wi ifp
fo
n
g
e:
rs
Humor uit het Buitenland.
BRIEVEN uit deJIOOFDSTAD
r Taxi-chauffeur (als gewoonlijk treuzelend met wlssel-
geiuj.; ltJJi anXomine dat u uw trein mist. meneer.*
(London upuuonj.
„Goeie hemel, Hendrik ls overvallen door bandieten."
„Wees niet zoo dwaas moeder. Ik ben bezig mijn
▼ischtulg voor van den zomer in orde te maken." (Judge)>
Mevrouw (de dienstbode opzeggend): „£n ik hoor dat
Je me In de keuken beschreven hebt als een duivel in
menschen gedaante.
Dienstbode „Toen was lk hier nog maar pas. me
vrouw Latere waarnemingen hebben me dat over
menschengedaante doen weglaten." (Humorist).
Ouderwetsche bezoekster: „En verzorgt U die schattige
baby nu nooit zelf, mevrouw
Modeme moeder: „Nee, *t ls zoo lastig lk ben altijd
bang dat m'n clgaretten-asch ln zijn oogen zal vallen."
(Humorist).
Vrouw: JS weet niet wat het ls, Hendrik, het x
ln de lucht te zitten. Eerst ai dat gedoe In
ze koning Ailons weg joegen, en nu die »ers<
van Delvens met hun fcUefc. die probeeren om 1
het Bestuur van de ping-pang club ta «erken'
- (Hui
Zuid-Amerika etc. Het looiproces van
huid tot leder zullen wij straks ln het
kort weergeven: de lappen leer afkom
stig van koelen, krokodillen, slangen etc.
komen allereerst ln de handsnijderlj, waar
volgens bepaalde modellen, die Iedere
maand veranderen op het oogenblik
van ons bezoek waren er dngeveer 500
om aan den hooggestelden smaak van het
publiek en aan den elsch van variatie te
voldoen. Men snijdt het leer ln stukken,
terwijl het afval Iedere snijder mag
slechts 15 tot 20°/o resten overlaten
weer bestemd wordt voor achterstukken,
etc., etc.
Men moet de reusachtige zalen gezien
en het oorverdoovend lawaai der talloozc
machines in de diverse afdeellngen zelf
gehoord hebben, om zich een juist oor
deel te vormen van de Ingewikkelde en
veelzijdige gang van zaken, die eindelijk
uit dat stuk leer een fraaie schoen te
voorschijn toovert. Een schoen kan in den
tijd van 20 minuten geheel gereed zijn:
men staai er dan ook versteld over hoe
snel het leer van de eene machine naar
de andere verhuist en met welk een ge
concentreerde aandacht de eindelooze
rijen arbeiders en arbeidsters, volgens het
z.g. stukwerksysteem, dat zoo ver doorge
voerd werd als slechts economisch en
practisch mogelijk is, hun gespecialiseerde
taak volbrengen. De algeheele indeeling
en volgorde wordt zoo rationeel mogelijk
gehouden terwijl de machines nog tel
kens aan veranderingen onderhevig zijn,
daar de nieuwe vindingen steeds moder
nere outillage noodzakelijk maken. Wij
kunnen wel zeggen, dat de Nederlandsche
fabrieken volkomen met hun tijd mee
gaan. dat de technische leiding voordu
rend de nieuwste vindingen bestudeert en
aan het bedrijf toetst en waar zulks van
nut is de allerlaatste constructies toe
past.
Op een reclameplaat zagen wij er een,
waar de koeien, paarden etc. naar binnen
stormen en er aan den anderen kant als
schoenen uitkomen; zóóver is men echter
in de practijk nog niet gekomen 1
Het is interessant het groote personeel,
in de fabriek die wij nu doorwandelen
waren het er 600, in normale tijden plus
minus 1000 ln hun uniforme kleeding
aan het werk te zien. Zij produceeren
per week 12.000 paar schoenen, zitten
achter hun machines, waarvan wij o.a.
willen noemen de stanz-, zwik-, overhaal-
omboek-, afhaal-, aanklop-, doornaal- en
stlk-machines.
