CRISIS
Keept
LEIDSCH DAGBLAD - Derde Blad
Zaterdag 9 September 19'
H Buiten!. Weekoverzicht
BRIEVEN UIT BERLIJN.
RECHTZAKEN.
Burgerlijke Stand v. Leiden
GNA34I \M14ÖD
D VAN
i£5
brief lcaav#ten
Set - 8eï - Het
geldig fof- Januari f935
verkrggbaar op afle
postkantoren tot Jan. 1951
bij Uw plaatselijk
CRISIS COMITÉ
en by het
BOUWKUNSTIG SCHOON.
«""'miHlISIIIIIflIlllllllllllllllllüH»111
iiei!!iii:iiiii!iiiiiiiiiiiiiiii;:;iiiiiiii'|"!",>
Revolutie op Cuba ten bijzonder
verdrag.
Toen president Machado van Cuba len-
I,lotte de wijk had genomen, Inziende, dat
zijn positie niet te handhaven was, dacht
men een oogenblik, dat rust en orde zou
den terugkeeren, doch dit bleek al spoedig
een misrekening. De opstandige geesten
waren eenmaal wakker geschud en niet
tevreden met een eenvoudige regeerings-
wlssellng; zij verlangden meer! Dat bleek
In dc eerste plaats al uit den elsch tot
vervolging der aanhangers van den ge-
vluchten president, wiens uitlevering men
bovendien gaarne zou hebben gezien en
uit de door de massa zelf Ingezette actie,
toen de offlcieele vervolging niet vlug ge
noeg werd aangevat, naar haar meening.
Doch de revolutie eenmaal begonnen,
kende geen maat meer: dc regeering, die
Machado was opgevolgd, werd verdreven,
alle officieren afgezet en een nieuwe
regeering gevormd uit de meest linksche
elementen, terwijl de onder-officieren zich
meester maakten van het gezag over het
leger... Zoo al niet rechtstreeks van
communistischen inslag, kreeg de revo
lutie eensklaps toch een bedenkelijk com
munistisch tintje!
Hoewel de Vereenlgde Staten zich op het
standpunt stellen van non-interventie,
zoolang dat maar eventjes gaat. speciaal,
nu met Zuld-Amerika onderhandelingen
op het punt zijn te worden geopend over
een economische toenadering volgens de
oude Monroe-leer op politiek terrein de
Zuld-Amerlkaansche landen zouden door
een Interventie geducht worden afge
schrikt konden zij met het oog op de
belangen, die er voor haar op het spel
staan, niet volstaan met een lijdelijk toe
zien en bij wijze van voorzorg ls reeds een
belangrijke vlootmacht ln de Cubaansche
wateren bijeen gebracht, terwijl de geheele
vloot ln den Atlantlsclien Oceaan gereed ls
om derwaarts te vertrekken, natuurlijk
met een landingsleger aan boord. Treedt
het linksche kabinet niet spoedig af voor
een meer op orde en rust bedachte regee
ring, dan lijkt ons een Amerikaansch in
grijpen onafwendbaar.
Voor de Vereenlgde Staten is een en
ander een nieuwe moeilijkheid bij de vele,
die zij ln het binnenland hebben te over
winnen. De strijd om de z.g. saneering is
nog lang niet ten einde, integendeel! Zelfs
vreest men voor den winter nog een
nieuwe krach als gevolg van het feit. dat
zoo er één land niet rijp ls voor staatseco
nomie, het Juist de Vereenlgde Staten
zijn! Laat ons hopen, dat te zwart wordt
gezien ln deze, want die krach zou op ons
werelddeel een enormen terugslag hebben.
