UITSTEL TE GENEVE
NATIONALE
LEIDSCH DAGBLAD Eerste Blad
Dinsdag 17 October 1933
HENDERSON ANTWOORDT DUITSCHLAND
VERKLARING VAN VON NEURATH.
LEVENSVERZEKERING-BANK Rotterdam
Voor f 10.000
f 1015,23 's-jaars
BUITENLAND.
HET VLEESCH WORDT DUUR BETAALD! NED. REISVEREENIGING, AFD. LEIDEN.
In een gisteravond gehouden vergade
ring van slagerspatroons Is besloten met
Ingang van heden den prijs van het rund-
vleesch met 20 cent en dien van het kalfs-
vleesch met niet minder dan 40 cent per
kilogram te verhoogon.
Deze maatregel ls het gevolg van de
verhooging der accijns met 200
RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN.
Archaeologlscbe lezingen en cursussen.
Het najaars-programma bevat de na
volgende avondleringen:
31 October: Prol-dr. F, J. de Waele,
(Nijmegen). De opgravingen van de Lerna
bron te Korlnthe.
14 November: Dr. W. D. van Wijngaar
den. De Egyptische voorstellingen van de
eon en van den zonnegod.
28 November: Dr. J H Holwerda. Begra
ving en lijkverbranding ln Oud-Europa.
12 December: Dr. F. C. Bursch, Geeste
lijk leven ln praehlstorischen tijd.
HANDELSREGISTER
KAMER VAN KOOPHANDEL.
Wijzigingen
J. T. C. Goddefroy (filiaal), Nieuwe Rijn
no. 37, Lelden. Hoofdzetel: Riemerstraat
no. 117, 's-Gravenhage. Sanitaire artikelen.
Het filiaal te Lelden ls opgeheven, (dd.
1 Aug. 1932).
Verf- en Vernlsfabrleken Herfst en
Helder N.V., Hoogewoerd 10, Lelden.
Nieuwe President-Commissaris: B, C. J. v.
Ommeren, Lelden. Nieuwe Commissarissen:
Mevr. Wed. J. M. I. Ritman—Herfst, Lel
den en MeJ. I. M. Herfst, Lelden.
WEGENVERBETERING.
BH de Tweede Kamer ls Ingediend een
wetsontwerp tot verklaring van het alge
meen nut tot onteigening voor het ver-
breeden en verbeteren van den Haarlem
merweg en van den Mareslngel alhier.
In café-restaurant „De Harmonie" werd
gisteravond onder voorzitterschap van den
heer J. H. Hardeweg de algemeene Jaar
vergadering gehouden van de afd. Lelden
der Ned. Relsvereenlglng.
De notulen der vorige vergadering wer
den na lezing onveranderd vastgesteld.
Uit de ingekomen stukken van het H.B.
bleek, dat het ledental der afdeellng van
31 December1 September was gestegen
van 1211 tot 1326.
Door den secretaris, den heer Joh. A.
Mooy, werd uitvoerig verslag uitgebracht
van de jaarvergadering, te Rotterdam ge
houden. terwijl de voorzitter eenige behan
delde punten nog nader toelichtte.
Op het wlnterprogramma staan o.m.
voordrachten over de Dolomieten en Ve
netië. over ParUs, de Itallaansche Rivlèra
en Rusland, terwijl voorts verschillende
excursies zullen worden georganiseerd. Men
doet goed hiervoor steeds „Reizen en Trek
ken" na te slaan.
Na de vergadering bleven de leden nog
gerulmen tijd ln gezellig samenzijn bijeen.
De Wethouder van Financiën, de heer
T. S. Goslinga, ls wegens ultstedlgheid
verhinderd morgen spreekuur te houden.
De verasschlng van het stoffelijk
overschot van wijlen den heer Ch. van
Spall zal plaats hebben a.s. Donderdag ln
het crematorium te Velsen na aankomst
van trein 11 u. 41 halte Driehuls-Wes-
terveld.
De collecte voor de Vereenlging „Het
Hoogeland" j.l. Zaterdag gehouden heeft
opgebracht de som van f. 142.45.
Bij de politie zijn drie onbeheerd ge
vonden rijwielen te bevragen.
