BOUWKUNSTIG SCHOON.
LEIDSCH DAGBLAD Zesde Blad
ONZE STADSPOORTEN.
Zaterdag 20 October 1934
LAND- EN TUINBOUW. 1
bedenkt fiet telkens-weer..
ook uit gjweQgjbkomt verkeek
DE STERRENHEMEL IN NEDERLAND IN DE WEEK VAN
17-23 OCTOBER 1934, 20 h. MT.
Ztop
AMERIKAANSCHE NOTITIES
UIT D€ BONTE WAERELD.
DE HOOGEWOERDSPOORT.
n.
Bij mijn beschrijving van het
strategisch stelsel der Hooge-
woerds poorten ben ik eigenlijk
nog niet volslagen nauwkeurig
geweest. Zooals ik schreef,
stond de poort met haar brug
er voor nooit recht tegenover
den weg, die naar de stad leid
de, doch lag een eind ter zijde
van de algemeene verkeers-
richting. De weg maakte veelal
een zwanenhalsvormige bocht,
alvorens de brug te bereiken.
Nu maakte een oud-reserve-
officier, de heer Korswagen. er
mij op opmerkzaam, dat de
brug ook nooit precies zoodanig
voor de poort lag, dat beide één
as hadden. De assen van brug-
en poortdoorgang vormden
steeds een stompen hoek.
En zoo viel verder de as van
de poortopening bijna nooit
samen met de as van de daar
achter liggende straat.
Dat alles vormde een stelsel
van stompe hoeken, zoo
danig geconstrueerd, dat
een vijand, voor de brug
gekomen, nimmer door
de poort precies in de
lengterichting van de
straat kon mikken.
Dit is ook de reden,
waarom in de nabijheid
der poorten, in vele oude
steden de straten krom
loopen. Ik heb er nog
eens verschillende oude
vestingplattegronden op
in de fondamenten, die zeer
zwaar waren, behoefte te wor
den gevreesd, besloten. Die van
den Gerechte op 26 Mei 1669,
de poort verder af te bouwen,,
zooals men uitdrukkelijk zeide,
tot meerdere sieraad van de
stad. Want de versiering van de
stad met statige gebouwen, die
in hun uiterlijk zelf hun doel
en bestemming afteekenden,
ging onze 17de eeuwsche vade
ren wel buitengewoon ter harte.
De poort, voorzien van torentje
met uurwerk zou worden op
gericht volgens het ontwerp van
mr. Willem van der Helm, den
bekwamen bouwmeester onzer
poorten. Den len Aug van dat
jaar werd de 1ste steen gelegd
legd door Jacobus v. d. Meer,
zoon van burgem. mr Herman
v. d. Meer Deze plechtigheid
geschiedde in tegenwoordigheid
van het geheele college van
Burgemeesteren, te weten de
reeds genoemde, verder dr Jo-
han Eleman. mr. Willem Paets
en Willem Simons. Hasius, den
secretaris mr. Johan van
van Groenedijk en den
buitengewonen thesaurier
Johan van den Berg.
Voor dit gebouw heeft
Willem van der
weer de Dorische
toegepast althans
zoover betreft den
denbouw. De zijvleugels
met de vooruitspringende
beeren, ieder bekroond
met een steenen bal, zijn
zeer eenvoudig gehouden.
Helm
orde
voor
mid-
c3 bn-n-c tvolc. dcoodje/uroensefioo-cfc. 3 66^ ti
herbergen en elke deur wordt afgesloten
door een Ingewikkeld toestel, dat electrlsch
gecontroleerd wordt bulten het gebouw.
Plekken om zich te verschuilen zijn er
niet en door het veelvuldig gebruik van
open traliewerk in plaats van muren,
trappen en gangen zijn de mannen altijd
zichtbaar voor de bewakers, die hen op
een afstand en zelf achter beschermend
traliewerk staande kunnen gadeslaan.
Tusschen de hoofdingang van het gebouw
en de stalen deur van het celblok is een
wapenzaal, waar machinegeweren liggen,
die 600 kogels per minuut kunnen afvuren
De autoriteiten zullen het ongetwijfeld het
beste weten, maar het is in de laatste
jaren herhaaldelijk voorgekomen, dat ge
vangenis-oproeren juist zoo gevaarlijk
waren, omdat de gestraften zich door ge
weld of list van die wapenverzameling
meester maken en dan is het gevolg een
bloedbad.
