BERICHT.
Inaugureele rede van Prof. Dr. G. Holst
170«t« Jaargang
WOENSDAG 5 FEBRUARI 1930
No. 21439
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN.
FF1CIEELE KENNISGEVING
STADSNIEUWS.
Het voornaamste nieuws
van heden.
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DER ADVERTENTIEN
30 Cis per regel toot ad verte ntiën uit Leiden en plaaisen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn Voor alle andere
ad verte ntiën 35 Cta per regel Kleine Advertenliên uitsluitend
bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts. bij een
maximum aantal woorden van 30
Incasso volgens poslrechl Voor eventueele opzending van brieven
10 Cis porto te betalen Bewijsnummer 6 Cts.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postchèque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:;
Voor Leiden per 3 maanden 2.36, per weekV...
Buiten Leiden, waar agenten gevestigd zijn, per week
Franco per post f. 2.35 portokoeten.
0 18
„0.18
It nummer bestaat uit DRIE Bladen
EERSTE BLAD.
Aan een abonné op ons blad, die zich had
len inschrijven op onze Ongevallen-verze-
rinj, en wien een ongeluk was overkomen,
erden wij heden, ingevolge ons contract
tl de N.V. Verzekeringsbank der Oude
lagsche van 1836, de som van 1200
reehonderd gulden) uit.
Bij deze gelegenheid vestigen wij nog eens
aandacht der ingeschrevenen op art. 8,
irkomende op de achterzijde van het
chrijvingsformulier, luidende:
„AANGIFTE VAN EEN ONGELUK.
Is een abonné een ongeluk overkomen,
dan moet de persoon, die op de uitkee-
ring rechten wil doen gelden o( iemand
van zijnentwege, zoo mogelijk vergezeld
van getuigen van het ongeluk, daarvan
ten spoedigste, uiterlijk echter binnen
48 uren na het ongeluk, aangifte doen
(Zondagen en algemeen erkend Christe
lijke feestdagen uitgezonderd), eventueel
met vermelding van dood, ten kantore
van de N.V. Leidsch Dagblad. De ter
mijn van 48 uren wordt met 24 uren
verlengd, indien het ongeluk, dat den
dood tengevolge had, buiten de gemeente
Leiden plaats had.
Verzuim van het voldoen aan deze
I verplichting tot kennisgeving heetl ver
lies van alle recht op uitkeering tenge
volge, tenzij blijken mocht dat de per
soon, die aangifte had behooren te doen,
daartoe niet in de mogelijkheid was cn
lij evenmin in staat was, die aangifte
foor een ander voor hem te laten be-
rerkstelligen. In zulke gevallen begint
de bovengenoemde termijn van respec
tievelijk 4S -of 72 uren, zoodra de be
doelde onmogelijkheid opgehouden hoeft
te bestaan." DE DIRECTIE.
DRANKWET.
lurgemeester en Wethouders van Leiden
ogen ter openbare kennis, dat A. M.
se, te Leiden, een verzoek heelt mge-
nd ter bekoming van vertol voor den
loop van alcoholhoudende!! drank,
leren dan sterken drank, voor gebruik ter
alse van verkoop in hot perceel Stations-
i 2, alhier. 2871
A VAN DE SANDE BAKHUYZEN
Burgemeester.
VAN STRIJEN. Secretaris,
eiöen, 5 Februari 1930.
PROF. DR. T. MAROUART. t
folgens een bericht in de „N. R. Ct." is te
:")n prof. dr. Joseph Marquart, hoog-
nar jn de Iraansche en Armenische phi-
ïie, tengevolge van een ongeluk overlc-
Hij was een van de geleerdste en veel-
«igste beoefenaren der Oostersche Laten.
