STADSNIEUWS
Zeldzaam natuurverschijnsel
boven ons land
WOENSDAG 26 JANUARI 1938
No. 23876
Noorderlicht kleurde den hemel
HEI VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
De Bilt
78 ste Jaargang
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Abnormaal sterk.
Mgr. prof. dr.
f. K. F. H. Schrijnen
overleden
In den ouderdom van
68 jaar.
CAHEN's
KOLENHANDEL
Nieuwe strijd in Abessynië.
Ver. „Oud-Leiden"
Belastingplannen der
regeering
DH nummer beslaat uit DRIE bladen
EERSTE BLAD
verwacht
De prinses rijdt uit.
Ontploffing te Villejuif.
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DER ADVERTENTIES:
3D ets. per regel voor advertenties -uit Lelden en plaatsen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertenties belangrijk
lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummer» voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque-' en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd ztfüf
per 3 maanden f.235
per week .zrrr,..."Sff.0.I8
FTandoVfftè JffKt *"f. 235 per 3 maanden portokosten.'
(voor binnenland f.OtJD per 3 mnilt;
t 1 HBtegasssBeeg—aa
EEN z«Vdzaam natuurverschijnsel is gisteravond boven ons
land en boven een groot gedeelte van West- en Midden-
Europa waargenomen. Het Noorderlicht, dat in Noordelijke lan
den geregeld kan worden opgemerkt, doch, dat bij ons een
zeldzaam verschijnsel is, vertoonde zich gisteravond in fraaie
kleuren en aantrekkelijken vorm, mede door de groote helder
heid van de atmosfeer. Het deed op sommige plaatsen denken
aan een golvend gordijn van rood fluweel, elders weer was het
omzoomd door helderwitte lichtstrepen. Het schijnsel was zoo
sterk, dat velen dachten, dat ergens een groote brand woedde.
Anderen dachten direct aan de a.s. Blijde Gebeurtenis en meen
den, het sterke lichtverschijnsel te moeten toeschrijven aan
brandende vreugdevuren!
Boven ons land is het Noorderlicht na
zeven uur herhaaldelijk gezien tot om
streeks halfnegen.
Na middernacht is het verschijnsel
echter met veel grooter schoonheid her
leefd. De geheele hemel van Orion tot
aan de Groote Beer stond in rooden
gloed, afgewisseld door breede vakken
van karakteristiek groen. De lichtban-
den en -bundels vereenigden zich in het
zenith, dat in rossen gloed stond. Meer
dan een kwart van den nachthemel
was toen door het glanzende rood en
groen bedekt.
Op de eene plaats heeft het licht zich
kenbaar gemaakt in een rose-roode
breede lichtbaan, elders als een violet
achtige lichtende vlakte. In Zeeland
werd het licht waargenomen in een
zachtroode kleur, afgewisseld door don-
kerroode strepen. Op Schiermonnikoog,
waar het dezelfde kleuren liet zien,
weerkaatsten de helroode stralenbundels
op fantastische wijze in het water. Van
Oost naar West was hier het fraaie
licht uitgespreid dat omstreeks acht uur
in zijn schoonste vormen en nuances
culmineerde.
Wat is Noorderlicht.
Het Noorderlicht, dat zich zeer flauw
bewoog, is reeds vaker boven ons land
waargenomen, doch slechts zelden in de
fraaie kleuren en den aantrekkelijken
vorm van gisteravond. De normale kleur
van het Poollicht is witachtig met een
zacht groenachtige of violette tint,
doch de vormen, waaronder het licht
optreedt, zijn zeer talrijk en verander
lijk.
Bij de grootste Intensiteit van het
Noorderlicht, treden groen en rood op,
terwijl een violette kleur dikwijls bij de
verschijnselen, welke slechts een zwakke
intensiteit bezitten, valt waar te nemen.
Het spectrum van het Noorderlicht wis
selt voortdurend en bestaat uit meest
zwakke lichtgevende lijnen.
Wij hebben over deze verschijnselen
een onderhoud gehad met prof. dx. E.
van Everdingen, den hoofddirecteur van
het Kon. Ned. Meteor. Instituut in De
Bilt, die ons bevestigde, dat we hier
met het bekende noorderlicht te doen
haddien. in Nederland komt het vaker
voor, meestal op een avond per tien
jaar, maar heel zelden is het zoo intens
als dezen avond. Nu het tot zulk een
hoogte kwam, zou het zeker wei tot in
het Zuiden van Frankrijk te zien zijn
geweest.
