'brieven uit het hooge noorden
Beevaartwegen in Jamtland.
NIEUWS UIT BELGIE.
SCHEEPSTIJDINGEN.
RADIO-PROGRAMMA.
Wat men gewoonlijk Midden-Zweden
„APmt liet geugraiiscn ongeveer in het
Sen van de zindelijke helft van het
'weden het gemoedelijke rustige garni-
'censplaatsje Ostersund, moet ge dan ook
een flink eind benoorden Stockholm zoeken,
n he. zuidelijke deel van Norrland, het
reweldig uitgestrekte, dun bevolkte, maar
n vele opzichten zoo belangwekkende
loordelijkste der Zweedsche gewesten.
Hel is vreemd, hoe sterk de afstanden
jeranderen als men het Noorden in gaat.
In Zuid-Zweden kent men afstanden van
en kwartiertje loopen, rekent men met
rilometers en heeft men echte lokaa.trein-
jes maar benoorden de Dal-ülv heeft men
et altiji over „mil", Zweedsche mijlen
tien kilometer, en heet elke fatsoenlijke
rein: expres, al stopt hij ook aan elk
iationnetje en elke halte. Maar vijf mil
jki ook minder dan 50 kilometer en niet
?lden is er op een spoortraject behalve
express, die van de hoofdstad komt,
»chts een keer per dag nog een trein,
i ge moet niet vergeten, dat de bewoners
an Norrland vaak met het grootste ge
segen tochten maken van ettelijke hon-
irden kilometers, te voet of op ski's of
iet een slee. Maar wij, menschen uit de
ewoonde wereld, geboortig uit een land,
at weinig grooter is dan de grootste
eineente van Norrland, wij kunnen ons
8 afstanden niet indenken, wij hebben er
een notie van, wat het zeggen wil langs
in of meer gebaande paden in Norrland
„■n tocht te maken. Als je een dag ge-
cuwd hebt en dan de kaart bestudeert,
aag je je af, of je nu eigenlijk wel
ts "opgeschoten bent!
Een week of wat geleden, met vacaniie
Jamtland, de provincie waarvan Oster-
md het trotsche hoofdstadje is, Is ons
at verscheidene malen overkomen. Bij een
ezoeh aan de prachtige, moderne school
oor de kinderen van de nog nomadi-
jerende Lappen uit Jamtland te Under-
laker had de juffrouw ons verteld, dat er
Zondags bij kapel van Vallbo, aan den
iderer kant van de Vüllista, die zich daar
et zijn flauw opglooiende flanken hoog
in dc overzij van de breede IndalsËlv
'gen den hemel hief, een groote bijeen-
imst van Lappen gehouden zou worden,
aar moesten wij natuurlijk heen en op
c kaari leek de afstand ook niet bijzonder
rcot. Maar toen we 's Zaterdags dien
i;.t eens uitgingen bleek een klein stukje
ui den weg al den geheelen morgen te
len en na wat gepraat met een boer,
zijn hooi naar huis reed, constateerden
dat wij 's nachts al op pad zouden
>eten gaan om tegen den middag te
illbo té kunnen zijn. En op vier, vijf
lere tochten heeft dat wanbegrip voor
grootte der afstanden in Norrland ons
jg parten gespeeld. Bovendien leerden
I, dat een centimenter op een kaart van
;ial 1 ICO 000 hier in werkelijkheid niet
kilometer Is, maar zeker driemaal
veel, omdat op de kaart niet alle
f.rsjes en steile stukkin helling niet
Hekjes en alle ondoordringbare Dosch-
.ffteekend staan, die je telkens dwingen
i flinken omweg te maken, een eind
ïjg te gaan, een ander paadje of weg-
ije te zoeken.
j.Maar wat deert dat, als elke tocht je
"ir op nieuwe hoogten brengt, die tel-
weer een ander uitzicht geven op de
ifsche bergwereld van Jamtland, op
fjüll aan de Noorsche grens, waar nu
den nazomer de sneeuw nog lag tegen de
ordel. hellingen, op de blauwe ruggen
het Oosten, die groote zilveren meren
geleiden, op het prachtige dal waar de
lalsalv zijn kronkelenden loop zoekt
schen de donkere hellingen. Wat hin-
irt het eens verkeerd uit te komen in
land, d'at overal mooi is, overal be-
igwekkend, waar de wegen geboord zijn
:t allerlei forsche bonte bloemen, waar
de lichte, groene hooilanden de don-
i schuurtjes staan van op elkaar ge
pelde. ruwe, verweerde balken, waar van
weiden, hoog tegen de hellingen, het
»i geluia der koeienbellen klinkt en in
F uitgestrekte, dichte sparrenbossclien de
*>nd steeds suizelt.
