc-
anbe industrieelen gesteund, de voorstelling
weerspreekt., alsof de ondernemers persé
'et tot stand komen van socia'e maat
delen tegen staan.
Met een opwekkend woord, om aan het
^oatief van hen. in wier schoenen de
™en van de Leidsche fabrikanten van
jjens getreden ziin. gedachtig blijven, be-
10ot spreker zijn rede.
In deze dagen van geënerveerde hoog
spanning op het gebied der politiek, was het
een verkwikking eenigen tijd te vertoeven
bij de uitingen van drie „grootmeesters" op
het gebied der hooge Kunst: Haydn, Mozart
en Schumann.
Het Residentie-orkest, ditmaal onder lei
ding van Georg Szell wiens naam ge
noemd wordt onder degenen, wien mogelijk
het „vast-dlrigentschap" ten deel zal val
len, heeft zich aan hun prachtige compo
sities op een over het algemeen uitzonder
lijk gelukkige wijze gegeven.
Het was alsof het ensemble op het laatste
concert in dit seizoen den schoonsten in
druk wilde achterlaten, waartoe het bij
machte was. Dat het orkest daarin zoo goed
slaagde, was mede te danken aan de leven
dige en beheerschte directie van Georg
Szell, wiens capaciteiten wij reeds eerder
mochten roemen.
Allereerst dan Haydn's blijde en luchtige
Symphonie no. 88 ieertijds 110. 13), typisch
Oostenrijksch in haar sfeer, uitmuntend
door spiritueele fantasie. Zij is met groote
klaarheid en fijnzinnigheid vertolkt, waar
bij het boeiende thematische materiaal een
scherpe uitdrukking vond.
Het orkest kon er groote troeven in uit
spelen. zoowel in het eenvoudige, ontroe
rende Largo, in het van humor doortrokken
Menuet, als in de frissche, tintelende Finale.
Dank zij Szell's markante en inspireerende
stuwkracht was van een inzinking ner
gens sprake en speelde men met groote toe
wijding.
De beroemde violist Carl Flesch heeft
reeds menigmaal zijn auditorium in be
wondering gebracht. Ook nu was dit het
geval. Met het verstrijken der jaren werd
zijn voordracht steeds voornamer en meer
doorwerkt, al zou men soms in het door
hem gespeelde Mozart concert in A dur, een
luchtiger accent kunnen wenschen. Doch
welk een rust gaat er van zijn vertolking
uit. welk een nobele klank ontwikkelt hij,
al hindert af en toe een zekere scherpte in
het forte op de E-snaar.
Flesch kent den waren Mozart overigens
door en door, belicht hem op hoog muzi
kaal niveau en levert staaltjes van rijpe
techniek, speciaal in de cadenzen.
Het luisteren naar dezen meester, werd
na een aanvankelijke onzekerheid, zich
uitend in enkele onzuiverheden en onvast
heid van toon, al spoedig een verfijnd muzi
kaal genot.
Eminent „leermeester" van zoovelen, is
Flesch niet in paedagogie ondergegaan
maar hij heeft nog niets van zijn kracht en
gaven ingeboet. Een spontaan applaus is
hem dan ook ten deel gevallen
Luidden gisteren de berichten over het
Poolsch-Lithausche conflict nogal gunstig,
heden laat zich de situatie plotseling zeer
ernstig aanzien.
De actie in Polen schijnt, trots herhaalden
aandrang van Engeland en Frankrijk, op
de regeering haar dloel niet te hebben ge
mist. Zoo hebben gisteravond wederom meer
dan honderdduizend personen betoogd op
het Maarschalk Pilsudski-plein te Warschau,
om te protesteeren tegen de provocaties van
Lithauen en te eischen, dat de normale be
trekkingen tusschen Polen en Lithauen zou
den worden hersteld.
De betoogers verklaarden zich geheel ter
beschikking van maarschalk Smigly Rydz
te stellen. Onder leiding van generaal
Skwarcynski, den leider van het kamp der
nationale vereeniging, trokken de betoo
gers voorbij de woning van maarschalk
Smigly Rydz. Deze vertoonde zich op het
halkon en werd luide toegejuicht. Gelijke
betoogingen werden gehouden te Krakau,
Wilna. Lwow en Lublin.
