Plechtige onthulling
van het Lorentz-monument.
Bargan?
VRIJDAG 3 NOVEMBER 1933
No. 22585
STADSNIEUWS.
Redevoeringen van mr. A. varv de Sande Bakhuyzen
en prof. dr. J. Huizinga.
Het voornaamste Nieuws
van heden.
EIDSCH
DAGBLAD
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
"PRIJS DER ADVERTENTIEN:
er regel voor advertentlën uit Lelden en plaatsen
ltschappen vaD ons Blad gevestigd zijn. Voor alle
Ivertentlën 35 Cts per regel. Kleine Advertentlën
bU vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts.
aantal woorden van 30.
|nl«ens postrecht Voor eventueele opzending van
Cts porto te betalen. Bewijsnummer 5 Cts
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANTS
Voor Lelden per 3 maanden 1.2.35; per week 1.0.18
Bulten Lelden, waar agenten gevestigd zijn, per week „0.18
Franco per post 1.2.35 portokosten.
bestaat uit ZES bladen
ISTE BLAD.
EN, FRUIT EN BLOEMEN-
SVEREENIGING „LEIDEN
[N OMSTREKEN".
;ewone ledenvergadering.
iomerlust" is gisteravond een
ledenvergadering gehouden
®g van de vraag: „Wat doet
Bureau van de veilingen in
por onze leden en wat kunnen
f"leden doen?"
C van Vliet, voorzitter, zette
voorop moet worden gesteld,
■raai bureau alleen ls een ver-
Etie met al wat dit met zich
Ier kan hij niet gaan en wordt
Ee standorganisatie's niet ge-
■feerste plaats ls op aandringen
t C E gekomen de afschaffing van
^Telden voor den tuinbouw; ver-
Epoorvrachten-verlaging, vast-
Tniumprijzen en de reeds ver-
«Tingssteun 1932.
at spr. stil bij het contract met
I,
f het juiste optreden van den
Jzuüen wij nu het wederkeerig
■gen.
T is het mede door het optre-
J C. B. gelukt vrijstelling te
|de omzet-belasting op groen-
ïit en groenten in blik zullen
kt; momenteel is er wederom
irbeidsveld geopend: „heffin-
jecht". Met een spoed die op-
f zijn de belastingen toegepast
bij nu reeds constateeren. dat
■rijk bedrag op buitenlandsch
ten ls, baten welke in elk op-
|ede komen aan de Hollandsche
i is men gaan werken voor de
Ed nu de door de organisatie
pe lijn volgt, zal het mogelijk
onend bedrijf te krijgen,
meer is door het onver-
fen van het C. B., onder leiding
pr Valstar verkregen,
len wij nu voor onze leden
^B>ord werd ook door den heer
^^Bgeven.
kt leven is geroepen een commissie
pen; 3 vertegenwoordigers van
Bóeren-Leenbank en 3 van de
ag.
issie zal trachten de tuin-
d ,en zoo noodig met daad bij
nde bedrijven kunnen op de
van de commissie rekenen,
der geboden gelegenheid tot
'an vragen werd uiteen gezet,
ringssteun 1933 de laatste zal
linders zullen door teeltbeper-
^uin eigen groep moeten voor-
vat mede door de te heffen invoer-
buitenlandsche groenten en
^4 mogelijk zal zijn.
svereeniging kan met genoe-
vergadering terug zien; het
als het aan het wankelen ls
sterkt, en zoo het er niet is
zal het na deze uiteenzetting
.te aanwezig moeten zijn.
fouwei
Ji, ls
DE LEMVOG.
tiding van den heer J. J. de
jchtigde van den Raad van
teen zou gistermiddag in café-
L.In den Vergulden Turk" een
Te algemeene vergadering van
Iers worden gehouden ter be
ten een statuten-wijziging,
^oordigd waren 32 aandeelen,
24 stemmen.
het vereischte quorum niet
las. werd besloten een nieuwe
luit te schrijven op Vrijdag 16
DE ARBEIDSBEURS.
den 2en Nov. 1933 waren 2959
w^kzoekenden ingeschreven.
