De Leidsche Stadhuisbouw
72ste Jaarean?
DINSDAG 7 APRIL 1931
No. 21794
Dit nummer bestaat uit VIER Bladen
EERSTE BLAD.
STADSNIEUWS.
Het adres aan den Raad ter verdediging
van het plan Dudok
Het voornaamste Nieuws
van heden.
BINNENLAND.
LEIDSCH
DAGBLAD
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN.
PRIJS DER ADVERTENTIES
30 Cts. per regel voor advertentiën uit Lelden en plaatsen
waar agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle
andere advertentiën 35 Cts. per regel. Kleine Advertentiën
uitsluitend bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts.
bij een maximum aantal woorden van 30.
Incasso volgens postrecht. Voor eventueele opzending van
brieven 10 Cts. porto te betalen. Bewijsnummer 5 Cts.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT-]
Voor Lelden per 3 maanden f. 2.35, per weekf. 0.18
Bulten Lelden, waar agenten gevestigd zijn, per week 0.18
Franco per post 1.2.35 -f- portokosten.
HET PAASCHFEEST EN DE
SPOORWEGEN.
Zaterdag is het op de stations der Ned.
Spoorwegen en ook hier op het station
niet zoo druk geweest als andere jaren.
De gewone en extra treinen waren wel
goed bezet, maar niet overvol. Gisteren
2den Paaschdag was het op den dag ook
niet zoo druk, 's avonds werd het wel
drukker maar er was geen plaatsgebrek.
Drukker dan andere jaren was het dit
Jaar op de lijn UtrechtWoerdenLeiden
en vooral tusschen Bodegraven en Alphen
aan den Rijn was een druk verkeer naar
Leiden, zoodat in sommige treinen plaats
gebrek was. Op den dag was er weinig
vertraging, maar 's avonds vertrok de
laatste trein van hier (22.58) naar Utrecht
met 40 minuten vertraging door het wach-
'r ten op aansluiting en kwam de laatste
trein uit Utrecht met een half uur vertra
ging aan.
Van de vacantiekaarten en gezelschaps
biljetten werd een druk gebruik gemaakt.
VECHTPARTIJEN.
De politie alhier heeft terzake van het
toebrengen van zwaar lichamelijk letsel
aangehouden zekeren T. van der V. uit
Boskoop, die zich Zondagavond verzette
tegen zijn verwijdering uit een café aan
de Haven en daarbij M. S. met een bier
glas zoodanig op het hoofd sloeg, dat hij
met een schedelfractuur in het Acade-
misch Ziekenhuis moest worden opgeno
men. Zijn toestand was heden redelijk wel.
Gisteravond ontstond ruzie in het café
van P. in de Morschstraat, doordat G. P.
van L. weigerde om gevolg te geven aan
het bevel om het café te verlaten. Het
v gevolg was een handgemeen, waarbij Van
L. door een ruit werd geslingerd. Hij kwam
er betrekkelijk goed af en moest zich in
het Academisch Ziekenhuis onder behan
deling stellen.
In het Academisch Ziekenhuis vervoegde
zich gistermiddag zekere A. J. K„ die zeide
door vijf personen op de Breestraat te zijn
aangevallen, waarbij hij bloedend aan de
neus werd verwond.
KOLENDAMPVERGIFTIGING.
In den afgeloopen nacht is de 62-jarige
nachtwaker J. S. in het gebouw der Ned.
Rotogravuremaatschappij door kolendamp
vergiftiging om het leven gekomen. Het
door de politie ingestelde onderzoek wees
uit, dat S. inplaats van, zooals gewoonlijk
in de portiersloge te gaan zitten, zijn in
trek had genomen in de stookkamer, waar
van hij tevoren het raam had gesloten.
Tengevolge van de ontsnappende kolen
damp is hij bedwelmd geraakt en gestikt.
Oe E. H. D. heeft nog getracht de levens
geesten op te wekken, doch zijn pogen
mocht niet baten..
Dr. Th. VV. HIMPE t
In den ouderdom van 58 jaar is Zon
dag te Den Haag overleden dr. Th. W.