En Europa heeft geen verdere tegen
slagen van noode. gelet op den gang van
zaken op politiek terrein De bewuste
Fransch-Duitsche tegenstelling is tenge
volge van den Nazi-partijdag te Neuren
berg, die onomstootelljk heeft aangetoond
de gehechtheid aan den Fuehrer Hitler
is daar vereerd als een halfgod nieuw
voedsel toegevoerd. Meer en meer moet de
indruk wel worden gevestigd, dat het oude
militaire en militante Duitschland bezig
ls te herleven en dat is weinig bevorderlijk
aan de ontwapeningsidee, hoewel Juist
nieuwe besprekingen daarover zijn Inge
luid tengevolge vati den terugkeer naar
Europa van den Amerlkaanschen vertegen
woordiger Norman Davis Roosevelt heeft
blijkbaar den moed nog niet geheel opge
geven, dat straks in October, wanneer de
Ontwapeningsconferentie wederom bijeen
komt. toch nog een of andere overeen
komst mogelijk zal blijken. Reeds ls Ame
rika tot een concessie bereid: het wil. al
is nog niet precies bekend in welken vorm
cn in hoever, de Fransche thesis Inzake
een geregelde controle op de bewapening
der diverse landen aanvaarden, waartegen
het zich tot dusver verzette. Ook Engeland
tracht het daartoe over te halen en niet
zonder kans op succes!
Lijkt dit niet zoo ongunstig, wij voor ons
vreezen niettemin! De Fransche bedoeling
is kennelijk om de controle een eenzijdig
karakter tegen Duitschland te geven en
het Derde Rijk zal nooit geneigd zijn om
iets dergelijks te aanvaarden. Integendeel
Juist vechtend voor gelijksteling, volledige
gehjksteling op het gebied der bewape
ning
De anti-Duitsche stemming wordt den
laatsten tijd trouwens algemeen sterker.
Zie. hoe de socialisten der diverse landen
steeds meer het wapen van den boycot
legen Duitsclhand gaan hanteeren het
geen op zijn tijd weer tot represailles zal
lelden. Trouwens tegen Zweden schijnt al
iets dergelijks op tl! Het wapen van den
economlschen oorlog wordt derhalve al
duchtig gehanteerd al rusten de militaire
wapenen gelukkig nog!
Juist ln dit laatste opzicht is van groote
beteekenls het afgesloten non-agressie
pact tusschen Italië en de sovjets. Het be
vat de gewone bepalingen van dergelijke
verdragen doch daarnevens een nog onbe
kend geluld, een lievelingsdenkbeeld der
sovjets, dat op zich zelf nog zoo mal niet
is. De sovjets hebben reeds lang gepleit
voor de erkenning, dat landen, die een
pact van non-agressie aangaan ook eco
nomisch inet elkaar in vrede moeten leven:
naast een vrede met de directe wapenen
dient ook te staan een vrede met de in
directe wapenen die soms nog scherper
wonden welen te slaan. Is dat zoo
vreemd gezien? In het pact tusschen Ita
lië en de sovjets ls dit beginsel voor het
eerst neergelegd en dat is een feit van
beteekenis. dat niet te licht mag worden
aangeslagen Dat dit is bereikt tusschen de
twee grootste antipoden het fascisme en
het communisme doet wellicht eerst wat
zonderling aan maar gelet op de verhou
dingen die er tusschen beide landen vrij
wel altijd hebben bestaan, ls het dat niet
Of het navolging zal vinden? Herrlot de
vroegere Fransche premier ls ln Rusland
zwaar gefêteerd en heeft ook zelf zich vol
lof uitgelaten over hetgeen hit te zien
heeft gekregen SooHie zal hij reoatrleeren
en eerst dan zal bl'iken. of ziln reis het
doel heeft bereikt dat er mede werd na
gestreefd Volledig sehllnt dit al niet te
zijn daar de Soviets geweigerd hebben in
te gaan oo de kwestie our1" schulden,
maar dit was ook niet direct t» venvach
ten De atmosfeer voor toenadering tus
schen deze oude oorlogsbondgenoten ls
echter gunstig
OFFICIEELE PROPAGANDA.
'Van onzen correspondenti
Een van de meest Interessante verschijn
selen ln het Nieuwe Duitschland ls zeker
de officieele propaganda, die als zoo be
langrijk beschouwd wordt dat men er een
bijzonder rijksministerie voor opgericht
heeft onder leiding van een der meest
vooraanstaande natlonaal-soclallsten, den
jeugdigen Rijnlander dr. Josef Göbbels
wiens naam de laatste Jaren dagelijks hl
de wereldpers wordt vermeld.
