STADSNIEUWS Polen stelt Lithauen een ultimatum VRIJDAG 18 MAART 1938 No. 23920 Onze Kinderkrant Een termijn van 48 uur HET VOORNAAMSTE NIEUWS VAN HEDEN De Bilt 79 ste Jaargang DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN Leidsche Vereeniging van Industriëelen Dit nummer bestaat uit ZES bladen EERSTE BLAD verwacht: LEIDSCH DAGBLAD PRIJS DER ADVERTENTIES: 3D ets. per regel voor advertenties uit Leiden en plaatsen waar agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle andere advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertenties belangrijk lager tarlel. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven 10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets. Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor Directie en Administratie 2500 Redactie 1507. Postcheque- en Girodienst No. 57055 Postbus No. 54. PRIJS DEZER COURANT: Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zljnr per 3 maanden f. 2.35 per week /ï?f.0.18 Franco per post f. 2:35 per maanden 4- portokosten. (voor binnenland f. 0.30 per 3 msdJ Onze wekelijksche Kinderkrant is dit maal reeds in het Blad van heden opge nomen. De oplossingen der raadsels en de cor respondentie kunnen evenwel op de ge wone wijze, dus tot Dinsdagmorgen 9 uur worden ingezonden aan ons Bureau of rechtstreeks aan de Raadseltante, Was- straat 5, alhier. Voordracht van prof. mr. A. N. Molenaar. LAATSTE RESIDENTIE-ORKEST. Carl Flesch (viool)* Georg Szell (dirigent). 75 jaar geleden verzochten Leid sche fabrikanten wettelijke rege ling van den kinderarbeid. De Leidsche Vereeniging van Industri- eelen heeft gisteravond in de bovenzaal der sociëteit „Amicitia" een algemeene ledenvergadering gehouden, waarin her dacht werd de omstandigheid, dat 75 jaar geleden een 32-tal Leidsche fabrikanten zich tot den Koning wendde, met het ver zoek het arbeiden van kinderen in fabrie- Seti te regelen. Prof mr A. N. Molenaar gaf een korte uiteenzetting van de pogingen, die reeds in de eerste helft van. de vorige eeuw werden gedaan om tot een beperkine van den kinderarbeid te geraken. In het bijzonder wees 'hij op de belangstelling, die dit raasstuk in Leiden had gehad. Het ant woord van de Kamer van Koophandel in betrekking tot de enquête van 1841. de pogingen van de Nederlandsche Maatschap pij tot bevordering van Nijverheid, in 1853 en 1891, en het aandeel, dat het Departe ment Leiden daarin had. werden bespro ken en van eenige commentaren voorzien. De specifieke Leidsche belangstelling voor het vraagstuk kswam tot uiting in een uitsluitend uit Leidenaars bestaande com missie, die de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid, ter voor bereiding van het adres van 1861. instelde. Naast die pogingen publiceerde de Leidsche lakenfabrikant., mr. Samuel le Poole. arti kelen in „De Economist" om op de drui sende noodzakelijkheid van een ingrijpen van de overheid te wijzen. Het moet dan ook aan zijn initiatief en stuwkracht wor den toegeschreven, dat, zooals het Leidsche Dagblad van die dogen schreef, „een 30-tal 'abrikanten, waaronder de aanzienlijkste firma's", een adres te dezer zake tot den Koning richtte. Tal van ook nu nog in Leiden welbekende fabrikantennamen ko men onder dit adres voor en het was aan leiding voor een allereerste bespreking over dit gewichtige onderwerp in de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Spr. stelde in het licht, dat weliswaar niet alleen uit Leidschen kring op het tegengaan van dit croobe sociale euvel werd gewezen, maar dat toch de actie van de Leidsche fabrikan ten een belangrijk hoofdstuk in de zich traag ontwikkelende geschiedenis in de beperking van den kinderarbeid inneemt. In den loop van zijn rede vond de heer Molenaar nog gelegenheid op de sociale toestanden in het Leiden van dien tijd te rijzen. Naast onbegrijpelijke onderschatting 'an de nadeelen van slechte sociale toe- Manden. kon spreker wijzen op