:n de Oostersche talen gestudeerd Ie heb-
i. werd hij privaatdocent in het Arme-
ti aan de universiteit te Tübingen. Hier
'eet hij o.a. een groot werk „Eransahr,
der Geographie des Ps. Moses
enac'i," uitgegeven in de Abhandlun-
der Königl. Gerellschaft der Wissen-
>fien te Göttingen (Neue Folge, Band III,
2.1899),
■en jaar later (1 April 1900) werd hij be-
®d tot assistent aan 's Rijks Ethnogra-
seh Museum te Leiden, waar hij later
servator werd der afdeelingen Afrika,
jenka en Australië. In deze hoedanig-
en schreef hij het groote werk ,,Die B->
t™?ra'unS Hes Reichsmuseums für Vö'-
kunde in Leiden (Veröttentlichungen,
'l* 'I. no. 7. Leiden 1913). Het voornaam-
hiervan wordt gevormd door de
'egomena zur Geschichte der Handels-
te und Völkenbewegungen in Nord-
'k'1 (367 blz.), terwijl de beschrijving
beren-bronnen slechts 85 blz. beslaat,
"'f.'"". evenals uit het bovengenoemde
J "'Ókt zijne buitengewone belezenheid
e geschiedenis en letterkunde van aller-
L^r*he en andere talen (Ara-
Ft arrnenisch, Perzisch, Hebreeuwsch.
I.'ï.,^Hineesch. Sanskrit enz.). In 1902
F v hi) bovendien privaat-docenl in het Ar-
r "ch aan de Leidsche Universiteit. Ten
Wh zijne benoeming tol adjutor
BO) b j''^en"^2'a''srlie 'alen O® Maart
I trad Hij al als conservator aan 's Rijks
fe'iohisch Museum.
daania volgde zijne benoeming tol
iii'i er.aar 'D de Ïraan9che en Armenische
poiogie
Mitlelasien und Sièirien (Ostasiat Zeitschr.
VIII). Ein arabischer Bericht über die arkti-
schen (uralischen) Lander aus dem 10e
Jahrhunt (Ungarische Jahrbücher, Band
IV. 1924) enz.
Het bovenstaande is genoeg, om te bewij
zen. welk een buitengewoon groot geleerde
Marquart geweest is.
MODERNE WIJSGEEREN IN
HET LICHT DER CHR. LEVENS-
EN WERELDBESCHOUWING.
Lezing over „Nietzsche".
Op uilnoodiging van de vereeniging tot
het houden van wetenschappelijke voor
drachten aan de Rijksuniversiteit alhier
heeft gisteravond dr. B. Wielenga van Am
sterdam zijn vierde en laalsle lezing gehou
den over het onderwerp: Moderne wijsgee-
ren in het licht van de Chr Levens- en
wereldbeschouwing. Dr. Wielenga behan
delde ditmaal ..Nietzsche" en ontwikkelde
de volgende gedachten:
De filosofie van Nietzsche is ontstaan
onder invloed van cle volgende factoren:
Religieuze behoefte, artistieke scheppings
drang, streven naar heroïeke overwinning
van het levensleed.
Het karakter van zijne wijsbegeerte is
ethisch. Uitgaande van het beginsel: de
wil tot macht. zoekt hij uit nieuwe zede
lijke normen en waarden, in de plaats van
de Christelijke moraal, eene levensleer op te
bouwen, die dpn mensch zal leiden tot een
hooger ontwikkelingsstadium van de Cul
tuur (Uebermensch. Eeuwige Wederkeer).
Hoewel puur individualistisch in zijne
zielsgesteldheid en antithetisch in zijne
uitingen, is Nietzsche de baanbreker van
eene nieuwe slroomin? in de moderne Cul
tuur geweest. Hij werd ..leider der meusch-
heid". deels door de macht van zijne per-
soonüjkheid (vooral uitkomend in hel
aeslhetisch vermogen van zijne taal). deris
door het aanwezig zijn van eene volheid des
tijds. die in hem hare profetische belicha
ming vond.
Tn de wijsbegeerte van Nietzsche zijn tot
op zekere hoogte Ie waardeeren:
a. Zijn reactie legen de ziekelijke ontaar
ding in het moderne leven.
b. Kritiek op het volsche Chrislondom.
c. Frkenning van de majesteit der per
soonlijkheid.
d. Inzicht in het verhand tusschen ziel en
lichaam, (physiol. psychologie).
e. Opvoeding door de tucht van het lead.
f. Het aangrijpen van.de levensvreugde.
