STADSNIEUWS
Buitenland
Niemoeller nog niet in vrijheid
79s(e Jaargang
DONDERDAG 3 MAART 1938
No. 23907
Jaarvergadering Vereeniging
„Oud Leiden"
HET VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
De Bilt
Dit nummer bestaat uit DRIE bladen
EERSTE BLAD
Causerie met lichtbeelden
door den heer
A. P. A. Eskens.
verwacht
LEIDSCH
DAGBLAD
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
PRIJS DER ADVERTENTIES:
30 ets. per regel voor advertenties uit Leiden en plaatsen waar
agentschappen van ons BLad gevestigd zijn. Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertenties belangrijk
lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Leiden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zflnf
per 3 maanden f. 2.35
per week 7 TtTT:. f. 0.19
Franco per post f. 2.35 per 3 maanden -f portokosten.
(voor binnenland f. 0.80 per 3 mnd.)
Bijeenkomst tegen de
Vrijmetselarij verhinderd.
Bart Lina t
Politie greep in en nam de rede
in beslag.
In hotel „Den Burcht" zou gisteravond
vanwege het „Comité tot bestudeering van
bet Joodsche vraagstuk" een lezing worden
gehouden over het onderwerp „De geheimen
der vrijmetselarij", waarin volgens de hier
ter stede verspreide reclame o.m. zou wor
den gesproken over de geheime ritus, he.
staatsgevaarlijk karakter der vrijmetselarij
haar verhouding tot het Jodendom".
Daarbij zou een serie lichtbeelden wor
den vertoond, welke tot dusverre nog nim
mer werden geopenbaard:
Dezelfde lezing was een avond te voren
in Den Haag gehouden, waar zij zoowel van
Joodsche zijde als van de zijde van de
vrijmetselarij zooveel verontwaardiging had
ooeewekt. dat er gisterochtend veel klach-
bij de justitie in" Den Haag waren
binnengekomen.
Bij den commissaris van politie alhier,
den heer R. J. Meyer, waren tevoren meer
dere verzoeken ingediend om het doorgaan
deze lezing te beletten. Dit was voor
den heer Meyer aanleiding om over deze
ijngelegenheid het oordeel der Haagsche
rolitie te vragen.
Deze achtte de lezing niet bepaald be
ledigend, doch voor bepaalde volksgtroe-
:en. inzonderheid de Joden en de vrijmet.
-Jars, wel zeer onaangenaam
Van het. hoofdbestuur der Loge in Ne-
',-rland kwam gistermorgen bij den burge
rt-:-er eveneens een telegrafisch verzoek
en om deze lezing te verhinderen, welk
ïizoek in handen van den colitie-commis-
iris werd gesteld.
Daar de spreker, de heer Nijsse uit Rot-
rdam. zijn lezing alhier in een gemeente-
te zaal zou houden, vroeg de heer Meyer,
b grond van de betreffende bepalingen in
1st huurcontract van die zaal de rede ter
ifflage.
Sommige zinsneden waren aanlei
ding voor het gemeentebestuur om de
zaal voor het gestelde doel te wei
geren.
De heer Nijsse. die in den loop van den
'a; van deze weigering in kennis werd
Esteld. heeft daarna met succes pogingen
is het werk gesteld om de beschikking te
hijsen over een andere lokaliteit, in casu
c< bovenzaal van oafé-restaurant ,X>e Har
monie".
Toen hij zich gisteravond even voor
acht uur bij den commissaris vervoegde
om zijn rede in ontvangst te nemen,
deelde deze hem mede, dat hij de ge
typte rede zou behouden als bewijs
materiaal voor het onderzoek van de
aanklachten in Den Haag. Het gevolg
hiervan was, dat de heer Nijsse, die
blijkbaar geen copic van zijn rede bij
zich had, deze rede niet kon uitspreken,
waardoor ook de vergadering in de
Harmonie niet doorging.
De commissaris van politie deelde ons
tog mede. dat hij de vergadering, ook in
«•val hij de rede niet had kunnen vast
houden. zou hebben verhinderd, althans
hjdens het uitspreken van de rede zou
hebben ingegrepen, omdat de inhoud
Jaarvan z.i. zoodanig kwetsend is. dat men
d't nie. had kunnen laten passeeren.
Er bestond voor deze lezing nogal be
langstelling, ook van de zijde der Vrijmet
selaars. die zelfs een stenograaf hadden
meegenomen om van het gesprokene vooral
Seen woord te missen!
.Ju volmaakte orde gingen de bezoekers
Meen.