het onver poosd streven van den reeds genoemden mr Samuel le Poole. op de kwaliteit van Let brood uit de fabriek van de firma Krantz, dat zeer gunstig afstak bii dat der andere broodfabrieken en op het goede indicium, dat de ingenieur van het Stoom wezen. de heer de Vries Robbé over den Wdschen grossier in manufacturen, den neer H. Zaalberg, uitbracht. Zou de Minister van Binnenlandsche Za ken dit werd in 1860 geschreven tot net instellen van een arbeidsinspectie over- Man. dan zou de heer de Vries Rob'oé keen beteren candidaat weten dan den tenoemden heer Zaalberg. .Zoo stond spreker bij verschillende ty- msohe Leidsche toestanden stil om tot slot U Od te wijzen, hoe terecht prof. Diepen horst in zijin Nederlandsche Arbeiderswet geving er op wijst, dat het Leidsche initia te! van 1863, tegelijkertijd ook door Twen-fc- anbe industrieelen gesteund, de voorstelling weerspreekt., alsof de ondernemers persé 'et tot stand komen van socia'e maat delen tegen staan. Met een opwekkend woord, om aan het ^oatief van hen. in wier schoenen de ™en van de Leidsche fabrikanten van jjens getreden ziin. gedachtig blijven, be- 10ot spreker zijn rede. In deze dagen van geënerveerde hoog spanning op het gebied der politiek, was het een verkwikking eenigen tijd te vertoeven bij de uitingen van drie „grootmeesters" op het gebied der hooge Kunst: Haydn, Mozart en Schumann. Het Residentie-orkest, ditmaal onder lei ding van Georg Szell wiens naam ge noemd wordt onder degenen, wien mogelijk het „vast-dlrigentschap" ten deel zal val len, heeft zich aan hun prachtige compo sities op een over het algemeen uitzonder lijk gelukkige wijze gegeven. Het was alsof het ensemble op het laatste concert in dit seizoen den schoonsten in druk wilde achterlaten, waartoe het bij machte was. Dat het orkest daarin zoo goed slaagde, was mede te danken aan de leven dige en beheerschte directie van Georg Szell, wiens capaciteiten wij reeds eerder mochten roemen. Allereerst dan Haydn's blijde en luchtige Symphonie no. 88 ieertijds 110. 13), typisch Oostenrijksch in haar sfeer, uitmuntend door spiritueele fantasie. Zij is met groote klaarheid en fijnzinnigheid vertolkt, waar bij het boeiende thematische materiaal een scherpe uitdrukking vond. Het orkest kon er groote troeven in uit spelen. zoowel in het eenvoudige, ontroe rende Largo, in het van humor doortrokken Menuet, als in de frissche, tintelende Finale. Dank zij Szell's markante en inspireerende stuwkracht was van een inzinking ner gens sprake en speelde men met groote toe wijding. De beroemde violist Carl Flesch heeft reeds menigmaal zijn auditorium in be wondering gebracht. Ook nu was dit het geval. Met het verstrijken der jaren werd zijn voordracht steeds voornamer en meer doorwerkt, al zou men soms in het door hem gespeelde Mozart concert in A dur, een luchtiger accent kunnen wenschen. Doch welk een rust gaat er van zijn vertolking uit. welk een nobele klank ontwikkelt hij, al hindert af en toe een zekere scherpte in het forte op de E-snaar. Flesch kent den waren Mozart overigens door en door, belicht hem op hoog muzi kaal niveau en levert staaltjes van rijpe techniek, speciaal in de cadenzen. Het luisteren naar dezen meester, werd na een aanvankelijke onzekerheid, zich uitend in enkele onzuiverheden en onvast heid van toon, al spoedig een verfijnd muzi kaal genot. Eminent „leermeester" van zoovelen, is Flesch niet in paedagogie ondergegaan maar hij heeft nog niets van zijn kracht en gaven ingeboet. Een spontaan applaus is hem dan ook ten deel gevallen Luidden gisteren de berichten over het Poolsch-Lithausche conflict nogal gunstig, heden laat zich de situatie plotseling zeer ernstig aanzien. De actie in Polen schijnt, trots herhaalden aandrang van Engeland en Frankrijk, op de regeering haar dloel niet te hebben ge mist. Zoo hebben gisteravond wederom meer dan honderdduizend personen betoogd op het Maarschalk