Door gebrek aan historische kennis, logi
sche denkkracht en wijsgeerige schooling,
ook door persoonlijke karakterfouten heeft
Nietzsche, zoowel formeel als materieel, ge
faald in den ophouw van zijn leer. en is hii
onrechtvaardig g°weest in zijne bestrijding
van het Christendom
De Christelijke Waarhe;d bevat de ele
menten. die tot het door Nietzsche begeerde
doel kunnen leiden: Gezonde levensaan
vaarding in den weg van heroïeke levens-
ontkenning-, herschenoino tof don hoogsten
bloei der echte menscholiikheid on tof het
bereiken van eene ware universeele cultuur.
HANDELSREGISTER
KAMER VAN KOOPHANDEL.
Nieuwe Inschrijving:
Th. A van der Oord, Groenesleeg 10.
Lc-iden. Brood- en Banketbakkerij.
Eigenaar Th. A. van den Oord, Leiden.
Wiiziqingen:
N. ReizevoortBik Haarlemmerstraat 2-35.
Leiden. Dameshoeden-magazijn. Wijziging
handelsnaam thans: Maison Reizevoort
Bik.
„Het Kalwijksch Warenhuis". Prinsenslr.
10. Katwijk aan Zee Kruidenierszaak. Uit
tredend eigenaar P Bloot. Katwijk aan Zee,
dd 28 November 1929.
I schreef
lan de Berlijnsche universiteit;
o oog verschillende verbandelin-
Südarmenien und die Tigrisquel-
^nnenische streifen C1911). Untcrsu-
wngen
zur Geschichte von Eran (1896
Mv- Psieuropaïsehe Streifzüge, Der
cp V ^awe ^er Skizzen
8 Sc*uchtlichen Völkerkunnde von
Heden slaagde onze stadgenoot J. .T.
van der Kamp. rijksklerk met vakexamen
ten kantore der Hypotheken en het Kadaster
alhier, voor het gehouden vakexamen B.
voor adjunct-commies.
Maandagavond 10 Febr. komt in het
Leidsche Volkshuis spreken de heer G. van
Veen. directeur v h. Nutsseminarium v. Pae-
dagogiek. Als onderwerp koos hij „Opvoeding
en gezinsleven".
Deze uitstekende paedagoog is een boeiend
spreker. (Zie de advertentie).
Gisteravond heeft in den Leidschen
Schouwburg door de tooneelclub der V V.
S. L. de 2e opvoering plaats gehad van
„Week-End", blijspel in 3 bedrijven van
Noël Coward, dat ter gelegenheid van het
6e Lustrum der V. V. S L. reeds in Den Haag
is gegaan en toen door ons besproken.
De zaal was vrij goed bezet en gul met
applaus.
De dames ontvingen bloemen, terwijl ook
een paar kransen werden aangeboden aan de
mannelijke hoofdpersonen.
INDUSTRIE-LABORATORIA.
In liet groot-auditorium der Universiteit
heeft hedenmiddag prof. dr. G. Holst uit
Eindhoven, vanwege het Leidsch Univer-
siteitsfonds benoemd tot buitengewoon hoog
leeraar iu de natuurkunde, dit ambt aan
vaard met het uitspreken eener rede over
„Industrie-laboratoria".
Ip groote trekken kan men deee laboratoria
in twee groepen verdeelen: één groep van
die. welke zich bezig houden met het
zoeken naar nieuwe werkwijzen en nieuwe
producten, met het toepassen in de industrie
van nieuw ontdekte verschijnselen, en eei»
tweede, welker taak in hoofdzaak bestaat in
het controleeren van de grondstoffen voo»
de fabricage en van het eigen product en
dergelijke werkzaamheden.
Spr. wrl hiervan alleen de eerste groep
behandelen.