Himpe, een indertijd zeer bekend Leidsch
student, die zich bij de burgerij een groote
populariteit had verworven.
Het stoffelijk overschot zal Woensdag
te half drie op Oud Eik en Duinen te Den
Haag worden teraardebesteld.
De heer L. Overmeer heeft zijn sedert
jaren bestaande zaak in wollen stoffen,
linnengoed, enz. aan de Haarlemmerstraat
297 aan een grondige restauratie onder
worpen. welke zoowel het in- als het uit
wendige gold. De aannemersfirma gebrs.
Van Dorp liet het oude pand tot den grond
toe sloopen en bouwde er toen een fraai
modern winkelhuis, dat niet alleen een
verfraaiing beteekende, maar ook beant
woordt aan alle eischen der praktijk. Wij
hopen, dat de clientèle in dit nieuwe pand
zich nog beter op haar gemak zal voelen
dan voorheen.
Wethouder Goslinga is verhinderd
morgen spreekuur te houden.
De politie alhier heeft proces-verbaal
opgemaakt tegen J. K., die op klaarlichten
dag een 20-jarig meisje haar handtaschje
had ontfutseld en daaruit een gering
geldsbedrag had genomen.
Hedenmorgen te twaalf uur werd op
de begraafplaats nabij het Groene Kerkje
te Oegstgeest het stoffelijk overschot ter
aarde besteld van den Vrijdag j.l. op
tragische wijze om het leven gekomen H.
van H. Ds Jansen Schoonhoven voerde
aan het graf het woord; waarna de vader
van den overledene bedankte voor de
laatste eer, zijn zoon bewezen.
In de Stedelijke Werkinrichting zijn
opgenomen:
Datum. Volw. pers. Kinderen Totaal
Maandag 30 Mrt. 36 36
Dinsdag 31 Mrt. 41 1 42
Woensdag 1 April 41 1 42
Donderdag 2 April 41 1 42
Vrijdag 3 April 43 1 44
Zaterdag 4 April 42 1 43
Aanschouwelijke voorstelling, waarom o.i. het plan Dudok zich in de omgeving
niet verdraagt.
Wanneer wij ons zetten ter beantwoor
ding van het jongste adres inzake den
Leidschen Stadhuisbouw ter verdediging
van het plan-Dudok van Donderdag 2
April, willen wij allereerst de opmerking
maken, dat dit adres van 22 onderteeke
naren zich van de gebruikelijke adressen
aan den Raad onderscheidt door zijn po-
lemiseerenden toon. Adressen aan den
Raad plegen anders een verzoek te bevat
ten of een meening te verdedigen zonder
meer, dit adres doet zijn meening schuil
gaan in critiek op andere adressen en
zelfs op de pers. In zooverre is het een
nieuw geluid!
Adressanten vangen aan het referendum
door ons niet op 16, doch op 15 October
1930 uitgeschreven, onder het vergroot
glas te nemen.
Waarom wij dit referendum uitschre
ven, willen wij hier nogmaals uiteenzetten.
In de raadszitting van 16 December
1929 werd het besluit genomen, dat aan
den architect Dudok opdracht zou worden
gegeven, twee plAnnen aan den Raad voor
te leggen. Eén 'plan met het "ehoud van
den ouden gevel en een tweede plan tot
bouw van een geheel nieuw stadhuis op
een nader aan te wijzen plaats.
7 Juli 1930, dus plm. 8 maanden daarna,
werd in openbare raadszitting besloten
met de aanwijzing van een terrein voor
nieuwbouw te wachten tot «na de publica
tie van het plan met behoud van den
ouden gevel. Ook de voorzitter verklaarde
dat het hem gewenscht voorkwam, dat het
eerste plan, dat nu klaar was, gepubli
ceerd werd, opdat de publieke opinie zich
hierover eens zou kunnen uitspreken. En
zoo geschiedde. Men stelde dus prijs op de
publieke opinie.
In ons blad van 22 Augustus 1936, na
men wij aanzichtteekeningen benevens de
2 plattegrondteekeningen op, welk blad
door velen bewaard werd en heden ten
dage nog bewaard wordt.