Pilsudski-plein te Warschau, om te protesteeren tegen de provocaties van Lithauen en te eischen, dat de normale be trekkingen tusschen Polen en Lithauen zou den worden hersteld. De betoogers verklaarden zich geheel ter beschikking van maarschalk Smigly Rydz te stellen. Onder leiding van generaal Skwarcynski, den leider van het kamp der nationale vereeniging, trokken de betoo gers voorbij de woning van maarschalk Smigly Rydz. Deze vertoonde zich op het halkon en werd luide toegejuicht. Gelijke betoogingen werden gehouden te Krakau, Wilna. Lwow en Lublin. Daarop is een nota aan Lithauen ge zonden, die het karakter draagt van een ultimatum. Zij bevat zes punten en stelt een termijn van 48 uur. Havas meent te weten, dat de nota in krasse bewoordingen is gesteld. De Poolsche regeering voert aan. dat de waarborgen, die geboden worden door een commissie zooals Lithauen heeft voorgesteld, onvoldoende zouden zijn en bijgevolg verwerpt zij het Lithausche voorstel. De Poolsche regeering eischt hervat ting der diplomatieke betrekkingen tus schen de beide landen binnen 48 uur. De benoeming van een diplomatieken vertegenwoordiger van Lithauen in Po len zou voor het einde der maand die nen te geschieden. Tenslotte schrijft de Poolsche nota de bewoordingen voor, waarin het Lithausche antwoord zou moeten worden vervat. Terwijl de ministerraad vergaderde, heeft de directeur van het politieke departement de gezanten van Frankrijk, de sovjet-unie en Italië en den zaakgelastigde van Enge land ontvangen en hun verzocht him regee ringen van de Poolsche eischen in kennis te stellen. Beek heeft later de gezanten ontvangen. In welingelichte kringen verheelt men niet, dat de toestand ernstig is. De tekst van het ultimatum zal te Warschau niet gepubliceerd worden voordat het conflict geregeld is. In officieele kringen weigert men eenige verklaring af te leggen. De pers heeft echter opdracht gekregen, op krachtigen toon over het conflict te schrijven en er op te wijzen, dat het voor Polen onmogelijk is, nog langer abnormale diplomatieke betrekkingen met Lithauen te onderhouden. Het schijnt, dat het doel van deze perscampagne is. Lithauen te intimi- deeren en het te dwingen, de Poolsche voorwaarden te accepteeren. De pers kwijt zich dapper van deze taak. Polen's geduld heet uitgeput. Maarschalk Smigly Rydz. de opperbevel hebber van het Poolsche leger, is heden ochtend te Wilna, nabij de Lithausche grens, aangekomen, waar hij door de be volking met enthousiasme werd begroet. De maarschalk heeft van het balcon van het gebouw, waar hij als inspecteur-gene raal van het leger zijn bureaux heeft, een toespraak gehouden tot de menigte, die zich voor het gebouw verdrong. Hij verklaarde „Ik verheug mij zooveel Poolsche harten machtig en eensgezind te hooren kloppen. Dit feit moet de geheele natie doordringen van de zekerheid, dat Polen zijn groote his torische lotsbestemmingen zal weten te ver vullen". Vandaag zullen daar groote tegen Li thauen gerichte betoogingen worden ge houden. De door de betoogers aangenomen motdes zullen aan Smigly Rydz worden voorgelegd. Een bijzondere Havas-correspondent meldt, dat volgens bepaalde inlichtin gen gemotoriseerde Poolsche troepen op twee punten aan de Poolsch-Lithau sche grens samengetrokken zouden zijn. Ingeval van een afwijzend antwoord op het Poolsche ultimatum zouden de Poolsche troepen het grondgebied van Lithauen bin nendringen en den weg inslaan naar Kau nas. dat 80 K.M. van de grens is gelegen. Zij zouden zoodoende de Lithausche hoofd stad waarschijnlijk den 19en Maart, den naamdag van maarschalk Pilsudski, bin nenrukken, want Lithauen kan Polen geen weerstand bieden. Van Poolsche zijde zou men dan ook op geringen tegenstand van het Lithausche leger rekenen en men gelooft, dat het leger tot de bevolking een oproep zou richten, waarin het aftreden der regeering geëischt wordt en er bij den president op wordt aan gedrongen, een