Het noorderlicht kondigt zich meestal
aan door een geweldige magnetische
storing, welke er e enige uren aan voor
afgaat. Als er 's middags zoo'n storing
is geconstateerd, kan men wel zeggen,
dat 's avonds noorderlicht is te ver
wachten. Toch is de hevigheid daarvan
met evenredig met de geconstateerde
S v™1"' zoodat het moeilijk is. op dit
gebied voorspellingen te doen. Maandag
js b.v. een groote storing geconstateerd,
maar van het noorderlicht is weinig of
gemerkt. De storing van gister
middag was maar klein, doch het noor-
derucht was van zulk een groote kracht
J—Jher te lande maar zelden wordt ge-
J?e hoogte ervan bedraagt meer
Lfh 100 kilometer en de top kan we!
"oc g 3 van 1000 kilometer bereiken
verschjjnsel wordt veroorzaakt
^J^atronen, die door de zon worden
den en in de aardatmosfeer
komen. Zij bereiken alleen de aarde in
de twee smalle zones, die de magne
tische polen omgeven en hun banen
worden door de krachtlijnen van het
aardmagnetisme gekromd. In deze
smalle zones verandert namelijk de
■geleidbaarheid van de atmosfeer, waar
door de intensiteit van de in die lagen
steeds circuleerende electrisohe stroo
men weer een wijziging ondergaat. Het
effect van die wijzigingen wordt over
de geheele aarde gevoeld, zoodat men
op verschillende plaatsen magnetische
storingen zal hebben bemerkt, waar het
noorderlicht of poollicht (want het
treedt even goed aan de Zuid- als aan
de Noordpool op) niet is gezien.
De uitzending van electronen door
de zon houdt verband met de activiteit
van de zon, die in en om de zonnevlek
ken geconcentreerd is. We zijn thans
juist in de periode van zulk een gewel
dige uitbarsting, die om de tien of elf
jaar optreedt. Als het op de zon woelig
is en men kan zich er nauwelijks een
voorstelling van maken, hoe geweldig
deze uitbarstingen in werkelijkheid wel
zijn ondervinden wij daarvan op
deze wijze de gevolgen.
Sterke magnetische
storingen.
Het Kon. Ned. Met. Instituut te De
Bilt meldt ons het volgende:
Omtrent het bijzonder krachtige en
fraaie Noorderlicht van gisteravond kan
worden medegedeeld, dat dit gepaard
ging met buitengewoon sterke magne
tische storingen, zoo sterk, als sedert
den magnetischen Pimksterstorm van
1921 (15 Mei), te De Bilt niet zijn op-
geteekend.
De storing begon gisteren met een
plotselingen inzet om 12.05 uur 's mid
dags; de grootste afwijkingen kwamen
voor tusschen 18 uur 's avonds en 3 uur
's nachts. De afwijkingen van den nor
malen stand gingen bij de declinatie tot
ongeveer drie graden, de totale ampli
tude bedroeg ongeveer drie graden, bij
de andere elementen kwamen overeen
komstige afwijkingen voor.
Sedert Miaandag 17 Januari 11 uur
's avonds zijn verschillende magneti
sche storingen opgetreden, die gepaard
gingen met storingen in het telegrafisch
verkeer en voor een deel in verband
staan met een groote groep zonnevlek
ken. die door verschillende personen
hier te lande met het bloote oog is
waargenomen, o.a, in den namiddag
van 19 Januari.
Deze vlekkengroep bevindt zich thans
aan de achterzijde der zon en is niet
verantwoordelijk te stellen voor het
Noorderlicht en de magnetische storin
gen van gisteravond en vannacht.
Maandag 24 Januari waren op de zon
enkele kleinere vlekken te zien, waarvan
één wellicht met het schitterende na
tuurverschijnsel in oorzakelijk verband
staat.
Irt Leidon is het zeldzame verschijn
sel om ongeveer 8 en 10 uur zeer goéd
te zien geweest. Ook uit de omgeving
bereikten ons talrijke berichten, waar
uit blijkt, dat het licht overal uitste
kend viel waar nemen
In bijna geheel Europa was het ver
schijnsel zichtbaar. Zoo ontvingen wij
berichten uit Engeland. Duitschland,
Scandinavië, België, Frankrijk, Oosten
rijk, Zwitserland. Italië en Portugal.