Maar Jamtland zou niet zooveel toerls-
ln trekken, als tegenwoordig het geval is,
lanneer het alleen die grootsche natuur
N want die vindt men, iets anders van
ïanzier misschien ook in de overige dee-
van Norrlana.
]ln Jümtland leeft de oude tijd voort
K de n,euwe. Tientallen speellieden
pkken er nog van dorp naar dorp, ken-
pn er nog het echte rythme van de oude
F"kas en bruiloftsmarschen, al regeert In
gare en Ostersund ook de saxofoon en
II brengt de geluidsfilm het rythme van
■jv' lazz ook tot in de kleinste dorpen.
Re winkels in de stationsgehuchten en de
'JorPe.n leveren confediepakjes en
eserviezen met blommetjes en gouden
pelen maar de stemmige kleederdracht
f n°& in eere en de mooiste vooribreng-
ïp LVan v0'kskunst vindt men in de
[xreRl'Oeven, die pracht-voorbee'.d :n zijn
L; °.u<i?ji doelmatige platte'ands-arcaitcc-
M vua' i kerkdorp Oviken is een jaar
a" Skieden oen „mooi?" wit-gepl :isterde
Sehouwd, zoo in den stijl van de
Lp. k r;t-etalages van bankztbak-
Bphumafr 010 monschen uit het kerspel
Ki. n dezon zomer het houten, half in
£e.z.akte kapelletje weer opgeknapt,
nm a! iaa' e?n handje meegeholpen
fewer?» herstellen, zooals het vroeger
leopH »Wasi en c'e dominee was niet zoo
aan ka ^'1 moest de nieuwe kerk
Bifiman5r overlaten. Want daar kwam
Paar h ?T\ 11 kapelletje zat het vol,
tan hfHf wordt daar samengegaan
4 dal vfr^.edon gemanifesteerd in
a i
is d
[Die2 staan.
fcriP(iai?.eevaartweSon in Jamtland en
teen Ha»getuigen nog op den hui-
Ier, van ™n. heteeksnis, van het aan-
tonno va m Haraldsson, den eersten
|Var, hpt r? /*°°rWfigen, den verkondiger
SrdinaJisJ.^0™ in het Noorden van
den hlv *n den zomer van 1030
ssenden slag bij Sticklesstad
n ^uwen lang als de grootste
Pijna nVai1 ^ndalsalv, waar langs den
ins Hf»" eeuwen ouden beevaartweg
idinn r.masten van een hoogspannings-
R!üR ,SeP'ant staan.
heilige van Scandinavië is vereerd. Het
gebeente van Sankt Olof rustte in een
graf kapelletje te Nldaros, het tegenwoor-
woordige irondhjem, en daarneen trokken
tot in het begin van de zestiende eeuw,
duizenden pelgrims uit geheel Zweden,
waarschijnlijk ook uit Finland en Noord-
Duitschland. Zij gingen honderden kilo
meters langs vrijwel ongebaande paden
docr de onbewoonde bergstreken van
JSmtland en H&rjedalen, zij waadden door
de vvild-bruischende rivieren, zij sleepten
zich voort over de plateau's tusschen de
fjcill waar uitgestrekte verraderlijke venen
liggen. En vele pelgrims stierven onderweg
van uitputting of ziekte, van honger of
koude
Uit oude kronieken weet men niet veel
over die pelgrimstochten, maar een paar
jaar geleden zijn een dokter en een dorps
onderwijzer gaan onderzoeken wat er onder
de boeren nog leefde aan sage of over
levering betreffende den Heiligen Olof en
de beevaarten, en de onderwijzer is weken
lang 's zomers in de bergen geweest om
de paden der pelgrims op te sporen. Dat
hij daarin geslaagd is, dankt men aan
de omstandigheid ,dat hoog in de bergen
de natuur niet spoedig de sporen van
menschen uitwischt, dat bakens van op
elkaar gestapelde steenen nog op den hui-
digen dag den weg naar Nidaros wijzen.