ander kabinet te benoemen, dat bereid is, diplomatieke betrekkingen met Polen aan te knoopen. Wanneer aan deze voorwaarden zou worden voldaan, zou den de Poolsche troepen zich uit Kaunas en van het Lithausche grondgebied terug trekken. Men ziet. dat Polen dus niet zou willen tornen aan Lithauen's onafhankelijkheid, die overigens, evenals van de andere rand staten, door sovjet-Rusland is gegarandeerd. Geruchten, dat Russische troepen aan de grens zouden zijn samengetrokken, vinden nog geen bevestiging. THEOSOFISCHE VEREENIGING, N. A. CENTRUM LEIDEN. Gedachteninvloed en Gedachtenvormen. Over bovengenoemd onderwerp sprak gisteravond voor het Centrum Leiden de heer W. J. G. Vreeswijk uit Utrecht. In zijn inleiding wees spreker er op dat de gedach- H^Ti^b^perktTe^ettemkest en Szell tenvormen de uitvloeisel zijn van het "AV-A 7ip1pwn vnn Hph mpn.a»h on at- in Hait Onze stadgenoot, dr. W. J. Jorissen, ;ctor aan de Universiteit alhier is bij K. 'an 3 Maart. j.l. benoemd tot gedele geerde van de Nederlandsche regeering bij 10e Internationaal congres voor zui- :e'e en toegepaste Scheikunde, dat van 16 wt 21 Mei 1938 te Rome zal worden ge houden. stonden er borg voor, dat Flesch. aan groote verscheidenheid van ensembles ge wend. zich niet over hen behoefde te be klagen. Integendeel! Schumann's weinig uitgevoerde Tweede Symphonie in C dur is ons in de vertolking van gisteravond tot een verrassende open baring geworden. Genie en rijpheid zijn de kenmerken van deze aanvankelijk melan choliek, dan blij getinte symfonie, met haar stralend slot. In korten tijd had Szell hier een stylistisch zuiver resultaat weten te be reiken. in nauwgezette afwerking. Een werk als dit trotseert de eeuwen! Szell en het orkest gaven er zich met hart en ziel aan, zoodat de symphonie als „nieuw-geboren" voor ons kwam te staan. Het doorvoelde ensemblespel. omluisterd door het meester lijke hobospel van Jaap Stotijn in het ex pressief weergegeven Adagio, de forschheid en beweeglijkheid der andere deelen, wer den met een groote exactheid weergegeven, zoodat. na het jubelende einde, de leven digste toejuichingen konden opklinken. De serie Resiclentie-Orkestconcerten is dit seizoen bee'otcn, Moge het komende ons weer veel te genieten geven. De stampvolle zalen bij deze uitvoeringen bewijzen wel. hoezeer het Leidsche publiek ze op prijs stelt en van noode heeftl zieleven van den mensch en dat er in den laatsten tijd veel belangstelling bestaat voor de studie der zielkunde en wat daar mede verband houdt. Verschillende boeken zijn daarover verschenen. In 1882 heeft de „Society for psycholo gical Research" daartoe den eersten stoot gegeven, langzaam breidde zich de belang stelling uit, terwijl nu reeds aan twee Uni versiteiten hier te lande n.l. te Leiden en te Utrecht de parapsychologie wordt gedo ceerd. Daarbij worden het occultisme, de helderziendheid en de telepathie bestu deerd en in wetenschappelijke banen geleid en komt men zoodoende wetenschappelijk tot hetgeen dr. Annie Besant en Leadbea- ter reeds geruimen tijd geleden in hun boeken hebben verkondigd en aan de merischheid hebben gegeven. Zoo kwam spreker tot den mensch zicht baar en onzichtbaar, tot de ijlere licha men van den mensch, de aura en de ge dachtenvormen en den invloed daarvan. Aan de hand van een aantal lantaarn plaatjes liet spreker zien de verschillende uitstralingen van den mensch, die zich uiten in allerlei kleuren al naar gelang de gemoedstoestand van den mensch en die door helderzienden kunnen worden waar genomen. Deze gedachtenvormen hebben een groo- tcn invloed op de omgeving. Sombere ge dachten, slechte gedachten hebben een soortgelijken invloed op de medemenschen, terwijl daarentegen gedachten van liefde, van vrede, van welwillendheid een gezegen- den invloed op anderen uitoefenen. Het was zeer interessant op de gepro jecteerde plaatjes de verschillende kleuren waar te nemen als uitingen