De politie alhier heeft een 26-jarigen
stadgenoot aangehouden, zekere A. G. T.,
koopman van beroep, die ervan wordt ver
dacht zich te hebben schuldig gemaakt
aan diefstal van een electrische dynamo
en een 7 a 8-tal belastingplaatjes.
De waarnemend-voorzitter der Kon.
Ver. „Oost en West", afd. Leiden, die Za
terdagavond dr. van der Sleen bij het ge
hoor inleidde, was niet prof. dr. A. W. Bij-
vanck, zooals bij vergissing werd gemeld,
doch prof. dr. Ph. S. van Ronkel.
Verdaging tot 26 October.
Gisteren heeft de hoofdcommissie der
ontwapeningsconferentie haar reeds vóór
de zomervacantle vastgestelde zitting
gehouden.
Zoowel de tribune der toeschouwers als
die der journalisten waren geheele bezet.
De gedelegeerden van alle landen wa
ren voltallig opgekomen en slechts de
plaatsen der Dultsche delegatie bleven
onbezet.
De voorzitter, Henderson, deed aller
eerst mededeellngen betreffende de ont
vangst van een delegatie van internatio
nale bonden onder leiding van lord Ro
bert Cecil, die hem een resolutie heeft
overhandigd, waarin gelijkheid van rech
ten, afschaffing van alle aanvalswape
nen met Inbegrip der luchtwapens, en in
ternationale samenwerking tot voortzet
ting van de algemeene en progressieve
ontwapening wordt verlangd.
Vervolgens ging Henderson over tot het
eigenlijke punt van bespreking, waarbij hij
het rapport, dat hij de vorige week aan
het bureau der conferentie heeft uitge
bracht, ln het kort herhaalde en het ver
loop van de werkzaamheden der laatste
week uiteenzette.
In verband met den veranderden toe
stand ln de wereldpolitiek, waarop ik na
der zal Ingaan, aldus Henderson, zal lk de
hoofdcommissie thans slechts voorstellen
de verklaring van sir John Simon van
Zaterdag als kennisgeving aan te nemen,
een verklaring, welke aan de hoofdcom
missie als eenheidsprogram zal worden
voorgesteld.
Henderson las hierop het Zaterdagmid
dag binnengekomen telegram van den
rijksminister van buitenlandsche zaken,
von Neurath voor.
Hierop ls het volgende geantwoord:
„Ik heb de hoofdcommissie het telegram
van uwe excellentie van 14 October mee
gedeeld, dat het besluit der Dultsche re
geering aankondigt, elke deelneming aan
de werkzaamheid der conferentie voor de
vermindering en beperking der bewape
ningen te staken, en de redenen voor
dat besluit aangeeft.
De Dultsche regeering heeft dezen
maatregel juist op het oogenbllk getrof
fen, waarop het bureau besloten had, aan
de hoofdcommissie een nauwkeurig pro
gram voor te leggen.
Dit program, dat binnen een bepaalde
tijdsruimte zou doorgevoerd worden, ver
zekerde. overeenkomstig de door de con
ferentie onder deelneming van Duitsch-
land genomen besluiten, trapsgewijze de
verwezenlijking van vermindering der be
wapeningen op een wijze, die te verge
lijken valt met die van het ontwerpcon-
ventie, waarmee de hoofdcommissie zich
bezighoudt.
Dit program verzekerde ook met pas
sende maatregelen de rechtsgelijkheid,
welke de rijksregeering steeds aan het
hoofd van haar elschen heeft gesteld.
Onder deze omstandigheden betreur lk
het, dat uwe regeering deze gewichtige
beslissing getroffen heeft om redenen, die
lk niet steekhoudend kan achten."
Henderson's antwoord werd door de
hoofdcommissie met Instemming begroet.
Spreker motiveerde den Inhoud van zijn
antwoord met de verklaring, dat in het
telegram van den Dultschen rijksminister
drie essentleele motleven waren aangege
ven. voor Dultschland's uittreden uit de
ontwapeningsconferentie.
Henderson verzocht hierop de hoofd
commissie, hem te machtigen, het voor
gelezen telegram aan baron von Neurath
te mogen verzenden.