Maar ook zijn verschillende pelgrimswegen
bekend gebleven, doordat de Jamtslanders
er gebruik van maakten als zij naar de
jaarmarkt van Trondhjem gingen en in
rlörjedalen kan men teganwoordig ged:el-
ten van die wegen zelfs per auto volgen,
omdat de pelgrims natuurlijk de kortste,
gemakkelijkste routen tusschen de bergen
kozen en daarlangs nu de wegen voor de
postauto's zijn aangelegd. Maar het is te
begrijpen, dat van deze honderden kilo
meters lange paden, die vaak niet breeder
dan een meter waren, heele stukken ver
dwenen zijn. In de dalen heeft het bosch
met zijn dichten ondergroei de paden ver
borgen en hooger in de berden, waar de
berkjes en wilgjes nauwelijks een paar
decimeters hooger worden, is in den loop
der eeuwen het plantenkleed over het spoor
heengeschoven. Maar de onderwijzer heeft
de verschillende bekende stukken pelgrims
weg in kaart gebracht, heeft verder ge
zocht naar plaatsen, waar die wegen hoogst
waarschijnlijk langs zijn gegaan een
doorwaadbare plek in een riviertje, een
bergpas, een hooge rug tusschen uitge
strekte venen en geholpen door de
aanwezingen die namen van bosschen, hel
lingen voorden en bergweiden hum kon
den geven, is hij er in geslaagd de wegen
bijna geheel en hoogstwaarschijnlijk ook
juist in kaart te brengen. De sporen van
hel langstrekken der pelgrims in de ber
gen zijn velen. Zoo blijkt het hun ge
woonte te zijn geweest, om een tak aan
den kant van den weg op een steen te
gooien bij wijze van offer om maar veilig
ever een kale hoogvlakte of door een
snel-strcomende rivier te komen, en het
merkwaardige is, dat de Harjedalers die
hcopen takken nimmer voorbij zullen gaan,
zonder er ook een tak op te werpen.
Op de bergweide Rombo heeft de onder
wijzer eenige maanden geleden de funda
menten blootgelegd van een kapelletje, dat
er waarschijnlijk reeds in de twaalfde eeuw
is gebouwd, en zoo het eerste bedehuis
in Noord-Zweden was. En elders vond hij
overblijfselen van hutten en ommuurde wei
tjes, ontdekte hij op de kale hellingen
groote kerkhoven, kon hij constateeren, dat
door een der grootste venen tusschen de
bergen een kilometers lange brug gevoerd
heeft, hetgeen er wel op wijst, dat de
trek van pelgrims naar het graf van den
Heiligen O'.of in Nidaros buitengewoon be
langrijk is geweest.
Dokter Modin, die zich ook zeer voor
Lel onderzoek van de oude beevaartwegen
interesseert heeft in Harjedalen en Jümt-
land vooral sagen en overleveringen op-
geteekend. Het bleek hem daarbij dat de
paden van de vrome pelgrims tegenwoordig
vaak nog bekend zijn als.... ,,weg van de
heidenen De groote bakens van steenen,
die door ijzeren banden aan elkaar gehou
den worden, en die vooral aan de Noorsche
zijde van d'e bergen langs de beevaart-
wegen voorkQmen, zouden volgens de
overlevering roovers zijn, die door Sankt
Olof in steenen beelden veranderd werden,
ïn verschillende afgelegen dorj> n leeft nog
de herinnering voort aan de groote keike-
lijko feesten, die waarschijnlijk nog in het
begin der vorige eeuw, op den eersten
Zondag na 29 Juli, dc sterfdag van den
Heiligen Olof gevierd werden en die veel
weg hadden van een kermis zonder pof
fertjeskraam en draaimolen. Onder het
landvolk gaan verhalen over tallooze ver
bergen schatten, die langs de vroegere
beevaartwegen te vinden zouden zijn. In
derdaad heeft men op enkele plaatsen ook
oude munten en stukjes goud gevonden
en uiJ eer oud boek is gebleken, dat het
gewoonte was pelgrims, die op weg naar
Nidaros kwamen te overlijden, met hun
heele hebben en houden te begraven en
er word' bij verteld, dat arme pelgrims
niet zelden de graven plunderden. Hoe
sterk de Jamtlanders de traditie in eere
weten te houden moge blijken uit het
feit, dat tegenwoordig in vele boeren
familie nog, evenals in den tijd van de
groote Sankt Olof-vereering, de oudste drie
ztons Olaf, Olie en Ola genoemd worden,
drie namen, die in de uitspraak van de
Jamtlanders veel op elkaar gelijken en alle
drie van Olof afkomstig zijn. Talrijk zijn
in Jamtland de steenen. waarop Olof
Haraldsson tijdens zijn laatsten tocht naar
Noorwegen gerust zou hebben en nog
talrijker zijn de bronnetjes waaruit hij toen
zou hebben gedronken. Die worden natuur
lijk uitgebuit voor het vreemdelingenver
keer, maar zooals in andere landen het
cene dorp de authenticiteit van een histo
rische bron in het naburige dorp zou
bestrijden zoo verkondigen hier in het
gcede Jamtland de menschen, dat al die
Sankt Olofsbronren echt zijn en ze hangen
er een kunstig uit berkenbast gevouwen
drinklepeltie bij, opdat de vreemdeling het
verbeeld van den Heiligen Koning der
Norer- kan volgen.