Drie stalen torens-
Op punten, die het eiland beheerschen
en waar het oog gehouden kan worden
zoowel op een aanval van buiten als een
opstand binnenin staan drie stalen torens,
daar dag en nacht de wacht wordt ge
houden. In de eerste toren bevindt zich de
electrische controle van alle poorten op
den weg, die rond het eiland gaat. Zoek
lichten en machinegeweren zijn aanwezig
en zelfs een draadlooze telefoon per korte
golf zorgt voor verbinding met de kust
wacht in de haven van San Francisco om
direct hulp per schip te kunnen ontbieden.
Hoewel er de noodige ondergrondsche ker
kers zijn uit den tijd, dat de Spanjaarden
er een fort bouwden, wonen de gevange
nen nu in lichte en luchtige cellen met
electrlsch licht en moderne sanitaire in
stallatie. Er is een ziekenhuis voor 20 pa
tiënten met een operatiezaal, een recrea
tiezaal. met een klein tooneel en een dito
bibliotheek, terwijl het sportterrein, om
geven door een 7 M hooge muur groot ge
noeg is voor het geliefde baseball. Een
tuin, wasscherij, schoenenfabriek, kleer
makerij, de keuken en eetzaal zorgen voor
bezigheid der inwoners.
Koud zal het er nooit zijn, eerder het
tegendeel, maar daarom behoeft het nog
niet met het Duivelseiland vergeleken te
worden, zooals het reeds populair genoemd
wordt. Directeur Johnston, die sinds 1913
aan het hoofd van de San Quentin gevan
genis met 5000 gestraften stond, heeft zich
tegen de Pers uitgelaten niet in het minst
bekommerd te zijn over het feit, dat hij de
élite van het Amerikaansch geboefte onder
zijn beheer heeft. Hij is een der eerste
criminologen in dit land en een voorstan
der van het plan om deze gevangenis in
leder opzicht van de buitenwereld af te
sluiten, hetgeen nergens gebeurt. Dus geen
bezoekers, geen lezen van kranten en tijd
schriften, radio en film onder de strengste
controle. Omgekeerd zal elk nieuws vanaf
Alcatraz via het gouvernement moeten
komen, hetgeen inhoudt, dat de op sen
satie beluste pers zich tot Washington zal
moeten wenden om uit te vinden of Capone
het gras knipt dan wel borden wascht-
Misschien werkt dit nieuwe systeem zoo
goed, dat andere gevangenissen het onwil
lekeurig gaan nabootsen en dan zou tot
algemeene veiligheid een beetje de schrik
dat de buitenwereld nu met gevangenen
komen in het genoegelijke samenleven,
onderhoudt, en dan zou men begrijpen,
dat achter de tralies zitten geen goedkoop
en veilig logies beteekent. Op Alcatraz zal
geen paroolraad de halve straf voorwaar
delijk kwijtschelden, noch zal het publiek
er tegen entree voetbalwedstrijden kunnen
meemaken, maar daar hebben de bewoners
het ook allerminst naar gemaakt.
VOOR KLEINE TUINEN.
ONZE TELEFOONNUMMERS
ftöM£TïE1507
2500 (op 2 lijnen)'
DIRECTIE en ADMINISTRATIE
Wat kunnen we nu planten
of verplanten?