Men ziet hoe op machinale wijze
het leer na zoover mogelijk ontspannen te
zijp, om er de grootste voetenmaat uit te
verkrijgen gelegd wordt rond de veelsoor
tige houten leesten, die ook meer en meer
naai de veelzijdige voetvormen gefabri
ceerd zijn hoe men het leer rond deze
leesten bevestigt (het z.g. omboeken en
overhalen) hoe het bespijkeren (machi
naal of met de hand), geschiedt, hoe de
resten worden verwijderd (aflappen), hoe
het stikken en naaien door één en dezelf
de machine plaats vindt, dikwijls ook
daarbij hei maken der oogen en 't beves
tigen der ringen, hoe het overleer en het
zoolleer (verschillende lagen door middel
van solution aan elkaar gehecht) tot één
geheel wordt tesaamgebracht en hoe uit
al deze vele eenheden een geheel te voor
schijn komt: een mooie schoen, duurzaam
van kwaliteit, solide van structuur, met
artistieke steeds wisselende versieringen
(de speciale modelleur reist vele landen
af. om zich aan de nieuwste snufjes te !n-
snireeren) een schoen, die al naar
de prijs, die men er voor besteden wil, een
ieder bevredigen zal.
Het valt aanvankelijk moeilijk te be
seffen dat uit de op lange tafels uitge
spreide en geverfde lappen leer in ver
schillende kleuren, na korten tijd de veel-
verscheidene schoensoorten ontstaan, die
in de vitrines zijn opgesteld: stevige wan
dellaarzen. sierlijke zwarte, bruine of lak-
molières, prachtig geglansd, damesavond-
schoenen of pantoffels, waaraan natuur
lijk meer handwerk dient besteed, naar
mate het leer van betere kwaliteit en de
uitvoering luxueuser is.
Het zou ons te ver voeren, woorden te
wijden aan de verpakking in de doozen
die mede in de fabriek vervaardigd wor
den aan de verzending, distributie,
verkooporganisatie enz.: het spreekt van
zelf, dat ook hieraan een groote voorbe
reiding ten grondslag ligt. Ook al deze af
deellngen bleken tot in de perfectie ver
zorgd, ook hieruit verkregen wij de over
tuiging, dat hier te lande met de moderne
eischen terdege rekening gehouden wordt.
Hetzegel C. W. S. (Commissie Werkverrui
ming Schoenindustrie), dat aan de ln ons
land gefabriceerde schoenen tegenwoordig
meer en meer te zien valt, staat er o. L
wel borg voor, dat hier van een alleszins
voortreffelijk fabrikaat sprake is.
Op den prachtig georganiseerden auto-
mobieltocht, die ons door de Commissie
werd aangeboden, viel het ons op, hoe
veel schoenenfabrieken er toch ln Noord-
Brabant zijn. Daarnaast veel leerlooie
rijen, die hun voornaamste zetel in Rijen
en Oisterwljk hebben. Wij stelden de
vraag, wat toch de oorzaak zou kunnen
zijn, dat looierijen juist in deze streek
ontstonden Een definitief antwoord wist
men ons daarop niet te geven, doch het ls
een feit, dat het water daar zich bij uit
stek voor het looien leent.
Het water toch, vormt een belangrijke
factor in het looiproces: de huiden, die
droog, in ongezouten of gezouten, goed
geconserveerden toestand uit het buiten
land worden aangevoerd, komen aller
eerst in de waterputten, het z.g. „nat-
huis", waar zij 3 a 4 dagen weeken. Reeds
dadelijk treft de onaangename huid- en
looilucht waaraan men echter spoedig
went en die gezond schijnt te zijn.
Vervolgens verhulzen zij naar de kalk-
baden, waarna de handvleezers en dank
zij het „ontkalkingssysteem" kan de z.g.
neutrale huid, van haren en vleesch vol
komen ontdaan, ln de plantaardige
looierij gebracht worden. Niet zeer sma
kelijk is het beeld van de werklieden in
deze omgeving: met zware voorschoten
staan zij daar en halen met lange haken
de glibberige huiden uit de putten, ver
volgens zien wij een groep z.g. „hand
vleezers" met hun vervaarlijke strijk- of
vleeschmessen gebogen over den z.g.