Stockholm, BERTIL J.
(Van onzen correspondent).
Brussclschc gewoonten Concur
rentie tusschen café's en eethuizen
De jazz onttroond een nieu
we romantische smaak.
Het is eigenaardig hoe men ertoe komt
al en toe te ontdekken wat er rondom
u gebeurt en vast te stellen hoe men zich
zelf verbaast over dingen, waaraan men
gaandeweg is gewoon geraakt, maar die
een radicale verandering in levenswijze
en smaak van 't publiek te kennen geven.
Zoo ls er een tijd geweest dat elke Brus
selaar „ontdekte", dat er bijna geen
schouwburgen meer zijn ln de stad. HIJ
was zelf gewoon geraakt van niet meer
naar den schouwburg, maar wel naar een
bioscoop te gaan en plots vond hij het
vreemd, dat de schouwburgbedrijven wer
den opgedoekt. Het leven schrijdt steeds
verder. Wij -staan er soms blind tegenover.
Zoo hebben wij dezer dagen ontdekt, hoe
de smaak van de Brusselaars aan het ver
anderen is inzake restaurants. Er is een
tijd geweest, die alleen door de ouders van
de thans jong genoemde generatie is ge
kend, waarin de „faro", een zuur drankje
als het specifiek Brusselsche bier werd
geëerd. Dit was de tijd toen de fritures in
groot aanzien stonden, de fritures met hun
in hel wit gekleede bazen voor hun sis
sende braadpannen en kokend vet in blank
geschuurde fritketels op zwart-glimmende
fornuizen Aan het raam lagen versche
pladijzen verlokkelijk te wachten op een
liefhebber. Het was toen regel, dat iemand
die in de stad bleef, naar een friture ging,
om er f riten naar binnen te werken, die
in het Noorden veel minder worden gege
ten dan in België, waar het voor alle ge
zinnen, zeker onder het volk een soort
lievelingskost is. Maar de fritures hebben
uitgedaan. De Brusselaars zijn tenslotte
kieskeuriger geworden en hebben een ze
keren afkeer gekregen van de vettigheid
van dergelijke eetgelegenheden. Vindt men
in de buurt van de Groote Markt en van
de op zijn Vlaamsch genoemde „Been
houwersstraat" nog enkele dergelijke fri
tures van den ouden stempel, zooals men
in de wijk van de Naamsche Poort ook een
zaakje aantreft met als specialiteit mosse
len en friten, waar een uitgelezen clientèle
komt, die eens wil profiteeren van derge
lijk maal, over het algemeen hebben zij de
plaats moeten ruimen voor andere eetge
legenheden, de goedkoope volksrestaurants
waar men tegen een spotprijs een volledig
warm maal kan opgediend krijgen. Deze
restaurants werden als het ware uit den
grond gestampt na den oorlog ten behoeve
van de honderden midinettes vooral die in
groote magazijnen in het centrum van de
stad werk vinden. Men vond er in alle
plaatsen, op verdiepingen en in kelders.
Het was er dumpig en soms vies, men zat
er opeengetast en in vele eetgelegenheden
van dien aard, was er geen vestiaire en
zat iedereen met overjas en hoed te eten.
Maar de ongegeneerdheid van een derge
lijk milieu, als men maar eenmaal het
beste restaurant wist te kiezen, maakte
het nog knussig. Er was een vaste cliën-
tèle. van hongerlijders zouden wij bijna
zeggen, maar die het zich prettig wist te
maken. .1
Dit was ln de eerste' jaren na den oor.
log. Sedertdien is er weer verandering ge
komen „in de zeden en gebruiken van d4
Brusselsche inheemsche" bevolking en nu
heeft het „buffet froid" een triomfante
lijke intrede gedaan en wei zoodanig, dat
men gerust mag aannemen, dat het voor
langen tijd is vastgenesteld. Het „buffet
froid" is voor de eethuizen een felle con
current geworden. De caféhouders hebben
zich geleidelijk tot algemeene restaura
teurs ontwikkeld na eerst reeds sedert
jaren een ernstige concurrentie aan de
sigaren-, tabakswinkels zegt men in België,
te hebben aangedaan. Elk café dat zich
eerbiedigt en dat wil aanspraak maken
op een zeker prestige, heeft thans zijn
koud buffet. En meer dan ooit eet het
Brusselsche publiek buitenshuis, omdat 't
hem zoo gemakkelijk wordt gemaakt. Het
past zich instinctmatig aan. Het vindt het
goed. dat er zoo vriendelijk wordt gezorgd
voor zijn culinairen smaak. En het stoort
zich er niet aan, dat de specialiteiten van
dit buffet hoofdzakelijk Duitsche gerech
ten zijn, die op de menukaart ook in het
Duitsch worden opgegeven.