Op dit oogenbllk stond de vertegenwoor
diger van sovjet-Rusland, de gezant te
Parijs, Dowgalewski op, om te verklaren,
dat hij op de afzending van het telegram
als „persoonlijk antwoord" van Henderson
niets had aan te merken, omdat in dit
telegram melding wordt gemaakt van be
sprekingen, waaraan sovjet-Rusland in
het geheel niet heeft deelgenomen.
Een gelijkluidende verklaring werd nog
afgelegd door de vertegenwoordigers van
Polen en Turkije.
Henderson maakte op tamelijk opge
wonden toon de gedelegeerden van sovjet-
Rusland, Polen en Turkije erop opmerk
zaam, dat hij, zoowel als sir John Simon,
een uitvoerig rapport over deze bespre
kingen bij het presidium der ontwape
ningsconferentie hebben ingediend en
stelde vervolgens vast, dat de hoofdcom
missie met het verzenden van het tele
gram aan baron Von Neurath accoord
gaat.
Deze aankondiging werd door een deel
der aanwezigen met instemming begroet.
Voortgaande merkte Henderson op, dat
het besluit van Duitschland. om de ont
wapeningsconferentie te verlaten op een
oogenblik, dat men de hoop had, spoedig
tot een resultaat te komen, de moeilijk
heden, welke men heeft ondervonden
slechts kan vergrooten. Hij is ten diepste
ervan overtuigd, dat de conferentie haar
werk met de grootste vastberadenheid
voortzetten en een conventie tot stand
brengen zal.
In verband met den nieuwen toestand ls
het noodzakelijk een beslissing over het
verder verloop van het werk der conferen
tie te nemen.
Dit besiuit vereischt zwaarwichtige poli
tieke overwegingen, zoodat men den gele
legeerden, door een verdaging der hoofd
commissie, tijd moet laten zich met hun
regeeringen in verbinding te stellen.
Henderson stelde daarom voor, dat de
hoofdcommissie eerst op Donderdag 26
October des middags weder zal bijeen
komen cn dat den dag daarvoor een zit
ting van het bureau zal plaats vinden.
Dit voorstel werd met algemeene stem
men aangenomen en Henderson sloot de
zitting met de woorden: „Ik hoop, dat u
allen met instructies van uw regeerinzen
voor het sluiten van een conventie zult
terugkeeren."
Voor de radio heeft Henderson zijn In
zicht nog eens uitvoerig herhaald. Hij er
kende, dat de situatie weer zeer gespannen
en moeilijk is, doch daarom mag niet ver
saagd worden. Eerlijk moet worden door
gewerkt, zij het zonder Duitschland.
Verklaring van Von Neurath.
Von Neurath heeft gisteravond tegen
over vertegenwoordigers der buitenland
sche pers het uittreden van Duitschland
uit den Volkenbond en het verlaten der
ontwapeningsconferentie toegelicht, refe-
reerende aan de Zaterdag door hem uit
gesproken woorden dat Duitschland een
vereeuwiging der discrimineering onver
draaglijk vindt.
Zaterdag ls te Genève duidelijk gebleken
dat men het Dultsche volk in een van zijn
belangrijkste bestaanskwestles. in de
kwestie van zijn nationale veiligheid, de
rechtsgelijkheid ontzegd Hiermede heb
ben de mogendheden het fundament ver
nietled. waarop alleen een eerlijke en
vruchtbare samenwerking der volken
denkbaar ls.
RECLAME.
#106
verkrijgt een 65-jarige man
een lijfrente van
De elsch tot rechtsgelijkheid heeft
Duitschland doen gelden sedert zijn toe
treden tot den Volkenbond voor het eerst
ln bespreking kwam. De met algemeene
stemmen goedgekeurde toelating van
Duitschland in het najaar van 1926 kon
met het oog op de daaraan voorafgaande
officleele mededeeling van den raad In
zake de Dultsche rechtsgelijkheid politiek
niet anders worden beschouwd dan als de
plechtige toezegging van alle in den Vol
kenbond vertegenwoordigde regeeringen,
dat zij van toen af aan. in het bizonder
hun politiek in de ontwapeningskwestie
zouden opbouwen op de basis der Duit-
sche rechtsgelijkheid.
