Ned. Historisch Natuur-wetenschappelijk Museum. ZATERDAG 18 NOVEMBER 1933 No. 22598 ner bestaat alt VIER Btadea EERSTE BLAD. CIEELE KENNISGEVING STADSNIEUWS. Het voornaamste Nieuws van heden. :idsch dagblad DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN PRIJS DER ADVERTENTIENB to per regel voor advertenitiën uit Lelden en plaatsen lijentvchappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle L advertentiën 35 Cts. per regel. Kleine Advertentiën Send bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts. maximum aantal woorden van 30. volgens postrecht. Voor eventueele opzending van 10 Cts. porto te betalen. Bewijsnummer 5 Cts. Bureau Noordeindsplein Telefoonnummer» voor Directie en Administratie 2500 Redactie 1907. Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54. PRIJS DEZER COURANT} j] Voor Lelden per 3 maanden f.2.36; per week f.0.18 Bulten Lelden, waar agenten gevestigd zijn, per week „0.18 Franco per post f. 2.35 portokosten. hinderwet. „jster en Wethouders van Leiden; i het verzoek van: a. A. van Tuijn tanning tot het uitbreiden van de in een aan de Nieuwstraat gren- feeelte van het perceel Nieuwe Rijn Kadastraal bekend Gemeente Lei- Itle I No. 2467; b. de N.V. F. Pieck's Eturenhandel om vergunning tot fchten van een fabriek van con- !deren in het perceel Haarlemmer- 5 228 en 230, kadastraal bekend Leiden. Sectie H No. 3535; [op de artikelen 6 en 7 der Hinder - ■1 kennis aan het publiek, dat ge- I verzoeken met de bijlagen op de dezer gemeente ter visie ge ile dat op Zaterdag, den 2 Decem- I des voormiddags te half elf uren lerceel Breestraat 125 (Bureau van tewerken) gelegenheid zal worden J om bezwaren tegen deze verzoe- te brengen, terwijl zij er de aan- lop vestigen, dat niet tot beroep igd zijn zij. die niet overeenkom- 7 der Hinderwet voor het ge- tstuur of een zijner leden zijn Een. ten einde hun bezwaren mon- te lichten. A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN, Burgemeester. |YAN STRIJEN, Secretaris. 11B Novembse 1933. 1124 jVBILEUM G. DE JONG Ezn. I wij vernemen zal het op Vrijdag pber as. 40 jaar geleden zijn, dat r G. de Jong Ezn., onderwijzer aan l Opleidingsschool voor Gymnasium, biz, aan het Noordeinde 40 (hoofd F A. L. L. Gathier) alhier, als zoo- perd verbonden. 193 begon de heer De Jong zijn pen loopbaan in deze school, welke levestigd was aan den Stillen Rijn, de beer J. B. Meijnen. pr. TJAESMA beroepen te rotterdam. |P- D. Tjalsma, Remonstr. pred. al- left een beroep ontvangen naar de ptrantsche Gemeente te Rotterdam, pulling van een der aldaar bestaan- fctures. EEIDSCHE stadhuisbouw. (wij vernemen zal Maandag a.s. het «vies van B. en w. afkomen inzake phulsplannen. aangehouden. lS,va,n den Officier van Justitie is u!e !:'3e aa"gehouden J .P., vroe- K ,n. }aar ilier ter stede, terzake li*!. en van gelden in totaal Rider dan f. 12.000! aan het fall- fffi" Jan 'ij" vrouw. Ook de echtge- LP B. is op grond van de p,[l Paillissementswct gearres- i over™bracï tnaar Politiebureau •tiierche stelt een uitgebreid onder- cs ,verklooze chauffeurs. a^^mmissie voor ontwikkeling en J dPpj°' roePt de werklooze chauffeurs bn aan een cursus voor het bnn™ chauffeurs-diploma, i Anrtfïlaic aa»rnelden in het Volks- I Apothekersdijk 33 op 20, 21 en 22 [uur likens des voorm. van iijvln"kl?02e chauffeurs dienen bij staand rk ov®rIeSgcn een op hun leer ri-m P]bewiJs voor motorrijtuigen 122 N ^vielen. lezën ckember wordt niemand meer 'en cursus toegelaten. O u ADemische examens. het candidaats-examen tdam S meJ- M- van Trigt te en de heer J. Drijber te Elle- lód' dP di?ctoraai examen rechtsge- bcer J. Hamerslag (Nijme- FN tot doctor In de wis- en na- fcuugen1 «K0efschrift