„boom", waarmee zij de nog overgebleven
haarbestanddeelen van de huiden af
schrapen
Men heeft ook hier getracht het ont
haren op machinale wijze te doen ge
schieden. doch staakte dit, daaï de resul
taten niet bevredigden, er werd dikwijls
van de buik te veel. van de rug te weinig
afgestreken, waardoor de huid niet ge
lijkmatig bleef. Het looiproces zelve vindt
plaats in de looivaten of -kuipen (50
huiden ln ieder vat) die in constante
draaiende beweging zijn. Op chemische
wijze met behulo van extracten van plant
aardige stoffen, als kastanje, eikel, mimosa
hazelnoot. Quebracho er zijn wel 60
verschillende looistoffen en iedere looierij
zweert bij haar eigen systeem onder
gaan de huiden diverse bewerkingen, er is
een voor-, een tweede- en een nalooilng,
terwijl het eigenaardig is te zien, welke
verschillende kleuren de huid aanneemt,
alvorens zij die van het ons bekende leder
heeft verkregen. Het afval komt weer de
filt- en lijmfabricatie ten goede. De voor-
looling ln de putten, de bewerking in de
continueerend draaiende vaten en de na-
looiing vorderen tezamen ongeveer 6 we
ken. slechts de opdrachten voor de regee
ring worden nog in den ouden tijd van
anderhalf Jaar uitgevoerd, daar bij de be
trekkelijk snel verloopende chemische
Inwerking der extracten, de mogelijkheid
van een minder gunstig resultaat, niet
geheel uitgesloten is. 't Spreekt vanzelf,
dat de technische leiders voortdurend
actief zijn. waar het betreft het chemi
sche proces zoo voortreffelijk mogelijk te
laten verloopen, opdat het beste leer ver
kregen wordt. De z.g. „croupons" stuk
ken leder uit Noord Brabant bezitten
echter sinds lang een groote vermaard
heid. hetgeen wel te danken is aan de
voortreffelijke systemen. Nog verschil
lende bewerkingen moet het leer onder
gaan, alvorens het voor de diverse doel
einden zoolleer, overleer, reparatieleer,
enz. geschikt is. In de laboratoria wor
den de extracten de houtsoorten, de lool-
vochten de kalk en het vetgehalte onder
zocht, voorts komen de huiden in de z.g.
uitzetkamers, waar met behulp der uitzet-
machines de plooien, rimpels, oneffen
heden en bobbels verwijderd worden
onder hydraulische persen, na vooral te
zijn gedroogd, eveneens door middel van
persen (druk 250 atm.. 1.000.000 K.G.) Met
buitengewone handigheid weten de uiterst
geroutineerde werklieden de huid hierop
ln de vereischte „croupons" te snijden,
liezen kop en buik worden op snelle wijze
afgesneden, het middenstuk of croupons
(het beste leer) blijft over en wordt voor
zool- en reparatieleer gebezigd. Het over
schot is bestemd voor contreforts en bin-
nenzoolen. Nog zijn wij niet aan het einde,
o.a. zien wij het uitzetten met de hand.
daar weer nieuwe oneffenheden zijn op
gekomen, weer wordt het leer met het
extract bespoten, totdat eindelijk de Juiste
huidkleur is verkregen, daarop volgt de
fijne nawerking, tenslotte het drogen op
de zolders.
Dit is slechts ln korte trekken een
schema van de zeer verscheidene behan
delingen, die de huid moet ondergaan, al
vorens zij als „volwaardig" leder aan de
fabrieken knn worden afgeleverd. Het pro
ces in iedere looierij is niet gelijk: hier
geschiedt de bewerking modenier, groot-
scher, sneller, daar op meer ouderwetsche
wijze Doch de systemen berusten toch
wel in hoofdzaak op dezelfde principes,
die sinds lang proefondervindelijk bewe
zen hebben, uiterst deugdelijk en betrouw
baar te zijn, zoodat ook van de Nederland
sche leerlooierijen verklaard kan worden,
dat zij in de eerste gelederen staan
Met groot genoegen hebben wij van de
ons geboden gelegenheid gebruik gemaakt,
om een indruk te verkrijgen van het rus-
telooze werken in de leer- en schoen
fabrieken ln Tilburg, Bongen, Waalwijk,
Oisterwljk etc. Natuurlijk: de indruk kon
niet anders dan oppervlakkig zijn: men
wordt na eenige vluchtige rondgangen
niet plotseling een schoen- of looi-expert.
Doch dit bezoek was wel voldoende, om
ons wat betreft bovengenoemde in
dustrieën met nationale trots te ver
vullen.
Moge de toestand weer spoedig zoodanig
worden, dat iedere fabriek in N.-B. op
volle capaciteit kan werken. Een woord
van oprechten dank aan de „Commissie
voor Werkverruiming in de Schoenindus
trie" voor het gastvrij onthaal, dat ons op
de excursie werd aangeboden, ls hier zeker
op zijn plaats. Moge de gonzende bedrij
vigheid, die wij gelukkig nog zij
't dan ook niet zooals zij er anders
schijnt te heerschen, nog konden opmer
ken en die getuigt van durf en onderne
mingsgeest gehandhaafd blijven: de Ne
derlandsche industrie verdient zulks we
gens haar kunde! Tevens kan dan
de werkloosheid, die helaas ook in deze
branche begint op te vallen, weer gaan
afnemen. En dat is voor ons land in deze
moeilijke periode wel een buitengewoon
belangrijke factor!