Een hoogst merkwaardige persoonlijk
heid, deze Josef Göbbels. Door velen ver
eerd, door anderen, niet minder velen
als hoogst gevaarlijk en Intrigant be
schouwd maar hoe het ook zij. een man
met ideeën en met een ongelooflijke werk
kracht en energie.
Klein van stuk, een mager gelaat, waar
in neus en onderkaak bijzonder opvallen,
scherpe plooien om een grooten mond, ge
tuigend van veel gebruik dezer spieren,
wat niet verwonderen kan als men bedenkt
dat deze dr. Göbbels (wien het lot sedert
zijn kinderjaren een te kort been bescho
ren heeft), na Adolf Hitler de vlotste en
vlijtigste spreker van het Nieuwe Duitsch
land ls.
Een Germaansch type is Göbbels alles
behalve, eerder Fransch of Waalsch. don
ker, somber-melancholiek, met als een
straal zonneschijn aan duistren hemel een
goedaardigen glimlach, een lachen van
mond en oogen. dat op zulke momenten
wel voor hem vermag in te nemen. Men
heeft dit uiterlijk als verklaring gevoelt
voor een fanatisme een aan verbittering
grenzende hartstocht die dezen kleinen
man langs kronkelwegen ten slotte tot ln
de voorste rijen gebracht heeft. Maar of
zulke hypothesen Juist zijn, valt voor den
buitenstaander moeilijk te beoordeelen. We
weten alleen, dat zeker 75°/o van alle. meest
uiterst dankbare, Ideeën, waarmede het
nationaal-soclalisme in Duitschland volk
en buitenland verrast heeft, uit het brein
van dezen jeugdigen katholiek, jurist, phi-
losoof, dichter en vooral reclame-agent
van meer dan levensgroote afmeting
dit laatste dan natuurlijk figuurlijk be
doeld ontsproten zijn.
En dat ls, hoe men verder ook over hem
denken moge, een reusachtige prestatie!
Ware Göbbels ln de Vereenlgde Staten
groot geworden, dan zou hij stellig de
propaganda-chef van een wereldfirma en
na jaren zelf millionair geworden zijn.
In het anders zich ontwikkelende
Duitschland ls hij Rijksminister voor Volks
voorlichting en Propaganda geworden een
ambt. dat in de wereld zeker een unicum
is en nog wel eenigen tijd blijven zal. Aan
duizend en één dingen merken we thans
het werken van dezen merkwaardigen Mi
nister. Dingen, die ons niet-Duitschers
vaak verbazen, niet zelden tegenstaan,
maar ook wel hier en daar met. bewonde
ring vervullen. Zijn hoofddoel schijnt wel
te zijn, het Duitsche volk absoluut niet
meer tot rust te laten komen.
Deze onvermoeibare dr. Göbbels zit
overal achter. Hij schrijft en ontwerpt,
organiseert en ruimt op, Illustreert en
illumineert, dicht en componeert met
woorden en klanken, maar vooral door het
medium van zijn ontelbare meer of min
der gelukkige, doch vrijwel altijd oorspron
kelijke invallen. Hitier zeif zit ook vol met
zulke mVallen. al heeft hij veel aan Italië
er. aan Sovjet-Rusland ontleend. Maar se
dert Hitler meer staatsman dan partijchef
is, kan men niet verwachten, dat deze ge
niale propagandist cn volksleider alle; al
leen tot stand brengt. Göbbels heeft hier
een ceel van de regeeringstaak overgeno
men. En Göbbels werkt.
Hij is de opperste leider van alles wat
met de pers. de film, het theater, de opera
het concert te maken heeft; hij ontwerpt
de plannen voor volksfeesten, huldigingen,
staatsbegrafenissen, vuurwerken, histori
sche herdenkingen, en alles, wat verder ae
massa lokt, bezig houdt, tot nadenken
stemt of in vervoering kan brenger.