In verband met een nu vaak gehoorde
vraag als boven ls aangegeven dient het
volgende als antwoord. Voor vroeg bloelende
rots- en alpenplanten ls het nu een zeer
geschikte tijd om deze te verplanten. Vooral
soorten van Saxifraga, Phlox Subulata,
Primula, Arabis, Auibrietia, Armeria, Iris en
Cerastium moet men bijtijds in het najaar
planten om eenigen bloei van beteekenls te
kunnen verwachten. Het veel aangeplante
kattenkruid of Nepeta zullen we echter bij
voorkeur in het voorjaar planten of ver
planten, daar het vooral op vochtige gron
den bij najaarsplanting gedurende den
winter vaak wegsterft. Ook snijden we
hiervan de stengels voor den winter niet
af. want ook dat heeft vaak nadeellge ge
volgen. Ook andere vaste planten, welke in
het voorjaar of in den zomer bloeien, kun
nen we nu verplanten. De najaarsbloelers
echter verplanten we bij voorkeur in het
voorjaar. Van de najaarsbloelers noemen
we: Herfstasters, Aster amellus, Polygonum,
Chrysanthemum uliginosum, Ohr. indlcum
(hiervan de winterharde vollegrondssoor-
ten), Rudbeckla, Phlox paniculata, Ph. suf-
fruticosa, Solidago, Helenium en Salvia
virgata nemerosa. Vooral Chr. indlcum
moet men voor den winter niet verplanten.
Deze plant is nauwelijks winterhard en zal
bij najaarsplanting niet voldoende vast
staan om den winter door te komen. Ook
zullen wij in het algemeen planten, welke
een strengen winter slecht kunnen verdra
gen, en daarom gewoonlijk worden gedekt,
In het najaar niet verplanten. Zoo hande
len we met: Anchusa itallca, Boccunia
cordata, Trltoma of vuurpijl, Gunners,
Gynerium of pampasgras, Anemone japo
nic a, Orinum en Rhomneya of Calif ornl-
sche papaver. Van de houtige gewassen
verplanten we nu alle groenbltjvende ge
wassen, dus ook de mieeste coniferen. Van
de bladverliezende houtgewassen beginnen
we met die welke hun bladeren vroeg laten
vallen. Bij het verplanten plukken we van
deze de nog op het hout aanwezige bladeren
steeds af om het Inkrimpen en afsterven
van het jonge hout te voorkomen. Hout
gewassen. welke lang doorgroeien en waar
van de scheuten dus lang kruidachtig blij
ven, verplanten we niet te vroeg. Ook vaa
de houtgewassen verplanten we de niet ge
heel winterharde soorten in het voorjaar.
Zoo handelen we o.a. met Buddleia, Pau-
lownia en gevoelige Rhododendrumsoorten.
Verder verplanten we laatbloeiende hees
ters als: Hypericum, Hibiscus, Caryopteris,
Perowskla en Hedysarum ln het voorjaar.
Rozen kunnen we het beste bijtijds ln het
najaar planten.
€)obsiz
miEHMN
QtHEUW&MAAN
LAATSTE EVACUEE
sgngasssd
nageslagen en daar bemerkt men steeds
de schuine ligging der poorten ten op
zichte van de hoofdverkeers-assen. En nu
nog kan men dit waarnemen in plaatsen
als Groningen Leeuwarden, Zwolle Amers
foort, Den Bosch, Middelburg en vooral bij
de oude vestingen der 17de eeuwsche bar
rière.
Ook te Lelden is het nog wel te zien,
vooral als men zich tracht den ouden
toestand voor te stellen, zooals die b.v. heel
duidelijk is op de groote kaart van Hagen.
En nog mooier kan men het zien, wan
neer men de kaarten van het oude Leiden
ziet uit de tijden van kort na het beleg,
opgenomen in het Caertboeck van Van
Dulmenshorst, door Pleyte's .Leiden voor
300 jaar en thans" meer openbaar gewor
den. Het loont de moeite daarop de oude
situaties eens na te gaan. Het is alleen
maar heel jammer, dat wij geen serie tee-
keningen van grooter formaat van de oude
Middeleeuwsche poorten bezitten.
Terwijl te Leiden in vele opzichten,
vooral waar de poorten verdwenen zijn,
de situatie is gewijzigd doordat men zoo
veel mogelijk alle hoeken en krommingen
heeft weggenomen, is bij de Zijlpoort nog
lets van den ouden toestand bewaard,
doordat daar de oude brug nog ligt, die
inderdaad een stompen hoek vormt met
den poortdoorgang En dat de doorgang
eenigszins scheef in het gebouw is gecon
strueerd, is dus uit strategisch oogpunt
geschied.
Uit onze bespreking van de Hoogewoerds-
poort bleek wel, dat hier veel meer hoeken
en bochten waren aangebracht dan bij de
Zijlpoort, eenvoudig omdat de Hooge-
woerdspoort op een strategisch gevaar
lijker punt lag.