storlnS lh de bovenleiding te
^BterdSJp11 de- trelnenl0°P tus"
Bweest
en Leiden eenigszlns
jlddag vond ln het Trianon-
■tweede voorstelling ln dit sei-
E n De Filmliga Vertoond werd
communistische oropaganda-
T?.n Bergen" van Jutkevitch,
L degens haar strekking moe-
tP en daarom niet wenschen
te n 20°danige film in ons
n, worden, bewijst wel,
jmisttsche gevaar nog steeds
ts *e grooter is dit gevaar,
sinstzinnig wordt voorge-
|Sde"ife 'to-boraals en ka-
ta!'™InS 1927 van het 6e
mrbou omcn °P 20 November
llngsoefeningen onder de
Wijlen prof. dr. H. A. Lorentz.
Hedenmiddag om half drie was een aan
tal genoodigden bijeengekomen op den
hoek van Langebrug en Zormeveldstraat
teneinde getuige te zijn van de plechtige
onthulling van het Lorentz-monument,
hetwelk is aangebracht in een der zijgevels
van het Kamerlingh Onnes Laboratorium,
afdeeling theoretische natuurkunde en
leeskamer Bosscha.
Onder hen bevonden zich behalve
familieleden van wijlen prof. Lorentz ook
de heeren van Beeck Calkoen, afdeelings-
chef aan het departement van Onderwijs,
Kunsten en Wetenschappen namens den
minister en baron van Lijnden, chef van
den Rijksgebouwendienst.
Nadat de beeldhouweres, mevr. Franzen
Heslenfeld het doek had verwijderd, dat
tot dusverre het monument voor het oog
verborgen hield, begaf het gezelschap zich
naar de groote collegezaal.
De voorzitter van het Lorentz-comité,
mr. A. van de Sande Bakhuyzen, voerde
allereerst het woord en sprak ongeveer
als volgt:
Rede van mr. van de Sande Bakhuyzen.
In het bijzonder spreek ik een enkel
woord tot de kinderen en kleinkinderen
van prof. Lorentz. Wij waardeeren het in
hooge mate dat u tegenwoordig heeft wil
len zijn. De plaats die uw vader in deze
gemeente innam, was zoodanig, dat het
verlangen van de gemeentenaren iets te
hebben dat aan den beminnelijken man,
die tijd vond en hart had om naast groot
geleerde ook een voortreffelijk medebur
ger te zijn, herinnert, geen verklaring be
hoeft.
Voor onze burgerij is het bezit van een
groot man niet een gebeurtenis, die door
zeldzaamheid tot bijzondere onderschei
ding prikkelt; in den loop der eeuwen is
hun aantal hier groot geworden. Wij wil
len aannemen dat een wijs inzicht meer
dan onverschilligheid een zucht om voor
de talloozen die Leiden's Universiteit en
daardoor onze stad roem gaven, een
herdenking te stichten, tegenhield,
Hoe ook echter, bij beide veronderstellin
gen is de uitzondering, die voor uw vader
gemaakt wordt, welsprekend. De Prins,
Van der Werff, Van der Does en Van Hout
en Rembrandt en van de geleerden Boer-
haeve en Lorentz, ziedaar een bloemlezing,
die wel zeer kieskeurig is. wanneer men
denkt aan al die grooten, waaruit te kie
zen viel. En hadde ik de stemming der
burgerij niet juist gepeild, hadde ik nage
laten den weg te banen om aan het alge
meene gevoelen uiting te kunnen geven,
ik zoude door velen zijn voorbijgeloopen.
De drang was te sterk! Initiatief was in
dit geval met anders dan niet blind en
niet doof zijn. het was voelen wat een
leder wenschte,
Heeft men de grootheid van uw vader,
zijn bijzonderheid door zijn aanraking met
het stedelijk leven beter beseit en daarom
hem meer gewaardeerd. Er waren er die
voor .Leiden's welvaeren" van diepere be-
teekenls zijn geweest doch geene die meer
spontane sympathie verwierf dan deze
eenvoudige altijd hulpvaardige mensch,
wiens ieder woord, wiens iedere daad een
hart stal.
