WIJNNOBEL CHEVALLIERl
WOLWEEKI
P. HOGENDOORN ZOON
Muzikantje en
Turnertje.
Firma W. OVERBUU
Salon-, Huis- en Slaapkamml
HASSELMAN PANDEK]
LEIDSCH DAGBLAD - Derde Blad
Dinsdag 24 October
Hoe men vroeger het vraagstuk
der woningverwarming oploste.
Het haardvuur centrum van het gezin.
GROOTE SORTEERING IN: 5Mil
HERM. TASSEL:
Geldig tot en met 28 October
ongeacht kwaliteit of kleur, f 0
zoowel Brei-, Weef- of KX APTIIII
Smyrna-Wol tVWif I IW
WIJ LEVEREN U THANS NOG:
Wanneer we ln de zoele najaarsdagen
van October 1933 elkander vragen: „Sto
ken jullie al?" dan denken we er waar
schijnlijk geen oogenblik meer aan,, dat
het probleem der verwarming, dat voor
ons geen probleem meer is, in het leven
onzer voorouders een groote rol speelde.
We behoeven zelfs niet eens zoo heel ver
torug te gaan om te komen tot den tijd.
toen leder najaar opnieuw, de kachels
werden geplaatst, om in het voorjaar,
wanneer de hulsvrouw den schoonmaak-
bezem ging hanteeren, te worden opgebor
gen op zolder of bij den smid. En al mocht
ook de lente-temperatuur onzen voor
ouders ln dat reinigingsjaargetijde nog
niet gunstig gezind zijn, er hielp geen'liever
moeder aan, na de schoonmaak werden
geen kachels meer gestookt.
Misschien zijn er wel onder de lezers,
die zich dit primitieve tijdperk nog kun
nen herinneren. We zullen echter nog een
stap verder terug gaan in de historie en
laten zien hoe het vraagstuk der verwar
ming in vroeger eeuwen werd opgelost,
om dan tot het besluit te komen dat wij
met onze moderne hulpmiddelen, ook op
dit gebied onze voorouders niet kunnen
benijden.
De woning het moge een hut of een
kasteel geweest zijn, heeft in de mensche-
Hjke samenleving steeds een voorname
plaats bekleed. In Noord- en Midden-
Europa moest die woning bovendien be
schutting geven tegen het gure en koude
jaargetijde en daarom speelt in die stre
ken het oorspronkelijke verwarmingsmid
del het haardvuur zulk een groote rol Dat-
zeilde haardvuur diende tevens als bak
en kookplaats van het voedsel voor men-
schen en dieren.
Het stond vanouds in hooge eere. Daar
toch was de zetel van huiselijk geluk, van
rust en vrede na arbeid en strijd, In roe
rige dagen trokken de mannen op tot ver
dediging der haardsteden. Het was een
eeuwenoud Indo-Germaansch gebruik, dat
de jonge bruid bij het. binnentreden harer
nieuwe woning zich boog voor het haard
vuur. In den aartsvaderlijken boerenhaard
werd eertijds bij het luiden van de „heerd-
klok" het vuur zorgvuldig onder de asch
gedekt, om tot den volgenden morgen be
waard te blijven Een ijzeren stolp werd
bij nacht over het vuur gezet opdat niet
een of ander huisdier of de wind vonken
door de woning zon verspreiden. De oude
nachtwacht, die des avonds met zijn ratel
door de stille straten trok. dreunde het op:
Bewaar je vuur en kaarsje wel,
De klok heit tien!
Oospronkelijk was het dus dat een haard
vuur. waarom heel het gezin zich verza
melde en wanneer de wind door de kale
takken der boomen gierde en de wolken
in wilde jacht door het luchtruim joegen,
aan begreep en voelde men in vroeger tij
den maar al te goed de waarheid van het
„Eigen haard is goud waard!"