getiteld ~„Ün- brr.chen" der Farbensinn von te -,y c- J- S. Locher, ge er, Jï, 1 ldem tot doctor in de ,cas?rgeerte' °p proefschrift, I cr he,„ i"e consequence et fina- tChariojs)' Waard, geb. te Rotter- Installatie eener Commissie van correspondentie en advies. GLOBES UIT DE 16de, 17de EN 18de EEUW. In de bovenzaal van sociëteit „Amicitia" is hedenmiddag een commissie van corres pondentie en advies vanwege boven genoemde stichting geïnstalleerd. Aan de rede van den voorzitter, dr. C. A. Crommelln is het volgende ontleend: Na een kort overzicht van de ontstaans geschiedenis, vervolgde spr.: In den aanvang uit den aard der zaak weinig bekend, begint thans na anderhalf jaar het museum meer en meer bekend te worden, zoowel {>ij de beoefenaars der natuurwetenschappen als bij het groote publiek ;de aanwinsten door aankoop (waarvoor echter slechts zeer kleine be dragen beschikbaar zijn), maar vooral door geschenken en bruikleenvoorwerpen zijn talrijk, bijzonder talrijk in het loo- pende jaar; het museum wordt bezocht door academische docenten met hunne studenten, door wetenschappelijke ver- eenigingen, door leeraren met hunne leer lingen; ook het bezoek door het publiek is bevredigend; een geheel nieuwe afdee- iing voor chirurgie zal binnenkort geopend worden, een eigen werkplaats zorgt o.a. voor het vervaardigen van nieuwe kasten en vitrines. Het is in den loop van dit jaar ge weest, nu het zoo duidelijk blijkt, dat het museum in zijn zich meer en meer ont plooiende werkzaamheid een cultuurfactor van beteekenis in het wetenschappelijk leven van Nederland zal kunnen worden, dat wij wenschten een grooter aantal be oefenaren van de geschiedenis der natuur wetenschappen in den ruimsten zin op gevat aan het museum te verbinden. Be stuur en directie toch hebben dikwijls raad noodig over aangelegenheden, die zij zelf niet voldoende kunnen beoordeeien. De bestaande wetenschappelijke commissie heeft in deze richting voortreffelijk werk gedaan, doch zij was te klein en een aan tal wetenschappen waren in hare leden niet vertegenwoordigd. Zoo is het gekomen, dat de wetenschappelijk commissie door de benoeming van een aantal correspon- deerende leden is omgezet in de commis sie, die thans hier ten deele vereenigd is. Maar niet alleen door raadgeven kan de commissie zich verdienstelijk maken. Ook het materieel bezit van het museum dient zooveel mogelijk aangevuld en uitgebreid te worden en op dit gebied is nog veel te doen. Ongetwijfeld bevinden zich nog tal van voorwerpen zoowel in het bezit van particulieren als ook hier en daar in open. bare instellingen, die daar weinig of geen nut stichten, doch die, ingelijfd in de ver zamelingen van het museum het hunne zouden bijdragen om het museum tot een naar waarheid nationale instelling van hooge cultureele waarde te maken. Om de eigenaars of beheerders tot afstaan te bewegen is verbreiding van een juist in zicht in het doei en het streven van het museum in ruimen kring het beste middel en daarom van het hoogste belang. Vervolgens hield dr. C. A. Crommelin een voordracht over „Nederlandsche, in 't bijzonder Amsterdamsche, globes uit de 16e, 17e en 18e eeuw". Hoewel het vervaardigen van hemel globes. later ook van aardglobes reeds ver scheidene eeuwen voor de 16e, druk be oefend werd. vooral in Italië, Frankrijk en Duitschland, aldus begon spr., is het toch pas tegen het midden der 16e eeuw, dat wij in Gemma Frisius een algemeen bekend Nederlandsch cartograaf en globe maker ontmoeten. Globes van zijn hand schenen niet bewaard gebleven, tot voor een vijftiental jaren in het Gymnasium Fracisceum van het stadje Zerbst twee globes gevonden werden, één ongedateerde aardglobe en