Talloos zijn ook de Leidenaars die hem
op ander terrein dan dat der wetenschap
leerden kennen en daar iets medekregen
van hetgeen zijn leven rondspreidde
Ge hebt ons toegestaan den wensch der
geheele gemeente in vervulling te doen
gaan. Gij hebt ons Comité daarbij gehol
pen en gij wilt ons Instaan i£?t u te dee-
len in de herdenking van uwen vader
Aanvaardt daarvoor onzen dank.
Ten slotte een woord namens het Comité
tot U, Mevrouw Franzen, die de tolk heeft
willen zijn voor wat ons geslacht aan ko
mende geslachten te zeggen had over de
groote figuur, die ons, die hem kenden, nog
zoo duidelijk voor oogen staat.
Het is voor een Comité samengesteld als
het onze een moeilijke, laat ik gerust zeg
gen een onmogelijke taak, een oordeel uit
te spreken over de op zich zelf al zoo las
tige vraag, welke kunstenaar of kunste
nares de meest aangewezene is om een
monument te ontwerpen. Wij zijn verstan
dig geweest en hebben ons tot ter zake wel
kundigen gewend en danken het aan hen
dat wij op Uw werk opmerkzaam zijn ge
maakt; wij gevoelen ons dan ook verant
woord aan U de opdracht te verstrekken.
Deze aanvaardende heeft U geen een
voudig werk op U genomen doch van den
aanvang af heeft U getoond dat U een on
afhankelijk eigen oordeel wist te vormen
en volgen en dat U Uwe kunstopvatting
daar niet ondergeschikt wilde maken aan
de U verstrekte gegevens, doch integen
deel, de vormgeving van Uwe gedachten
onafhankelijk heeft weten te houden en
te doen overheerschen.
Wat toch was het geval. Het Comité voor
de oprichting van een gedenkteeken te
Leiden wilde dat de "uiterlijke zichtbare
huldiging van Lorentz van zeer eenvoudi-
gen aard zou zijn en vroeg U een plaquette
of relief beeltenis aan te brengen in de
leeszaal-Bosscha. U heeft, beter dan wij,
gezien dat op die wijze op die plaats geen
goed effect kon worden verkregen en aan
U danken wij de gedachte om veeleer de
ingang van dat gebouw, waardoor Lorentz
zich placht te begeven naar het terrein van
zijn werkzaamheden waardoor de studen
ten gingen om hem te hooren en waardoor
nog tal van geslachten zullen gaan om het
vak te beoefenen waarin zij Lorentz's naam
als die van een der koryfeeën zullen ont
moeten, dat die ingang de herinnering
aan den grooten meester moest dragen.
Daarin wat het bouwkundige betreft bij
gestaan door de vaardige hand van den
architect C. Royaards, is niet alleen een
waardige plaats gemaakt voor Uw monu
ment, maar is ook de bedoeling van het
Comité op veel schoonere en toch eenvou
dige wijze verwezenlijkt. U is een goede
leidsvrouwe voor ons gebleken.
In hoeverre is U nu geslaagd in de uit
beelding. in hoeverre is Uw werk tot een
kunstwerk geworden? Een oordeel ont
leent zijn waarde aan de beteekenis van
hen die het uitspreekt en zal ik mij dan
aanmatigen hier meer te doen dan mijn
persoonlijke bewondering uit te spreken
voor wat Uw wel algemeen erkend talent
hier heeft geschapen? Maar in een opzicht
ben ik competent want ik mocht getuige
zijn van de voortschrijdende totstandko
ming van Uw werk gedurende de zoo bij
zonder prettige samenwerking namens ons
Comité met U.
Met ernst en algemeene toewijding heeft
U het probleem behandeld en tot oplos
sing gebracht en het is voor mij als leek
een openbaring geweest te leeren hoe veel
zijdige zorg en hoe veelzijdige kennis on
ontbeerlijk is om een betrekkelijk eenvou
dig herdenkingsmonument tot stand te
brengen. Mijn bewondering voor Uwe kun
de en werkkracht gedragen door een jeug
dig en frisch enthousiasme is dan ook niet
gering, en waar de U toegekende prix de
Rome voldoende bewijst, dat U als kunste
nares uitmunt, de ervaring door ons met
U opgedaan als uitvoerster van een
kunstopdracht bewijst niet minder dat U
ook in dat opzicht alle mogelijke voldoe
ning weet te geven.