Zooals het zich overigens niet stoort aan
de omstandigheid, dat de Duitsche bieren
tot in de beste café's worden getapt en
met screeuwerige reclame worden bekend
gemaakt. De oorlogsneurose is dus wel,
althans in het zakelijke leven, verdwenen,
wat altijd een aangename vaststelling is.
Aldus gaan de Brusselaars veel minder
naar een restaurant, om te eten in het
café waar zij hun biertje drinken, aan
dezelfde tafel, en niet duurdqr, integen
deel. Restaurants kunnen alleen concur-
reeren door een fijnere keuken, een goe
den wijnkelder. Dat doen zij dan ook. In
de laatste paar jaren zijn verscheidene
restaurants tot stand gekomen, meestal
met gewestelijke specialiteiten, die druk
worden bezocht, terwijl de goedkoopere
restaurants in aantal verminderen.
Zoo verandert de smaak van het publiek.
Niet alleen op culinair gebied, maar ook
inzake amusement. Het is nog niet zoo
lang geleden, dat de decadente jazz-Iiede-
ren uit dans-revues als „No No Nanette"
opgang maakten, dat Amerikaansche en
Engelsche jazzliederen uit alle café's, ra
men en straatorgels opklonken. Iedereen
leek veramerikaniseerd, scheen uitsluitend
te voelen voor een charleston. Doch het
publiek is hiervan blijkbaar vermoeid ge
worden en terwijl in de schouwburgen de
oude WeenscFTe operette weer opgang
maakt, ls de wals en is het symphonlsch
orkest opnieuw op een troon geplaatst. Er
zijn vele café's te Brussel. Café's voor eiken
stand. En in vrijwel elk café is er een
pick-up. Wie even rustig wou zitten mocht
zijn best doen, om ergens een gelegenheid
te ontdekken, waar het hem niet benauwd
wordt gemaakt door een schreeuwerigen
luidspreker, die de mechanische fono- of
radio-muziek over zijn hoofd zendt. Het
was, om er al zijn geduld bij te verliezen.
De radio had Brussel ingeslagen. Met de
radio was de jazz gekomen en deze over
stemde met zijn jankende schreeuwerige
tonen alle rumoer. Ook daarvan heeft men
gelukkig spoedig genoeg gekregen en daar
waar nog in café's radiomuziek of fono-
muzlek wordt gegeven, draagt men er ook
zorg voor dat het symphonische program
ma niet wordt vergeten, wat reeds een
eerste concessie is aan de oude kunst
tradities, die men met genoegen waar
neemt. De musici doen er hun voordeel
mee. want met honderden zijn deze be
klagenswaardig lieden op straat gezet door
bioscopen en café's en nu vinden zij gaan
deweg opnieuw een baantje. De cafe's, die
nu eens waarlijk hun cliëntéle te gemoet
willen komen, zorgen er voor, dat zij geen
mechanische muziek meer ten beste geven
maar „echte", levendige muziek. Dat staat
nu weer bijzonder chic en het publiek zal
bij voorkeur deze café's bezoeken, waar
het weet een strijkorkestje te zullen vin
den en geen mechanisch muziekapparaat.
Maakt de would-be nuchterheid van het
publiek plaats voor een nieuw romantisme?
Men zou het wel gelooven als men nagaat,
welk succes verscheidene amusementson
dernemingen hebben die, ingericht naar
het voorbeeld van „Oud-Beieren" op de
Antwerpsche wereldtentoonstelling, het
vorige jaar, dagelijks volle zalen weten
bijeen te brengen. De eene heeft zich ge
vestigd in de groote kelders van een ge
wezen schouwburg nabij de Beurs. Er
wordt slechts gezongen, er wordt eenigs-
zlns betere muziek gemaakt en buitenge
woon slecht gedeclameerd, maar eiken
avond zit het publiek er als haringen in
een ton opeengepakt. Een andere onder
neming heeft het orkest overgenomen van
een schouwburg aan de Naamsche Poort,
die ook tot bioscoop is hervormd en geeft
er concerten, waarvoor een reusachtige
belangstelling bestaat. Links en rechts
worden nog dergelijke kleinere gelegen
heden als het ware uit den grond gestampt
Het publiek voelt er voor en het is tevens
dankbaar. Wat wij, als teeken des tijds,
ook met vreugde hebben ontdekt.