Nadat de ontwapeningsconferentie het
ontwerp-Macdonald in eerste lezing had
besproken en toen op 9 October de tweede
lezing zou beginnen, trad een keer in,
welke leidde tot de verklaring van den
Britschen minister van buitenlandsche
zaken op Zaterdag j.l. De basis voor dezen
keer ls geschapen bij de Parijsche bespre
kingen tusschen de Fransche, Engelsche
en Amerikaansche regeering. Toen wij na
deze onderhandelingen weer werden be
trokken bij de diplomatieke besprekingen,
moesten wij tot onze teleurstelling en
bevreemding constateeren, dat de voorma
lige basis der conferentie-onderhandelin
gen niet meer bestond. Het bleek, dat het
Engelsche plan door zijn opstellers zelf
niet meer werd erkend en dat men het
grondig wilde wijzigen. Tegenover dit be
sluit de met zooveel moeite opgezette basis
voor een bevredigend ontwapeningsver
drag eenzijdig ten nadeele van Duitsch
land weer op te heffen en daarmede de
December-overeenkomst te niet te doen,
bestond voor ons nog slechts een ant
woord: de conferentie te verlaten.
Tegenover pogingen ons voor te stellen
als vTedesverstoorder moet ik met alle
beslistheid wijzen op het doel der ontwa
peningsconferentie. Het doel is in de eer
ste plaats een zoo ver mogelijke vermin
dering van het ontwapeningsniveau der
wereld en een duidelijke in een verdrag
vast te leggen omschrijving van dit niveau
Het doel is in de tweede plaats het bewa-
peningsevenwicht tusschen de reeds ont
wapende en niet ontwapende staten. Ik
behoef de ondraaglijke onveiligheid,
waarin Duitschland zich bevindt, niet te
noemen. Het is voldoende een voorbeeld te
geven, n.l. het feit, dat Frankrijk alleen
meer stukken geschut bezit dan Duitsch
land machinegeweren, meer machinege
weren dan Duitschland geweren en dat
Duitschland ondanks zijn centrale ligging
over geen enkel middel beschikt om zich
te verdedigen tegen de in Frankrijk en de
landen van zijn bondgenooten bij duizen
den gereedstaande tanks en bombarde
mentsvliegtuigen.
Wij zijn bereid de wijziging van de
rijksweer in een leger met korten dienst
tijd direct ter hand te nemen. Welke be
wapening dit leger zal moeten hebben, zal
evenwel pas kunnen worden vastgesteld
wanneer bekend is. welke concrete ont
wapeningsmaatregelen ten aanzien van
het oorlogsmateriaal door de sterkst be
wapende staten zuilen worden genomen.
Wij hebben geen enkel verbod van wapen
als te ingrijpend van de hand gewezen,
indien slechts alles op dezelfde wijze zal
worden toegepast. Wij zijn zelfs bereid af
te zien van andere wapens, welker vernie
tiging binnen een bepaalden termijn de
sterkst bewapende staten op zich nemen
en waarvan de verdere toepassing inter
nationaal wordt verboden. Wij stellen er
prijs op spoedig te vernemen, welke soor
ten wapens zullen worden verboden en
vernietigd. Ten aanzien van de te beper
ken wapens achten wij een opheldering
noodig van de begripsbepalingen voor de
sterkbewapende staten. Uit het principe
der rechtsgeleerdheid volgt, dat de wapens
welke allen landen worden toegestaan,
doch die numeriek worden gereduceerd,
ook voor Duitschland reeds van het begin
■er conventie af moeten worden toegela
ten, waarbij wij bereid zijn met ons te
laten praten over de hoeveelheid dezer
wapens. Met beslistheid wenseht v Neu
rath te constateeren, dat dit geen nieuwe
eischen zijn
Neurath schetste vervolgens, dat het
door Simon Zaterdag te Genève voorge
stelde nieuwe plan beteekent: De ontwa
pening der krachtigst bewapende staten
zal nog vier jaren worden uitgesteld, doch
zal ook voor de latere periode geenszins
bindend zijn, aangezien dit afhankelijk
wordt gesteld van het welslagen van het
controlesysteem.