De rede is door de Leidsche politie naar
de justitie te Den Haae opgezonden.
Nader wordt uit Den Haag gemeld:
De procureur-generaal bij het Haagsche
^rechtshof, mr. Brants, deelde ons heden-
"Cntend mede, dat hij het in verband met
v e klachten nocdig vond in te grijpen
YL"dt manuscript in beslag te nemen, op
°™bd van het vermoeden, dat bepaalde
^afe-i beleedigend zouden zijn voor vrij-
t', ren en Joden. De heer Brants, die
d»t P??nucriPt geheel heeft gelezen, z'eide,
"as hij dit vermoeden gegrond acht Hij was
an meening, dat bepaalde passages in
"»ge mate beleedigend zijn.
Aangezien de Haagsche politie de Dins-
iTt,®Ne Residentie gehouden vergadering
DmT bÜsewoond en geen aanleiding vond
i«ces-verbaal cp te maken, was mr. Brants
'1 oordeel, dat de heer Nijsse de fciewuste
rfpges dien avond opzettelijk heeft over-
èhe omdat hii "Ist. dat er recher-
Br! tS in de zaal aanwezig waren. Mr.
h-7 deelde mede. dat de zaak thans in
""hoen is van de justitie.
Wijlen Bart Lina.
Hedenmorgen is op 61-jarigen leeftijd
overleden de heer Bart Lina, die gedu
rende bijna 44 jaar kruier was aan het
station der Nederlandsche Spqorwegen
alhier en als zoodanig bij vele vroegere en
tegenwoordige stadgenooten groote be
kendheid genoot.
De overledene was een broeder van den
chef-kruier Jan Lina, die op 1 Januari jJ.
zijn gouden kruiersjubileum mocht her
denken.
MILITARIA.
Te rekenen van 1 April a.s. worden de
wachtmeesters de Kloe. Krabbendam en
van Well van het 6e regiment veld-artillerie
alhier gedetacheerd bij de luchtdoel
artillerie te Utrecht, om na afloop daar
van bij één der regimenten luchtdoel
artillerie, hetzij in Utrecht of Amsterdam
te worden overgeplaatst.
HANDELSREGISTER
KAMER VAN KOOPHANDEL.
Wijzigingen:
Jan van Kan, Oude Zeeweg 420, Noord-
wijk a. Zee. Smederij, bazar en autogarage.
Overleden eigenaar: J. van Kan, dd. 29
Dec. 1937.
Naamlooze Vennootschap Vereenigde
Bloembollenculturen v.h. Gebroeders de
Graaf f en S. A van Konijnenburg en Co.
Schiestraat 18, Noordwijk.
De statuten zijn gewijzigd.
STORING IN DE WATERVOORZIENING.
De bewoners van het gedeelte Breestraat
tusschen café-restaurant „In den Vergul
den Turk" en het Kort Rapenburg hebben
gistermiddag van 4 uur tot halfzes versto
ken gezeten van leidingwater, aangezien
het z.g.n. „uitschieten" van een kraan in
de hoofdbuis het noodzakelijk maakte deze
buis tijdelijk buiten bedrijf te stellen ten
einde de schade te kunnen herstellen.
Aangezien het juist tegen etenstijd liep,
deed het gemis aan leidingwater in vele
gezinnen zich danig voelen.
Dit betrekkelijk kleine ongerief bewees
weer eens welk een belangrijke plaats „de
waterkraan" in het huishoudelijk leven
inneemt.
De Vereeniging „Oud Leiden" heeft gis
teravond in café-restaurant „In den Ver
gulden Turk" haar jaarlijksche algemeene
vergadering gehouden onder leiding van
den voorzitter, prof. mr. H. A. Idema.
In zijn jaarverslag constateerde de
secretaris, de heer A. Bicker Caarten, dat
1937 een voorspoedig jaar is geweest, waar
in de belangstelling voor het streven der
vereeniging groeide, waarin van vele zijden
instemming en steun werd ondervonden en
waarin het ledental steeg van 303 tot 408.
Het aftreden van den voorzitter, prof.
Knappert, wordt gememoreerd en zijn ver
diensten voor „Oud Leiden" worden in het
jaarverslag uitvoerig beschreven. De regen
tenkamer van het Brouckhovenhof. als
bestuurskamer der vereeniging ter beschik
king gesteld, bleek in een groote behoefte
te voorzien, niet alleen als vergaderzaal
maar ook ter berging van de bezittingen:
boekerij, prenten, foto's etc. Het herstel van
het poortje aan den Stillen Rijn 1415
werd voltooid. Op de familiewapens van
Buytevest de Backere, Achthoven, Van der
Aa. Van Leeuwen en Van Kerckem, regen
ten van het Caeciliagasthuis. voorkomende
boven een deurkozijn op de binnenplaats,
werden de juiste kleuren aangebracht.