van goede öf minder goede gedachten. Niet alleen als persoonlijke uiting, maar ook de gedachtenvormen van een volk kunnen grooten invloed hebben op andere volken en leiden tot vrede en broederschap, waartoe de mensch echter persoonlijk moet medewerken. Een aandachtig gehoor volgde den spreker. Enkele vragen werden nog gesteld, die door spreker tot genoegen der aan wezigen werden beantwoord. De voorzitter was de tolk van allen, toen hü den spreker hartelijk dank zegde voor zijn belangrijke en leerzame voordracht. HANDENARBEID. De afd. Den Haag van de „Vereeniging tot bevordering van het onderwijs in Han denarbeid" hield in het Nutsgebouw een propaganda-avond. De heer H. v. Tongeren, voorzitter van de afd. en secretaris van het hoofdbestuur sprak over „Handenarbeid in verband met het onderwijs". Een groote collectie modellen demon streerde het gesprokene, terwijl tot slot nog de film werd vertoond, waarop door een klas met jongens gezamenlijk op een kleiles, één werkstuk werd vervaardigd. BINNENLAND. Vijfduizend personen vragen naturalisatie. (3e Blad). De opleiding van capitulanten uitgesteld. (Binnenland, 3e Blad). Drie boerderijen afgebrand te Beesd. 1 Ge mengd. -te Blad). BUITENLAND. Meerderheid in de Fransche Kamer voor de regeering Blum. (3e Blad). Na den Anschlusz. (Buitenland, le Blad). Een verklaring van den Amerikaanschen minister Cordell Huil. (3e Blad). Steeds krachtiger geruchten over wijziging der Engelsche regeering. (Buitenland, le Blad). Barcelona wordt voortdurend gebombar deerd door Franco's luchtmacht. Groo te verliezen onder de burgerbevolking. (le Blad), ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN EERSTE BLAD. Het karakter van het weer in onze omgeving zal waarschijnlijk weinig veranderen. 4e R. I. naar Weert. Overplaatsing van beroepskader. Met het op te richten lie Bataljon van het 4e Regiment Infanterie vertrekt op 29 Maart as. naar Weert een deel van het beroepskader, van dat regiment. Voor hen, die jaren lang in Leiden in garnizoen hebben gelegen en daar met al hun groote en kleine belangen hun familie- en vrien, üenkrimg. hun schoolgaande of in betrek king zijnde kinderen met vele en stevige banden zijn verbonden, is deze overplaat sing naar een streek, waarvan de bevolking geheel anders van aard is, met andere zeden en gewoonten, een van de moeilijke plichten die aan hun beroep verbonden zijn. Het is dan ook niet te verwonderen, dat onder hen groote spanning heerschb wie voor deze overplaatsing zal worden aangewezen. R.-K. STATENKIESKRING „LEIDEN". Algemeene vergadering. Gisteravond vergaderde de R.-K. Sta- tenkieskring in den Burcht onder voorzit terschap van den heer Bader. Eén uur bleek voldoende om de geheele agenda af te werken. Het voorstel van het bestuur tot vast stelling van de artikelen 5 en 10 van het Reglement, waardoor elke aangesloten af- deeling zich ter algemeene vergadering van den Statenkieskring door een of meer afgevaardigden kan doen vertegenwoor digen en deze afgev. voor elke honderd leden en/of gedeelte van dit aantal, één stem kan uitbrengen, werd na eenige dis cussie aangenomen. Het financieel verslag van den penning meester wees uit, dat de kas over een saldo van f.622.64 beschikt. Op voorstel van den heer Schrama werd de penningmeester gedechargeerd, daar boeken en bescheiden door de kascommis- sie in orde waren bevonden. Besloten werd ten slotte de afdracht, door de afdeelingen te betalen, op 3 cent per lid te handhaven, nadat de heer Schrama de meening van zijn bestuur, dat dit jaar, wegens de gunstige financieele gesteldheid van de kringkas. vrijstelling zou kunnen worden verleend, had verde digd. De heer Heemskerk ontried zulks in verband met de komende verkiezingsactie voor de Staten, waarna het bestuursvoor stel werd aangenomen. Na de rondvraag volgde sluiting op de gebruikelijke wijze.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1938 | | pagina 1