De critiek kwam nu los en in de aller
eerste plaats van deskundigen; wij zelf
wendden ons tot den heer Kok, die een
zeer gunstig gestemd oordeel gaf; verder
verschenen er enkele Ingezonden Stuk
ken, meer in mineur gestemd. Doeh veel
belangstelling konden wij niet bemerken
en toen ons geen Ingezonden Stukken
meer gewerden schreven wij in ons blad
van 27 Sept ons eigen leekenoordeel,
waarbij wij aanvingen met vast te leggen,
dat tot dusverre het oordeel van deskun
dige zijde geuit, op een enkele uitzonde
ring na, gunstig genoemd kon worden,
doch dat wij als leek het uiterlijk aan
zicht van het ingediende plan niet konden
bewonderen. Hierop ontvingen wij wel
eenige betuigingen van instemming, doch
de algemeene opinie der Leidsche ingeze
tenen was nog steeds niet te peilen. Het
doel van de publicatie van het plan was
dus niet bereikt en daarom schreven wij
het referendum uit.
Het had wel degelijk zin in deze om
standigheden om het huidige geslacht in
de gelegenheid te stellen, van zijn mee
ning te doen blijken. Kunstkennis zal bij
velen ongetwijfeld niet groot zijn, doch
dat sluit kunstzin geenszins uit. Het aan
tal deelnemers aan het referendum was
zeker niet groot, doch daar staat tegen
over, dat het resultaat toch een reflex
geeft van de gezindheid van degenen in
onze stad. wien het Stadhuisvraagstuk ter
harte gaat en wij durven de volle verzeke
ring geven, dat er gesproken kan worden
van „kwaliteit" onder de deelnemers.
Niet minder dan lachwekkend oordeelt
het adres der 22 onderteekenaren het re
ferendum zelf, wanneer bedacht wordt
met welke kennis van zaken werd geoor
deeld en dat niet malsche vonnis wordt
alleen gegrond op het aantal bezoekers
aan de teekeningen in de Lakenhal. Alsof
dat eenige maatstaf biedt In de Laken
hal was bovendien slechts weinig meer te
beoordeelen dan In onze krant, want de
afbeeldingen daar mogen dan op grooter
schaal zijn geweest, de onze waren toch
van voldoende afmeting en van voldoende
duidelijkheid om inzicht en dus een oor
deel te kunnen verwerven. Onze afbeel
dingen zijn gehouden op de grootte der
ons verstrScte teekeningen en op 22 Aug.
hebben wij, zooals gezegd ook de platte
gronden gepubliceerd. Bij onze enquête
was dit niet noodig, want het ging niet
om de ruimte-indeeling, alleen om den
gevel, dus om het uiterlijk. Het is van
zelfsprekend, dat ieder plan voor een
Stadhuis practisch moet zijn voor gebruik
en als zoodanig hebben wij dan ook geen
critiek, van welke zijde ook, op het plan
Dudok vernomen. Bij iedere bouwtrant, bij
iedere bouwstijl zal het inwendige moeten
voldoen aan de eisehen van practische
bruikbaarheid en wij twijfelen niet, of
ieder plan zou dat doen. Daarom gaat het
niet, het gaat, gelijk gezegd, om het beeld
naar buiten, dat altijd nog representatief
is voor een gemeente. Waarom anders ook
zooveel strijd om het Leidsche Stadhuis?
Ook het resultaat van de tentoonstel
ling in de Lakenhal was „poover"! De
publieke belangstelling was verflauwd.
Waardoor? 'Wij kunnen slechts gissen,
mogelijk door het knagen van den tand
des tij ds
Wij volgen nu weer het adres en lezen
daar:
„De rest ging hoogstwaarschijnlijk
af op drie sterk verkleinde afbeeldin
gen van het uitwendige in het ,.L. D."
van 16 October 1930 (moet zijn 15
October), waarin het referendum werd
uitgeschreven. Daarbij ontbraken de
plattegronden en daar juist de ruim
te-indeeling van elk bouw-ontwerp
het belangrijkste element is (immers
bouwen heeft ten doel scheppen van
ruimte i werd dus dit belangrijk ele
ment door 91.3 °/o van de gezamen
lijke voor- en tegenstanders gene
geerd."