Dergelijke open haardvuren kunnen we
ook nu soms nog vinden in Zuid-Tirol en
in Italië. Het stookmateriaal bij uitne
mendheid was hout en de rook moest door
openingen in de zoldering zijn uitweg vin
den naar buiten
Bij de meer welgestelden in het oude
Rome en ln Griekenland vond men bron-
een bekkens met vuur. waarop houtskool
jserd gebrand, een stookwijze, die ia de
zuidelijke landen van Europa en ook in
China en Japan nog wel wordt toegepast.
Op Romeinschen bodem ontstond onge
veer een eeuw voor Christus de verwar
mingsmethode door middel van heete lucht
welke wordt aangeduid met de Grieksche
benaming van hypokauston (verwarming
van onderen). Men zou het den voorlooper
der centrale verwarming kunnen noemen,
want vanuit een steenen gewelf, waar zich
de vuurhaard bevond, hepen verschillen
de kanalen naar de hooger liggende ver
trekken die op deze wijze van een war
men luchtstroom werden voorzien.
De origineele gedachte was van een ze
keren Sergius Orata, een Romein, die van
het leven wist te genieten, hetgeen in die
dagen te genieten viel en zóó goed vol
deed het systeem, dat het nog lang de
verwarmingsmethode bleef voor het cal-
darium en het tepidarium, de heete en
heete en lauwe baden uit den Romein
schen tijd. Ook voor huisverwarming,
vooral van groote gebouwen werd deze
wijze van verwarming wel gebruikt, niet
alleen in Italië, maar ln geheel Noord- en
Middel-Europa en zelfs paste men ze nog
toe ln 1755 ln het Stadtschloss te Potsdam
James Watt bouwde in 1784 de eerste
stoomverwarmlng. die echter pas opgang
begon te maken toen de techniek hiervan
door den Engelschman Jack Perkins in
1823 was verbeterd
Voor den gewonen burger was dit alles
natuurlijk luxe, die hij in zijn woning niet
kon toepassen en hij had zich te bepalen
tot een eenvoudige wijze van stoken Het
oorspronkelijke open haardvuur, waarvan
de rook een uitweg moest zoeken door een
luik in het dak. dat des nachts en bij
slecht weer werd gesloten, kreeg omstreeks
de veertiende eeuw zijn rookkanaal, onzen
tegenwoordigen schoorsteen. Die oudste
schoorsteenen waren van hout en zij zul
len vermoedlelijk wel het hunne er toe
hebben bijgedragen, dat al spoedig bepa
lingen ontstonden om ze van steen te met
selen Zoo lezen we in een Leidsche keur
uit de 16e eeuw: ,men zal geen vuur mogen
leggen of stoken dan ln schoorsteenen, ge
metst van steen of calc. of terrasse, ende
uyt de daken hooch zijnde drie roede voe
ten boven de vorst of zes roede voeten
boven het zadeldac, daer zi respecteüc uyt
gemetst zijn. telckens op verbeurte van
drie guldens."
Ook de schoorsteen deelde in de groote
vereering welke onze voorouders hadden
voor het haardvuur. Hij toch vormde als
het ware den verbindingsweg tusschen de
menschen hier beneden op de aarde en de
geesten in de lucht! Daalt nog niet tel-
kenjare Sint Nicolaas langs dezen ver
bindingsweg in onze huizen om daar zijn
goede gaven te deponeeren?
Het ligt volkomen in de lijn der gelei
delijke ontwikkeling, dat uit het open
haardvuur de eerste primitieve steenen
oven ontstond, die aanvankelijk hoofdza
kelijk diende tot het bereiden der spijzen
en dat later, omstreeks de 13e eeuw. de
steenen kachel voor hills verwarming zijn
intrede begon te doen weldra gevolgd door
de gegoten ijzeren kachels
De traditie van het open haardvuur met
zijn vlammende houtblokken bleef echter
bewaard en de ruime schouw met ziin wa
pens en beeldhouwwerk, zijn porceleinen
kommen en potten is nog lang het sieraad
der oude patriciërswoningen gebleven.