De technische wetenschap kan men in
vele opzichten als toegepaste natuurweten
schap beschouwen. Men ziét dan ook dat
telkens, wanneer een nieuw gebied der
techniek zich begint te ontwikkelen, hei
onderwijs voor aanstaande technici dat
gedeelte van- de natuurkunde in haar pro
gramma opneemt, dat voor de betrokken
industrie van belang is. Voor het oplossen
van problemen op deze gebieden zal men
in het algemeen geen physici nemen, doch
een keuze doen uit het groote aantal be
schikbare ingenieurs.
Een physicus zal slechts dan een plaats
in de industrie kunnen vinden, wanneer
bij de problemen, die men bestudeeren wil,
de kennis vereischt wordt van hulpweten
schappen of werkmethoden, die tot nu toe
aan de Technische Hoogescholen niet. wor
den onderwezen
De verschijnselen die zich in ontladings
buizen afspelen, zij het in een hoog vacuum
zij het in buizen met een ga9vulling van
bepaalden druk, behoorden niet tot de ge
bieden, die door de technici beheerscht
werden, en toch was de kennis daarvan
voor de ontwikkeling van de bovenge
noemde industrieën van het grootste belang
Het onderzoek hierover is dan ook grooten-
deels door physici verricht Bovendien wa
ren deze verschijnselen bijzonder geschikt
om in het laboratorium bestudeerd te wor
den. Immers, de kosten van een experiment
over een gloeilamp of onfladingsbuis zullen
in het algemeen laag ziin in vergelijking
met de kosten van proefnemingen met an
dere industrieproducten, zooals stoomma
chines of Dieselmotoren.
Wanneer men verder bedenkt, dat jaai-
liiks ongeveer 300 millioen gloeilampen ge
bruikt worden, kan men zich voorstellen dat
hier het kleinste verbeteringetje loonend
is. zoodat een onderzoek gerechtvaardigd
schijnt.
Een gunstige voorwaarde voor de ont
wikkeling van een laboratorium is. dat het
bedrijf zich bezighoudt met massa-fabricage
vooral dün. wanneer deze massaproducten
door octrooien beschermd kunnen worden,
zoodat het mogelijk is de kosten die in hei
onderzoek zijn gesloken, terug te verdienen.
Deze bescherming is van fundamentee' bo
lang.
Bijzonder gunstig worden de ontwikke
lingskansen voor laboratoria verbonden aan
fabrieken die zich op de massa-fabricage
van verbruiksartikelen toeleggen Vergelijk
in dit opzicht bijv eens telefoon en micro
foon. beide producten van massa-fabricage
doch geen verbruiksartikelen. met de elec-
trische gloeilamp. De eerste gaan tientallen
jaren mee.
Bij de gloeilamp kan men op ieder oogen-
blik verbeteringen aanbrengen. die
na betrekkelijk korten lijd aan alle ver
bruikers ten goede komen. De resultaten
van een onderzoek komen hier dadelijk tot
hun recht
Spr. gaat dan enkele van die vindingen
van gloeilampen nader bekijken en analy
seeren om te doen zien. wat men daaruit af
kan leiden met betrekking tot de mogelijk
heid van het organiseeren van technisch-
we ten schappelijk werk.
Achtereenvolgens geeft hij een overzicht
van het ontstaan van de wolfraamlamp
(Coolidge), de half-watt-Iamp (Langmuir)
en de ijzer-nikkel-draadlamp.
Deze drie typen van vindingen kwamen
op geheel verschillende wijze lot stand:
1. door taai volhouden en probeeren met
een vast doel voor oogen.
2 door een gelukkigen samenloop van
omstandigheden, doch met een zij het
ookf niet nauwkeurig omschreven doel
voor oogen.
•3. door een samenloop van omstandighe
den. zonder dal men eenig doel gestelo had
Spr. vraagt zich af- Is het bij het organi
seeren van wetenschappelijk onderzoek ter
wille van de techniek wenscheüjk dit on
derzoek op een bepaald doel te richten en
Prof. G. Bolst.
steeds uitsluitend dit eens gestelde doel na
te streven, of is er in het algemeen meer te
verwachten van hel verrichten van onder
zoekingen op het gebied, dat on9 interes
seert, en op de daaraan verwante gebieden
om zoodra hierbij verschijnselen voor den
dag komen, die van belang lijken te pro
beeren. deze voor technische -doeleinden te
gebruiken
De eerste wijze van werken zou ik het
directe onderzoek willen noemen, de tweede
het indirecte onderzoek.