één hemelglobe, die het jaartal 1537 draagt. De Latijnsche op schriften vermelden, dat Gemma Frisius de kaarten ontworpen en Gerhard Mer cator en Caspar Miracus of Myrica deze gegraveerd hebben. De Zuid-Nederlander Gerhard Mercator (15121594), leerling van Gemma Frisius ontwikkelde zich tot een der beroemdste cartografen van zijn tijd. Een een-en- twintigtal aard- en hemelglobes van zijn hand zijn bewaard gebleven, zij bevinden zich in musea, bibliotheken en observatoria in België, Italië, Duitschland en elders, doch helaas niet te Leiden. Door den arbeid der genoemde carto- graphen kwam de cartographie en de globemakerij tegen het einde der 16e eeuw meer en meer in handen der Neder landers en werd een bloeitijdperk inge luid dat in de werkzaamheid van Willem Janszoon Blaeu zijn hoogtepunt zou vin den. Onder degenen, die er krachtig toe bijgedragen hebben de leiding der carto graphie in Nederlandsche handen te bren gen behooren zonder twijfel de leden yan de oorspronkelijk Deensche familie Van Langren, ni. de vader Jacob, of Jacobus Florentius, zooals hij zich noemde en zijn drie zonen, Arnoldus, Henricus en Michaél. Van de cartographen en globemakers] die omstreeks 1600 leefden zijn nog te vermelden de beide Zuid-Nederlanders Jodocus Hondius (1567—1611) en Peter Plancius (15521622), Johan Janssonius en de graveur Abraham Goos. Doch hun roem zou, met dien van alle vorige carto graphen, overschaduwd worden door de wereldvermaardheid van den Alkmaarder Willem Janszoon Blaeu, geboren in 1571. Zijn theoretische zoowel als praktische bekwaamheid was zoo groot, dat hij na weinige jaren als de eerste cartograaph onder zijn tijdgenooten werd erkend en hij zich metterdaad een wereldberoemdheid verwierf. In 1633 werd hij aangesteld tot kaartenmaker van de Republiek, een eer vol ambt, waarin hij na zijn dood in 1638, eerst door zijn zoon, later door zijn klein zoon werd opgevolgd. Van zijn mathematische instrumenten is slechts één exemplaar over, een stuk van hooge waarde, namelijk het groote voor Willebrordus Snellius vervaardigde qua drant, dat in 1632 na Snellius' dood uit zijn inboedel door den Leidschen oriënta list-astronoom Jacobus Golius werd aan gekocht. in hetzelfde jaar door Curatoren van Golius werd overgenomen en in 1633 aanleiding is geweest tot de stichting der Leidsche Sterrewacht. Dit quadrant wordt, uitstekend geconserveerd, in de Sterre wacht bewaard. Om nu tot zijn globes te komen, daar van zijn er nog vele bewaard gebleven. Stevenson somt er niet minder dan 82 op, sommige in particulier bezit, maar de meeste in musea, bibliotheken en andere openbare instellingen in Nederland. Duitsch land, Spanje, Italië, Engeland en Amerika. Nu moet men echter onderscheid ma ken tusschen de verschillende edities. Zijn oudste aardglobes dragen het jaartal 1599 en hiervan zijn er slechts 10 bekend, waar van 1 exemplaar in het Leidsche museum; hierbij behooren (d.w.z. zij zijn even groot, met een diameter van 34 c.M.) hemelglo bes (9 ex.) van 1603, waarvan eveneens een exemplaar te Leiden. Opmerking verdient nog. dat de beide Leidsche Blaeu globes, hoogstwaarschijn lijk dezelfde zijn die Golius in 1633 te zij ner beschikking kreeg om in zijn nieuwe Sterrewacht te gebruiken en die vóór dien tijd met nog twee andere, verloren gegane Blaeu globes in de Bibliotheek bewaard werden. In 1602 verschenen kleinere aard- en hemelglobes, in 1606 en 1616 nog kleinere, maar daarna volgt een editie van 1622 van zeer groote stukken (67 c.M.), thans nog door niet minder dan 40 exemplaren ver tegenwoordigd. Tenslotte bestaan er nog exemplaren van 1640 dus eenige jaren na Blaeu's dood door zijn zoon uitgegeven. In het einde der 17de