KON. HOLL. LLOYD.
GELRIA, thuisr., 2 Nov. 12 uur 's middags
van Lissabon.
ZAANLAND, 2 Nov. van A'dam ie B_Aires.
FLANDRIA, thuisr., 3 Nov. van Santos.
BOLLAND-AMERIKA LIJN.
BOSCHDIJK, thuisreis. 2 Nov. te Havana.
BEEMSTERDIJK, 31 Nov. van Newport
News n. R'dam.
EDAM, 3 Nov. van New Orleans te R'dam.
VEENDAM, 2 Nov. v. Bermuda te N.-York.
JAVA-NEW YORK LIJN.
BURGERDIJK, 1 Nov. van New York te
New Orleans; gaat naar Japan.
TAPANOELI, Java n. New York, 3 Nov. van
Oran.
KON. NED. STOOMB. MIJ.
ACHILLES, 2 Nov. van Civita Vecchia naar
Napels.
ARIADNE, 2 Novem. van Genua n. Valen
cia.
ASTREA, 1 Nov. van W. Indië te New York.
DOROS. 2 Nov. n.m. 7 u. 30 van Hamburg
naar Amsterdam.
FLORA, 1 Nov. van W. Indië te New York.
ORANJE NASSAU, uitreis, 2 Nov, van Ma
deira.
ORPHEUS, 2 Nov. van Kopenhagen te
A'dam.
NICKERIE, thuisr., 30 Oct. van Madeira.
BRION. 2 Nov. van'Amst. te Bordeaux.
FAUNA. Middl. Zee n. Amst., pass. 3 Nov.
Gibraltar.
STELLA, 3 Nov. van Candia n. Algiers.
MEROPE, 3 Nov. van Messina n. Catania.
Ml J. NEDERLAND.
POELAU ROEBIAH, thuisreis, 2 Nov. te
Gravesend.
POELAU LAUT, 2 Nov. van A'dam te Bata
via.
TAJANDOEN, uitreis, 3 Nov. van Suez.
POELAU TELLO, ultr., 2 Nov. te Singapore.
JOHAN VAN OLDENBARNEVELT, thuis
reis, 3 Nov. van Genua.
BOLLAND-AFRIKA LIJN.
NIJKERK, 3 Nov. van Lorenzo Marques n.
Durban.
SPRINGFONTEIN, uitreis, 3 Nov. van Suez.
AMSTELKERK, 3 Nov. van Amst. n. West
Afrika via Bordeaux.
ROTT, LLOYD.
INSULINDE, pass. 3 Nov. Finisterre; wordt
4 Nov. n.m. 5 u. te Cowes en vermoedelijk
5 Nov. 12 u. 's middags te R'dam ver
wacht.
MODJOKERTO, uitreis, pass. 2 Nov. Oues-
sant.
MERAUKE, thuisreis, 3 Nov. te Londen.
DEMPO, thuisreis, pass. 2 Nov. Perim.
SLAMAT, uitr., 3 Nov. te Singapore; wordt
5 Nov. te Batavia verwacht.
KOTA RADJA, thuisr., 2 Nov. n.m. 10 u. te
Santander.
HOLLAND—AUSTRALIË LIJN.
DJAMBI, uitr., 3 Nov. te Karachi.
ROTTERDAM—Z.-AMEK1RA-LIJN.
ALPHACCA, uitr., 1 Nov. te Montevideo.
o
DIVERSE STOOMVAARTBERICBTEN.
BOEKELO, Delfzijl n. Yxpilla, pass. 3 Nov.
Brunsbuttel.
LEERSUM, vertrekt vermoedelijk 3 Nov.
van Hörvik n. Stavanger. Het schip zal
te Stavanger voor reparaties in het dok
worden geplaatst.
AALSUM, 1 Nov. van R'dam te B.Aires.
AMSTEL, 30 Oct. van Kemi te Uleaborg.
KATENDRECHT, Rouaan n. Houston, pass.
2 Nov. Abaco.
MAAS. 28 Oct. van Wasa te Kemi.
NOORD. 1 Nov. van Pernoviken te Lovisa.
PENDRECHT, 2 Nov. van Detroit te Cle
veland.
SPAR. 30 Oct. van Emden te Boston.