Het standpunt der mogendheden komt
derhalve hierop neer, aldus Von Neurath, j
dat zij hun eigen ontwapening tot Sint
Juttemis verdagen, doch Duitschland het
bewapeningsevenwicht ontzeggen.
En wat voert men ter motiveering van
deze onmogelijke plannen aan?
Het is de z.g. in gevaar brenging van
den vrede in Europa door het nieuwe
Duitschland Het wordt werkelijk moeilijk
thans nog in te gaan op dit ongehoorde
verwijt. Welke houding der Dultsche re
geering doet zoo iets onderstellen? Wie
kan zich verstouten de herhaalde door zeer
grooten ernst en zeer diep verantwoorde
lijkheidsgevoel gedragen vredesmanifes-
1 taties van onzen kanselier Adolf Hitler in
twijfel te trekken?
Het antwoord op de vraag, wat moet
nu gebeuren, is niet aan Duitschland, doch
aan de andere mogendheden. Deze hebben
thans het woord. De anderen hebben het
toekomstige lot van den Volkenbond in
handen De hoogstlewape-nde s'.aten heb
bel. een hunner eleme daire bondsver-
plicht'neen geschonden Duitschland zal
natuurlijk op ieder oogenblik ernstige ont
wapeningsvoorstellen bes'udi.e'en en ook
verder bereid blijven op de basis van
rechtsgelijkheid te onderhandelen over
Zijn toekomstig wapeningsregiem.
DE ALGEMEENE TOESTAND.
In afwachting.
Zooals te voorzien was, is het werk te
Genève stopgezet. En wel tot 26 dezer. In
dien tusschentijd zullen de diverse regee
ringen gelegenheid hebben om zich te
beraden. Over het algemeen overheerseht
de stemming, dat eenvoudig moet worden
voortgegaan, al doet Duitschland niet mee.
Alleen de houding van Italië is onzeker.
Het schijnt, dat Mussolini zich op de
vlakte wil houden en nog wil trachten te
Berlijn invloed ten goede te oefenen.
Daarbij zou de Duce dan gebruik willen
maken van het feit, dat formeel Dultsch
land's bedanken voor den Volkenbond nog
niet binnen is en het Pact van Vier zoo
doende nog in werking.
Laat ons het beste ervan hopen!
Sir Simon is naar Londen terug om met
de regeering te overleggen.
Natuurlijk ontvangt Hitier een reeks
van gelukwenschen met zijn houding van
tal van Dultsche bonden en vereeniglngen.
Zulks in overeenstemming met de „ver
kiezingsmanoeuvre"!
De secretaris-generaal van den Volken
bond heeft ln een vertrouwelijke bijeen
komst van den Volkenbondsraad medege
deeld, dat het zijn voornemen is onzen
landgenoot A. Pelt tot directeur van de
informatie-afdeeting van 't volkenbonds
secretariaat te benoemen.
OOSTENRIJK.
Socialisten-actie.
Volgens een verklaring van den socialis.
tischen leider, dr. Otto Bauer, zijn de
Oostenrijksche socialisten sterk gekant
tegen een mogelijke restauratie van de
Habsburgers, zelfs als zij de keuze krijgen
tusschen een herstel der Habsburgers en
een aaneensluiting bij Duitschland.
In een interview verklaarde dr. Bauer
met nadruk, dat de Oostenrijksche arbei
ders het Hitlerianisme tot het bittere
eind zullen bestrijden, doeh zij zijn even
eens vastbesloten een herstel van de
Habsburgsche monarchie te beletten.
Voor het volk beteekent de naam „Habs-
burg" „oorlog" en niet alleen oorlog, doch
ook al de misère en vernedering van de
nederlaag'
Het congres der sociaal-democraten
heeft een resolutie aangenomen, waarin
geéischt wordt de wederbijeenroeping van
het parlement, het herstel van de coalitie-
vrijheid en van vergaderen en drukpers
voor alle democratische partijen en de
ontbinding en ontwapening der fascisti
sche formaties.
De partij kondigt een versterkte activi
teit aan.
De regeering heeft vier vergaderingen,
waar o.a. Vandervelde zou spreken, ver
boden.