Daarop is een nota aan Lithauen ge
zonden, die het karakter draagt van
een ultimatum. Zij bevat zes punten
en stelt een termijn van 48 uur.
Havas meent te weten, dat de nota in
krasse bewoordingen is gesteld. De Poolsche
regeering voert aan. dat de waarborgen, die
geboden worden door een commissie zooals
Lithauen heeft voorgesteld, onvoldoende
zouden zijn en bijgevolg verwerpt zij het
Lithausche voorstel.
De Poolsche regeering eischt hervat
ting der diplomatieke betrekkingen tus
schen de beide landen binnen 48 uur.
De benoeming van een diplomatieken
vertegenwoordiger van Lithauen in Po
len zou voor het einde der maand die
nen te geschieden. Tenslotte schrijft
de Poolsche nota de bewoordingen voor,
waarin het Lithausche antwoord zou
moeten worden vervat.
Terwijl de ministerraad vergaderde, heeft
de directeur van het politieke departement
de gezanten van Frankrijk, de sovjet-unie
en Italië en den zaakgelastigde van Enge
land ontvangen en hun verzocht him regee
ringen van de Poolsche eischen in kennis
te stellen. Beek heeft later de gezanten
ontvangen.
In welingelichte kringen verheelt men
niet, dat de toestand ernstig is. De tekst
van het ultimatum zal te Warschau niet
gepubliceerd worden voordat het conflict
geregeld is. In officieele kringen weigert
men eenige verklaring af te leggen.
De pers heeft echter opdracht gekregen,
op krachtigen toon over het conflict te
schrijven en er op te wijzen, dat het voor
Polen onmogelijk is, nog langer abnormale
diplomatieke betrekkingen met Lithauen te
onderhouden. Het schijnt, dat het doel van
deze perscampagne is. Lithauen te intimi-
deeren en het te dwingen, de Poolsche
voorwaarden te accepteeren. De pers kwijt
zich dapper van deze taak. Polen's geduld
heet uitgeput.
Maarschalk Smigly Rydz. de opperbevel
hebber van het Poolsche leger, is heden
ochtend te Wilna, nabij de Lithausche
grens, aangekomen, waar hij door de be
volking met enthousiasme werd begroet.
De maarschalk heeft van het balcon van
het gebouw, waar hij als inspecteur-gene
raal van het leger zijn bureaux heeft, een
toespraak gehouden tot de menigte, die zich
voor het gebouw verdrong. Hij verklaarde
„Ik verheug mij zooveel Poolsche harten
machtig en eensgezind te hooren kloppen.
Dit feit moet de geheele natie doordringen
van de zekerheid, dat Polen zijn groote his
torische lotsbestemmingen zal weten te ver
vullen".
Vandaag zullen daar groote tegen Li
thauen gerichte betoogingen worden ge
houden. De door de betoogers aangenomen
motdes zullen aan Smigly Rydz worden
voorgelegd.
Een bijzondere Havas-correspondent
meldt, dat volgens bepaalde inlichtin
gen gemotoriseerde Poolsche troepen
op twee punten aan de Poolsch-Lithau
sche grens samengetrokken zouden zijn.
Ingeval van een afwijzend antwoord op
het Poolsche ultimatum zouden de Poolsche
troepen het grondgebied van Lithauen bin
nendringen en den weg inslaan naar Kau
nas. dat 80 K.M. van de grens is gelegen.
Zij zouden zoodoende de Lithausche hoofd
stad waarschijnlijk den 19en Maart, den
naamdag van maarschalk Pilsudski, bin
nenrukken, want Lithauen kan Polen geen
weerstand bieden.
Van Poolsche zijde zou men dan ook op
geringen tegenstand van het Lithausche
leger rekenen en men gelooft, dat het leger
tot de bevolking een oproep zou richten,
waarin het aftreden der regeering geëischt
wordt en er bij den president op wordt aan
gedrongen, een ander kabinet te benoemen,
dat bereid is, diplomatieke betrekkingen
met Polen aan te knoopen. Wanneer aan
deze voorwaarden zou worden voldaan, zou
den de Poolsche troepen zich uit Kaunas
en van het Lithausche grondgebied terug
trekken.
Men ziet. dat Polen dus niet zou willen
tornen aan Lithauen's onafhankelijkheid,
die overigens, evenals van de andere rand
staten, door sovjet-Rusland is gegarandeerd.