VECHT, 27 Oct. van Rufisque n. Bordeaux.
WOENSDRECHT, 2 Nov. van Preston n.
Constanza.
OOTMARSUM. Antwerpen n. Boston, pass.
30 Oct. Cape Race.
WIERINGEN, 3 Nov. van Braila te La
Pallice.
MYRIEL. 29 Oct. van Algiers n. Arzew.
BEURSPLEIN, 2 Nov. van Rosario n. Las
Palmas.
RANDWIJK, 2 Nov. van Boston n. Norrfolk.
RANDWIJK, 2 Nov. van Boston n. Norfolk.
Oueenstown.
VEERHAVEN. 1 Nov. v. Mobile te Bremen.
JOBSHAVEN, 1 Nov. v. B. Aires te Rosario.
LEKHAVEN, Antwerpen n. B, Aires, pass.
2 Nov Fernando Noronha.
JONGE ELISABETH, 30 Oct. van Algiers
n. Savona.
om het werken gemakkelijker te maken.
Men verwacht, dat er 30 pCt. meer ge
presteerd zal worden door de arbeiders en
de Amerikaansche industrie wacht met be
langstelling op de practische resultaten.
Door bepaalde inrichtingen wordt het ge
luid gedempt; zoo kaatsen de wanden het
geluid niet terug, terwijl de machines
staan op een laag kurk. De geluiden, die
tijdens het werk gemaakt worden, zullen
elkaar moeten opheffen. De verlichting is
zoo geregeld, dat zij aangenaam is voor de
oogen. terwijl er ook een bepaalde hoe
veelheid ultraviolet licht wordt uitge
straald.
Men werkt bij dit kunstlicht beter
dan bij daglicht, omdat dit laatste voort
durend van kracht verandert, wat veel in
spanning van de oogspieren eischt.
Ook de temperatuur wordt constant ge
houden. terwijl de lucht, alvorens het ge
bouw binnen te stroomen, door water ge
reinigd wordt en op temperatuur wordt
gebracht. Men bemerkt er dus niets van
zomer en winter en alle tocht is buitenge
sloten. De wanden en de plafonds zullen
wit, blauw en groen geverfd worden, om
dat deze kleuren het rustigst op de men
schen inwerken en een gunstigen invloed
hebben op hun prestaties. De machines
zullen echter oranje geverfd worden, zoo
dat zij goed zichtbaar zijn en de kans op
ongelukken verkleind wordt.
EEN FABRIEK ZONDER RAMEN.
Een fabriek zonder ramen, die boven
dien nog vele andere min of meer revolu-
tionnaire nieuwigheden vertoont, wordt op
het oogenblik gebouwd te Fitchburg in
den Amerikaanschen staat Massachusets.
De arbeiders zullen er dag en nacht in
kunnen doorwerken onder volmaakt gelijke
omstandigheden en er wordt alles gedaan
DE HANDSCHOENEN.
Graaf Tornielli, een It-aliaansche gezant,
was de correctste diplomaat, dien men
zich denken kan, maar hij had een ge
woonte, waarvan hij zelfs bij feestelijke
gelegenheden niet afweek; handschoenen
waren bij hem gehaat en hij droeg ze nooit
of het moest zijn samengevouwen in de
linkerhand.
Eenmaal trof hem het noodlot. Hij was
toen gezant te Londen en tegenwoordig
bij een galasoirée in Buckingham-palace.
Een lakei bracht hem de uitnoodiging in
een quadrille met de prinses van Wales to
dansen. Graaf Tornielli. zeer verheugd
over de groote eer, dacht er aan, dat hij
nu zijn gewoonte toch onttrouw moest
worden en begon zijn handschoenen aan
te trekken. Maar plotseling bemerkte hij
tot zijn schrik, dat hijtwee linker
handschoenen bij zich had.
VOOR DONDERDAG 5 NOVEMBER.
Hilversum, 298 M. Uitsl. AVRO -uit
zending 8.0010.00: Gramofoonpl.
10.00: Morgenwijding 10.15:: Concert.
D. Kramer (piano), H. Dikboom (sopraani
J. Prins (tenor). Vleugel: Veen 11.00:
Praatje over Indische Kleeding 11.30:
Gramofoonpl. 12.00: Concert o.l.v. A.
Nooteboom. G. Battista Marchetto (zangi
2.00: Halfuur voor de Vrouw 3.00:
Knipcursus 3.45: Gramofoonpl. 4.00:
Ziekenuur 5.00: Hedendaagsche orkest
en Bandvirtuozen (Max Tak) 600:
Sportpraatje 6.307.30: Kovacs Lajos en
zijn orkest. Refrelnzang B. Scholte 7.30:
Engelsche les 8.00: Omroeporkest m.m.
v. G. Verhey (piano). O.a. Ouvert. „Ver-
kaufte Braut", Smetana 9.00Klassieke
voordracht door Dr. P. H. Ritter Jr.