Ho wekt de dichters, de schrijvers en
de componisten de schilders en de beeld
houwers op tot het leveren van tenüenz-
kunst. Niets mag meer „neutraal" zijn ln
het huidige Duitschland. De Hitlerdlcta-
tuur verfoeit de liberalistische vrijheid,
het ..kunst voor de kunst" beginsel Vrij
heid? Goed maar in dienst van de na-
tlonaal-socialistische beginselen. Kunst
word' slechts op deze basis erkend, moet
de verheerlijking van deze Hitlerlaansche
levensbeschouwing als einddoel hebben.
Hoe dat te bereiken ls is nog niet al te
duidelijk. Waarschijnlijk ook den heer
Göbbels niet Maar reeds het streven is
schoon En al doende leert men.
Voorbeelden van deze nieuwe tendenz-
kunst zijn nog niet al te talrijk. Tooneel
en film bijvoorbeeld brengen voorloopig
nog bijna uitsluitend prestaties die heel
erg op het verleden gelijken. Maar men
belooft, dat dit spoedig anders zal worden.
Eén ding weet men al en voert men door:
..vreemde rassen" en in de eerste plaats het
Joodsche ras mogen ln de Duitsche kunst
wereld geen rol meer spelen en waar het
practlsch doorvoerbaar ls wordt zelfs de
herinnering aan al wat Joodsche kunst
was, ook de allerhoogste, uit het Duitsche
leven weggewaégd Hierin ls men radicaal,
maar het ls ten slotte iets zuiver nega
tiefs en daarom ook heel wat eenvoudiger
door te voeren dan een positieve, nieuwe,
eigen prestatie!
Deze Joodsche Invloeden heeft men bijv.
ook uit de pers verwijderd. De Duitsche
pers was. als hl vele andere landen, vóór
1933 sterk joodsch beïnvloed. Het wemelde
hier van Joodsche uitgevers redacteuren,
verslaggevers feuilletonnisten. En het wa
ren, als gewoonl.ijk de slechtsten niet.
Zuiver van vakstandpunt gezien natuur
lij.-; Heden ls 90"'o van deze joodsche lite-
ra'.en en journalisten broodeloos. naar het
buitenland uitgeweken of in gevangenis
sen ln concentratiekampen opgesloten
Een nieuwe Journalistiek met voor een
groot deel nog ongeoefende journalisten
is in opkomst. Het resultaat is voorloopig
bedroevend.
De pers ln Duitschland is nimmer als
geheel van zeer hoog gehalte geweest.
Maar men had hier toch enkele zeer
goede kranten en tijdschriften en weinige
uitstekende dagbladschrijvers. Dat zij niet
meer presteerden lag vooral aan de om
standigheid. dat de laatste laren het volk
en zün journalistiek zoozeer verpolitiekt,
was ,dat alles en nog wat door partijbril
DE BOYCOT
VAN DUITSCHE PRODUCTEN.
Een proces in kort geding.
Naar wij vernemen heeft het bestuur
van de Koninklijke Vereeniging tot het
Houden van Jaarbeurzen in Nederland in
kort geding voor de Amsterdamsche recht
bank laten dagvaarden de heeren B. van
Dam en N. Nathans, resp. voorzitter en
secretaris van het Algemeen Comité tot
Verweer tegen Terreur en Vervolging in
Duitschland.
De aanklacht geschiedde wegens het
verspreiden van circulaires en het laten
loopen met borden met opschriften tegen
het koopen van Duitsche producten voor
het Jaarbeursgebouw ln Utrecht.
De eischeres ziet hierin een onrecht
matige handeling, waarvan zU schade lijdt
en zal lijden. Immers reeds thans zijn bij
haar vele klachten ingekomen van Duit
sche standhouders, die zich door deze actie
van het Comité benadeeld achten en ver
dere schade vreezen en die daarom drei
gen aan de Jaarbeurs den rug te zullen
toekeeren en volgende jaarbeurzen niet
meer te bezoeken, indien aan deze actie
geen paal en perk wordt gesteld.