Helaas is het zoo hoog noodige herstel van
den molen De Valk nog niet verzekerd. De
indertijd het gemeentebestuur daarvoor
toegezegde bijdrage van f. 1000 blijft daar
voor bestemd. Een door „Oud Leiden" in
het leven geroepen actie heeft geleid tot
de vorming van een commissie voor de
restauratie van het Gravensteen. Gememo
reerd wordt voorts het aandeel van „Oud
Leiden" bij het ontwerpen van een plaat
selijke monumentenverordening. De ver
eeniging heeft verder er bij het gemeente
bestuur op aangedrongen een verordening
in het leven te roepen tegen ontsierende
reclame.
Het 29ste deel van het Leidsche Jaar
boekje zag het licht. Over de werkzaam
heden in de omgeving van Leiden vermeldt
het jaarverslag: het houtzaagmolentje van
den dorpstimmerman te Hazerswoude-
Dorp werd met medewerking van enkele
andere instellingen geheel hersteld.
Met vreugde maakt de secretaris ge
wag van de maatregelen tegen ver
dere vernieling van de Boeckhorst onder
Noordwij kerhout. Bij de verbreeding van
den provincialen weg van Voorschoten
naar Veux zal het fraaie inrijhek aan de
laan naar Ter Horst, zoowel als de oude
liekkepalen van Rozenburg zooveel moge
lijk: met hetzelfde materiaal worden her
bouwd. Gememoreerd wordt verder de actie
van „Oud Leiden" tegen het uitbreidings
plan van Warmond, waardoor het natuur
schoon van het merengebied en van de
omgeving van het „Huys te Warmont"
ernstig wordt bedreigd en het jaarverslag
besluit met een uitvoerig overzicht der ge
houden lezingen en excursies.
De rekening van den penningmeester,
den heer E. W. Wichers Rollandet, bleek te
sluiten met een klein batig saldo.
De kascommissie, bestaande uit mej. F.
A. ie Poole en mr. A. J. Sormani adviseerde
bij monde van eerstgenemde tot décharge
verlening, waartoe werd besloten.
De aftredende bestuursleden werden her
kozen. In de plaats van mr. dr. J. W. Ver-
burgt, die zich niet herkiesbaar stelde, werd
tot bestuurslid
Oerie.
gekozen ir. Hugo A. van
Na de vergadering heeft de heer A, P. A,
Eskens een serie lichtbeelden vertoond van
oude Leidsche foto's, welke serie door de
Ned. Rotogravure Mij. aan „Oud Leiden" is
geschonken. Het waren meerendeels Leid
sche stadsbeelden van ruim een halve eeuw
geleden. Waarbij de heer Eskens een leven
dige beschrijving gaf en tal van histo
rische bijzonderheden wist te vertellen.
Een aantal plaatjes laat de groote ver
anderingen in het stadsbeeld zien tenge
volge van de electrificatie van de tram. De
paardentram reed sedert 1879 in de bin
nenstad. De eerste stoomtram naar Haar
lem en Katwijk reed in 1381. naar Noord-
wijk in 1885. De electrificatie dateert van
1910 tot 1911. Het aspect van den Rijns-
burgerweg veranderde daardoor grondig,
de oude Paardensteeg verdween en het
Kort Rapenburg werd overwelfd. Van oude
en smalle grachtjes liet de heer Eskens
vele beelden zien. De Langebrug bijv. was
een grachtje met niet minder dan vijftien
bruggen, welke bij de overwelving tusschen
de jaren 1595 en 1670 successievelijk zijn
verdwenen. De Kaiserstraat was een
gracht, welke in 1875 werd gedempt. De
universiteitsmanege aan die straat dateert
van 1810 en was vroeger een Cellenbroe-
dersklooster. De Ziidgracht werd in 1886
gedempt en in 1924 opgenomen in het
plan-Korevaarstraat. Actueel waren de
lichtbeelden van het Gangetje, omdat bin-
ap nuA uadoojs fap uapueeui ajasrua uau
Nutrixfabriek is juist dezer dagen aanbe
steed met de overkluizing zal worden
begonnen. Het Gangetje was vroeger een
vestwal. welke in het verlengde van het
Steenschuur liep en even breed was. Bij
het Gangetje en de Breestraat stond de
Oosternoort, De bebouwing van het
Gangetje, dateerend uit 1574, deed een
smal straatje ontstaan, dat in 1928 werd
verbreed en thans na de overkluizing een
verkeersweg zal worden, aansluitend aan
de Korevaarstraat.