9.30„Don Pasquale" (verkorte), opera
van Donizetti. Leden van de N.V. ItaUaan-
sche Opera. Orkest o. 1. v. Vinzenco Marini
10.00: Vaz Dias 10.15—11.00: Vervolg
Don Pasquale 11.00: Aansl. Carlton-
Hotel. Corner-orkest o. 1. v. Joszi Baranyi
11.3012.00: Gramofoonpl.
Huizen, 1875 M. 8.00—9.15: KRO
10.00: NCRV. 11.00: KRO.2.00: NCRV.
8.009.15 en 10.0010.15: Gramofoonpl.
10.15: Zlekendienst 10.4511.30: Gra-
mofoonplaten 11.30: Godsd. Halfuurtje
12.152.00: Concert KRO.-orkest 2.00
Handwerkcursus 3.00: Vrouwenhalfuur
tje 4.00: Ziekenuurtje 5.00: Cursus
handenarbeid voor de jeugd 5.45: Con
cert S. Wingerood (liedjes bij de luit) en
B. v. d. Marei (piano) 6.45: Knipcursus
7.00: Vragenhalfuurtje 7.45: Ned.
Chr. Persbureau 8.00: Concert. Orkest
der Ned. Handel Mij. o.l.v. D. Kiekens.
O.a. Prelude Rachmaninoff 9.00: Voor
ouders: Wat zijn onze kinderen voor ons?
9.30—10.30: Orgelconcert door S. P. Vis
ser. O.a. Preludium in Es-Dur, Bach
10.30: Vaz Dias 10.4011.30: Gramo-
foonplaten.
Davcntry. 1554 M. 10.35: Morgen
wijding 11.05: Causerie 12.20: Orgel
concert 1.20: Gramofoon 2.25' Voof
Scholen 2.50: Lezing 3.20: Vesper
4.10: Voor de scholen 4.30: Dansmuziek
Jack Payne 4.50: Concert. Lichte muziek
5.35: Kinderuur 6.50: Pianomuziek
van Schumann 7.10: Duitsche causerie
7.50: Lezing 8.20: „Stop thief", hoor
spel 9.40: Lezing door Aga Klian. hoofd
v. d. Ismailiah-Secte 10.10: Russisch
programma. Orkest o. 1. v. R. King. Noten-
kraker-suite, Tschaikowsky 10.50: Kerk
dienst 11.0512.20: Dansmuziek.
Parijs „Radio-Paris". 1725 M. 8.05,
12.50, 1.25 en 6.50: Gramoloonpl. 8.20:
Vroolijk halfuurtje 9.05: Gramofoonpl,
9.50: Licht concert 10.20: Dans
muziek.
Langenberg, 473 M. 6.257.20, 9.35—-
10.35 en 11.30: Gramofoonpl. 12.25—
1.50: Orkestconcert 4.205.20: Orkest
concert 7.207.50: Populair orkest-'
concert 7.55: „Geschaft mit Amerika",
blijspel. Hierna tot 11.20 Concert en Dans
muziek.
Kalundborg. 1153 M. 11.20—1.20 en
2.504.20: Orkestconcert 7.309.35:
Symphonieconcert. Opera „Mignon van
Ambroise Thomas 9.5511.50: Dans
muziek.
Brussel, 508 en 338 M. 508 M.: 5.20:
Orkestconcert 6.50: Gramoloonpl.
8.20: Orkestconcert 9.20: Werken van
Massenet door het Radio-orkest 338 M.:
5.20: Orkestconcert 6.50: Fanfare-con
cert 8.20: Oratorium „De Schelde" van
P. Benoit.
Rome, 441 M. 7.10: Gramofoonpl.
8.20: Gevarieerd concert. Tooneeluitzen-
ding. O.a. uit „Tannhauser, van Richard
Wagner.
Zeesen, 1635 M. 7.20: Populair concert
7.50: Gramofoonplatenoverzicht 8.30:
„Michel Angelo", opera in 1 acte. Muziek
van N. Isouard. Daarna Opera „Die
Eheliche Liebe" in twee acten. Muziek van
Pierre Gaveaux 9.50: Laatste halfuur
der Beriijnsche Zesdaagsche 10.20: Be
richten en hierna Dansmuziek.
S—3