W. B.
BREESTRAAT 108a - LEIDEN
TEËEFOOXN. 1036 POS I GIRO 2993
Bontkragen en Bontvellen - Astrakan - Breidschwani
BANDFLUWEEL in alle kleuren en breedten.
Gewerkte en effen Zyde - Kant en Kantstof - Strooken
Ceintuurs, Gespen en Clips met bijpassende knoopen
Kousen en Handschoenen - Mutsen en Shawls
SLUIERTULLE - BROIDSTAKJES en CORSAGES
D m C. Artikelen Smyrna- en Nomotta-wol.
EVERLASTING - KATOEN IN ALLE KLEUREN
Handwerken - Boldoot-Zeep en Eau de Cologne
HAARLEMMERSTRAAT 150-154
STEKKE TRAPEOOPEKS
48 - 35 - 25
MOQUETTE LOOPEKS
1.45 - 1.25 - 98
COCOSLOOPËRS
45 - 34
CHINAMATTEX 2x3
85-69
TWISTED MAT 90 cM. br.
58 - 45 - 39 -
PIncliette O VËKGOKOIJXËX
m. rand p. paar 6.90 - 4.90 - 3.45-
PEUCIIE 1'AFEIjK EEEDEX O Qjj
groote maat, 8.90 - 5.50 - 3.65
FAXT. TAFEEKEEEDËX
3.75 - 2.25 - 1.75 -
VLOERZEIL 183 c.M. br.
64 - 58 - 49 -
KUKK-EIXOEEUM
9527 1.45 - 1.25 - 1.10 -
WINTERKONINKJE EN SIJSJE.
Wat heeft September ons heerlijk stille
zonnige dagen gegeven! Er waren zelfs
Juli-dagen bij. En October schijnt met dat
spelletje voort te willen gaan. We loopen
's middags, als een zonnetje door de be
dekte lucht schiet, nog zonder overjas. Ja,
de zomer aarzelt heen te gaan.
Toch worden de nachten al koud. En 't
groen der dahlia's begint wat schrompelig
en zwart te worden. Ook legeren zich des
avonds witte waden in de delling tusschen
de stad en het duin. En al glimpt de zon
streelend door de laanboomen, ze maakt
dan toch meteen al hier en daar met
zachten druk een blad los, dat daarop
moeizaam in de stilte neerzijgt.
Die stilte is in 't duin hoorbaar: de zan
gers zijn gegaan of zwijgen, als ze zijn
gebleven. Maar in 't bosch is nog wel leven.
Daar is ons vroolijk muzikantje nog altijd
luidruchtig. Ik geef echter toe, dat de
prestatie van den winterkoning, want dien
bedoel ik, bescheiden is.
Hoor! „Tsik, tsik, tserrr!" Dat is hij.
Maar ziet hem niet? Dat komt, doordat hij
zich schuilhoudt in het dichtst van 't stru
weel. Daar is hij in zijn roodbruin pakje
haast niet te zien. Hij kiest het schemer
licht in 't bosch, houdt heelemaal niet van
licht en ruimte en kan zich aardig ver
schuilen Bovendien is hij een van onze
kleinste vogeltjes. Toch niet het kleinste.
Hij meet tien c.M. van het snavelpuntje
tot het einde van het aardige wipstaartje.
Dat is niet veel maar toch twee c.M. meer
dan de acht van onze beide goudhaantjes.
Sommigen noemen hem Klein Jantje, an
deren Klein Duimpje. De laatste naam
komt echter aan 't goudhaantje toe, zeg
gen de Zweden en de Schiermonnikoogers.
Die zeggen beiden „tommelid". Tomme is
Zweedsch en Friesch voor duim en lid is
klein (denk aan luttel).
Het heele jaar roept de winterkoning
„tserr!" of „tsik!" Maar in 't voorjaar en
den zomer maakt hij er een aardige fan
fare bij. Dan rent hij voortdurend heen en
weer op zijn tak of wipt tak- op, tuk-af en
maakt van tijd tot tijd een buiging. Daarop
volgt de schetterende fanfare: „tettettet-
tettetterrr—tierelierelie-relierelier—tettet-
tettettettet!" Een slag, een ratel, een draai,
een slag
Het kleine ding bouwt een groot kogel
vormig nest met den ingang op zij in
boomstompen, klimplanten en struikgewas.