Dit „de rest ging hoogstwaarschijnlijk",
is al zeer voorzichtig gesteld, en dan spre
ken de adressanten van „dus dit belang
rijkste element werd door 91.3 °/o van de
gezamenlijke voor- en tegenstanders ge
negeerd."
Wij willen even op de tegenspraak hier
in wijzen en verder nogmaals herinneren
aan ons blad van 22 Augustus 1930. waar
in de plattegronden en het uitvoerig rap
port van den heer Dudok werden opge
nomen.
Verder zien wij dat te velde wordt ge
trokken tegen het adres door 183 perso
nen. in en buiten Leiden woonachtig, on
derteekend. Woordelijk zeggen adressan
ten hierover:
„Hoe is het mogelijk, zou men zeg
gen. dat al die personen, of ze nu in
Assen, Groningen, Amsterdam of el
ders wonen, zoo precies weten, hoe
de situatie aan Vischmarkt en Nieu
we Rijn is en hoe zij allen de plan
nen van Dudok in de Lakenhal heb
ben gezien. Of moeten wij aannemen,
dat de personen buiten Leiden, die
blijkbaar om hun maatschappelijke
positie zijn uitgekozen om voor dit
adres bewerkt te worden, hier een
oordeel hebben uitgesproken, zonder
nauwkeurig van den toestand op de
hoogte te zijn en zonder van de plan
nen Iets meer te hebben gezien dan
enkele verkleinde en daardoor ver
minkte afbeeldingen?"
Nogmaals, de afbeeldingen ontvingen
wij van de Gemeente en werden door ons
op dezelfde grootte afgedrukt, terwijl ons
van deskundige zijde verzekerd werd, dat
deze reproducties een beoordeeling onmo
gelijk ongunstig hebben kunnen beïn
vloeden.
Verder zouden wij slechts willen vragen:
Is het adressanten niet opgevallen, dat
onder de 183 onderteekenaren, le. velen
zijn, die zich op kunstgebied een reputa
tie hebben weten te verwerven;
2e. velen zijn, die In Leiden gestudeerd
hebben?
en is het niet algemeen bekend dat na
de ramp die onze stad trof, honderden
Nederlanders onze stad bezochten om de
puinhoopen van het eens zoo trotsche
bouwwerk in oogenschouw te nemen?
De passage dat „personen buiten Lei
den bewerkt zijn", siert het adres niet.
Het adres zegt verder:
„Dit adres is onderteekend door 183
personen van wie 122 buiten Leiden
(en Oegstgeest) wonen en slechts 61
(een derde) Inwoners zijn van Leiden
(met Oegstgeest). Wij gaan er hierbij
van uit. dat de onderteekenaars uit
Oegstgeest (ook van dit ons adres)
hun belangen grootendeels in Leiden
hebben."
Als wij nu zien, dat dit wordt gezegd
door 22 personen, waarvan 4 woonachtig
te Oegstgeest (waarvan slechts 2 hun
werkkring te Leiden hebben, die geacht
kunnen worden, hun belangen grooten
deels in Leiden te hebben», dan meenen
wij het woord .lachwekkend" voorkomend
in het adres der 22, wel te mogen ge
bruiken.
Na dit alles, na deze aanvallen, komt
het adres ter zake en bestrijdt de geuite
meening, dat het plan Dudok niet in de
voor Leiden juist zoo karakteristieke om
geving van Vischmarkt en Korenbeurs
past.
De verschillende bestaande gevels aan
de Vischmarkt worden aan de critiek der
22 onderworpen; van deze gevels komt er
slechts een vrij goed af, hoewel niet ge
heel zonder kleerscheuren, terwijl van de
23 gevels aan den Nieuwen Rijn slechts
een tweetal, eenvoudige, oude, goede en
nog ongeschonden gevels genoemd wor
den. De rest wordt gequalificeerd als ver
minkt en voor een deel wanstaltig en hin
derlijk. Wij als leek nemen dit ongetwij
feld deskundige oordeel gaarne zonder
meer aan, doch begrijpen niet hoe adres
santen dadelijk daarop dan kunnen zeg
gen:
„Het geheel van dit stadsbeeld is,
ondanks de vele verminkingen en het
bouwen van eenige wanstaltige win
kelfronten (waar bleef toen de oppo
sitie?) nog altijd fraai."
