Een mijlpaal in de ontwikkeling der
Stedelijke Lichtfabrieken
WOENSDAG 28 OCTOBER 193A
No. 23495
Heclen werd de 50.000 ste rechtstreeksche aansluiting
tot stand gebracht
HET VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
77sie Jaargang
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
In de laatste 17 jaar is het aantal aansluitingen
verdubbeld.
Dit nummer bestaat uit VIER blader
EERSTE BLAD.
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DER ADVERTENTIES:
30 ets. per regel voor advertenties uit Leiden en plaatsen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertenties belangrijk
lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betalen, -• Verplicht bewijsnummer 5 ets.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Leiden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zijn:
per 3 maanden f. 2.3$
per week f. 0.18
Franco per post f. 2.35 per 3 maanden -f portokosten.
(voor binnenland f. 0.80 per 3 mnd.>
EEN OVERZICHT VAN HET COMPLEX DER STEDELIJKE LICHTFABRIEKEN.
Heden is de 50.000ste rechtstreeksche
aansluiting op de netten der Stedelijjcc
Lichtfabrieken tot stand gebracht.
Onder die 50.000 zijn dus niet begrepen
de aansluitingen in de gemeenten, die
van Leiden hun gas en/of electriciteit
betrekken, doch zelf de aansluitingen
tot stand brengen.
Aan den fortuinlijken abonné, die ten
tijde van zijn aanvrage natuurlijk volkomen
onkundig was van hetgeen te gebeuren
stond en wiens naam wij op verzoek van
de directie der S.L.F. zullen verzwijgen is
een gas- of electrisch verbruikstoestel ten
geschenke gegeven, ter keuze van den ont
vanger. Het toeval wilde, dat die geluk
kige reeds gelukkig was, omdat hij n.l. in
de bruidsdagen verkeert en over enkele
dagen in het huwelijk hoopt te treden. In
overleg met zijn bruid heeft hij de directie
der lichtfabrieken verzocht een electrische
stofzuiger als huwelijksgeschenk te mogen
ontvangen welk verzoek natuurlijk is in-
Iwilligd
De directie voornoemd was zoo vrien
delijk om ons ook eenige gegevens ter be-
Khikking te stellen, waaruit de groei van
het bedrijf, dat een groot deel van Zuid-
Holland van electrischen stroom voorziet,
duidelijk naar voren treedt.
Uit het .Register der Deliberatiën van
den Raad der stad Leyden" in het jaar
>845 blijkt, dat in dit jaar de „Heeren
Baden der stad Leyden" besloten tot de
oprichting van een gasfabriek, die dus
verreweg het oudste deel der tegenwoordige
Lichtfabrieken is. Dit was de eerste ge
meente-gasfabriek in Nederland, hetgeen
Pleit voor de ondernemingslust en den
vooruitzienden blik onzer vroede vaderen
uit dien tijd.
Wellicht valt het op, dat de naam Stede-
Ujke Lichtfabrieken is. terwijl de wet toch
geen steden meer kent, slechts gemeenten.
Dit komt doordat de oprichtingsdatum
vroeger ligt dan de belangrijke grondwets
herziening van 1348. die een einde maakte
•althans voor de wet) aan verschil tus-
schen steden en dorpen en beide als ge
meenten aanduidde. Het „Stedelijke" in
oen naam vindt dus rechtvaardiging in de
historie.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen, dat
man bij het raadsbesluit van 1845 slechts
een bescheiden doel voor oogen had en
^ker niet dacht aan een centrum van
energielevering, zooals de Lichtfabrieken
thans vormen. De fabriek werd namelijk
opgericht ten behoeve van de algemeene
straatverlichting. Onze bewondering voor
het initiatief mag daardoor niet minder
zijn.
Men mag aannemen, dat ook door het
Mreiken van dat bescheiden doel aan de
8°ede stad Leiden een ware weldaad be
rden is en dat de Leidenaars die weldaad
ter dege op prijs hebben gesteld. Recht
streeksche bewijzen zijn daarvoor niet te
geven maar wij kunnen het uit het vol
gende aileiden.