Het spreekt vanzelf, dat de vraag: direct
of indirect onderzoek, in den eersten tijd,
dat een laboratorium beslaat, geen zin heeft.
Immers een fabriek zal in het algemeen
slechts dan tot het inrichten van een on
derzoekingslaboratorium overgaan, wanneer
men ergens op moeilijkheden is gestuit,
waarvoor degenen, die in het bedrijf werk
zaam zijn. geen oplossing weten. Zooals
reeds gezegd werd. ontbreekt het hun ge
woonlijk aan tijd om een uitvoerig onder
zoek te beginnen, en vaak beschikken zij
ook niet over de noodige kennis daartoe.
Men zal dan naar hulpkrachten uitzien,
waarvan men hoopt, dat zij wel in staat
zullen zijn de moeilijkheden op te lossen.
Deze beginnen dus uitferaard aan een on
derzoek m°t een van te voren min of meer
scherp omschreven doel. Nu kunnen er twee
dingen gebeuren:
A. Het probleem blijkt te moeilijk te'zijn.
Het onderzoek duurt langer en wordt veel
duurder dan men gedacht had, en men be
sluit er niet mee door te gaan.
B. Men heeft succes of althans gedeeltelijk
succes. De moeilijkheden worden overwon
nen. zoodat het laboratorium zijn bestaans
recht bewezen heeft. Ook dan breekt er ge
woonlijk toch nog een moeilijke tijd aan.
Immers de directe problemen zijn opgelost,
en het is de vraag of verder voortgezet on
derzoek loonende resultaten zal opleveren.
Dit is dan ook gewoonlijk de crilischo
periode in de ontwikkeling van een labora
torium.
Hel is in deze periode, dat men begint met
onderzoekingen, waarnaar door de fabriek
niet gevraagd werd. Wil deze voortzetting
van het onderzoek zin hebben, dan moeten
de nieuwe uit het laboratorium te voorschijn
komende ideeën practisch toegepast worden,
dat wil zeggen, de onderneming moet bereid
zijn. over te gaan tot het vervaardigen van
nieuwe producten of tot het invoeren van
nieuwe werkwijzen. Blijkt het. dat de
nieuwe producten of werkwijzen goede finan-
cieele resultaten voor de fabriek afwerpen,
dan is er een solide basis voor de verdere
ontwikkeling van het laboratorium aan
wezig.
Men voelt wel. dat in dit stadium het
directe onderzoek reeds min of meer op den
achtergrond is getreden. Spr. licht dat toe
met een voorbeeld van een onderzoek, dat
als direct onderzoek bedoeld was. en a!s
zoodanig een volkomen fiasco werd. Bij dit
onderzoek kwamen echter nieuwe gezichts
punten te voorschijn die voldoende waard ?-
vol bleken om het toch nog loonend te
doen ziin.
Spr. hoopt hiermede te hebben aange
toond, dat vanaf een zeker stadium in ae
ontwikkeling van een industrie, de kans dat
het een of ander •laboratoriumonderzoek
geen resultaat oplevert steeds kleiner wordt
omdat ook dan, wanneer het onderzoek
niet datgene oplevert, waarvoor het on
dernomen werd. men in toenemende mate
van de indirecte resultaten gebruik kan
maken. Hor uitgebreider dan ook het veld
is der werkzaamheden van de fabriek, die
het laboratorium onderhoudt, des te groo-
BINNENLAND.
Inaugureele rede van prof. dr. G. Holst,
bijzonder hoogleeraar in de natuurkunde
aan de Leidsche Universiteit (Stadsnieuws,
le Blad).
De actie tegen de Partij National Indo
nesia; mededeelingen van de reaeering (3c
Blad).
Nog steeds geen beslissing omhent da
Philips-licenties (Binnenland, 3e Blad).
De pensioenkwestie in den Typografen
bond; de oppositie verwerpt het bemidde
lingsvoorstel (Binnenland, 3e Blad).