Zoo helder was het licht in Briancon
(Fr.), dat de postambtenaren hun werk
zonder kunstlicht konden verrichten.
Vanmiddag: even over twaalf uur is t$
Nijmegen mgT. prof. dr. J. K. F. H.
Schrijnen vrij plotseling overleden.
Prof. Schrijnen was, toen hij 10 Jan.
van een reis uit Rome to Nijmegen
terugkeerde, licTit ongesteld, zoodat hij
het bed moest houden. Hij was lijdende
aan bronchitis. De laatste dagen liet de
toestand zich beter aanzien, doch van
middag trad plotseling een inzinking in.
Den professor kon nog het H. Oliesel
worden toegediend, waarna hij om
streeks kwart over twaalf overleed.
Prof. Schrijnen is 3 Mei 1869 te Venlo
geboren. In 1894 werd hij priester gewijd en
promoveerde hij te Leuven tot doctor in de
klassieke letteren. Van 1894 tot 1912 was hij
leeraar aan het bisschoppelijk college te
Roermond, daarna lector en vervolgens bij
zonder hoogleeraar, vanwege de St. Rad-
boudstichting. aan de rijksuniversiteit te
Utrecht. Sinds 1921 was hij buitengewoon
hoogleeraar in de algemeene taalkunde en
bij de oprichting van de r.k. universiteit te
Nijmegen was hij de eerste rector-magnifi-
cus.
Prof. Schrijnen was lid van den onder
wijsraad en heeft als zoodanig het acade
misch statuut mede ontworpen en tot stand
gebracht, met name de klassieke afdeelln-
gen. Op internationaal wetenschappelijk ge
bied zoowel als op dat van de taalweten
schappen bezat prof. dr. Schrijnen een bij-
zonderen naam.
NIEUWE RIJN 40 TEL. 2697
5161 (Iogez. Med.)
Italianen zouden groote verbazen
hebben geleden.
De Abessijnsche legatie te Londen
heeft vandaag een verklaring gepubli
ceerd, waarin wordt beweerd, dat in de
laatste twee maanden bijna 6000 Ita
lianen en Askaris zijn gedood en dat de
Abessijnen ongeveer even groote ver
liezen hebben geleden.
Aan de verklaring wordt toegevoegd, dat
nog steeds in Noord- en Noordwest-Abessl-
nië, waar de Italianen probeeren hun ver
loren posities te heroveren, wordt gestreden.
Zij hadden bij hun pogingen slechts tijde
lijk succes.
De verklaring vervolgt, dat de desertie
van drie bataljons Erytheesche troepen,
die de anti-ItaJiaansche strijdkrachten in
Noord-Abessynië hebben versterkt, de ver
warring van de officieren van den Itali-
aanschen generalen staf heeft vergroot.
Een groep Italiaansche deserteurs, die
het kader vormden der Erytheesche troe
pen, verklaren, aldus de Abessijnsche
mededeeling, dat er algemeene ontevreden
heid heerscht bij de Italianen, die gedwon
gen worden in Abessynië te blijven. De
laatste betooging van ontevredenheid is
met groote wreedheid onderdrukt.
(Wij geven dit onder alle voorbehoud.
Red. L. D.).
Dr. F. H. ter Kuile spreekt over:
„Oude burgerlijke bouwkunst
te Leiden".
Op uitnoodiging van de Vereeniging
„Oud-Leiden" sprak in het Oostersch Insti
tuut aan het Rapenburg gisteravond dr. F.
H, ter Kuile, hoofdcommies bij het Rijks
bureau voor de Monumentenzorg te
's-Gravenhage over „Oude burgerlijke
bouwkunde te Leiden*'. Voor deze voor
dracht bestond zeer groote belangstelling.
In zijn openingswoord sprak de voorzit
ter prof. rar. H. A. Idema zijn vreugde er
over uit, dat de gemeenteraad van Leiden
een Monumentenverordening heeft vast
gesteld.