Ik hoop van harte dat wanneer straks
een oordeel over Uw werk en over onze
keuze zal worden gevestigd dit zoo moge
uitvallen als ik weet dat U het door Uwe
toewijding verdiend heeft.
Het zou U niet aangenaam zijn, weet ik,
indien ik hier niet tevens nog een woord
van dank sprak tot den heer Royaards
voor het aandeel dat hij ln de totstand
koming van dit monument nam en einde
lijk past zeker niet het minst een warme
dankbetuiging aan den heer de Ruiter, den
goeden en getrouwen verzorger van de Uni
versiteitsgebouwen, die met zeer gewaar
deerde hulpvaardigheid en groote welwil
lendheid ook hier weer voortreffelijk ad
vies gaf en de uitvoering vergemakkelijkte.
Rede van prof. dr. J. Huizinga.
Voorts hield prof. dr. J. Huizinga, hoog
leeraar in de algemeene geschiedenis een
rede.
Prof. Huizinga sprak als volgt:
Men heeft gemeend, dat er bij de ge
legenheid, die ons hier samenbrengt, nog
iets meer gezegd diende te worden dan de
woorden van aanbieding en aanvaarding,
die de plechtige handeling zelf uitmaken.
M ml eep soord, piej; zoozeer yan her
denking van den man, dien wij eeren, als
van overdenking van de beteekenis, die ge
legen is in de eenvoudige daad, die wij
heden voltrekken: het inwijden van een
zichtbaar gedenkteeken van Lorentz te
Leiden. Het feit, dat niet een natuurkun
dige voor u staat, zegt u voldoende, dat
hier geen kenschetsing van Lorentz' we
tenschappelijke verdienste zal worden be
proefd.
Vraagt ge, waarom de eervolle taak, hier
tot u het woord te voeren, werd toever
trouwd aan iemand, die in den volsten zin
buitenstaander moet heeten, het antwoord
luidt: omdat men wenschte, dat de ge
beurtenis. die wij vieren, gedurende enkele
oogenblikken voor u zou worden geplaatst
in een perspectief van eeuwen en in het
licht, dat schijnt uit de historie. Het zal
spoedig zes jaar geleden zijn, dat Lorentz
aan de zijnen en aan het vaderland aan de
wereld en aan de wetenschap ontviel. Ge
herinnert u den ongewonen weerslag, dien
dat heengaan ln heel Nederland teweeg
bracht. Een rouwstoet van in eenvoud
grootsche indrukwekkendheid, een koor
van deelneming uit gansch de wereld,
weldra de wedijver van drie Nederlandsche
steden, om voor dezen groote het monu
ment te stichten, zijner waardig. Wed
ijver, die zich gelukkig spoedig oploste in
nationale samenwerking. In Haarlem,
waar hij het laatst gewerkt had, en ge
storven was, in Arnhem, zijn geboorte
stad, verrezen de monumenten, die nu Lo
rentz uiterlijk beeld aan ieder inprenten.
Enkel de omstandigheden hebben veroor
zaakt, dat er jaren verliepen, eer ook Lei
den het gedenkteeken, tot welks oprich
ting aanstonds besloten was, zou zien. Lei
den kón hier rustiger wachten. Immers,
aan Leiden bleef, voor de wereld en de
wetenschap, Lorentz naam en Lorentz
roem toch verbonden. Men kon zelfs vra
gen, of Leiden, naast den simpelen steen,
die het huis aan de Hooigracht siert, nog
een tweede gedenkteeken noodig had. Lei
den, dat altijd blijven zou de plek, vanwaar
Lorentz' gedachte over de wereld was uit
gestraald, de plek. waar het werk van zijn
geest in onverzwakte intensiteit zich voort
zette.