Nazi-studenten hebben aan de techni
sche hoogeschool te Weenen en aan de
universiteit te Innsbrück voor relletjes ge
zorgd. De regeering dreigt met sluiting bij
herhaling.
TSJECHO-SLOWAKIJE.
Het conflict met het Vaticaan.
De Pauselijke nuntius, Mgr. Ciriaci, die
zooals men weet, reeds geruimen tijd, in
de Tsjechische pers wordt aangevallen,
zou thans een verklaring hebben afgelegd
waarin de Pauselijke diplomaat o.a. zou
gezegd hebben, dat het hem een genoegen
is, niet verplicht te zijn als deken van
het corps diplomatique, een redevoering te
houden bij de plechtige herdenking van
het vijftienjarig bestaan der republiek,
wijl hij eenige dagen tevoren met verlof
gaat.
Het conflict tusschen het Vaticaan en
de regeering van Praag zou daardoor nog
verscherpt zijn
TURKIJE.
Een nieuw volkslied.
Over het geheele land wordt het nieuwe
Turksche volkslied ingestudeerd, ter
voorbereiding van den 29sten October a.s,,
waarop het ter gelegenheid van het tien
jarig bestaan van de Turksche republiek
voor de eerste maal gezongen zal worden.
In den tekst wordt uiting gegeven aan
den nationalen trots over wat in de afge-
loopen tien jaar onder leiding van den
„ghazi" tot stand is gebracht. De muziek
is van den componist Djemal Rachid Bey.
VEREENIGDE STATEN.
De N. R. A. en de Staalindustrie.
De wekenlange staking der arbeiders in
West-Virginia en Ohio is thans door be
middeling van de arbeids-bemlddellngs-
commissle van de N.R.A. bijgelegd- Hier
mede is de beweging onmiddellijk opge
heven Daar de bruinkolenondernemingcn
aan de staalindustrie behoorden, heeft de
N. R. A„ dat deze bemiddeling doorge
voerd l.eeft. hiermede een groote over-
- :ing behaald op de staalindustrie.
HET RIJKSDAGBRAND-PROCES
NIEUWE GETUIGEN VOOR.
Heden wordt het getuigenverhoor voort,
gezet en zal volgens mededeeling van dra
president ook de kwestie der z.g. onder,
aardsche gangen worden behandeld. Elf
personen staan op de getuigenlijst; behal;.
de vier die gisteren niet meer aan de beun
kwamen, zijn verschillende andere Rijks,
dagemployé's gedaagd, onder wie de werk.
tuig-ingenieur Helnrich Riese, de chef-
machinist Siegen Mutzka en ingenieur
Paul Bogun.
Bij den aanvang der zitting doet de pre.
sldent mededeeling van de besluiten vaj
den Senaat naar aanleiding van het ver.
zoek van Dimitroff's verdediger tot het
hooren van een groot aantal getuigen. D<
president verklaart, dat het geen zin heelt
alle kellners van het restaurant Bayernho!
te hooren; aangezien mogelijk ls, dat ver.
schillenden hunner Dlmltroff niet hebben
gezien.
Naar aanleiding van het verzoek van een
aantal personen te dagen, die verklaringen
kunnen afleggen inzake Popoff's verblijf
te Moskou verklaart dr. Wemer dat de Jus.
title moeilijk deze getuigen, die voor een
deel te Moskou vertoeven, kan dagen. In
dien beklaagde of verdediger kans zien
deze getuigen naar Berlijn te krijgen, zul
len ze als getuige gehoord worden, wat hij
zelfs van groot belang vindt.
Dr. Teychert heeft het verhoor van den
jurldischen adviseur van de e/.mmunlstl-
sche rijksdagfractie Halle gewenscht
Halle's verblijfplaats is echter op het
oogenblik onbekend, hij schijnt Duitsch.
land te hebben verlaten. De procureur-
generaal gaat accoord met het verhoor van
een aantal andere getuigen o.a. van een
aantal personen die bij de Internationals
Roode Hulp te Berlijn werkzaam waren en
kunnen verklaren dat Popoff daar nooit
kwam.