Wij zouden willen vragen, fraai door
zijn verminkingen of door het toch zoo
typisch oude cachet?
De groote fout der 22 onderteekenaren
is overigens o.i. dat zij alle aandacht wij
den aan het secundaire, terwijl zij het
primaire uit den weg gaan. Secundair zijn
de gevels in de omgeving. Wat daarvan
worden zal wij weten het niet, doch
het laat ons in hoofdzaak koud en dien
tengevolge kunnen wij de uitgebreide toe
lichting van het adres wat de huizen be
treft, gerust geheel ter zijde stellen. Pri
mair zijn: Nieuwe Rijn, Hoogbrug en Ko-
renbrug plus fontein. Dat is de omgeving,
waarmede rekening dient te worden ge
houden ten allen tijde.
Lezen wij het adres weer verder, dan
komen wij eigenlijk eerst aan de kern en
dat is wel waar adressanten zeggen dat
de door Dudok ontworpen gevel met zijn
groote lijnen veel meer een element van
rust en goede verhouding ls, dan de ver
zameling van grootendeels verminkte of
slechte winkelpuien enz."
Dit is werkelijk de kern der zaak. Zij;
de 22, noemen toch den ontworpen gevel
van Dudok een element van rust en vin
den haar mooi, terwijl o.a. de 183 den
gevel eerder een element van eentonig
heid vinden en den gevel in haar geheel
niet als Stadhuisgevel kunnen bewon
deren.
Waar adressanten zeggen, dat de 183
vergeten dat „goede architectuur en
men moet wel tot oordeelen volslagen on
bevoegd zijn als men Dudok's werk niet
tot de goede architectuur rekent zich
verdraagt naast die van andere tijdvak
ken", vergeten zij dat niemand het
tegendeel beweerd heeft. De 183 w.o. na
men, die op kunstgebied toch zeker wel
iets zeggen, zijn echter, zoo vrijpostig om
van meening te zijn, dat de stadhuisgevel
van den heer Dudok zich in de omgeving
van de Vischmarkt niet verdraagt, even
min als het gebouw van Van Nelle
zich verdraagt in de naaste omgeving van
het Waaggebouw of in het algemeen ge
zegd rococostoelen in een Gothische
kamer.
Adressanten gaan na een korte verhan
deling over den bouw van den ouden
Stadhuisgevel over In toekomstbespiege
lingen en besluiten met een krachtig plei
dooi voor het plan Dudok. dat h.i. zoowel
in- als uitwendig aan alle eischen vol
doet en met het uitspreken van de hoop
dat de Raad dit plan zal doen uitvoeren,
„hetwelk een daad zal zijn van fierheid,
waarvoor Leiden zich nooit zal behoeven
te schamen".
Nogmaals, wij zijn zoo vrij hierin met
hen van meening te verschillen, want het
uitwendige van het ontwerp voldoet ons
niet. Wij hopen van harte dat dit niet
zal worden uitgevoerd!
BINNENLAND.
Het Paaschcongres der S.D.A.P. (3e BI.).
De actie tegen den verkoop van tabaks
fabrikaten beneden banderolleprijs. (Bin
nenland, le Blad.).
Uitzending door den V.P.R.O. van een
kerkdienst onderbroken. (Binnenl. le BI.).
Tal van auto- en motorongelukken.
Gemengd, 2e Blad.).
BUITENLAND.
Officieel bezoek van Duitsche ministers
aan Engeland. Komen ook anderen?
(Buitenland en Tel., le Blad.).
Kabinetscrisis in Roemenië. (Buitenland
le Blad.).
Opstand op het Portugeesche Madeira.
(Buitenland en Tel., le Blad).
De monarchisten behalen bij de ver
kiezingen in Spanje de overwinning. (Tel.
le Blad.).
UITZENDING VAN DEN V. P. R. O.
ONDERBROKEN.