en het begin der 18de eeuw krijgt Amsterdam in Gerard en Leonhard Valk wederom twee cartogra phen. die zich een grooten naam maken. De oorspronkelijke door de Valken zelf gedrukte globes zijn zeer zeldzaam, ja van die van 1707 was tot voor kort slechts een enkel exemplaar, namelijk dat te Gent. be kend, totdat onlangs het Leidsche museum door een schenkmg van den heer F. G. Waller te Amsterdam in het bezit is geko men van een paar buitengewoon fraaie Valk globes in zoo goeden staat van con serveering ais men ze maar zelden aan treft. De aardglobe draagt nu inderdaad ook het jaartal 1707. de hemelglobe is on gedateerd. Dit zijn dus echte Valk globes, door de Valken zelf vervaardigd en ge drukt. Nu bestond er echter te Amsterdam een drukkers- en uitgeversfirma van Jo hannes Covens en Cornells Mortier, die vanaf 1727 in Amsterdamsche bescheiden voorkomt; later vindt men ook zekere Pe trus Mortier samen met Covens genoemd, tenslotte ook alle drie tezamen. Deze firma is in het bezit gekomen van de door de Valken gegraveerde platen, zij heeft deze platen dikwijls bijgewerkt, de opschriften veranderd, en de uitgave der Valk globes voortgezet. In de gewijzigde opschriften wordt steeds de naam van een of van de beide Valken vermeld; dit zijn dus de postume globes van de jaren 1745 er. voor al van 1750. Het Leidsche Museum bezit van deze postume globes nog 5 exempla ren: 2 mlddelgroote hemelglobes van 1750, een kleine hemelglobe (de fraaist gecon serveerde van alle) van 1745, tenslotte nog een kleine aardglobe van 1820 en twee mlddelgroote globes (een aard- en een hemelvlobe) van 1803 de beide laatste af komstig van den bekenden Nederland- schen astronoom Dr. C. Easton en geschen ken van mevrouw EastonVisser, LEIDSCHE IJSCLUB. Jaarlijksche algemeene vergadering. In een der bovenzalen der sociëteit „Amicitia" hield de Leidsche IJsclub gis teravond haar jaarlijksche algemeene ver gadering onder voorzitterschap van den heer Sillevis. Nadat de notulen waren goedgekeurd las de secretaris, de heer ir. Modderman, het jaarverslag, waaruit bleek dat de ijsbaan in het afgeloopen jaar ge durende niet minder dan 13 dagen open gesteld kon worden, een aantal hetwelk (met uitzondering van 1929) na 1924 niet meer bereikt was. Er werden wedstrijden gehouden in schoontijden en wedstrijden voor kinderen, terwijl het gecostumeerde ijsfeest een geweldig succes werd. Ook door de Leidsche Politie-Sportvereeniging en de Leidsche Studenten IJsclub werden wedstrijden gehouden, waartoe de baan gaama belangloos werd afgestaan. Het ledental steeg van 536 tot 551, terwijl de financieele toestand ongeveer gelijk bleef. Het saldo van f. 3045.51 op 1 Oct. 1932 was thans teruggeloopen tot f. 2981.47, hetgeen dus een onbeduidende wijziging beteekent De groote uitgave van f. 192.45 voor ver makelij kheidsbelasting werd wederom niet door de leden betaald (gelijk toch ge- eïscht had mogen worden) en leitelijk be teekent dit dus voor de leden een contri butieverlaging. Intusschen kan niet gega randeerd worden dat ook in de naaste toekomst de leden van die bijdrage vrijge steld zullen blijven, al zal alles geprobeerd worden om op den huidigen voet te kun nen bijven voortgaan. Uit het financieel verslag zij nog aange stipt dat ontvangen is aan contributie, kaarten, enz. f. 5091.60, studentencontri butie f. 228, garderobe f. 297.60, enz. ter wijl de belangrijkste uitgaven waren: landhuur f. 1201.11, onderhoud f. 683.11, di versen f. 671,66, arbeidsloon f. 1565,72 en vermakelijkheidsbelasting f. 1192.45. De staat sluit tot een totaal van f. 8969.97 aan inkomsten en uitgaven. Bij de bestuursverkiezing werden de af tredende heeren J. Oppelaar en B. Moo- lenburgh