Dr. ter Kuile ving zijn betoog aan met
erop te wijzen dat als men betoog laat
gaan over de oude gebouwen van Leiden,
men daarbij getroffen wordt door het wel
haast geheel ontbreken van middeleeuw-
sche bouwwerken. Ais eenig overblijfsel van
dit soort bouwwerken kan de oude kruit-
In de verschenen Memorie van
Antwoord aan de Eerste Kamer,
inzake de begrooting van Finan
ciën, heeft minister De Wilde
medegedeeld, dat de regeering den
tijd voor een algeheele herziening
van ons belastingstelsel nog niet
gekomen acht.
De, minister is echter bereid na
te gaan of op enkele concrete
cnderdeelen wijziging gewenscht
is, om een „anti-sociale'* werking
te voorkomen.
De heffingen op zout, suiker,
vleesch e.d. kunnen voorloopig niet
worden afgeschaft.
Een beslissing betreffende het
vraagstuk van verlaging van de
accijnzen op gedistilleerd en bier
p zal spoedig worden genomen.
Evenals enkele jaren geleden ver-
I werpt de regeering ook thans het
denkbeeld van een radiobelasting.
Slechts in zéér dringende omstan-
1 digheden zal tot een hernieuwde
heffing op koffie worden overse
ll gaan; deze omstandigheden zijn
Ij op het oogenblik niet aanwezig.
(Voor bijzonderheden verwijzen
g wij naar het 3de Blad).
1
StiHIIHIHHilllllHttiiHHHiHIHHIIliHifmttHilHillllHlitHiHiiHtiitlHimjtló
toren Oostenrijk op de Jan van Houtkade
genoemd worden. Spr. vertoonde hierna
een afbeelding van het Leidsche Stadhuis
zooals in het kerkboek van Van Dulden-
horst voor de groote verbouwing voorkwam
als typeerend bouwwerk uit de Middel
eeuwen.
Ook valt op te merken, dat Leiden, en
dit in tegenstelling met steden als Delft
en Dordrecht, geen specifieke eigen bouw
trant heeft gekend. Verschillende omstan
digheden hebben hiertoe geleid, in het bij
zonder het feit, dat men te Leiden op dit
gebied nimmer voldoende zelfvertrouwen
heeft gehad en men vrijwel altijd bouw
meesters van elders heeft laten komen.
Dat er zoo weinig bouwwerken uit de
middeleeuwen zijn overgebleven, is ook te
wijten aan den grooten opbloei der stad in
de 16de en vooral in de 17de eeuw, waar
bij vrijwel al het oude werd afgebroken en
plaats maakte voor de groote imposante
gebouwen, welke tot heden bewaard geble
ven zijn. Wel is het daarbij vaak voorge
komen, dat men de gevels der oude gebou
wen heeft afgebroken en nieuwe gevels
heeft geplaatst, waarbij soms verschillende
oanden tot één werden vereenigd.
Vooraleer Lieven de Key z'n twee on-
werpen in 1594 voor het stadhuis indiende,
waarvan er een tot uitvoering is gebracht,
was er ock nog een ontwerp uit 1593. dat
vermoedelijk van een Leidsch architect
afkomstig was, maar eenige zekerheid ten
deze bestond er niet. Het is overigens wel
eigenaardig, dat het geheele bouwwerk van
het stadhuis geen typische kenmerken ver
toonde van de bouwkunst van Lieven de
Key. De bouwtrant van het stadhuis is
een zuiver specimen van den z.g. Weser-
stijl. welke van Antwerpen, mede door
publicaties van graveurs en boekhandela
ren. via Vlaanderen, Holland naar Duitsch
land was overgebracht. Lieven de Key
maakte ook drie ontwerpen voor het Rijn
landshuis, maar om onbekende redenen
werd geen zijner projecten gekozen; wie de
bouwmeester van dit fraaie bouwwerk is,
Is tot heden niet bekend. In het begin der
17de eeuw had Leiden wél een eigen bouw
meester en zoo is de Latijnsche school aan
de Lockhorststraat aan den Leidenaar
Daniël van der Meulen te danken. Tal van
bouwwerken zijn afkomstig van den stads
metselaar Van Bilderbeek, die van 13C8 tot
1639 in functie was. Vermoedelijk zijn het
poortje naar de Penshal (op de Bree-
straat) uit 1607. het Weeshuis aan de
Hooglandsche Kerkgracht. de Stadstim-
merwerf (1612) o. m. aan Van Bilderbeek
te danken.