Gaan we thans over tot een beschou
wing van de binnenpoort, waarvan u hier
boven een schets ziet.
Zooals we reeds opmerkten, werden in
1659 van dit werk alleen de fondamenten
gelegd, en daarop voorloopig twee pilasters
met deuren opgesteld.
Toen men na enkele jaren van oordeel
was, dat het metselwerk voldoende be
dorven was en er niet meer voor werking
De muurvlakken zijn hier alleen versierd
met een spaamis, waarboven een blank
gelaten rechthoekig zandsteenblad. Tegen
de poort, bekleed met forsche zandsteen-
blokken ln mooi verband gestapeld, zijn'
halfronde Dorische kolommen gesteld. In
den sluitsteen van de boeg is een krijgs-
manskop gehouwen.
Boven de architraaf is een frieslijst van
triglyphen en daartusschen waren
metopen aangebracht met voorstellingen,
die Ik op de oude plaatjes echter niet kon
onderkennen. Derhalve heb Ik dat op mijn
teekening blank gelaten.
Vlak boven den sluitsteen van den boog
is de triglyphe vervangen door een steen
met het acanthusblad, wat natuurlijk niet
strikt Dorisch is.
Doch een man als Van der Helm zat
niet vastgeroest in het systeem. Boven de
ktoonlijst verheft zich de timpan, hier ge
vuld met het wapen van Leiden.
Zoo althans was het uiterlijk van de
poort naar de landzijde en naar de stads-
zijde was het precies gelijk. Alleen in het
sierend ornament was evenals bij de Zijl
poort eenig verschil op te merken. Beziet
men de teekening, dan bemerkt men, hoe
mooi Van der Helm den toren uit de
poort omhoog liet groeien en het rhythme,
de dynamiek van de omhoogstrevende
lijnen. De poortboog, daarboven de drie
hoek van het fronton, vervolgens het vier
kant van den toren met zijn gebogen af
dekking, waarop 't eerste achtkant rustte,
eindelijk de binnenwaartsche zwenking
naar de lantaarn en tenslotte de uitviering
ln het geestige koepeltje met pijnappel,
windstrekenkruis en windvaan. De laatste
was in dit geval een meerman, zeker om
dat mr. Jan Meerman in dien tijd regee-
rend burgemeester werd. Het achtkant van
den toren herinnert sterk aan dat op de
Zijlpoort, waarbij evenwel een andere
oplossing ls gevonden voor den onderbouw
van het achtkant.
Het valt ten zeerste te betreuren, dat
dit sierlijke gebouw in 1874 werd ge
sloopt.
If. J. a
(Door onzen correspondent.)
Een model-gevangenis op het eiland
Alcatraz. Geen enkele verbinding met
de buitenwereld. Al Capone één der
gasten-
Weinig menschen zullen er voor voelen
de betrekking van James A. Johnston over
te nemen, ook al heeft deze een goed be
taalde Rijkspositie en woont hij op een
eiland ln de schilderachtige baai van San
Francisco. Bovendien is hij daar heer en
meester over een personeel van een kleine
honderd man en een dito aantal gasten.
Maar het zijn juist de gasten, die het zoo
onplezierig op het eiland maken, omdat zij
er zeer tegen hun zin zitten en geen ge
legenheid voorbij zullen laten gaan om er
vandaan te komen. En dit is juist niet de
bedoeling van de Amerikaansche federale
regeering. die het eiland Alcatraz om ver
schillende redenen heeft uitgezocht en in
gericht voor de herberging van de aller
gevaarlijkste misdadigers in den lande, de
zoogenaamde „Incorrigibles" of onverbe
terlijke gevangenen.
Viervoudig strafsysteem.