Het was vereering, genegenheid en ge
rechtvaardigde trots, wat niettemin
drong tot het stichten ook van een Leidsch
monument. Nu wij dit na bijna zes jaren,
onthullen, is de afstand vanwaar wij op
zien naar de figuur van Lorentz, ruimer
geworden. Hij is niet meer de gestorvene
van het oogenblik. maar de levende voor
immer. Hij is ingetreden in de rij aer
groote geesten van alle tijden, verbonden
aan de voorgangers uit het verst ver
leden als aan zijn grooten tijd- en vak
genoot, in wiens huis wij staan. Die
grootere afstand dan bevestigt slechts de
stelligheid van onze overtuiging, dat ook
dit eerbewijs van ons geëischt werd.
Ons kleine land heeft in den krans van
beroemde namen, die tezamen den opgang
der natuurwetenschap symboliseeren, een
aanzienlijk deel. Van de zestiende eeuw af
gerekend staat aan dat firmanent van
zooveel sterrebeelden, als er natuurweten
schappen zijn, wel menig licht te schijnen,
dat in Nederland opging. Onder de uitvin
ders en ontdekkers, de onderzoekers en be
rekenaars, de denkers en verklaarders.
Men vindt die Nederlandsche namen on
der de plant- en dierkundigen, de genees-
heeren, de scheikundigen, de physiologen,
doch in welk domein zoo talrijk en zoo
luisterrijk, als in dat der natuurkunde in
engeren zin, van den tijd van Stevin en
Snellius af tot onze dagen toe? Indien er
van die velen uit vier eeuwen twee boven
de andere uitstralen, zouden het niet
Huygens en Lorentz zijn? Hij heeft zijn
plaats in het geheugen der menschheid
ingenomen, en dit ons dierbare, met een
charisma van den geest der wetenschap
gezegende Leiden mag dankbaar zijn voor
het lot, dat het tot Lorentz werkplaats
maakte.
Maar. overvalt ons de vraag, wat heeft
het voor zin, om een glorie der wetenschap
tot voorwerp van nationalen, ja van lo
calen trots te maken. De wetenschap is,
en moet zijn, op straffe van haar naam
niet te verdiepen, internationaal en we
reldwijd, zoo niet in de stof, waarop haar
blik gericht is, dan toch in den geest, die
haar drijft, in het beginsel, dat haar be
zielt, het beginsel van vrijheid onbeperkt
door iets dan alleen door den eisch der
hoogste en zuiverste waarheid, te belijden
met den moed tot die waarheid, tot eiken
prijs.
De natuurwetenschap verheft zich tot
dien graad van een onbetwiste en daad
werkelijke internationale lichter dan de
wetenschappen, wier object ligt in de
studie van menschelijk handelen of den
ken in gemeenschap. Deze laatste immers,
die men wel cultuurwetenschappen noemt,
moeten met zekere voorkeur haar aan
dacht allereerst wijden aan dat wat eigen
is, wat noodwendig gekend en somtijds
gediend wil worden. De natuurwetenschap
kent zulke voorkeur niet. of waar een
plaatselijke verbondenheid die meebrengt,
zooals bij de beoefening van Nederland
sche flora bodemkunde enz. daar is die
voorkeur onbesmet met de kiem van na
tionaal vooroordeel, die zoo gemakkelijk
haar weg vindt in het organisme van het
op menschelijke instellingen en denkvor
men gerichte onderzoek. Wee de natuur
wetenschap. als zelfs zij haar immune
krachten dienstbaar zou maken aan het
bewijzen van de beperkte en onvrije leer
stellingen. die een tijdelijk stelsel van ge
zag verlangt en voorschrijft! Gelukkig een
man. die ais Lorentz door ziin vak en
krachtens eigen persoonlijkheid en door
de gunst van den tijd die het perk van
zijn leven omsloot zich dat leven lang den
drager heeft mogen voelen van die vol
strekte en onbekommerde IntematlonaU-
telt, die aan een liefde tot eigen land ea
BINNENLAND.
Plechtige onthulling van het Lorentz-
monument te Leiden (Stadsnieuws, 1ste
Blad).
Proees van den polder Nieuwkoop en
Noorden contra het hoogheemraadschap
Rijnland (Rechtzaken, 4de Blad).
Minister Verschuur spreekt Dinsdag voor
de radio (Binnenland, 3de Blad).
Het echtpaar Lindbergh in ons land
(6de Blad).
Bezwaren der Tweede Kamer tegen uit
breiding der Staatsloterij (Binnenland, 3e
Blad).