met groote meerderheid van stemmen herkozen. Bij de rondvraag deelde de voorzitter op een vraag van den heer Janssen mede dat gepoogd zal worden het ijs voor de tent te versterken. Men meent dat er te weinig water staat en zal het daarom laten uitdiepen. De vergadering, die weer slecht bezocht was, werd hierna gesloten. De penningmeester der IJsclub, de heer Harmsen, heeft nog verzocht er bij de le den die kaarten besteld hebben op aan te dringen, zoo spoedig mogelijk het geld per giro over te maken. Nog al te veel leden zijn tot dusverre in gebreke gebleven, niet tegenstaande zij bij de bestelling verklaard hebben direct te zullen gigeeren. KERK EN VREDE. De classis Leiden der Geref. kerken heeft in haar jongste vergadering zich bezigge houden met de kwestie van het lidmaat schap van leden van de Geref. kerken van de vereeniging „Kerk en Vrede", zulks in verband met een bij haar ingekomen be zwaarschrift. De classis sprak als haar oordeel uit dat het lidmaatschap van deze vereeniging scherpe bestrijding verdient en zal in een in December voort te zetten ver gadering zich nog nader met deze zaak bezighouden. o BLOEDTRANSFUSIEDIENST v. LEIDEN EN RIJNLAND (OMVATTENDE OEGST- GEEST, RIJNSBURG, VALKENBURG EN KATWIJK). Een woord van toelichting en opwekking. Elders in dit blad komt een oproeping voor om zich beschikbaar te willen stellen als bloedgever (donor) bij den Bloed transfusiedienst, welke niet alleen een korte toelichting maar eveneens een woord van opwekking verdient. Een bloedtransfusiedienst is ook in an dere plaatsen van ons land onder auspi ciën van het Nederl. Roode Kruis in het leven geroepen en arbeidt daar met groot succes. Deze dienst is een geheel vrijwil lige organisatie en beoogt hulpverleening in den nood, niet echter in den vorm van materieelen steun maar door het geven van het eigen bloed aan een medemensch, die in levensgevaar verkeert. Het mag van voldoende bekendheid wor den geacht, dat belangrijk bloedverlies of een aanmerkelijke vermindering van het gehalte van het bloed, op welke wijze ook ontstaan, zeer ernstige gevolgen kan heb ben. Het verloren gegane of veranderde bloed kan evenwel vervangen worden door vreemd bloed, dat echter met bijzondere zorg moet zijn uitgezocht. Wanneer dus tijdig beschikt kan worden over een hoeveelheid gezond en voor den patiënt bruikbaar bloed, dan kan hier door een leven worden gered Met deze enkele regels is feitelijk reeds het groote belang van een goed function- neerenden bloedtransfusiedienst aange geven. Dat het bloed van gezonde gevers af komstig moet zijn, behoeft uit den aard der zaak geen nadere toelichting, wel de restrictie, dat het voor den patiënt „bruik baar" moet zijn. Hiervoor is het slechts noodig te weten, dat de menschen in groe pen te verdeelen zijn, waarvan het bloed, BINNENLAND. Plechtige opening van de verkeersbrug over de Waal bij Zaltbommel. (Binnen land, 2e Blad). Voorloopig verslag der Tweede Kamer over de begrooting van Financiën. (Bin nenland, 2e Blad). Storing in het treinverkeer door een defect aan de electrische wissels te Am sterdam. (Gemengd, 3e Blad). De Zesdaagsche wielerwedstrijd te Am sterdam begonnen; ernstige val van Pij nenburg, die echter den strijd hervat heeft (3e Blad). BUITENLAND. Rondom do Ontwapeningsconferentie. BuLtenl., 2e Blad). De Vereenigde Staten hebben sovjet- Rusland de jure erkend. (Buitenl., Ie Blad) Naar verbod van het nationaal-socia- lisme in Roemenië. (Buitenl., Ie Blad). afhankelijk van het al of niet aanwezig zijn van bijzondere stoffen, verschillend op elkander kan inwerken, m. a. w. er komen bij de menschen verschillende bloedgroe pen voor. Een patiënt, die bloed noodig heeft, kan