Geruchten, dat Russische troepen aan de
grens zouden zijn samengetrokken, vinden
nog geen bevestiging.
THEOSOFISCHE VEREENIGING, N. A.
CENTRUM LEIDEN.
Gedachteninvloed en Gedachtenvormen.
Over bovengenoemd onderwerp sprak
gisteravond voor het Centrum Leiden de
heer W. J. G. Vreeswijk uit Utrecht. In zijn
inleiding wees spreker er op dat de gedach-
H^Ti^b^perktTe^ettemkest en Szell tenvormen de uitvloeisel zijn van het
"AV-A 7ip1pwn vnn Hph mpn.a»h on at- in Hait
Onze stadgenoot, dr. W. J. Jorissen,
;ctor aan de Universiteit alhier is bij K.
'an 3 Maart. j.l. benoemd tot gedele
geerde van de Nederlandsche regeering bij
10e Internationaal congres voor zui-
:e'e en toegepaste Scheikunde, dat van 16
wt 21 Mei 1938 te Rome zal worden ge
houden.
stonden er borg voor, dat Flesch. aan
groote verscheidenheid van ensembles ge
wend. zich niet over hen behoefde te be
klagen. Integendeel!
Schumann's weinig uitgevoerde Tweede
Symphonie in C dur is ons in de vertolking
van gisteravond tot een verrassende open
baring geworden. Genie en rijpheid zijn de
kenmerken van deze aanvankelijk melan
choliek, dan blij getinte symfonie, met haar
stralend slot. In korten tijd had Szell hier
een stylistisch zuiver resultaat weten te be
reiken. in nauwgezette afwerking. Een werk
als dit trotseert de eeuwen! Szell en het
orkest gaven er zich met hart en ziel aan,
zoodat de symphonie als „nieuw-geboren"
voor ons kwam te staan. Het doorvoelde
ensemblespel. omluisterd door het meester
lijke hobospel van Jaap Stotijn in het ex
pressief weergegeven Adagio, de forschheid
en beweeglijkheid der andere deelen, wer
den met een groote exactheid weergegeven,
zoodat. na het jubelende einde, de leven
digste toejuichingen konden opklinken.
De serie Resiclentie-Orkestconcerten is dit
seizoen bee'otcn, Moge het komende ons
weer veel te genieten geven. De stampvolle
zalen bij deze uitvoeringen bewijzen wel.
hoezeer het Leidsche publiek ze op prijs
stelt en van noode heeftl
zieleven van den mensch en dat er in den
laatsten tijd veel belangstelling bestaat
voor de studie der zielkunde en wat daar
mede verband houdt. Verschillende boeken
zijn daarover verschenen.
In 1882 heeft de „Society for psycholo
gical Research" daartoe den eersten stoot
gegeven, langzaam breidde zich de belang
stelling uit, terwijl nu reeds aan twee Uni
versiteiten hier te lande n.l. te Leiden en
te Utrecht de parapsychologie wordt gedo
ceerd. Daarbij worden het occultisme, de
helderziendheid en de telepathie bestu
deerd en in wetenschappelijke banen geleid
en komt men zoodoende wetenschappelijk
tot hetgeen dr. Annie Besant en Leadbea-
ter reeds geruimen tijd geleden in hun
boeken hebben verkondigd en aan de
merischheid hebben gegeven.
Zoo kwam spreker tot den mensch zicht
baar en onzichtbaar, tot de ijlere licha
men van den mensch, de aura en de ge
dachtenvormen en den invloed daarvan.
Aan de hand van een aantal lantaarn
plaatjes liet spreker zien de verschillende
uitstralingen van den mensch, die zich
uiten in allerlei kleuren al naar gelang de
gemoedstoestand van den mensch en die
door helderzienden kunnen worden waar
genomen.
Deze gedachtenvormen hebben een groo-
tcn invloed op de omgeving. Sombere ge
dachten, slechte gedachten hebben een
soortgelijken invloed op de medemenschen,
terwijl daarentegen gedachten van liefde,
van vrede, van welwillendheid een gezegen-
den invloed op anderen uitoefenen.
Het was zeer interessant op de gepro
jecteerde plaatjes de verschillende kleuren
waar te nemen als uitingen van goede öf
minder goede gedachten.