Het aantal lieden in Amerika, dat voor
korteren 'of langeren tijd zijn vrijheid moet
missen, tengevolge van een begaan mis
drijf tegen de openbare orde, is grout en
om tot een totaal generaal te geraken zou
mener een aparte studie van moeten
maken. Het strafsysteem is n.l. niet als
bij ons uitsluitend een rijksaangelegen
heid, maar als in de heele maatschappe
lijke orde van de VB. viervoudig, n.l ge
meentelijk, volgens de „county" hetgeen
wij provinciaal zouden kunnen noemen,
van staatswege door ieder der 48 souve-
reine Staten en tenslotte van federale gou-
vemementswege uit Washington. Terwijl
een zakkenroller op Times Square na zijn
vonnis in een gemeentelijke gevangenis
van de stad New York terecht komt, gaat
iemand, die een aangeteekende brief steelt
naar de federale gevangenis in Leaven
worth, en zoo bestaan er tallooze schakee
ringen.
Het stelen van een auto wordt gestraft
door den Staat, waarin de diefstal plaats
had, maar laat de dief het voertuig uit
New York door de Hudson Tunnel naar
New Yersey brengen, dan begaat hij een
vergrijp tegen de federale regeering en
komt Washington in actie. Die dat, los
van plaatselijke politiek, altijd vlugger en
beter tot een resultaat brengt dan de lo
cale justitie, zooals men bij Al Capone en
bij den beruchten John Dillinger heeft
kunnen meemaken. En het zijn juist deze
heeren, wier naam en twijfelachtige faam
ver buiten de grenzen des lands gaan, die
onder het gevaarlijkste soort behooren en
die door hun uitgebreide relaties en hun
optreden in botsing komen met de opper
ste regeering van het land, die maar over
een paar honderd detectives beschikt in
vergelijking met de '19 000 man politie in
de stad New York alléén. En toch heeft
dit kleine keurcorps dezeifde roep als de
bekende bereden politie in Canada, n.l.
dat zij tenslotte altijd den gezochte te
pakken krijgen.
Toch te pakken gekregen!
Een van hen, die er meer als een platte
lands schoolmeester uitzag dan een detec
tive, begroef zich de noodige maanden in
allerlei paperassen en kwam zoo tot de
ontdekking, dat Capone jarenlang geen
inkomstenbelasting had betaald, ofschoon
hij millioenen verdiende en op die manier
werd de Chicagosche rooverhoofdman,
dien de politie minstens van twee dozijn
moorden verdenkt zonder die te kunnen
bewijzen, achter de federale tralies opge
borgen als een belastingontduiker- Dat hij
niet uitsluitend als zoodanig door zijn ci
piers bezien wordt, blijkt wel uit het feit,
dat Al een van de eersten was, die per ge
pantserde wagon en onder sterke bewa
king van de Oostkust dwars door het land
naar Californië werd getransporteerd om
de eer te hebben Alcatraz met zijn aanwe
zigheid te mogen inwijden.
Teekenend genoeg heeft Capone's advo
caat, die het laatste jaar toch al hemel en
aarde beweegt om zijn cliënt vrij te krij
gen op grond dat deze „in strijd met de
grondwet" gevangen wordt gehouden, op
nieuw stormachtig geprotesteerd, omdat
Capone een model-gevangene tot nu toe
is geweest en deze behandeling niet ver
diende! Het is teekenend voor de mate
waarin de misdadigers hier op alle moge
lijke manieren het rechtsverloop kunnen
en durven tegenwerken door achterdeur
tjes en sluipgangen, waar de gemiddelde
burger, die tot zijn wroeging in botsing
met de wet is gekomen, geen idee van heeft
en zich niet aan zou durven wagen. Maar
het zijn juist de kopstukken van het mis
dadige güde, die achter de gevangenismu
ren even brutaal, even sluw en even niets
ontziend blijven als zij er buiten waren.
Zij zijn het, die op gezette tijden oproeren
verwekken of fabelachtige ontsnappingen
op touw zetten en het verleden heeft ge
leerd, dat zij daar al te dikwijls ln slagen
ook.
Modelgevangenis op een eBamLj
Om daar eens en voor altijd een eind
aan te maken besloot het gouvernement
het eiland Alcatraz tot een model-gevan
genis te maken in den zin, dat opstand
en poging tot ontvluchting van te voren'
ten doode gedoemd zouden zijn door ge
brek aan ieder contact met de buitenwe
reld, In plaats van muren sluiten stroom
versnellingen van Ijskoud water deze ge
vangenis af; zonder hulp van een boot
kunnen getrainde zwemmers de paar kilo
meters tusschen Alcatraz en het vasteland
niet afleggen en sinds 1865, toen het eiland
een militaire gevangenis werd, zijn er af
en toe wel eens bewoners ontsnapt door
middel van een boot, maar nooit zwem
mende. In 1933 ging het eiland over uit
handen van het Ministerie van Oorlog,
zooals het nog in Amerika heet in die van
het Ministerie van Justitie, dat oogenblik-
kelijk begon de natuur nog te verbeteren.