slechts zonder schade dat bloed verdra gen, hetwelk afkomstig is van een voor hem geëigende groep, terwijl het voor hem niet passende bloed schadelijk ja zelfs gevaarlijk kan zijn. Het is daarom van het grootste belang, dat degene die zich als bloedgever be schikbaar stelt, niet alleen aan een streng geneeskundig onderzoek wordt onderwor pen, maar dat tevens te voren wordt uit gemaakt tot welke bloedgroep hij behoort, opdat de arts, die tot bloedtransfusie over gaat zich te voren ervan kan overtuigen, dat de donor volkomen gezond en zijn bloed met dat van den patiënt in overeen stemming, derhalve in dat lichaam tot samenwerking in staat is. Indien dit onderzoek zooveel mogelijk door dezelfde deskundigen wordt verricht, bereikt men een groote mate van zeker heid en de beste waarborgen voor een juiste keuze. De groepen, aangeduid met de letters O. A( B en AB, mogen als constant wor den beschouwd, 'd.w.z. er mag worden aan genomen dat de bij een bepaalden persoon vastgestelde bloedgroep diens gansche leven dezelfde blijft. Wel bestaat de mo gelijkheid, dat in den loop der jaren een qualitatieve verandering optreedt, die men met een vermindering van gevoeligheid zou kunnen vergelijken, een wijziging in de groepsindeeling komt hierdoor echter niet. Het ligt voor de hand de vraag te stel len of, terwijl alle maatregelen genomen worden om den patiënt slechts baat te doen vinden bij de bloedtransfusie, de gever geen nadeelen daarvan kan onder vinden. Men zij hieromtrent echter volko men gerust De keuring en de bloedgroep bepaling zal niemand behoeven te veront rusten. terwijl het bloedgeven zelf zich beperkt tot het afstaan van een zooda nige hoeveelheid, dat geen gezond mensch daarvan eenige stoornis zal ondervinden. En nu nog een woord van opwekking. Op het vrijwillige karakter van deze or ganisatie werd reeds gewezen. Beloonin gen voor het beschikbaar stellen van zijn bloed zijn wel eens overwogen, echter zon der één uitzondering overal hier te lande verworpen. Dit maakt deze bijzondere hulpverleening niet alleen tot een ideëele, maar zij elimineert door de belangeloos heid ook alle gevaren, die zouden kunnen- voortvloeien uit een of andere vergoe ding. Nu is er slechts één doel, n.l. mede te werken aan het behoud van een men- schenleven zonder dat materieele factoren hierbij eenige rol kunnen spelen. Daarom huldigen alle reeds opgerichte bloedtrans fusiediensten het eenige betrouwbare sy steem, dat der vrijwilligers. Zullen deze zich dan in voldoende mate aanmelden? Hierover bestaat onzerzijds geen twijfel. In Rotterdam, Den Haag. Utrecht en Gro ningen bijvoorbeeld is de animo groot en wat nog meer zegt, men heeft daar niet alleen volstaan met zich uit alle krin gen der maatschappij beschikbaar te stellen als geefster of gever, maar men schonk ook vrijwillig belangrijke bijdra gen aan dien dienst, waardoor het moge lijk werd de noodzakelijke onkosten voor administratie, transport e.d. volledig te dekken en zelfs nog gelden beschikbaar te houden om den dienst te perfectionneeren. Met deze voorbeelden voor oogen twij felen wij ook hier niet aan het welslagen van deze zoo menschlievende organisatie. Wij vertrouwen niet alleen op voldoende aanmelding, waarvan de reeds ingekomen bewijzen van belangstelling buiten dezen omroep getuigen, maar wij rekenen ook op geldelijken steun, die het ons mogelijk maakt de noodzakelijk aan deze organi satie verbonden uitgaven te bestrijden. Tot dit doel worden gelden gaarne inge wacht bij den Penningmeester van de af- deeling Leiden van het Nederlandsche Roode Kruis, Bankier Incassobank giro rekening No. 135591.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1933 | | pagina 1