Het gemeente-archief heeft een exem-
van nieuwjaarswensch van
"®h?lantaarnlieden, aanvang 1849 opge
ien aan de „Ed. Achtb. Heeren Burge
meester en Wethouders alsmede aan alle
Raden en Ingezetenen der Stad Leyden".
Een herinnering dus aan het feit, dat de
werklieden weer een jaar lang dag in, dag
uit hun werk ten gerieve der ingezetenen
hadden gedaan; een kleine tegenprestatie
zullen deze nieuwjaarswenschers stellig
verwacht hebben. Maar een dergelijke
poging onderneemt men niet, wanneer bij
de tegenpartij niet de geringste waardee
ring aanwezig is.
Wij moderne menschen kunnen ons
moeilijk een denkbeeld meer vormen van
de omstandigheden, waaronder de „Gaz
Fabriek" in die dagen haar taak verrichtte.
Het kleine bedrijf, „de toestel tot de
algemeene straatverlichting" (aanduiding
in de officieele stukken uit dien tijd), bleek
groote groeikracht te hebben, welke tot op
den dag van heden nog aanwezig is. hoe
wel natuurlijk bijzondere omstandigheden,
gooals de oorlogsjaren en nu de crisis, de
ontwikkeling tijdelijk hebben geremd.
Vooral na 1907 (in dit jaar ving de
Electriciteitsfabriek haar bedrijf aan, waar
door de Lichtfabrieken een centrum van
energielevering werden) verloren de be
drijven hun locale karakter en zijn uitge
groeid tot een centraal punt, van waaruit
niet alleen Leiden, maar ock een groot deel
van de Provincie Zuid-Holland van gas en
stroom wordt voorzien.
In willekeurige volgorde laten wij hier
onder enkele cijfers volgen betreffende den
groei zoowel van de gas- als van de
electriciteitsfabriek:
De aflevering der gasfabriek in 1348 be-
üroag 100.000 Kub. M.; zij bereikte in 1865
de 1.000.000 Kub. M. Eerst omstreeks 1895
(dus na bijna vijftig jaari werd de 5.000.000
Kub. M. bereikt. Over 1935 bedroeg de gas
productie ruim 16.000.000 Kub. M.
De lengte van het gasbuizennet in Leiden
en omgeving bedraagt thans 278 K.M.,
overeenkomend met den afstand Leiden-
Keulen.
De in 1907 opgerichte electriciteitsfabriek
bereikte in het jaar 1908 een productie van
508.000 kWh en in 1935 een productie van
ruim 46.000.000 kWh, dus ruim 80 maal
zooveel als in het eerste bedrijfsjaar.
De electriciteitsfabriek begon met een
hoogspanningsnet van 11,5 K.M. en een
laagspanningsnet van 16,1 K.M. Thans is
in Leiden en omgeving een net voor hoog
spanning van 412 K.M. en voor laagspan-
ning van 378 K.M.. tezamen 790 K.M.. of
een afstand van Leiden naar Berlijn.
In beide fabrieken tezamen is een kapi
taal geïnvesteerd van 6,5 millioen gulden.
De oppervlakte van het tegenwoordige
verzorgingsgebied bedraagt 624 vierk. KM.
dat is 3,5 maal zoo groot als de geheele
Haarlemmermeer en 1/5 deel van de ge
heele provincie Zuid-Holland.
De snelle groei in de laatste decennia
blijkt nog uit het aantal rechtstreeksche
aansluitingen van gas en electriciteit, dat
in 1919 de 25.000 bereikte. In de laatste 17
jaar is dit aantal al dus verdubbeld.
Deze groei is niet alleen het gevolg van
de vergrooting van het verzorgingsgebied,
resp. de toeneming der bevolking in dat
gebied, maar houdt ook verband met wat
men zou kunnen noemen de ontwikkeling
LUSTRUMVIERING DER CHRIST.-HIST.
JONGERENGROEP.
Geslaagde feestavond in de
Stadsgehoorzaal.