Voorloopig verslag der Tweede Kamer
over de begrooting voor Koloniën (Bin
nenland. 3de Blad).
De verduistering te Maarssen beloopt
f. 80.000 (Gemengd, 5de Blad).
Een marinesloep in gevaar; vice-admi-
raal Brutel de Ia Riviere was aan boord
(Gemengd, 5de Blad).
De vergiftiging te Schoonhoven toch
door gas veroorzaakt? Een der slachtoffers
overleden. (Gemengd. 5de Blad en Laatste
Berichten, 1ste Blad).
BUITENLAND.
Norman Davis bezoekt Boncour (Buiten
land 3de Blad en Tel., 1ste Blad).
Het parlement op Malta ontbonden, de
regeering afgezet (Buitenland, 3de Blad),
Voortzetting van het Rijksdagbrand*
proces (1ste Blad).
volk in dn weg staat, ja die tot hoogeren
aarcf verhefte de internationaliteit. die he
den ten dage soms schijnt haar „vast blok
huis tot bewaarnisse" der beschaving enkel
daar nog te kunnen vinden, waar de geest
heerscht in zijn werk van het erkennen
der waarheid en het scheppen en aan
schouwen der schoonheid. Lorentz Neder
lander en wereldfiguur, hem eeren wij.
Ziet hem in gedachten zooals ge hem ge
kend hebt: met den vriendelijken blik, de
gemakkelijke toegankelijkheid voor ieder
een, met de vlotheid van zijn woord en
den helderen klank van zijn stem, den
Lorentz. die voor een internationaal ge
hoor een moeilijk betoog van een ander
begrijpelijk kon maken door het voor de
vuist in het Fransch over te brengen Lo
rentz, in wien het ideaal van den moder
nen man van wetenschap belichaamd
mocht heeten. Dat op hem eenmaal de
keus viel als voorzitter van de internatio
nale commissie voor Intellectueele samen
werking, het schijnt ons meer dan rede
lijk haast noodzakelijk.
Laat het don niet zijn bevrediging van
plaatselijken trots, wat ons vervult, nu
Leiden ook zijn Lorentz-monument heeft.
Dit symbool spreke van andere dingen dan
van Leidsche glorie. Wie aan Lorentz'
beeld voorbijgaat, zie daarin een teeken,
een verzekering, een belofte. Van dingen,
die klaarder en beter zijn dan de woelige
verwardheid, die ons omringt. Van de een
heid des menschdoms in den geest.
Tenslotte werd nog het woord gevoerd
door den rector-magnificus, prof. mr. D.
van Blom, die ongeveer het volgende zei;
Dankwoord van den rector-magnificus.
De Leidsche Universiteit behoeft, om
hare Decora Academiae in eere te houden,
geschenken niet. Maar sterk gevoelt zij de
symbolieke beteekenis ervan. Een ge
beurtenis als deze is uiting van dankbaar
heid en piëteit jegens één van onze aller
grootsten, gevoelens die binnen en buiten
de muren van onze universiteit gelijkelijk
aanwezig zijn. Gaarne aanvaard ik hierom
namens onze Universiteit en hiertoe door
het College van Curatoren gemachtigd dit
kostbaar geschenk.
Na afloop werden ververschlngen rond
gediend.
Morgen zal in het perceel Hoogewoerd
41, waarin tot een maand geleden geves
tigd was de tapijtzaak der firma Splinter,
geopend worden de Eenheidsprijzenwinkei
„Hadeka" (het adres der kleine artikelen).
Alle mogelijke artikelen men kan deze
zoo raad niet verzinnen zijn hier te
verkrijgen tot den prijs van f. 1.
Tevens is er een lunchroom, waarvan
men gebruik kan maken, zonder eenige
dwang tot koopen. Ook in den winkel zelf
blijft men in dit opzicht geheel vrij. Zeer
overzichtelijk staat alles opgesteld met
duidelijke prijsaanduiding, hetgeen zeker
tot groot gemak van den kooper is. Een en
ander maakt een zeer verzorgden indruk
en is een bewijs, hoe zeer de exploitante,
mej. Splinter met den tijd wenscht mee te
gaan.