Het hoofdgebouw der cellen is zulk een sa
menstelling van gewapend beton en ver
hard staal, dat normale werktuigen als in
de handen der gestraften komen tijdens
hun dageüjkschen arbeid waardeloos zijn
bij een poging om uit te breken dyna
miet of electrische drilboren van groot ka
liber zouden van meer nut zijn, maar wor
den op het eiland niet gevonden Drie rijen
i cellen boven elkaar kunnen 35Ó bewoners
Sterretijd 21 h. 43 min.
In drukletters vermeld zijn de namen
van de sterrebeelden; de eigemiamen van
een aantal der helderste sterren zijn in
schrijfletters geteekend. 3 maantjes op dit
kaartje in den Steenbok, de Visschen en
den Ram
Men dient er rekening mede te houden,
dat in werkelijkheid het Oosten rechts en
het Westen links van den toeschouwer ls,
wanneer deze met den rug naar 't Zuiden
en het gelaat naar 't Noorden gewend
staat; men pleegt echter bij sterrekaarten
dit om te keeren om geen spiegelbeeld
van den hemel te krijgen. Wil men nu
b.v. de sterrebeelden aan den Oosthemei
opzoeken, dan neme men dat deel va"
den kaarthorlzon waar OOST staat voor
zich zoo dat de Poolster (aan het eind'
van den Kleinen Beer) van den toeschou
wer ls afgewend men zal dan voor het
NO-lijke vierdepart van de kaart ue
sterrenbeelden zien juist zoo als zU san
den hemel staan.
De sterren ln bovenstaand kaartje dje
een gekartelden rand hebben zijn van oe
le grootte of helderder; de dikke ronoe
stippen zijn sterren van de 2e grootte en
al de andere kleine stippen zijn stenen
van de 3e of van een lagere grootteklas»'
W DE VLIEG ALS NACHTWAKER.
Op het eiland Mawahe nabij Hawai heeft
de Spaansche ontdekkingsreiziger Fer
nando Miguel Corzano San José een stam
ontdekt, die wat cultuur betreft zeer sterk
afwijkt van die der omliggende eilanden
en ook een hoogere beschavingstrap heeft
bereikt.
Het eigenaardigste gebruik bij deze men
schen is wel. dat zij een groot soort vlieg
gebruiken om 's nacht de hut te bewaken,
evenwel niet de hut van de menschen,
maar die van de hoenders. Deze dieren
genieten een bijzonder gezonde slaap en
laten zich dan ook dikwijls verschalken
door een klein ir.heemsch roofdier, dat
veel weg heeft van een fret. Echter wor
den de kippen uit hun slaap gewekt door
het vteugel-gezoem van de vlieg, zoodat
men rfu de volgende methode toepast.
Boven, voor, achter en naast Iedere kip-
penhut bevinden zich, opgesloten in een
gazen omhulsel, een aantal dezer zoem-
vliegen. Deze hebben de gewoonte 's nachts
te slapen; zij ontwaken evenwel niet al
leen bij het minste geruisch, maar ook bij
nadering van een vreemd object. Komt nu
de kippendief aangeslopen, dan wordt ze
ker één der groepenvliegen hierdoor opge
schrikt Onmiddellijk vangt het gezoem
aan en reeds vóór de aanvaller de hut be
reikt heeft maken de wakker gezoemde
hoenders alarm. Het roofdier kiest dan ge
woonlijk het hazenpad.
Toen Gorzano bij de inboorlingen infor
meerde. wie de uitvinder van deze inder
daad prachtige methode was, kon niemand
het hem zeggen De oudste man wist alleen
mee te deelen, dat zijn vader hem op de
hoogte had gesteld, en die wist het weer
van zijn vader.