Eischeresse vraagt daarom in kort ge
ding een verbod van deze actie voor het
Jaarbeursgebouw ln Utrecht.
De zaak in kort geding zal op 11 Sept.
a.s., des middags te twee uur voor den
president van de Amsterdamsche recht
bank dienen.
RECLAME.
GEBOREN.
Wilhelmina Christina, D. van J. v. d.
Linden en C. v. d. Linden Jan, Z. van
H. v. d. Poel en A. Muller Maarten, Z.
van P. Plet en A. J. Kulte Margje Justl-
na, D. van F. Tulninga en C. Verhaar
Johanna Christina Wilhelmina, D. v. Chr.
v. d. Nat en C. H. Bronstijn Toos, D.
van J. Ruyter en M. Freeken Aaltje
Wilhelmina, D. van H. Damen en C. M.
Schalks.
ONDERTROUWD.
W. J. U. Mulder gesch. 34 j. en T. Hoek
Jd. 28 j.
gezien werd vrijheid van drukpers in ban
deloosheid ontaardde, en ae persoonlijke
hatelijkheid van allerlaagst allooi in de
bladen een zoo ontstellend laag peil bereik
te. dat de weinige talentvolle en karakte
ristieke journalisten ln dezen poel dreig
den onder te gaan.
Van zulk een laag moreel peil mag heden
niet meer gesproken worden. Maar ln de
plaats daarvan ls gekomen een onvrijheid,
die niet vollediger gedacht kan worden.
Wie de Duitsche journalistiek heden vol
gen wil, behoeft zich nog slechts op één
enkel dagblad te abonneeren. Alle andere
bevatten bijna woordelijk denzelfden In
houd althans wat het zoogenaamd ac-
tueele betreft. Meeningen worden niet
meer uitgesproken, groepsbelangen niet
meer verdedigd De regeering, dr. Göbbels
aan den spits wenscht een pers, die de
politiek van het Nieuwe Duitschland ver
dedigt of althans niet ongunstig beoor
deelt Partijen kent de staat niet meer.
Andere meeningen komen niet tot uiting,
in gesprekken hoogstens in de binnenka
mer. in de pérs natuurlijk het allerminst.
De ..groote pers" is van een ongelooflijke
eentonigheid, de „provinciale" nog slechts
bruikbaar voor het aanvullend plaatselijk
nieuws. De journalisten zijn geen vertol
kers van de openbare meening" meer, een
voudig omdat zulk een meening niet. meer
bestaat.
En nu wacht men af, of de staatspro-
paeanda er ook ln slagen zal. de veelzij
digheid op kunstgebied te vernietigen en
tot een farce te vernederen. De bedoelin
gen van de regeering zijn zeker goed,
maar wie bulten het staatsverband staat,
twijfelt er aan of het mogelijk zal zijn,
onder zulk een ongezonden druk nog ge
zonde artistieke activiteit en verscheiden
heid te doen opleven.
Alles is hier propaganda geworden voor
één enkele groote idee: eenheidsstaat,
cenheldsvolk eenheidsprestatie. Er zullen
wel groote kunstenaars zijn die dit Ideaal
als het hunne voelen en in deze stemming
iets grootsch tot stand brengen. Maar wat
zullen de overigen doen die gisteren nog
geheel anders voelden en zichzelf en ïun
talent geen geweld kunnen aandoen? Wat
ze van het cultureele Duitschland terecht
1* men?
Een ideaalstaat naar de Ideeën van dr.
Josef Göbbels.
Maar ook naar het oordeel van de
menschheld. voor wie ook het nationaal-
soclalisme ten slotte een episode ls?
ROLAND.
tseooo
Kneuterdijk 20, Den Haag
VOORSCHOTEN.
Gelegen op hooge dulngronden, cue ge
durende de loop van vele eeuwen lang
zamerhand zijn afgezand, is Voorschoten
reeds een zeer oude vestiging, waarschijn
lijk reeds uit de eerste eeuw onzer jaar
telling. Voorschoten, Veur en Voorburg, in
Middelnederlandsch bescheiden genoemd
Foreschatte, 'tFore en Foreburch, worden
alle drie in verband gebracht met het
Forum Hadrianl, de omvangrijke Romein-
sche burcht, die bij Voorburg reeds tus
schen 118 en 138 moet zijn gebouwd.