De aanrijding van een politie-agent te
Naaldwijk; tegen d®n dader is 6 maanden
Qevangenisstraf geSischt (Rechtzaken, 3e
Blad).
BUITENLAND.
Rondom de Londensche Vlootconferentie
(Buitenl. en Tel., le Blad).
Het bezoek van den Oostenrijkschen
bondskanselier aan Rome (Buitenl., le BI.)
De toestand van den vroegeren Amerik.
president Taft is ernstig (Buitenl., le Blad).
Ernstig mijnongeval in sovjet-Rusland
Tel., le Blad).
ter is de kans op een redelijk nuttig effect!
van het onderzoek.
Hiermede is, althans gedeeltelijk, ook
reeds het antwoord gegeven op de vraag
naar do mogelijkheid van een organisaeie
van wetenschappelijk onderzoekingswerk.
Het wil spr. voorkomen, dat men daarbij
in hooge mate rekening moet houden met
het. feit, dat het resultaat vaak op een ge
heel ander gebied ligt, dan men aanvanke
lijk gedacht had, en dat als gevolg daarvan
het te ver doorvoeren van een te vorea
vastgesteld plan geen voordeelen biedt.
Te ver doorgevoerde organisatie leidt dan
ook eerder tot beperking dan tot verrui
ming van onzen gezichtskring.
Spr. heeft tot nu toe vrijwel uitsluitend
gesproken over fabrieken waar het labora
toriumonderzoek leidde tot nieuwe produc
ten. In vele bedrijven zijn echter de werk
wijzen, volgens welke het product vervaar
digd wordt, van veel grooter belang. Ook
hier ligt een groot veld van onderzoek
braak. In bijna iedere industrie beschiet
men over een zekere dosis ervaringen, die
vaak in den loop van ecuwen verworvea
zijn. Men weet, dat het productieproces
goed loopt, wanneer men op bepaalde klei
nigheden let; laat men deze achterwege,
dan komt men in moeilijkheden. Van vei*
van deze maatregelen weet men niet of ze
essentieel zijn of misschien alleen maar
dienen om een verkeerden stap bij een
voorafgaande bewerking te corrigeeren.
Men heeft vaak met zeer gecompliceerde
processen te maken, waarbij kleine veront
reinigingen van de gebruikte grondstoffen
voor het al dan niet slagen beslissend zijn.
Men weet. dat het met grondstoffen van
een bepaalde vindplaats of van een bepaal
den leverancier wel gaat, met andere niet.
Zoo lang de levering daarvan verzekerd is,
kan men voort, doch er dreigt gevaar, zoo
dra zulk een bron van grondstoffen dreigt
op te houden te vloeien In vele bedrijven
is men in den laatsten tijd begonnen de
zoogenaamde ervaringen te analyseereD en
tot rationeele fabrirage-voorschrifton te
verwerken Het spreekt van zelf, dat hier
over veel minder medegedeeld is dan over
verbeteringen aan producten. De meeste fa
brieken kennen de door anderen gevolgde
werkwijzen slechts ten deele of in het ge
heel niet. Verbeteringen van fabricage
methoden worden dan ook meest geheim
gehouden
Juist de analyse en rationalisatie van
werkwijzen vormen eeD belangrijk onder
werp van toegepaste wetenschap, waarin
physici naast chemici en ingenieurs een
plaats kunnen vinden.
Nu door deD sterken bevolkingsaanwas
Nederland zicb steeds meer tot een indus
trieland ontwikkelen moet, zal men hipr,
evenals in het buitenland, steeds raeei op
het vervaardigen van nieuwe producten en
het volgen var rationeele fabricage-metho-
des zijn aangewezen Spiegelen we ons aan
groote industrie-landen zooals Amprika en
Duits.chland dan eelooft spr. dat, althans
in de naaste toekomöt, nog menig phvsiens
in de industrie oen voldoening schenkenden
werkkrinc kan vinden.
Prof. Holst besloot met de gebruikelijke
toespraken tot curatoren, hoogleeraren, zijn
collega's uit Eindhoven en de dames en
heeren studenten.