De heer Eskens vertoonde verder een
groot aantal lichtbeelden van oude gebou
wen. Hij had daarbij de gelegenheid er op
te wijzen, dat het zoo jammer is, dat Lei
den niet eerder een monumentenverorde
ning in het leven heeft geroepen. Veel
moois is nu verdwenen. Wij noemen spe
ciaal de plaatjes van de vroegere sociëtei
ten. Ook in Leiden heeft het sociëteits
leven eertijds gebloeid. En dan niet alleen
op de studentensociëteiten en de binnen-
en buitensocieteit Amicitia. Op de Lange
brug. ih de buurt van de voormalige Petrus-
kerk nu brandweerkazerne werd in
1806 de sociëteit De Vriendschap gesticht,
welke echter al spoedig den bijnaam van
„Vrouwenverdriet" kreeg. Of er toen al
sprake was van een strijd voor gelijke
rechten van man en vrouw, vermeldt de
historie van de Vriendschap niet, maar
het gebouw werd in 1887 gesloopt en thans
staat ter plaatse een school. Juist dezer
dagen krijgt de pastorie van de vroegere
Petruskerk een andere bestemming, waar
bij de gevel aan de Breestraat, dank zij de
bemoeiingen van „Oud Leiden" hopelijk
zal worden behouden. Vóór 1832 was in dat
pand gevestigd het logement „De Gouden
Leeuw". Van deze en van nog veel meer
oude Leidsche gebouwen en stadsbeelden
vertoonde de heer Eskens lichtbeelden,
welke deden zien, dat er werkelijk veel
moois dikwijls onnoodig is gevallen onder
sloopershanden.
Prof. Idema sloot de bijeenkomst met
woorden va ndank aan den heer Eskens.
BINNENLAND.
Parlementair Overzicht der Eerste en
Tweede Kamer (3e Blad).
De ontwikkeling van de bevolking van
Ned.-Indië in geestelijk opzicht (3e BI.)
Onderhoud met den Indischen sportvlieger
Rous (3e Blad).
Groote graandiefstallen te Delfzijl (Gem.,
3e Blad).
Conclusie van den inspecteur-generaal voor
de scheepvaart inzake de ramp van het
s.s. „Petrarkis Nomikos" (2e Blad).
BUITENLAND.
Sensatie in het proces te MoskouKrestinski
ontkent alle schuld (le Blad).
De Negus bij lord Halifax (Buitenland, le
Blad).
Engelsch Witboek over de defensie (Buiten
land le Blad).
Hevige overstroomingen in Zuid-Californië
(Buitenl. Gemengd 3e Blad).
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
De wind ten onzent zal naar
Zuid krimpen. Het zal aanvan
kelijk nog helder blijven. Later is
eenige toeneming van bewolking
waarschijnlijk.
Hedenmorgen werd aan de pos
ten van Delfzijl tot Hoek van
Holland geseind,,Attentiesein
neer".
I; het gisteren gepubliceerde verslag
j Ver' "Oranje en Jong Nederland",
7 dank gebracht aan de firma A. N.
,a alhier, voor het gratis „kleuren"
Sin m knotten wol. Dit. „kleuren" moet
..kluwen", hetgeen voor de dames juist
Nootste attractie was. I
Ds. Niemoeller is gistermiddag offi
cieel in vrijheid gesteld, doch na het
verlaten van het gerechtsgebouw werd
ds. Niemoeller door de Gestapo naar
het hoofdbureau van politie gebracht.
Men veronderstelde, dat deze maatregel
werd genomen om te voorkomen, dat te
Dahlhcm, waar men met spanning
wachtte op den terugkeer van den
predikant, een bctooging zou worden
gehouden.
Dit wordt officieel aldus verklaard:
Ds. Martin Niemoeller moest gister
avond in Sc'nutzhaft genomen worden,
aangezien wegens het milde vonnis een
zekere opwinding bij de bevolking
heerschie en derhalve betoogingen
'egen hem te verwachten waren".
Het wordt prachtig omgedraaid! Hoe
lang deze ^elf-bescherming" echter
duren zal?
Over de motiveering van het vonnis
nog het volgende:
De president verklaarde, dat het ge
rechtshof geen oordeel te vellen had
gehad over godsdienstige kwest ies, doch
uitsluitend over de strafrechtelijke ver
grijpen van den beklaagde.