De viering van het eerste lustrum der
Chr-Historische Jongerengroep werd
gisteravond voortgezet met een feestelijke
samenkomst in de Stadsgehoorzaal. Zeer
velen waren ook nu weer aanwezig. Dank
zij opgewekte muziek van „Symphonia" o. 1.
van den heer Plu heerschte er al spoedig
een opgewekte stemming.
De voorzitter van de feestcommissie, de
heer Guley heette allen hartelijk welkom,
waarna direct het doek gehaald werd voor
het eerste bedrijf van het blijspel „Janus
Tulp".
„De Abelspelers", die dit stuk nu voor de
derde maal opvoerden, hebben ook nu weer
een vlotte vertolking gegeven van een stuk
echt-Amsterdamsch volksleven door Justus
van Maurik zoo kostelijk beschreven. Harte
lijk heeft men gelachen om de vrooiijke
tooneeltjes in den scheerwinkel, waar Janus
Tulp in onvervalscht Haarlemmerdijksch,
daarin bijgestaan door zijn bediende Barend
(Van der Weerthof) zorgde voor de vele
amusante voorvallen. Voor een groot deel
is het zeker aan hen te danken, dat dit
stuk zoo uitnemend-slaagde. De damesrollen
waren eveneens bij de dames Kuivenhoven
(Betje) en Breda (Marie) in goede handen.
Door den heer Guley werden aan de da
mes bloemen overhandigd, terwijl Janus
Tulp, die juist op dezen avond verjaarde,
uit handen van den heer Hendriks een
blijvend aandenken ontving. Ook Barendje
bleef hier met zijn geschenk niet achter
wege en overhandigde zijn patroon een
cadeau.
Een verloting, welke in de pauze werd
gehouden, zorgde er voor dat velen behalve
met de herinnering aan een geslaagden
avond ook met een mooien prijs naar huis
keerden.
BINNENLAND.
Een der geredden der SCH 68 overleden;
de Norburg is binnengebracht (4e Blad).
Kritiek op het justitiebeleid; voorloopig
verslag der Tweede Kamer (3e Blad).
Reorganisatie van landbouw-crisismaatre-
gelen; rapport der commissie van Loon
(3e Blad).
Ons Parlementair Overzicht (3e Blad).
Doodelijk ongeluk op onbewaakten overweg
te Zwollerkerspel (Gemengd, 3e Blad).
Heden is door de Leidsche Lichtfabrieken
de 50.000ste rechtstreeksche aansluiting
tot stand gebracht (Stadsnieuws, le BI.).
Men vreest dat bij IJmuiden nog een
tweede Scheveningsche logger vergaan
is; een mast steekt boven water uit (le
Blad».
van het gas- en electriciteitsdebiet in de
diepte. Beide energievormen worden n .1.
veel intensiever gebruikt dan vroeger.
Het gas werd immers aanvankelijk uit
sluitend gebruikt voor straatverlichting en
voor verlichting van woonhuizen, later
ook voor koken, nog- later voor verwar
men, terwijl tegenwoordig ook de indus-
trieele toepassingen een vrij groot percen
tage van den totalen verkoop voor haar
rekening nemen.
Hetzelfde, maar in nog sterkere mate,
geldt voor de electriciteit, Kan men zich
nog indenken welk een comfort eenvou
dige, electrische lichtinstallatie ongeveer
30 jaar geleden beteekende? Hoe groot de
ontwikkeling in de toepassingen hier is
geweest, zoowel voor de woning als voor
het bedrijf, behoeft niet te worden aange
geven. Ieder is er dagelijks getuige van.
Tenslotte laten wij hieronder nog enkele
jaartallen uit de geschiedenis der Licht
fabrieken volgen:
1845. Uit het „Register der Deliberatiën
van den Raad der Stad Leyden"
blijkt, dat de „Heeren Raden der
Stad Leyden" besloten tot oprich
ting van een gasfabriek.
1848. Op 21 April van dit jaar brandden
de lantaarns voor 't eerst met gas
uit de stadsgasfabriek, gebouwd
door den Stadsarchitect Salomon
van der Pauw, te zamen met A. E.