Niet alleen als persoonlijke uiting, maar
ook de gedachtenvormen van een volk
kunnen grooten invloed hebben op andere
volken en leiden tot vrede en broederschap,
waartoe de mensch echter persoonlijk moet
medewerken.
Een aandachtig gehoor volgde den
spreker. Enkele vragen werden nog gesteld,
die door spreker tot genoegen der aan
wezigen werden beantwoord.
De voorzitter was de tolk van allen, toen
hü den spreker hartelijk dank zegde voor
zijn belangrijke en leerzame voordracht.
HANDENARBEID.
De afd. Den Haag van de „Vereeniging
tot bevordering van het onderwijs in Han
denarbeid" hield in het Nutsgebouw een
propaganda-avond.
De heer H. v. Tongeren, voorzitter van de
afd. en secretaris van het hoofdbestuur
sprak over „Handenarbeid in verband met
het onderwijs".
Een groote collectie modellen demon
streerde het gesprokene, terwijl tot slot
nog de film werd vertoond, waarop door
een klas met jongens gezamenlijk op een
kleiles, één werkstuk werd vervaardigd.
BINNENLAND.
Vijfduizend personen vragen naturalisatie.
(3e Blad).
De opleiding van capitulanten uitgesteld.
(Binnenland, 3e Blad).
Drie boerderijen afgebrand te Beesd. 1 Ge
mengd. -te Blad).
BUITENLAND.
Meerderheid in de Fransche Kamer voor
de regeering Blum. (3e Blad).
Na den Anschlusz. (Buitenland, le Blad).
Een verklaring van den Amerikaanschen
minister Cordell Huil. (3e Blad).
Steeds krachtiger geruchten over wijziging
der Engelsche regeering. (Buitenland,
le Blad).
Barcelona wordt voortdurend gebombar
deerd door Franco's luchtmacht. Groo
te verliezen onder de burgerbevolking.
(le Blad),
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
Het karakter van het weer in
onze omgeving zal waarschijnlijk
weinig veranderen.
4e R. I. naar Weert.
Overplaatsing van beroepskader.
Met het op te richten lie Bataljon van
het 4e Regiment Infanterie vertrekt op 29
Maart as. naar Weert een deel van het
beroepskader, van dat regiment. Voor hen,
die jaren lang in Leiden in garnizoen
hebben gelegen en daar met al hun groote
en kleine belangen hun familie- en vrien,
üenkrimg. hun schoolgaande of in betrek
king zijnde kinderen met vele en stevige
banden zijn verbonden, is deze overplaat
sing naar een streek, waarvan de bevolking
geheel anders van aard is, met andere
zeden en gewoonten, een van de moeilijke
plichten die aan hun beroep verbonden
zijn. Het is dan ook niet te verwonderen,
dat onder hen groote spanning heerschb
wie voor deze overplaatsing zal worden
aangewezen.
R.-K. STATENKIESKRING „LEIDEN".
Algemeene vergadering.
Gisteravond vergaderde de R.-K. Sta-
tenkieskring in den Burcht onder voorzit
terschap van den heer Bader. Eén uur
bleek voldoende om de geheele agenda af
te werken.
Het voorstel van het bestuur tot vast
stelling van de artikelen 5 en 10 van het
Reglement, waardoor elke aangesloten af-
deeling zich ter algemeene vergadering
van den Statenkieskring door een of meer
afgevaardigden kan doen vertegenwoor
digen en deze afgev. voor elke honderd
leden en/of gedeelte van dit aantal, één
stem kan uitbrengen, werd na eenige dis
cussie aangenomen.
Het financieel verslag van den penning
meester wees uit, dat de kas over een
saldo van f.622.64 beschikt.
Op voorstel van den heer Schrama werd
de penningmeester gedechargeerd, daar
boeken en bescheiden door de kascommis-
sie in orde waren bevonden.
Besloten werd ten slotte de afdracht,
door de afdeelingen te betalen, op 3 cent
per lid te handhaven, nadat de heer
Schrama de meening van zijn bestuur, dat
dit jaar, wegens de gunstige financieele
gesteldheid van de kringkas. vrijstelling
zou kunnen worden verleend, had verde
digd. De heer Heemskerk ontried zulks in
verband met de komende verkiezingsactie
voor de Staten, waarna het bestuursvoor
stel werd aangenomen.
Na de rondvraag volgde sluiting op de
gebruikelijke wijze.