Foreschatte zou dan beteekenen, dat men
ter plaatse schatting verplicht was aan
het Forum Hadriani. En 'tFore, 't tegen
woordige Veur zou het Forum, de markt
plaats geweest zijn van de Romeinsche
nederzetting. De beroemde paardenmark
ten te Veur zouden dan ook reeds dag-
teekenen uit den tijd, dat de Romeinsche
krijgers hier hun legerpaarden betrokken
van de Germaansche boeren.
Toch moet de streek wel meer dan 50
jaren vroeger bij de Romeinen bekend zijn
geweest. Tacitus maakt omstreeks 70 na
Chr. reeds melding van het Sacrum nemus
het heilig woud waaronder men het
Schakenbosch bij Veur heeft verstaan.
In de reeds vroeger herhaaldelijk ge
noemde blafferd of goederenlijst van het
Stift van St. Maarten, te Utrecht, afge
sloten in het jaar 866, worden Foreschatte
en 'tFare voor het eerst schriftelijk vast
gelegd. Later vinden we de namen her
haaldelijk in M. E.sche oorkonden terug.
Voorschoten en Veur vormden ééne hooge
heerlijkheid onder bestuur van een tak
van 't adellijke geslacht der Wassenaers.
Eerst in 1646, toen heer Arend van Was-
senaer stierf, werd op voorstel van de
beide zoons de heerlijkheid in tweeën ge
splitst. Van die ambachtsheerlijke rechten
is nu natuurlijk niet veel meer over. Alleen
herinnert het gemeentewapen van Voor
schoten met de drie wassende maantjes
nog aan het oud en roemrijk geslacht.
Ook als kerkelijke gemeente moet Voor
schoten reeds zeer oud zijn. De inven
taris van bisschop Odilbaldus van 806 is
een voldoende aanwijzing, dat er destijds
reeds een parochie bestond.
Het houten kerkje hout was er ge
noeg in den omtrek uit dien tijd. werd
gevolgd door een Roinaansch bedehuis m
steen. Dit op zijn beurt maakte weer
plaats voor een Gothische kerk.
Voorschoten heeft, als zoovele dorpen in
de omgeving van Leiden, de twijfelachtige
eer genoten, nogal in het centrum van 't
krijgsgewoel te liggen. De beroeringen der
Hoeksche en Kabeljauwsche twisten heb
ben het dorp niet ongemoeid gelaten. En
later tijdens het beleg van Leiden was het
een steunpunt voor de Spaansche troepen.
Ook na het beleg hielden deze het nog een
tijdlang bezet. Eerst in Augustus 1575
schenen ze het definitief te hebben ver
laten, nadat ze den 29sten van die maand
de kerk hadden in brand gestoken en ver
woest. Deze kerk, die een vrij groote kruis
basiliek moet zijn geweest, bleef sinds dien
langen tijd in ruïne liggen. Slechts het
schip of een deel ervan werd weer opge
trokken voor de Hervormde godsdienst
oefeningen.
Hoe het ongeveer geweest moet zijn.
kunnen we afleiden uit een vergelijkende
beschouwing van een drietal punten: een
sepiateekening uit het laatst der 17de
eeuw; een foto van een sepiateekening
van 1725 door A. de Haen en een teekening
ln O.-I. inkt van A. Fock. Ofschoon het
geen der drie teekenaars blijkbaar begon
nen was om op het bouwkunstig detail
bijzonder te letten en elke teekening op
zichzelf daartoe geen voldoende gegevens
oplevert, krijgt men uit een vergelijking
toch wel den indruk, dat hier een oor
spronkelijk laat-Gothisch bouwwerk stond
uit de 15de eeuw. Van het geheele bouw
werk ls alleen de romp van den toren vrij
gaaf bewaard gebleven al toont het
metselwerk hier en daar partieele herstel
lingen. Dat de torenromp geleden heeft za'
hieraan toe te schrijven zijn dat in 1702
de bliksem insloeg en de spits in vlam
men opging. Na deze ramp werd een ver
loting gehouden en het schijnt dat mi
toen de kerk tegelijkertijd onderhand!
heeft genomen. De spits op den toren wei
hersteld, doch eenige familiegraven
oude Gothische bouwresten werden uit
kerk verwijderd.