Het hof is na onderzoek van het zeer
uitvoerige bewijsmateriaal tot de con
clusie gekomen, dat het bij den be
klaagde gaat om een misdadiger uit
overtuiging in den zin van de wet. Om
deze reden zijn ook de afzonderlijke
daden van Niemoeller als voortgezette
handeling beschouwd. Anderzijds heeft
het hof moeten constateeren. dat de
beklaagde zich van de uitwerking van
zijn woorden, van den kansel af ge
sproken, volkomen bewust is geweest.
Aan de godsdienstoefeningen van ds.
Niemoeller hebben personen deelgeno
men. die niet uit godsdienstige belang
stelling, doch alleen uit vijandschap
jegens staat en partij naar de kerk
kwamen.
Over clen eisch van 1500 mark maakt
men zich niet druk, want de gemeente
Dahlem heeft heel wat leden, die maar
wat graag dat sommetje voor hun ge
liefden predikant bijeen zullen brengen.
DE ALGEMEENE TOESTAND
Komende besprekingen.
De instructies voor den Engelschen ge
zant te Rome, lord Perth, zijn opgesteld en
dezer dagen te Londen overhandigd. Maai*
over den inhoud bewaart men het diepste
stilzwijgen.
Het bezoek van Adolf Hitler aan Rome is
vastgesteld op Dinsdag 3 Mei tot Dinsdag
10 Mei.
Op den eersten dag zulien protocoiaire
bezoeken worden gebracht en zullen be
sprekingen worden gehouden. Op 5 Mei zal
de groote parade van de vloot worden
gehouden in de golf van Napels, den dag
daarop zal het leger te Rome een parade
houden. Zaterdag volgen manoeuvres van
het leger en van de luchtmacht.
De fascistische partij heeft tijdens de
aanwezigheid van Hitier te Rome drie
groote demonstraties georganiseerd, waar
toe vijftigduizend jeugdige fascisten in een
kamp bij Rome bijeengebracht zullen
worden.
FRANKRIJK
Senaat contra Kamer.
Nov steeds duurt hef stuivertje-wisselen
van het wetsontwerp inzake het arbeids-
statuut tusschen Senaat en Kamer voor..
Of een compromis mogelijk zal zijn. is
nog niet definitief beslist, doch men oor
deelt de kansen stijgende.
OOSTENRIJK
Seyss Inquart te Graz.
De minister van binnenlancLsche zaken
Seyss Inquart heeft te Graz de leiders der
nationaal-saciahstische beweging van Stier
marken ontvangen. Voor het hotel waar de
minister zijn intrek had genomen, had.
zich een groote menigte verzameld, die
den minister hartelijk toejuichte.
Ter eere van het bezoek van Seyss In
quart was de stad Graz met vlaggen ver
sierd. De vlaggen met een hakenkruis zijn
echter ingehaald op bevel van de autori
teiten. Het blijft rustig in de stad.
Het volgende communiqué is uitgegeven:
„Ter gelegenheid van de aanwezigheid
van minister Seyss Inquart te Graz heeft
hij Dinsdagavond en Woensdagochtend be
sprekingen gevoerd met de vertegenwoor
digers van het volksüolitieke referaat en
de leiders van de nationaal-socialisten.
In deze besprekingen werd de in de
toekomst te volgen weg duidelijk en
helder uiteengezet. Bepaald werd, dat
het dragen van het hakenkruis en het
groeten met „heil Hitler" in het par
ticuliere leven ieder is toegestaan".
De plaatsvervangende leider van het
volks politieke referaat, dr. Jury. heeft gis
teravond een radiorede gehouden tot de
Oostenrijksche nationaal-socialisten. waar
in hij o.a. zeido dat. wanneer hij als
nataionaal-socialist voor de Oostenrijksche
radio spreekt, dit een feeken is van den
Dpitschen vrede van Berchtesgaden. De
Oost-eniflksche nationaal-socialisten kun
nen thans vrij meewerken in Oostenrijk.
Zii zullen dit doen in het Vaderlandsche
Front. Spr. spoorde zijn hoorders aan tot
discipline en herinnerde aan de dooden
van het nationaal-socialisme.
EGYPTE
De aanstaande verkiezingen.
Naar thans vast staat, hebben zich voor
de aanstaande verkiezingen 613 candidaten
voor de 264 zetels aangemeld. Achttien
candidaten uit de verschillende partijen
icunnen reeds als gekozen beschouwd wor
den, aangezien geen tegencandidaat tegen
over hen is gesteld. Het meerendeel der
onafhankelijken is regeeringsgezind.