Steunt, bij gelijken prijs en kwaliteit,
De Nederlandsche Industrie.
Hiermede dient gij Uw land
En bestrijdt gij de werkloosheid.
RECLAME.
in verenroomae uitvoering
Het mooiste en beste
5835
De A.T.O. in de hoofdstad. Autobus of
Tram?
De wijze, waarom Amsterdam, ter gele
genheid van den Holland-Duitschland wed
strijd duizenden Duitsche gasten ontvangen
heeft, was van dien aard, dat, ook al ligt
deze dag al weer wat verder in ons ge
heugen, het nog alleszins de moeite waard
is, even daarop terug te komen. Temeer ook,
waar er op dien voetbaldag een nieuwe
verschijning in de hoofdstad haar Intrede
deed, aan welker optreden de goede indruk,
dien onze buitenlandsche een-dags-gasten
ongetwijfeld hebben meegenomen, zeker
niet in de laatste plaats te danken in ge
weest. De Algemeene Transport Onderne
ming, de dochtermaatschappij van de Neder
landsche Spoorwegen, in het land meer
bekend onder den naam A.T.O., verzorgde
in samenwerking met een der groote
Duitsche reisbureau* het vervoer in de stad
van duizenden reizigers, die de treinen in
dien morgen in groote getale aanvoerden.
Een gedeelte hunner was voor den voét-
balstrijd gekomen, een ander deel voor "de
bollenvelden, terwijl weer anderen uitslui
tend meer van de goedkoope reisgelegen
heid hadden willen profiteeren, om een kort
bezoek aan de hoofdstad af te leggen. En
over al deze menschen heeft de A.T.O.-
organisatie zich op voorbeeldige wijze ont
fermd en zelfs was het mogelijk, om in
den namiddag nog speciale tochten naar
Volendam b.v. te organiseeren. En er was
dien dag niet alleen van een Duitsche
invasie sprake, zooals de dagbladen hebben
vermeld, maar eveneens leek Amsterdam
overstroomd door een groote vloot van
grijzen autobussen, die 's morgens tijdens
de rondritten met de vreemdelingen abso
luut bezit van de stad hadden genomen.
Overal zag men de groote reiswagens, voor
deze gelegenheid nog met een spccialen
gids voorzien, met reikhalzende Duitschers
óp hun tocht door de stad. Op den Dam
en bij het Rijksmuseum, op Koningspjein
en Munt en op de mooie plekjes, waar de
Amsterdamsche grachten samenkomen en
voor hen, die eenige uren treinreis er op
hebben zitten, een tooverachtigen indruk
moeten maken. Toch waren het maar een
vijftiental bussen, waarmede de A.T.O. dezen
dienst had georganiseerd en juist daarom
viel dit werk in de hoofdstad, waar ook
passagierstransport van tijd tot tijd een
punt van problematische besprekingen uit
maakt, juist zoo te bewonderen. Het liep
alles keurig. Langs een specialen uitgang
van het Centraalstation uitgeleide gedaan,
vonden de buitenlandsche gasten daar de
bussen klaar staan en van oponthoud was
geen sprake. Zelfs niet bij het Instappen
in de practische char-a-bancs, die van een
deur voor elk compartiment voor vier reizi
gers voorzien ziin.
Het is een vreemde gewaarwording om,
als ras-Amsterdammer, met zoo'n ploeg je
vreemdelingen je eigen stad te bekijken.
Weggedoken in een der makkelijke fautuils,
te midden van al die buitenlanders, ga je
onwillekeurig de stad uit een anderen ge
zichtshoek bezien en je luistert aandachtig
naar den mijnheer voorop, die zijn uiterste
best doet, om den geheelen wagen te be
schreeuwen en te doen genieten van zijn
uitleggingen over Koopmansbeurs en Dam
rak. Met een bewonderenswaardige accu
ratesse weet hij van het juiste aantal
heipalen onder het beroemde Paleis-Raad
huis te verhalen en alsof het er bij hoort
in dezen tijd van beraadslagingen over ons
Dampaleis voegt hij eraan toe, dat rilt
Koninklijke Paleis slechts gedurende negen
dagen van het jaar bewoond is, hetgeen uit
roepen van verbazing der vreemdelingen
verwekt.