Er komen 6—8 witte eitjes met fijne pun
tjes in (bakoventje-bouwers hebben allen
witte eities: zi.i hebben geen schutkleur
noodig). Bovendien legt het ook nog een of
meer speel- of slaapnesten aan van de
zelfde grootte, soms 17 c.M. hoog Dat het
zooveel ruimte anders niet noodig heeft,
mag uit het volgende blijken. Iemand had
een winterkoninkje in een volière. Op een
avond zag hii het diertje niet meer, hoe hij
ook zocht. Bij nauwkeurig onderzoek bleek
het een warm plaatsje onder den vleugel
van een merel te hebben gevonden.
In 't bosch komen nu ook de zwervers
uit het Noorden die het bii ons beter hopen
te krijgen dan thuis. Liisters. waaronder
ook kramsvogels uit Lapland en de toen
dra's aan de Witte Zee, lezen de laatste
lijsterbessen af. In de sparren fladderen
zwarte en zwartkopmeezen van takje tot
takje op zoek naar insectjes en denneza-
den. Geelgroene sijsjes vallen neer ln 't
elzenhout om de proppen voorzichtig van
de zaadjes te ontlasten. Aardig goedje!
Daar hangt er een met het kopje naar be
neden een meezenmaniertje, dat zeker
afgekeken is en haalt bedachtzaam een
zaadje uit een prop. Plotseling zwenkt het
omhoog oogenschijnlijk zonder vleugelrep-
ping. tot den kop van een hooge struik.
Daar zit het nu. Wippend en schomme
lend gaat het dunne takje met het vogel
tje op en neer, heen en weer. Het sijsje zit
echter vast in den zadel, als een huzaar
zoo vast, en kijkt onbevreesd de wereld in.
En dan wil het ook nog even zingen, een
heel eenvoudig liedje: „di-ee, di-ee, tet-
tettet!" Hoe is 't mogelijk nietwaar, zingen
terwijl de nevelsluier begint te verdichten
tot fijne regendruppels! En Nurks bij de
kachel zit!
Zoo redeneert gij en zoo redeneer ik.
Maar het sijsje redeneert anders. Naar 't
Zuiden gaan, naar 't land van altijd zon
nige warmte, dat zou ook wel kunnen,
een kwestie van een paar dagen. Maar
trouw blijven aan 't gastvrij oord, waar
ouders en familie, geslacht op geslacht een
wintertehuis hebben gevonden, dat kan
niet ieder. Alleen 't sijsje met het moedige
hartje wel.
„Volkomen met je eens!" roept Klein
Jantje „dat doe ik ook!" En dan zet hij
parmantig zijn staartje omhoog en schet
tert zijn fanfare:
„tettettettettetterrrtlerelierelierelier
tettettet!"
KERST ZWART.
Winterkoninkje.
Si'S'jg,
OU) BIJ ItOEflB HOED, EEN
PRACHT 1JAAL GRATIS
PRIJZEN V.fl. F. 1.75
BIJ
HOOGEWOBRD 109. TE1.1902
KOREVAARSTRAAT ZT 5
Koopt NU Uw Wol voor het seizoen.
Bij aankoop van 3 kn. <f gZ 0
HAARLEMMERSTRAAT 16.
solide en smaakvol gestoffeerd en gemeu-
bileerd, met garantie, w-.. n-krx/\
compleet voor ongeveer r 1. 1UUU.*|
LATEN WIJ U VAKKUNDIG VOORLICHTEN
LATEN Wil UW BEGROOTING MAKEN,
HET VERPLICHT U TOT NIETS!!!
- COMPLETE MEÜBILEERING
BREESTRAAT 146 - BOTERMARKT 21-221