Bij vele gevels heeft men in latere jaren
den natuursteen van verf ontdaan: deze is
daardoor vaak spoedig daarna door inwer
king van licht en lucht vernietigd. Spr.
drong er op aan. dat bij eventuleele
restauratie deze natuursteenen weer op
nieuw door verf van de buitenlucht zullen
worden afgesloten.
In het tweede gedeelte van zijn voor
dracht besprak spr. de verschillende bouw
werken aan Arent van 's Gravensande te
danken, die in 1639 in dienst trad. maai" in
1655 wegens persoonlijke redenen ontsla
gen werd. In het bijzonder valt van hem
het fraaie gebouw van de Lakenhal te
roemen: de restauratie van den voorgevel
van dat gebouw, eenige jaren geleden uit
gevoerd, kon niet in alle opzichten spre-
BINNENLAND. t
Geen algeheele herziening van ons belas
tingstelsel. (3e Blad).
De automatiseering der telefoon zal in
1944 of 1945 gereed zijn; experimen-
teele televisie-uitzendingen worden
voorbereid. (3e Blad),
BUITENLAND.
De zitting van den Volkenbondsraad,
(Buitenland, le Blad).
Barcelona weer tweemaal uit de lucht ge
bombardeerd. (Buitenland, le Blad).
De Engelsche Labour wil dat te Genève
maatregelen tegen Japan worden ge
nomen. (le Blad).
Ernstige ontploffing in Frankrijk. 10 doo-
den. (Laatste Berichten, le Blad).
Lijden de Italianen zware verliezen in
Abessynië? (Laatste Berichten, le Bl.)
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
Matige Westelijke wind, die tij
delijk wellicht tot krachtig toe zal
nemen. Regen- of hagelbuien
zullen worden afgewisseld door
opklaringen. De temperatuur zal
vermoedelijk weinig veranderen.
Prinses Juliana is hedenmiddag om
streeks half drie voor een autorit door
Baarn en omgeving uitgereden.
Prins Bernhard is tegen 12 uur ver
trokken voor zijn dagelijksch auto
tochtje.
Tien dooden.
Even voor tienen hebben zich twee hevige
ontploffingen voorgedaan in het gemeen
telijke laboratorium te Villejuif. in Frank
rijk. waar de directeur. Kling, de hand
granaten en bommen, die bij de huiszoe
kingen in verband met de Csar-affaire in
beslag waren genomen, onderzocht
Al degenen, die bezig waren met de be
handeling van de granaten, die moesten
worden overgebracht naar het artillerie
park te Versailles, zijn om het leven geko
men. Het waren 10 personen.
Later wordt nog echter gemeld:
De ontploffing werd verscheidene kilo
meters in den omtrek gehoord. De ruiten
der omliggende huizen werden vernield. In
het lokaal bevonden zich twee fotografen
van den justitieelen dienst, een militair
scheikundige, een scheikundige van het
laboratorium en een tiental soldaten, die
men als omgekomen moet beschouwen.
kers bewondering wegdragen. In dezen tijd
heerschte er een ware voorliefde voor den
grooten pilastarbouw; aan tal van huizen
vindt men nog heden pilasters en zuilen
uit dien tijd afkomstig.
Hierna vertoonde spr. de gebouwen,
welke afkomstig zijn van Pieter Post aan
wien wij o. m. het fraaie imposante Waag
gebouw te danken hebben. Van 16662
1675 had men in Willem van der Helm
meer een Leidschen bouwmeester; van hem
waren de vele stadspoorten afkomstig,
waarbij spr. er de aandacht op vestigde
dat de bouwtrant van de Zijlpoort en van
de Morschpoort. hoewel van een bouw
meester afkomstig, hemelsbreed verschilt.
Tenslotte besprak spr. vele bekende
Leidsche gebouwen w. o. café de Turk en
vele gebouwen aan het Rapenburg, waar
van de namen der bouwmeesters onbe
kend zijn.
Op het gemeente-archief is een schat
van gegevens betreffende de Leidsc ie
bouwwerken aanwezig, doch dit vele mate
riaal is tot heden nog niet voldoende ver
werkt.
De interessante voordracht werd met tal
van lantaarnplaatjes verduidelijkt.