En verder rijdend geneer je je onwille
keurig een beetje voor de nog niet neer
gehaalde reclameborden van den Stnten-
candidaat, die zich zelf een dwarskijker
noemt, en die nu, dagen na de verkiezingen,
nog aan de officicete gemeentegebouwtjes,
daartoe verhuurd, schreeuwend prijken.
Meer dan ooit voelt men de waarheid der
alles ontsierende reclame-teksten van het
Statenlid, dat nu toch „binnen1
gevoegelijk zijn reclameborden, al m
maar met het oog op den Zondag
komende gasten, had kunnen lata
breken.
Gelukkig gaan wij ook door fc
straten dan de Kaiverstraat, die na!
op het programma stond en mijn
Duitschen buurman het vernietigende*
van: „Doch ziemlich eng sind
Straszen" ontlokt. En óf zij kwam
breede straten in de nieuwe 1
avenues gelijk, nj^t den modernen
bouw, die aller bewondering schijnt!
overen. En langs den wolkenkrabber
wij en langs de filialen van Km;
Kempinsky, die met blijdschap wont
groet. Nog maar een paar uren z
Duitschers in den vreemde en nu al
nen die namen, en vooral die va
beroemde eethuis, hun harten goed te
De ware vaderlandsliefde! Zoo kom
aan het Stadion, waar een voortre
regeling het mogelijk heeft gemaal
duizenden en duizenden auto's hier1
een klein uur aan- en afrijden,
de minste stagnatie te veroorzaken
knap stuk werk en als ik nu mijn bur
oordeel vraag over de prestaties
keerspolitie, zijn het slechts twee w
die hij uitspreekt. Maar rond os
kijkend herhaalt hij ze steeds weö
twee eenige woordenfabelhaft
siertfabelhaft organisiert.Md
weinig trots en ijdelheid incasseer
aan de Amsterdamsche verkeerspoli
richte complimentje, dat ik toch niet li
onrechtmatig onder mij mag houdea.
voiló:
Ongetwijfeld, alles bij elkaar, dea
vangst aan de Duitsche gasten berell
een waardige en de directie der A.T.O
met voldoening terugzien op haar
verschijning in de Amstelstad. Een
aantal, natuurlijk ongeduldige, reizip
zoo n kort tijdsbestek te vervoeren rad
betrekkeli jk klein aantal autobussen is
gemakkelijke opgave, doch deze A
dienst heeft weer eens bewezen, 4
concurrentie van het moderne vervoer!
autobus, die onze tram onherroepelij
dreigt, op den duur toch niet te s
zal zijn. Zooals ook in andere gr0°te
komt op gezette tijden steeds wee
autobus- of tramvraagstuk ook in As
dam naar voren en vele stemmen w:
invoering ^an autobussen in de k
stad laten zich dan hooren. Het is, fl
waar er groote financieele belangen!
gemoeid zijn, een uiterst moeilijke fl
om partii te kiezen -voor autobus of
maar zeker is het, dat het vervoer®
tram in een enge binnenstad met eenj
spoor bij de tegenwoordige verkeers'u
teit een onding is geworden. Een 01
niet alleen in verband met
verkieselijke verkeerssituaties, maar
eens voor de passagiers, die feitelijk
iel"
goedkooper en sneller kunnen
In Amsterdam reeds heeft de tram, w
overigens niets te zeggen valt
langs kregen de conducteurs weer n*
petten zich de preferentie zien onta
op verschillende plaatsen in het «j
en dat is wel het beste bewijs,
voertuig met klingelbel, dat zich wf
ijzeren staven voortbeweegt, in het ntë
verkeev een tikje uit den tijd ls gW
Ook in andere wereldsteden en a
rekenen wij tegenwoordig zonder arrfl
te zijn daarbij heeft in de bini*
de tram voor autobussen plaats fej
maken. De verbinding tusschen de W
wijken onderling onderhoudt zij daar
trouw en voortreffelijk als voorheen.*
als een sta-in-den-weg met scheeve
te worden aangekeken. In AmsteroJ
de situatie juist omgekeerd en ten*7
trams de binnenstad in grooten P
berijden, heeft men bussen aan den
kant. Het resultaat van dat alles blij»
ook niet uit. Wie 's middags tus*?
cn 6 uur de Leidschestraat, het Re*
de Munt, of wel het Damrak in de tiw
van het station bekijkt, wordt aK|
een warm voorstander van autobu%
is altijd zielig om te zien hoe
forensen, gehaast als zij zijn om t
komen, een groot deel van den