Weer later, in ieder geval na 1739,
de ruïnes verwijderd en heeft men
tegenwoordige kerk gebouwd in een
namaak-Gothiek.
De toren is van het geheel het mei
waardigste fragment. Het is een forsch ge)
bouw, op de hoeken voorzien van duDber
steunbeeren. die tot den omgang aebt
maal terugspringen, wat den indruk g«'
dat de romp naar boven toe smaller won
Deze beeren zijn evenals het muunve
beneden geleid door banden en hoekblol
ken van natuursteen. Nu was het r<
vroeg, vooral na 1400, gewoonte consti
tieve deelen als steunbeeren te versiei
met hoekblokken tusschen het meta
werk. ten einde dit een bijzonder ai
te geven, ter bevrediging van den st<
meer ontwakenden picturalen zin.
meer de 15de eeuw vorderde, des te levi
diger werden deze versieringen aana-
bracht. In het laatst der eeuw voegde na
er dóórloofiende natuursteenbanden a
toe, die dan niet alleen over de bet
doch eveneens over het tusschengelei
muurwerk zich voortzetten.
Een en ander kan men bij den tol
te Voorschoten opmerken. Wij vermoed'
dan ook, dat deze gebouwd is ln de twr
helft der 15de eeuw.
Voor het begin der 16de eeuw is voor os
gevoel het picturaal aspect nog niet rij!
genoeg. Men vergelijke slechts met
Westgevel van de Pieterskerk (1513
Lodewijkskapel (1538). Het portiek v:
den toren, schoon ln Gothische vormen,
van veel later tijd, n.l. uit dien, waarin
kerk ln haar huidigen vorm werd g
bouwd. Boven het portiek zit een een"
voudig roosvenster, en daarboven een
thisch venster, dat evenwel, blijkens
in ijzer uitgevoerde traceeringen niet
spronkelijk kan zijn. Aan de geprofileei
Gothische galmgaten, drie aan elke zij'
kan men opmerken, dat het muurwerk n'
betrekkelijk zwaar is, ondanks de ster'
beeren.
Boven de galmgaten ls nog een eenvoi
dig Gothisch boogfries aangebracht.
Aan den N.O.-hoek van den toren is
achtkante traptoren gemetseld, een aan
leg, welke men bij de meeste oude dorps
torens niet vindt. In onze omgeving bef
inner ik mij als zoodanige structuur alleen
de toren van Warmond, waar het trap"
torentje trouwens niet reikt tot de hoog!'
van den geheelen romp.
De kerk te Voorschoten moet in de .U-n
een vrij aanzienlijk heiligdom zijn ge
weest en maakte dit kenbaar door de viel
steenen spitsjes op de hoeken van den
omgang. Deze waren het teeken da'
de Moederkerk vier kapellen behoorden
De eerste kapel vond men dicht bij Wi
den, dicht bij de St. Nicolaasbrue
tweede stond in de buurtschap Schaken
bosch, waarschijnlijk het Sacrum nem®
of heilige bosch.door Tacitus vermeld, yP
de verhevenheid ln het oeroude bos™
hadden de Germanen hun offerplaat
Later verrees daar een kapel en thans
er naar ik meen. nog een begraafplaats.
De derde moet te Veur hebben
en de vierde te Wilsveen. Uit een en snot
volgt dat Voorschoten in de ME. e'
plaats van beteekenls was. wat ken&a->
moet geweest zijn aan de kerk.
Steunt, bij gelijken prijs
en kmlH*1'
De Nederlandsche Industrie.
Hiermede dient gij Uw land
En bestrijdt gij de werklood'