Croll uit Londen.
1884. De levering van gas voor kookdoel-
einden ving aan
1891. De gasfabriek slaat haar vleugels
uit en begint ais een der eerste fa
brieken in het land met gaslevering
buiten de gemeentegrenzen. Hier
mede was de grondslag gelegd voor
de latere „gasvoorziening op verren
afstand", die op het oogenblik een
flink gedeelte rondom Leiden beslaat,
1893. Invoering van het gasgloeilicht. Een
stap vooruit in de techniek der gas-
fabricage.
1895. Invoering van de muntmeters voor
het meten van de afgeleverde hoe
veelheid gas. Eerst vanaf dit jaar
komt het gas ook binnen het bereik
van de minder gegoeden.
1904. Op 13 October besloot de Gemeente
raad van Leiden tot oprichting var
een electriciteitsfabriek.
1907. Op 15 October werd de electriciteits
fabriek in bedrijf gesteld.
1910. Ook de electriciteitsfabriek hield
geen halt voor de grenzen van Lei
den en begon met stroomlevering
aan de omliggende gemeenten.
1911. In dit jaar werd voor het eerst
stroom geleverd voor electrische
tractie, nl. voor de stadslijn en de
lijnen LeidenRijnsburgKatwijk—
Noordwijk. Tevens vond in dit jaar
de bouw plaats van het electrische
klokkennet. o.a. voor de openbare
tijdsaanwijzing in Leiden.
1914. De eerste groote polder (n.l. de Ha-
zerswoudsche Droogmakerijmet een
oppervlakte van 1880 H.A. werd aan
gesloten voor electrische bemaling.
1922. Bouw van de nieuwe stokerij vooi
de gasfabriek (staande langs der
Maresingel) en van het nieuwe ke
telhuis voor de electriciteitsfabriek.
1936. De Lichtfabrieken verzorgen 50.000
aansluitingen voor gas en stroom
rechtstreeks.
KINDERKERK NATHANAËL.
Evenals vorige jaren tegen den Hervor
mingsdag werd ook dit iaar het kinderjaar-
feest van de Kinderkérk Nathanaëi gevierd.
De groote zaal van het gebouw Natha
naëi was bijna geheel gevuld toen de 2e
voorzitter, de heer I. Eikerbout od gebrui
kelijke wijze opende Direct hierna werd
het zeer gevarieerde programma afgewerkt
waarbii een strijkje, dat van tiid tot tijd
Vaderlandsche liederen deed hooren. niet
weinig bijdroeg om de feestelijke stemming
te verhoogen.
Tusschen de tractaties door verte'de se
secretaris, de heer P v. d. Reyden een
boeiend verhaal.
BUITENLAND.
Langzaam nadert Franco Madrid (4e en
2e Blad).
Diverse diplomatieke bezoeken (Buitenland
4e Blad).
Besluiten in den Franschen ministerraad
(Buitenland, 4e Blad).
Mussolini richt een oproep tot de zwart-
hemden (Buitenland, 4e Blad).
De storm eischt slachtoffers in Duitschland
en Engeland (Buitenl. Gemengd, 3e Bi.).
Wegens diefstal van oud ijzer uit de
voormalige Katoenfabriek i n dc Wevets-
ntraat zijn door de politie aangehouden de
17-jarige H. v. d. S. en de 20-jarige F. v.
d. S. Na verhoor is het tweetal op vrije
voeten gesteld.
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
UITREIKING GOUDEN MEDAILLE.
Aan den adjudant onderofficier O. A.
Snoep van het 6e regiment veld-artillerie
alhier zal op Maandag 2 November a.s. de
ouden medaille voor 36-jarigen dienst
worden uitgereikt.
De uitreiking zal plaats hebben op het
Schuttersveld des morgens om half elf.
De muziek van het 6e R. V.-A. zal bi]
deze plechtigheid haar medewerking ver-
leenen.
HET VERZORGINGSGEBIED DER SILDELUKE LICHTFABRIEKEN.