Een nadere regeling zal getroffen worden.
Op Tweeden Paaschdag, dus gistermor
gen te 10.35 uur werd de V.P.R.O.-ultzen-
ding van den kerkdienst uit Koog a. d.
Zaan, waarin voorging ds. Hornstra, Ned.-
Herv. predikant, op last van de Algemeen
Programma Commissie voor eenigen tijd
afgebroken.
Naar aanleiding hiervan verzoekt een
der leden van de Algemeen Programma
Commissie ons 't volgende mede te dee-
len: Op iederen Maandag wordt om beur
ten door de A.V.R.O. en de V.A.R.A. het
Algemeen Programma verzorgd. Gisteren
was de V.A.R.A. met de verzorging belast.
Volgens ministerieel voorschrift mogen op
het Algemeen Programma onder meer
geen kerkdiensten worden uitgezonden.
Terecht verbood derhalve de Commissie
voor het Algemeen Programma de uitzen
ding van dien kerkdienst, ofschoon daar
mede in conflict werd gekomen met een
ander ministerieel voorschrift volgens
hetwelk de V.P.R.O. op den Tweeden
Paaschdag een kerkdienst mag uitzenden.
De Commissie voor het Algemeen Pro
gramma meende echter aan de haar ge
geven voorschriften voorrang te moeten
verleenen.
De V.P.R.O. deelde na de afbreking on
middellijk mede. dat het verbod tot uit
zenden haar door de V.A.R.A. niet was
doorgegeven en zij zag in afbreking een
verkorting van haar rechten.
Teneinde de V.P.R O, die volkomen te
goeder trouw was, ter wille te zijn, heeft
de Commissie voor 't Algemeen Program
ma, daarop alsnog later de uitzending van
den kerkdienst laten doorgaan. De moei
lijkheid is ontstaan doordien de V.A.R.A.
niet tijdig had verzocht om het Algemeen
Programma op een anderen dag te mogen
geven, zooals volgens de voorschriften
mogelijk is. Zoo heeft ook de N.C.R.V. die
op Goeden Vrijdag het Algemeen Pro
gramma zou verzorgen, teneinde dien dag
een kerkdienst te kunnen houden, ver
zocht het Algemeen Programma die week
op den Woensdag te mogen uitzenden,
welke omzetting werd goedgekeurd.
Teneinde voor het vervolg dergelijke
conflicten tusschen de verplichtingen om
het Algemeen Programma overeenkomstig
de voorschriften te doen zijn en de rech
ten van vereenigingen te vermijden, ligt
het in de bedoeling een regeling te tref
fen, die dergelijke moeilijkheden in de
toekomst voorkomen.
De V.A.R.A. deelt mede, dat het in de
zen niets anders heeft gedaan dan volgens
de voorschriften twee uur zendtijd open
laten voor een programma te verzorgen
voor den V.P.R.O. Wat voor soort pro
gramma de V.P.R.O. wenscht uit te zen
den. was voor de V.A.R.A. zonder betee-
kenise, omdat hieromtrent een ministe
rieel besluit bestaat. In elk geval was het
geheele programma voor den Tweeden
Paaschdag tien dagen te voren in het be
zit der Algemeene Programma Commissie,
zoodat deze ruimschoots den tijd had
eventueele bezwaren kenbaar te maken.
Het eerste bericht werd echter door de
echtgenoote van den secretaris van de
V A.R A. ontvangen op Eersten Paasch
dag om tien uur des avonds, en om twaalf
uur door den V.A.R.A.-secretaris zelf.
Vanzelfsprekend was het toen te laat om
nog maatregelen te nemen.
Den volgenden morgen is het bericht
telefonisch aan het dienstdoende perso
neel van de V A R A. doorgegeven met op
dracht de V.P.R.O. er eveneens van in
kennis te stellen.
Het bureau van den V P R O. was even
wel gesloten, zoodat dit niet mogelijk was
Naar de meening van den heer Zwert-
broek gaat het V.A.R.A.-bestuur volkomen
vrij uit en ligt de schuld, als er van schuld
sprake is, bij de Commissie voor het Al
gemeene Programma.