Als eerste getuige wordt de postbode
Willy Otto gehoord, die op den avond zijn
gebruikelijke gang door het Rijksdagge-
bouw had gemaakt, om de brievenbussen
te leegen. Deze getuige deelt mede: „Tegen
kwart voor negen kwam lk in portaal V
en vroeg den portier of nog iemand van
de afgevaardigden aanwezig was. Mij werd
gezegd, dat Torgler juist was weggegaan.
Ik heb toen mijn lantaarn opgestoken en
ben naar boven gegaan. Het was geheel
donker ln het gebouw. Er brandde gee:
enkele lamp. Ik heb niets verdachts ge
merkt, geen geluiden gehoord en geen
brandlucht waargenomen. Een van ds
belde groote glazen deuren ln de wandel-
hal stond open. Ik heb den Rijksdag on
geveer 5 of 8 minuten voor negen ver
laten.
De volgende getuige is de meubelmaker
Llppert, wiens firma een deel van de men-
blleering van de Rijksdagzaal heeft gele
verd en de latere veranderingen ln dezsi'
heeft aangebracht. In de eerste plas',
heeft hij de banken voor de zittlngsza
geleverd, waaraan na de uitbreiding c
het aantal Rijksdagleden tal van veransv
ringen waren geschied. Op den dag raa
den brand waren in de zaal ongeveer F®
plaatsen voor afgevaardigden ln zesea
sectoren. De eerste drie rijen bestonöea
geheel uit oude eikenhouten banken. Dt
oude stoelen hadden een lessenaar, die aa
de uitbreiding alleen nog maar op de eer
ste rij was gebleven. De andere stoelen
hadden een kleine bergruimte, die bestond
uit ongeveer 4 m m. dik eikenhout en dia
open was, zoodat men er gemakkelijk
brandbaar materiaal in zou kunnen ver
bergen.
Vervolgens wordt gehoord de employ!
Wockoeck die sedert elf jaar portier is Wl
portaal II. Op den avond van den brand
had hij even na 8 uur zijn collega Kohls
gevraagd, wie nog ln het gebouw was. Men
had hem geantwoord dat alleen Torg'et
nog aanwezig was. doch dat toen men
Torgler had opgebeld deze niet had geant
woord. Getuige had dat eigenaardig gc-
vonden, omdat toch ook de secretaresse
van de fractie er nog was Dadelijk daarna
was uit de Communistische fractiekamer!
opgebeld, om de garderobe van Torgler
boven te brengen, wat geschiedde. Getuige
had toen het portaal gesloten, ongeveer
of 9 minuten na achten. Den sleutel had
hij afgegeven bij portaal V en medegedeeld
dat Torgler nog in het gebouw was.
Uitvoerig beschreef deze getuige op ver
zoek van den voorzitter alle werkzaam
heden, die hy zooals gewoonlijk bij Mj
sluiten van portaal II had verricht. Ooi
den grendel had hij voor de deur geslo
ten. De deur had twee hoofdsleutels. W
een hangt altijd bij den Inspecteur, de an
d-ere bij den portier. Overdag hangt dere
sleutel in de portiersloge bij portaal K
Na de sluiting wordt hl) altijd in de sleu-
telkast bij portaal V gehangen.
Er ontstaat dan een langdurige discus
sie. of Iemand bij den sleutel kan komen
om er een wasafdruk van de maken Zoo
wel Dr. Werner en Dr ParLsius als de ad
vocaten Dr. Sack en Dr. Teichert nemen
hieraan deel. Getuige Wockoeck verklaart-
dat de portiers zich nooit uit hun portaal
mogen verwijderen en hij kan dan ook me>
verklaren hoe het iemand mogelijk s01)
zijn. op den bewusten avond uit portaal
II te Ioopen. Dat dien avond behalve
Torgler ook nog de Landdavafgevaardieoe
Koenen en de communistische fractie-se
cretaresse ln het gebouw waren had
niet geweten, doch oas later tn portaal v
gehoord. Voorts bleek nog dat hoewel n.e-
mand Iets te maken heeft ln de portiers
loges het zeer dtkwiile voorkomt dal
gevaardleden en regeerinesverteeenwoora
gers er komen telefoneeren Het gebeu
dan wel dat de Dortiers de deur van
portiersloge achter dengene, die tew™
8-1 1
